Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 22, 28 May 1897 — Enaena ke Ahi o Kilauea i Hawaii. Ka Aina Pua Laniuma ia Hawaii Lei Mano. Ke Hone ae nei i ke Kumu o ka Hana. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Enaena ke Ahi o Kilauea i Hawaii.

Ka Aina Pua Laniuma ia Hawaii Lei Mano.

Ke Hone ae nei i ke Kumu o ka Hana.

Ka Ninau lapana. Ma ka Poakahi nei i hoouna mai ai ke Keena o ko na Aina E he pane i ke Kuhina lapana. no na mea e pili ana i ke koi a ke Aupuni o lapana, no ke kumu i hoihoi hou aku ai ke Aupuni Hawaii i na eemoku lapana he mahina a oi i hala ae nei. Ō keia pane nae i loaa mai i ua Kuhina lapana nei, he pane ia i makemake ole ia e ia, a

ua hoike mai la ua Kuhina la ia manao hoihoi ole ona imua o kekahi mea kakau nupepa o ko makou halepa'i nei ma ke ahiahi Poakahi nei: "Ua haohao loa au i keia auina la i ka heluheln ana iho iloko o na nupepa i kekahi mau olelo i manaoia he mau mea ia i laweia mailoko mai 0 kekahi palapala i manaoia e hoouna ia mai ia'u e ke Kuhina o ko na Aina E. oia o Kupa. He mea maa ole loa ka ikeia ana o ka palapala pili Aupuni o keia ano iloko o ka nupepa mamua o ka loaa ana mai o ua palapala la i ka mea i kakauia mai ai ia. Aka. manao nae au aole au e kue aku i keia hana; malia paha o keia iho la ka launa pili Aupuni kuwaho i loaa ia Hawaii. Ua konoia mai au e kokua ia Komisina Hawes ma kana anaina hookipa i keia auina la, a hoopaa iho la au o ka hora 3 me 30 minute ko'u wa e haalele iho ai i ka Hale Oihaua Komisina nei. He nui ka poe i hele mai e ike ia'u mamua aku oia wa. a mahope Iho o ka haalele ana mal o ka mea hope loa ia'u, a oiai hoi au e kali ana o ka hiki mai i ka hora o'u e haalele iho ai i ka hale nei, hoea mai ana na nupepa, a ua hoopahaohao loa ia au i ka ike ana 1 kekahi mau olelo o kn palapala i hoounaia mai. Mahope koke iho, ua hoea mai la ua palapala la. "Aole hiki ia'u ke hoike aku ia oe i ua palapala la. Ma ko makou kulana e ku neij aole keia he palapala no ka hoolaha akea ana, aka. ina nae oe e makemake ana e lawe aku i na mea i ikeia maloko o na nupepa puka auina ia. a olelo iho he kope ia o ua leta la, ua hiki no ia oe ke hana pela. Aole o'u manao o ka mea i loaa mai nei ia'u he pane ia na ka'u nonoi no na hoike nee papa. a nolalla, e hoao hou ana au e loaa ona pane oia ano. Aole ka lapaiia he noi waiwai ole: makemake ia īoaa ka pono io maol: «me ka ewaewa ole ma keia hana—aole mea e

ru\ A ke loaa ole iaia keia. mea, akiila, nole au i ike i ka hopena e ho*? mni O Vt> ke-ehina hnna r* V» Aapiini HawnH i hana ai ma ka hooie an.i r;o> pne» i \ika nei na kanaka a !ar>riua i niantioio ai. w&hope iho o ka huliia r.na maoiua o ko lakou hoio ana, mai, «a kupono ke lele mai i ufca nei o ka aiua, he h&na k\ie ino loa ia i ke kuikahi. Ano. ua nonol aku nei au i mau hoakaka; ! mau kumu hoike hoi no na

nana a ke;a Aupunl ma keia ann. a h.eaha ka inea i loaa mai ia'u? Eia (heluheu mai hi oia mailoko mai o kekahi nupepa i ka nu?a a ke Ker?iui o ko na Aina E i hoike mai nei ma ke ano o kana pane ia i ke noi a lapana: " 'O ke kulana i laweia ae e ke Aupuni Hawaii, o ke kanawai hooponopono eemoku. he mau mea ia e hoohana ana i ka mana kial kuloko o i Aupuni, a ua hooko aku hoi ka : mana hooko ia mau kanawai me ka ; ewaewa ole. Xo keia kumu. ua manao ke Aupuni Hawaii o na loina alakai kanawai e pili ana i na hihia koi poho ao!e i pili i keia ano. " 'Aia hoi ma kekahi mahe'.e e ae o ka pane a Kuhina Kupa. ua hoike mai ! la. ina ma keia nma aku e uha'i hou : ia na kanawai lioopononono eemoku ; e ku nei e na poe eemoku īapana, e ! hana hou ia aku ana no ia hana,' | "l'a hoike mai ko'u Aupuni ia'u e koi aku au a loaa mai ona olelo pale kupo--1 no mai ke Aupuni mai no ka hana i hanaia. Aole nae i loaa ia mea ia'u iloko nei o keia pane. Aole o'u manao eia ko'u Aupuni ke hana hookikina nei ma keia hana, ka hana hoi i ko- , mohia*aku ai ka inoa hanohano o ka lahui. Aole koi o lapana i kekahi mea ewaewa ole. Ke hana nei o lapana elike me na kanawai o na laliui. Aole me ka Papa Ola kana hana. aole me ka Hale Dute, aole hoi me na luna hoo- : malu eemoku; aka, he hana keia mai

waeiia o kahi Aupuni ame kahi Aupuni. Ua hoikeia aku o Amerika Huiia no keia mea. a me he mea la ua maopopo loa iaia ke kulaua o keia kumuhana elike nohoi me ka maopopo ia kakou, a ina e manaoio ana ke Aupuni nia Wasinetona ua pono ke keehina a īapana i lawe ae nei. elike me ke kanawai lahui. aole auanei ia e akeakea mai ana. A ma kekahi aoao hoi. ina 'ia hewa ko makou kulana, e hiki ana i kela ame keia Aupuni ke akeakea mai. "0 ka lapana hana me Hawaii. aole ia he hoikeike i ka mana o ka mea oolea maluna o ka mea nawaliwall! He Aupuni poo o Hawaii mawaena o na Aupuni. elike me Enelani. me lapana a Aupuni e ae paha: aohe ano e ma keia mea." Ma ka wa i ninauia aku ai ua Kuhina nei o īapana no ka mea e pili ana i ka wnihoia ana'ku o keia ninau imna o kekahi Aha l'wao ke loaa ole he hooponopono kupono ana, ua pane mai \a Knhina nei penei: "Ma na hana liilii. ua hiki paha ke waihoia aku iloko o ka Aha Uwao. aka. aole loa e waihoia aku ilalla ka ninau 1 komohia ai ka inoa hanohano o ke Aupimi. Aohe aha hooko!oko!o nana e hoolohe na niuau i ulu malalo o na kanawai lahui—o ka aha hookolokolo nana e hoolohe ia ano hihia. oia ka lima ikaika ame na moku ikaika—o ka ino3 hanohano. he nwa laahia loa ia i kela ame keia lahui e pono oie ai ke palaueka wale ia e na Aha Uwao. "Eia ke kulana maoli o keia ninau: Xo ka hooholomua ana i ka oihana mahiai ano nui ioa ma ko Hawaii Pae Aina. ua kauohaia na eemoku mai lapana mai: ua hanaii a hooholoia he kuikahi mawaena o na Aupuni elua. a he!e m?.i ?a na lapana ia ri< i e hana ai. Aole na lapana i itni mai i keia kuikahi, aole nohoi ia i imi mai i nei aina r.o kona poe- makaainana—aka. ua hoea r:ni lakou ia nei ma ke 1 kono ana ae a M&ila. ike iho nei o Fiawaii lilo poe lapiina i poe paonioni, a no ia mea. ua hooholoia kekahi kanawai e hoalaikī ana i ke kotno aaa mai o na eeraoku. Ta apono no o lapana i keia, a i mea e ulu ole mai ai he kuhlhewa, ua huli pono ia iho la ke kulana o kela ame keia lapana e haa!ele ana i na kapakal o lapana. ma na mea e pili ana i ko lakou hooko ana l

k:\nawat wmokn o onei. O ke'a k*. kanaka i haalele aku ia lokohnnia uo !nM. ua har.:\ ih<> la .>'r ; k,iue r,a kanawai o ka Rep\:b:iUk:i -ua i:-wa ko lapana apnnn i keia tr.ea mamua o ko lakou haaleie ana'ku. l"a lo:>a i kela ame keia paahana 'kepa ole ia' ka huina dala i kauohaia ma ke < anawai. a ua kupono hoi o 1010 mai i uka o ka aina. aka, olelo mai na luna Aupuni o oonei. aole i kupono. 'Tna paha i ikeia ua oi aku na poe pnahana e komo mai ana iloko o Hawaii nei mamua o ka moa i makemake ia. maopepo loa ia'u. ina e hoikeia akn ia mea e ka Mana Hooko o onei i ko'\i Aupuni. ina no ua noonoo pono ia ia mea. Aka. aole nae i hoounaia aku kek;'hi mea oia ano. a me ke kumu ole hoi. elike nio kn hiki ia'u ke hoomaopopo. ua ho'iho'iia aku la na kane ame na wnhine. A hora iho la i keia kiekiena o na hana. he mea ole loa ka ninau eemoku. aka. o ka inoa hanohano o īapana ka mea nui. a he mea pono ke loaa ona olelo hoakaka. "ī'a maopopo no ia lapana aia he olelo aelike maopopo. he Wileana ko Amerika maanei, malia paha he—aka. ua maopopo ole nae ia'u ka huaolelo kupono no ia mea—oiai nae au e olelo ae ana he kulana hoomalu kona maanei. aka, ke ku nei nae ia (Amerska Huiia) ma ke ano he makuahine hapatema (good mother) no ka Mokupuni Repubalika; aka, ua kamaaina loa nae

na luna Aupuni o Amerika Iluiia ma na mea e pili ana i ke kanawai lahui auie ka hana maa mau e lawelawe ai ma ia ano hana e hiki ai ko olelo mai ua hewa o lapana, ina ua pono ia, a i ole. ua pono o Hawaii, ina nae ua hewa ia. "Ua mahalo o lapana ia Amerika Huiia no na launa aloha e ku nei mawaena o na Aupuni elua ame ka oihana kalepa nui i hoopukaia mai e na aina elua. e noonoo iho oe i ko īapana nana moowini ana mai ia Hawaii nei ma ka mea e pili ana i ka oihana kalepa. Ina hiki ke holomua na kula mahiko o Hawaii nei me na poe lapana ole, ua maikai ia. Ua maopopo nae ia'u. e apono ana no o lapana ia mea; aka. he mea pono nae ke hooponopono mua ia keia pilikia: hiki ia Hawaii ke uha'i i kekahi kuikahi ke ole oia e haawi mai i kekahi mau hoakaka ana. "Ahea la pau na hooponopono ana? HauoW toa aw ina o keia wa Ibo )a ka hopena oia mea, aka, ina e hoopaone j Aupuni i keia hana. ma 0 ka hoouna ana mai i na palapala elikē iho la me \:ein i loaa mai la ia'u 1 keia la. ua maopopo loa ia'u, 1 ka wa hea la e pau ai. O ka'u mau olelo kauoha ijia keia hana. he moakaka loa ia. Ina aole e loaa ia'\i he panekupono no ka'u noi. alaila, e huli hoi aku no au no lapana. a malia he mea okoa ae paha ka e holopono aku al ka na kanawai eemoku oonei. O kela ame oo ka mea e hoea mai ana. Aka. manaolana nae.-au, aoie e hwa aku ana ia kiekiena. He wahi kahamaha maikai o!'- hoi la. no kekahi nohona hauoli a oluolu ma Hawaii."

HE NANE PILI AUPUNI. He Mama Nui me Papa Nui a he Papa Hookama kekahi. O kahi ukulii liookolohe iho nohoi ia o Niheu Hawaii. Heaha ke ano?