Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 19, 7 May 1897 — Page 1

Page PDF (1.14 MB)

This text was transcribed by:  Hoapili
This work is dedicated to:  Corin Kim

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

Buke XXXVI

 

Hoolaha Lolo

 

W. KE KAKELA

Lawa he Kokua ma ke Kanawai

 

He LUNA HOOIAIO PALAAPLA

1870

 

Lyle A. Dickey

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

Aia I Kaahumanu Helu14. Tel.682

 

Loko o ke Keena o ka Lolo Kah@na manua a he Lolo Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

 

E houkoia na hana pili kanawai apau mai na. Mokupuni mai.

 

O. A. F. Tavares, Kakauolelo a Mahelohelo. Lyr.

 

Hoolaha Kumau

 

Papa! Papa!

 

Aia Ma Kahi O

 

Lewers & Cooke

 

(LUI MA)

 

Ma ke kahua hema o Alanui Papo me Moi.

 

E LOAA NO NA

 

PAPA NOUAIKI

 

O kela a me keia ano

 

Nani Pani Puka, na Puka Aniani, na Olepelepe, na Pou, na O’a, na Papa Hele, na Papu Ku, me na Papa

M@e he nui I a

 

MV PILI HALE O NA ANO A PA’@

 

A me na

 

WAI HOOHINUHINU NANI

 

O ua ano a pau loa.

 

Na Balaki o na Ano he Nui Wa@.

 

Ke hai ia aku nei oukou e na makmak a pau, ua makuakau keia mau makamak o oukou e hooiawa aku ma na mea a pau @i ana ma ka laua Oihana no ka.

 

Uku Haahaa Loa.

 

E like me ka mea o holo ana māwae@@ o Lana a me ka Mea Kuai.

 

Hele Mai e Wae no Oukou iho

8896.q

 

He Moolelo No

 

KEONIMAMA KEO.

 

Ka eueu puuwai wiwo ole ka hoopakele o ka mea na waliwali a o ka weli hoy a ke poe haihai kanawai a o ka moi o na lua eli gula.

 

Mokuna I.

 

“Ua laki loa au no kou hoea ana mai la e Mr. Niwela: nolaila me kou akamai lua ola, ua hiki ia oe ke kokua mai ia’u ma ka noi@ ana i keia hihia ano e. E ae mai ano no anei oe e haawi i kekahi mai minute kakaikahi o kou manawa no ka noonoo pu ana me a’u no ua mea e pili ana i keia hihia?” wahi a ua Hamuku la i nonoi mai ai ia’u.

“Me ka hauoli. Eia nae ka’u ninau ia oe e Mr. Williama: He mea no anei kekahi i hiki ke wehewehe pono mai ia kana mai ka mua a ka hope me ka moakaka?” wahi a’u.

“Ae, he mea o kekahi,” wahi a ka elele I pane koke mai ai.”

“Aia ihea kēia mea?” wahi a’u.

“Ei ae oia a hoea mai ma kēia keena.

Kekahi ia o na malihini i moe ai ma kela hale i ua po la i hanaia ai kela hana karaima,” wahi a ua elele la i pane mai ai.

Ua maopopo no ia’u aole loa e hiki ana i kekahi o na poe i moe ai ma kahi o ka hewa i hanaia ai ke hoomaopopo mai owau keia o Hale Kole, ka mea i haalele, aku ai ia laila ma ka la mamua ae, oiai ua hilinai nui loa au maluna o ka maikai loa o ko’u kulana ma ka hoololi ano e ana ia’u iho. Aole ioa o’u hopohopo iki no ko’u ikeia: o kekahi noho@, ua paulele loa ka @lamuku maluna o’u ma ke ano o Niwela au ka makai kiu hanu meheu kaulana. Ua maopopo no laia, aole au ma ko’u ano oiaio maoli, aka, elike no me ke ano mau o na makai kiu apau he kakaikahi loa ko lakou hele ana ma na  hua kai hele me ka hoololi ole i ko lakou ano. He kanaka opiopio wale no o Niwela, a he kanaka hoi nona ka oiwi kino i ane like loa me ko’u, nolaila, ua palekana loa au ma keia mau hana apuhi ino loa a’u e hana nei, aka, ma kekahi ano nae ua ike iho no nae ko’u lunaikehala ke hana nei au i kekahi hana maikai, oia hoy, ka hoike ana ae imua o ke akea i kekahi kanaka karaima maalea loa, ka mea hoy e powa ana no kona pomaikai pilikino wale iho no, me ka haawi ole i kekahi kokua ia hai. He kamaka pi a ma-ua haalele loa ola, aka, he alelo nae kona i like ka nahee me ka aila.

Aole i liuliu iho ko makou noho ana iho, ua hoea mai la ka mea a makou e kakali ana. Hoomaopopo koke aku la no au, o kekahi no ia o na malihini i moe ai malaila i ua po la. Mahope iho o ka panaila ana o na aloha, me ka hoolaunala ana mai o ua kanaka la me a’u, ka makai kiu kaulana, ua hoomaka koke oia i ka hoike ana mai i ka moolelo o ka powaia ana. He mea e hoy ko’u hauoli i ka lohe ana, aole i make loa o Helena, ka ui nohea, oiai ua loaa koke aku la ola mamua o ka aaki pono ana iho a kela mea weliweli he “kololefona” (laau hoomoe), a hoomoe loa ke loihi loa ka moe ana o ka mea i hoohanuhanuia.

Me ka puiwa ka Iiamuku i ninau mai ai i ka malihini iaia e kamailo ana:

“Me ke ‘kololefona’ i powaia aku ai kela poe?”

“Ae.” Wahi a ka pane.

“Alaila, he kanaka I ike I ke ano o na laau lapaau ka mea nana I pōwā! Pela ko’u koho wale no,” wahi hou a ka Iiamuku.

“Oia hoi ka mea I manao wale ia e mākou.”

“Alaila, ua manao oukou, o Hale Kole I no ka mea nana I pepehi ea?” wahi a’u I nīnau aku ai.

“Pele no ko  mākou manao.” Wahi a ka malihini.

“Ua olelo mai nei hoy oe ma kau hoike, ua haalele o Hale Kole i ua hale la ma ka hora ekahi o ka auina la, a ma ia po iho mwaena o ka hora ekahi ame elua o ka wanaao ae i hana ia ai kela karaima. Me ko hoike hou ana mai nei nohoi, ua hoike mai kahi mea kiai o ka hale hoolulu kaa-ahí ia oe, ua ikemaka oia me ka maopopo loa ia Hale Kona ma ia ahiahi no ana i haalele aku ai ia oukou ua kau maluna o ke kaa-ahí e holo ana no keia wahi a hala loa aku no ka Hiikina loa. Nolaila, pehea iho la e hiki ai iaia ke hoy hou aku a hana i kela karaima, oiai aia oia ke lawela la e ka mama hikiwawe loa o ke kaa-ahí?” wahi a’u i kamailio aku ai.

“Malia paha, ua kuhihewa kela kanaka kiai,” wahi a ua malihini la.

“Ina ua kuhihewa oia, pehea hoy, ua kuhihewa like no me keia poe au i hoike mai nei ma kau moolelo he lehulehu na poe ma ua wahi hoolulu kaa la i ikemaka i ko Hale Kole kau ana ame kona hainaka i ka wa a ke kaa-ahí i haalele aku ai?” wahi a’u.

Ia wa, ua hiki ole i ua malihini la ke pane hou mai. I kela wa, ua pane mai la ka Ilamuku:

“Pehea la kou manoa e Mr. Niwela no keia mea kupanaha?”

“Aole i hookahuaia ko’u noonoo no keia wa, aka, he mea pono nae e Mr. Wiliama e hooka’ulua iki kaua i keia hana no keia wa, a e hana mua kaua i kela hana mua apau, alaila hiki pono ia’u ke haawi i ko’u mau noonoo apau no ke kokua ana ia oe ma keia hana. Ke hoomaopopo nei au he hana ano nui loa keia a kaua e lohe nei, ame ke akahele wale no e hanaia ai, oiai ina e hemahema ana ka noii ana i keia hihia. E hoea mai ana he hopena ino loa ma ko’u noonoo o ke kauia o kekahi mea hala ole ma ka amanal i kanaka, a aole e nele ka ili mai o ke koko o kela kanaka maluna o ka mea nana i hookolokolo lalau ma kela hihia. Oia ka mea a’u i weliweli loa ai iloko o ko’u mau mau lawelawe ana ma keia Oihana. He mea na’u i hoohiki ai, aole loa au e hopu ike, ana i kekahi mea me ka loaa mua ole ia’u o na hooiaio ana apau e hiki ai ke ahewaia ua mea la, a oia nohoi kekahi o na kumu o na lunakanawai kiekie o Un Ioka i paulele loa ai i ka’u mau hana,” wahi a’u me na hookohukohu ana apau me he ia owau io no keia o ka makai kiu kaeaea o ke kulanakauhale o Nu Ioka, a i ole, o Amerika holookoa no apau.

“Ua pono! Ea! He lohe pepeiao wale no ko’u nou e Niwela, aka, ke ikemaka nei au no kou akahele me ke pihoihoi ole ame ka naauao. He mea oiaio, ke waiho aku nei au iloko o kou mau lima keia hana nui, a ma kau mau kauoha au e hooko aku ai me ka hauoli.” Wahi a ka Ilamuku.

I kela wau a hoy pololei aku la au no ua hotele la, a i ko’uhoea ana’aku ua makaukau ka paina awakea, a i ka pau ana o ka’u ai ana ua kamailio mua aku la au i ua ona hotele la:

“Ina i hoea mai kekahi mea a ninau no’u, e hoole aku oe aole au maanei, aku, inoea mai kekahi mea, a ia nae e hoea mai kekahi mea, a iloko o kona wa e ninau mai ai ia’u me ka pani ana i kona maka akau me he la he makapaa, alaila, e kuhikuhi pololei ae oe ia’u i ko’u rumi, oiai he makamaka oiaio oia no’u a aohe o’u hopohopo nona. Mai poina oe i keia kauoha a’u ea?”

Ia wau a onou malu iho la au iloko o kona poholima he apana dala. He mea e kona hauoli, a me ka hoihoi oia i ae mai ai i ka’u kauoha.

Ia wau a hoy aku la au no ko’u keena no ke kakali ana no ka hoea mai o Mr. Wiliama ka Ilamuku.

He hapalua hora paha ko’u kakili ana, ua hoea mai la oia. He mea e ko’u mahalo no ka maikai maoli no o kona hoanoe ana iaia iho. Aole loa e hiki ana i kekahi mea i kamaaina loa iaia ke ike aku oia keia wahi kanaka elemakule kuaaina me kona wahi aahu ano haahaa loa i hele a kinikini na pohopoho i pohoia me na apana lole like ole, me kona wahi papale kapu Kaleponi kahiko luheluhe o na kihikihi, me ke kaula kuwaina i houhouia a puni ma kahi o ka lipine. O na wahi umiumi ma ka auwae ua hina ka hapanui, aka, ua hele nae a lepo me ka lepo haulaula, a pela nohoi me kona lauoho. Aole loa e manao ike ana kekahi mea o ka Ilamuku no nei oia kulanakauhale, ka mea hoy i kamaaina nui ia he keonimana maemae a kulana kapukapu maoli nohoi, a o kekahi nohoi ia o na kanaka i Hanau maoli ia mai no ma ke kulana he keonimana. Eia nae, ma o kona hoololi ana ae iaia iho, e koho koke aku ana no ka mea e ike aku ana he wahi kanaka kuaaina oia mai na wahi mahiai mai o waho aku o ke kulanakauhale. Nolaila, mahope iho o ko’u pani ana i ka ipuka o karumi me ke ki ana a paa, ua pane aku la au me ka leo haahaa:

“He mea e ko’u mahalo ia oe e Mr. Wiliama no keia hoololi ano e ana mai nei au ia oe iho!”

Akaaka mai la oia me ka pane ana mai:

“Aole keia o ka mua o ka lilo ana o’u i wahi kuaaina ili lepo o na kula wai ole!”

Ua hoolaha ae ka nupepa Westfield News i keia manoa e pili ana i kekahi kamaaina kahiko oia wahi: “Penei ka olelo a Frank McAvoy, i noho hana ai me L.N.A. & C. Ry., maanei: ‘Ua inu au i ka LAAU OLA A KAMALENA no ka Lepo paa. Kolera ame ka Hi, no 10 makahiki a oi—aole loa he kaawale aku oia laau mai ko’u Ohana aku. Manao au, o ka laau pookela loa ia i hana ia. Ke hauoli nei au i ka hooia ana’ku ia mea. He laau kupono maoli ia no na ma’i o ka opu. E kuaila ana e na poe kuai laau lapaau’apau. O BENSON, SMITH & Co., na Agena ma Ko Hawaii Pae Aina.

HE MOOLELO NANI

 

LUBIANA KASIMILA,

 

KANAITA O KA

 

LIONA GULA O BOHEMIA

 

A I OLE

 

Ka Hui Naita Eleele o ka Lima Ulaula.

 

MOKUNA IX

 

Mahope iho o ka pau ana o ka Lubiana kamailio ana’ku imua o Mana fereda. Kona luaui hanai, aia hoy, ua opuopu ae la kekahi hooulu manao walohia aloha iloko o kona umauma, me kona mau lima elua i hoomohalaia mai. Lalau mai la oia i ka Lede Ariadane a puili aku la i kona umauma, elike me ka puiliana a ka makua aloha i ke keiki i aloha nui ia.

I keia wa hoy i haloi ae ai na waimaka ma kona mau maka, a kulu iho la lakou ma kona mau papalina. Nana iho la oia i ua Lede opio nei, a me ka leo aloha, pane iho la oia:

“E kuu keiki. Ke ike maopopo nei au, o oe no ka hua o ka puhaka a ka wahine a’u e nana aku ai he oiwi oia i piha me ka uhane o ka maemae. Aia nohoi maluna o kou mau helehelena i salaia iho ai na hiohiona o kou luaui makuakane puuwai koa. Oia kekahi o ko’u mau hoaloha oiaio loa; a no ia kumu, e lilo no au i hoaloha a i makamaka oiaio loa nou.”

Alaila, huli ae la ua elemakule la a ninau la ia Mamiona:

“Ekuu keiki, heaha kau pane?”

Ia wa hoy, me na helehelena o ke aloha e halii ana maluna o ka hiohiona holookoa o ua naita nei o ka aahu eleele, lalau mai la kona mau lima elua i ka lima akau o ka lede nei, a pane mai la:

“E Ariadane, mamuli o na kanawai ame na rula paa o ka oihana hanohano a’u e paa nei, a mamuli nohoi o no kanawai o ka pono io. He kaikunane au nou. Nolaila, mai keia wa aku, e nan mai oe maluna o’u ma ia ano, a pela hoy au e nana aku ai maluna ou, ma ke ano he kaikuahine oe no’u.”

I kela wa, hapai ae la ua Naita Mamiona nei i ka lima o ua lede poio nei a hoopili ae la i kona mau lehelehe a muki iho la ia, alaila, haawi ae la ia i ua lede la ia Lubania.

Ua hoao ae la ua Lede Ariadane nei e kamailio aku, ma ke ano e hoike aku i ka nui o kona hauoli no ka loaa ana iaia he mau hoaloha oiaio loa, aka, aole nae hiki iaia ke kamailio aku, a o na waimaka eloelo nae ke hoopulu ana i kona mau kuluwaimaka i mau hoike olaio no na manoa e hoopunana ana iloko o kona puuwai.

Ua alakai aku la hoy o Lubiana i ua Lede Ariadane nei noloko o kahi pupupu-hale, alaila, puka hou mai la ia iwaho, mumuli o ka peahi malu ana aku o Manafereda iaia.

Ma ka wa i hui hou mai ai ua Naita. Opio nei o ka Liona Gula o Bohemia me Manafereda ma, ua ninau aku ia kona luaui hanai iaia, ina paha ua ike a na hoomaopopo ka Lede Ariadane no ka mea e pili ana i kona makuakano.

Ua hoike mai la hoy e @@@@@@@ @@@ o laua ma ka olelo ana mai.

“O kana mea wa’@ no i ike no ka mea e pili ana i kona makuakane, oia ko’u hoike ana aku iaia, a@@ @@ he wahi kulu koko o ke Duke o Frankenstein iloko o kona mau aa-koke. A u@ hai aku nohoi au iaia ma ia wa i kona makuakane oiaio: a oia wale no ka’u mau mea i hoike aku imua ana . Aole au i hoike aku imua ana i ka mea hana a’u i ike ai maloko o ka rumi pouli @ o Mauna Eleele. Ke manaoio nei oia i keia wa, ua make kona makuakane.”

“E kuu keiki,” wahi a Mana@@@@a i pane aku ai. “Ua pono loa kau hoike ole ana’ku imua ona. Oia no ke ola nei kona makuakane. Ke manaolana nei hohoi au. E hoike mai ana no oe ie maua i ka moolelo e pili ana i keia halawai ana ou me ka Lede Ariadane ma ka wa pono mua loa e loaa ana ia oe ma keiaa hope aku.”

O keia wa a ka huakai i hoea aku ai i ka home noho waokele i hoikeia ae la. O ka hora 3 paha ia a oi o ka auina la.

Mahope iho hoy o ka hui ana o Mnafereda ame Mamiona me ma koa o ka Naita o Liona Gula. Na huli hoy aku la lakou noloko o kahi pupupu-hale, oiai hoy na koa i haule aku ai maluna o ke kula mauu nolunolu a hooluolu aku la.

I ka hoea ana’ku o Manafereda me na Naita Opio elua iloko o ka hale ma ke keena a ka Lede Ariadane e noho mai ana. Ua noho iho la lakou maluna o na noho. A ia wa i huli aku ai o Mana fereda a nana aku la maluna o ka Lede opio, a liuliu. Alaila. Huli mai la ia a nana mai la i kana hanai. Heaha la na mea a kona noonoo e hana ana ia wa, aole ma i ike, aka, he mau noonoo pioloke no kona.

Aole hoi i liuliu mahope iho, ua makaukau mai la ka paina ahiahi. A hele aku la lakou ma kahi i hoomakaukau ia ai ia mau mea e pono ai ke ola o ke kino kanaka.

Oiai lakou e ai ana. Nonoi aku ia o Manafereda ia Lubiana e hoike mai oia i ka moolelo o kana huakai imua o ka Empera Heneri IV. O Geremania, ame kona olelo pu ana’ku hoy. Penei:

Ua heluhelu au i ka palapala a ka Empera. A ua ike au i na mea ano nui loa i loaa mai ia oe: aka, o na mea e ae i pili i kau mau hana ponoi iho, oia ka’u mau mea i makemake ai e hoike mai oe ia’u.”

Mahope iho o ko Lubiana hooka’ulua iki ana ame kona nana ana ae hoi i kona lutanela. Oiai oia kekahi i komo mai ma ia papaaina, ua hoomaka mai la ia i ka hoike ana.

Hoike mai la oia i kona haalele ana iho i na ululaau o Bohemia Wal@@, me kona mau koa, ka poe ana i haawi aka ai i na mahalo ana, a hiki i ko lakoi hoea ana i ke kahua kaua o Allendorf. Kahi i hooukaia ai kekahi kaua hahana loa mawaena o ka Empera Heneri me Theobald (Teobolo). Ke Duke Nui o Schwarzburg. Ma keia wahi. Haalele iho la ua Naita nei o ka Liona Gula o Bohemia i ka hai ana mai. A hoao aku la ia e lele he mahele okoa aku o ka moolelo. Oia ka wa a Berona, kahi lutanela. I pane mai ai.

“Aole—aole pela. Aole pono e haalelela na mea apau o kela hoouka kaua ana ma Allendorf. Ke ike aku la au i ka manao o kuu haku opio, aole ona makemake e hoike mai i na mea e pili ana iaia iho. Aka, o kela wahi nae kahi oi loa aku o ka nani o kela moolelo, nolaila, na’u e hoike aku i na mea e pili ana i kela hoouka kaua kaulana. Oiai, ua ike pono au i na mea apau mai ka mua a ka hope.”

Ia wa hoomaka ae la o Berona e hoike i na mea apau e pili ana i ka moolelo o kela hoouka kaua. Elike nohoi me na mea i hoike mua ia aku ma ka Helu 49 o ka Buke 35 o ke Kuokoa nei oia hoy ka helu o ka la 29 o Dekemaba M. H. 1896. Hoike mai la ia i ko lakou nee ana imua o ke kahua kaua ma ka wa e kokoke loa ana e ahai ke Duke Nui o Schwarzburg i ka lanakila___ka hoopakele ana a Lubiana me ka hiwahiwa haaheo i ka Empera___ka hoolilo ia ana o Lubiana i Naita no ka Liona Gula o Bohemia e ka Empera. Ame na kahua kaua e ae he nui a Lubiana i hoike ai i kona koa ame ka wiwo ole, a o ka oi aku, ma ke akamai ma ka hookele ana i kona wahi pualikoa mawaena o na wahi okoko ikaika loa o ke kaua.

(Aole i pau.)