Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 26, 25 June 1897 — Ka Moiwahine Vitoria o na Aupuni Hui o Beritania Nui. Emepera Wahine o Inia. 1837 1897. Kanaono Makahiki o ka Nohoalii ana. KA LA IUBILE DAIMANA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Moiwahine Vitoria o na Aupuni Hui o Beritania Nui.

Emepera Wahine o Inia.

1837 1897.

Kanaono Makahiki o ka Nohoalii ana.

KA LA IUBILE DAIMANA.

0 ka Poakolu nei, lune 23, oia ka la ? 1 alanaia ae ai ma Honolulu nei na bana hoohlwahiwa apau no ka hoomanao ana i ka lubile Daimana o ka Moiwahlne Vitoria o na Aupuni Huiia o Beritania Nui a Emepera wahine hoi o Inia, no ka piha ana o aa makahiki lie kanaono o kona noho Moiwahine ana no ka lahui Pelekane. Aole nohol o na kanaka Pelekane wale no kai komo iloko o na hoohiwahiwa ana i keia la, aka, o na lahui e ae no kekahi, mawaeua o ko kakou poai nei i komohia pu aku i na hooulu mahiehie ana i na hana o keia la. Ua hoike ae nohoi ka luhui oiwi o Hawaii i ko lakou makahehi i ka mea nona ka la, mamuli o o ko lakou komo ana, ae iloko o na hana e mahuahua ai ka hihimanu "kiulaia" o keia la. Ho mea makehewa no makou ka hakn ana i moolelo ''iialelu" maoli e hookela ana i na hana kaulana hanohano loa a keia Moiwahine pookela loa o ke ao nei ma ka nohona hoomalu Anpuni. olai, he moolelo kona i kaulana mawaena o na lahui holomua apau o ka poepoe honua nei. F. hoomanaoia, o Vitoria oia wale no ke keiki a Edewada, ke Duke o Ken(. ka helu eha hoi o na keiki a Kini Keoki 111. me ke Kamalilwahine I.<misa Vitoria o Saxe-Coburg. I ka make ana o kona luaui makuakane ma ka makahiki 1820 a mamuli hol o ka nele ana o Geoki IV. ame kona mau hoahanau, oia hoi na Duke o York ame Clarence i ke keiki. nolaila, ua lilo o Vitoria i hooilina no ka nohoalii, & no ia mea oia ka helu eono o na poe o ioko o ka ohana alil o Hanova i lilo i Moi Aimoku. Ua hanauia o Vitoria ma ka la 24 o Mei, makahiki 1819, ma Halealii Kensington. Hookahi mahina mahope iho o kona hanauia ana, ua bapetizoia oia e ka Aki Bihopa o Canterbury ame ka Bihopa o Ladana maloko o ka ipu wai gula no ka oihana bapctizo, i laweia mai ai mailoko mal o ke Towera, a kaheaia iho la kona inoa o Alexandrina Victoria mamuli o ka inoa o ka Emepera o Rusia ame ka iat>a nohoi o kona inani makuahino, Mahope mai nae, ua hooholo ponoi iho ola, e kahea wale ia no kona inoa o Vitoria. Ma ka ia 23 o lanuaH, IS2O, make aku la kona luaui makuakane. 0 ka inoa hoohanohano kaulana loa o ka Molwaliine ōia no ke Duke waliine o Kent Ma ka !a 30 o Augate, 1834, ua laweUweia ka oihana kaulima. I kapaia be kepirimatio maluna o ke ma« loko o ka halepule alii Sana lakoho. Na Aki-Bihopa o Canterbury ame ka Eihopa o Ladana i lawelawe i keta oihana laahia maluna ona. Ma ka la -4 o Mei, 1887, piha iho'la ka 1S o kona niau mnkahiki, a hehi iho la oia i ka Mpahele o ke "kanaka-makua." Ma keia la i haawiia ae ai e na poai aloR 'iti apau na papa ahaaina hoohiwahiwa o keia ame keia ano, a ua iilo maoli no U \ la "KiulaU" hanohano a puni o B*rltania Nul.

l'a haa*l a« o Klni WUiama I\\ he hulahula, a m& la aha hulahula - Hlo ai ke AlUwahine opio i malihonahauo helu ekahi no ia aha, a noho iho la oia raa ka noho aiii * wa<*aakonu o ua aha hula ia. t keia k » haawi makana mai ai ka Mol piano nonia ka waiwai 1o o 200 l aona (ma ka heh> dāia Pelekane). Aok i hiki klao mai ka Mol ma keia a ka hulahula, olal 9 waiho ana !a k&hi »00 no ka ma'i. Sia ka ia 20 0 luae, tS3t. make iho ia ka Moi—

Kiai WiUama IV.—ma Windsor Kakeia. Oiai ua ike maopopoia e na aiii ame m poe apau I piii i ka Moi e hoea mai ana ka wa e laweia aku ai ke ola 0 ka Moi, nolaiia f ua malama maa ia kn he kaa lio, i Mki ai ke kii ia aku ke A)il«ah)fio opio, m& k& wa mua ioa e ikvi& ai ua haaieie mai ke ola o ita Moi i kona kino lepo. 3|a

ke sekooa mua loa i lele loa ai ke &bo o ka Moi» oia ka tra a ka Aki Bihopa 0 Canierbury ame ka Bihopa o LMana 1 kau al maluna o ke kaa ( ae | ta a holo ako la ao ka Halealli Keo- j $ingion. A peael ka moo!«lo o kela { huakai a na elek 1 kīi akii ai i ke j AUiwaMne opīo: i 1 ko laaa hoea ana ma ka paka]

pa, ua noke laua i ke kikeke, i ke ku'iku'i me ka ikaika, me ka hanakull pu aiia nohol no kekahl wa lolhi loa a ala mai la ke kiai puka. I ko laua komo aaa aku iloko o ka ua hookaulua hou la ka laua huakal, <rial ! ko )aoa hookaoī &na i ka bele kahea no ka wahine lawelawe o ke Alliwmhine opio ua haia hou he wa loihi.

1 & i ke ala ao& niai o ua klai la, a : hoomaopopo i ke kamu o kooa hoalaia | ana'kn, ua hai ia mai ia laua, ua ka-ia ioa ia ke Aliiwahine opio e ka hiamoe ! kuUpolipo foaikat t aole hoi hikl oia ke ; hoalaīa. Aka, na pane aku nae ua I matt elele ko'lko'i nei frana o ke kaafwa; M He hana p!II Aapohi ano nul | loa ka maua I hele aoal aei imoa o

k.a Moiwahine, a nolaila he mea pooo ke kapaeia ae kona h!amoe ana e hanti. u He oiaio ua ala mai 1 a ke Aiii. a, aole nohoi oia i haawi mai i m&nawa hou no na el«le « kali ai aona me ka pihoihoi nul, olai i kona aia ana mai maiiuna mai o kona wahl moe, ua hele poloiei mal ia oia no kahi a na elele kii Alii e noho ana. E kuuwelu ana no kona lauoho ma kona mau kipoohiwi, o kona kapa moe po no kona aahu e komo ana, me kahi kihei ma na kipoohiwi. a e hioio ana na waimaka ma kona mau papaiina» aka. he kulana hiehie ame na hiohiona o ke kupaa ke ikeia aku ana maluna ona. O na huaolelo mua ioa a ka Molwahine i pane aku ai imua o k& AkiBihopa, oia keia: "Ke nonoi aku nei au i kou lokomaikai e pule oe no'u/' A no na makahiki he 60 i kupaa ai keia Moiwahine mamuii o nei mea he pule. He mau hora kakaikahi wale no mahope iho o loaa ana mai i ua Molwahine nei ka lono no ka make ana 0 ka Moi Wiliama , aia hoi, malama iho la ia i ka halawai piii Auouai mua loa me kona Aha kukakuka malu. Ma keia halawai ana & ka Moiwahine opio me ka Aha kuk&kuka malu o ke Aupuni, ua mii kona mahaloia e na mea apau no ka hiehie, ka ihiihi, ke kapukapu ame ke anoano alii o kona kaiana ma ia akoakoa ana. Me ke kuoo pihoihoi oie ua laweiawe oia i na hana me ka hoiopono. Hookahi hora mahope iho o ka pau ana o ka halawai ana o ka Aha kiikamalu. ua noho kino aku la ia ma ka hal&wai a ka Aha Kuhina. I ka pau ana oia halawai ana, ua huli hoi aku la oia imua o kona luaui makuahine, a hina aku la oia maluna o kona poli, me ke kahe nna iho o kona mau waimaka, A i ka akakuu ana o kona ano pihoihoi a pioloke, pane ae la oia i kona .makuahine: "Aole hiki iki ia'u ke manaoio he Moiwahine au no Enelani nei; aka, ke manao nei no nae au. owau io no kona Moiwahine." Pane iho la hoi kona makuahine iaia; "E kuu aloha, ua ike no oe, o oe io no ko Enelani nel Moiwahiue. 0 na anaiua au i haalele aku nei, oia na mea 1 hooiaio mai ia oe no ia mea." Me ka mino aka mahiehie ana hoi ma kona mau papalina pane ae Ia ia: "Manao au e maa loa aku ana au ia mau anaina." Ame ka leo olu waipahe o ka hauoli, olelo ae la ia: "Oiai o kau wahi kaikamahine uuku nei ka Moi 0 keia Aupuni nui, alaiia, o oe auanel ka mea mua loa e hoao aku ai 1 ko*u kulana Moi. Nolaila, e kuu mama aloha, ke kauoha aku nei kou Moiwahine ia oe e hookuu hookahi mai oe iaia no ka manawa o 2 hora. M Ma ka la mahope iho o kona kau ana ae ma ka nohoalH. ua lawela aku la oia i ka Haleaiil o Sana lakobo, me ka ukaliia ana e na koa klal hu-lu-aa o ke alo alii o Pelekane, a malaila hoi oia e hoike akea ai iaia iho. ma ka puka aniani o kekahi keena i kapaia o "Keena Aloaiii," eiike me ka mea i maa $ ka hanaia e na ohana Aiii Pelekane i lilo i Moi. Hookahi pule mahope mai, ua wehe aku ia oia i ka Ahaolelo mua ioa o ka hoomaka ana o ke au ō kona noho aiii ana. A ma kona wa I heluheiu ai i ka haiolelo Alii &o ka wehe ana i ka Ahaolelo, tia nui kona mahaioia no ka maikai o kona ieo ma ke Tcamal>io ana, ame ka moakaka ma ka hoopuka ana i na huaoielo. Ma ka ia 28 o lune, hookahi makahiki mahope mai ua maiamaia ka oihana Ponl Moi maluna ona, He mau ia mamua ae o ka hoea ana aku i keia la. ua piha pu na Alanui i na elele Kuhina o na Auptini he lehuleha o Europa, me ko lakou mau kahiko nani apau. A i ka hoea afta mal hoi o ka ia Poai Moi, ua uiupuni loa sa kanak» i ka hauoll. a ua kapaia na ulumahiehie o ia la mawaena o na makaainana, 'Ka naia Poni Mot" Ma ka hora 10 me 30 mistite o ua Ia *ia, ua kani ae ia he pukuniahi. a e hoike sna ia pn ua hoea mai ia ke kaoo alli ma ka "puka kahunapnle" labbey door), a haf ia ka hapaiua. hora mahope iho boe& | mai la ke kaoo aiii malalo ae o kahi I ku ai ka ogana. komo mua mai ia ke I kaoo o na poe i aahula me na lole hoohm maime, a ia *a i lulumi akii ai na kieel ana a ke anaina. O ka maheie mua. oia ka papa atfi o na Duke» no lakon na k>le aili loloa koha ahnuia e wewelo ana aa hu'a i hope; alaila, he ; papa aiil akn no f a hoea mai 1a i ka

; Moiwahine, e komo ana i kekahi lole I ka hu'a lole ula kai ina e hii | hoomohalaia ana e ewalu wahine, i j aahuia me na loie keokto. 3laila. na ( wahine mai o ke aioalii tne ko iakoa i mau hu"a loloa e welo ana i hope. \ aiaila, he poe wahine pa-haahaa mai f me na hu'a lole hooiuu hoiu e wewelo f aaa i hope. I kona hoea ana mai mamua pono o ka Haku Bihopa i aahuia me kona aahu oihana hihimanu, ua ku iho la ia, a puiii ae la ? kona mau lima mamua o kona alo, | a hanu ae la ia„ me he mea la e hoo- \ maha ana. I keia wa i kani iho ai | k& ogana me ka ikaika launa ole, me | he kuina la na ka leo o ka hekili, a j hoowawalo ae ia ia loko o ka hale. { a kani ae la ka leo mele, "Hauoli Au | i ko lakou olelo ana mai ia'u: e komo I kakou i ka hale o lehova." He wa : keia no ka ilihia, aohe waimaka paa | iho mawaena o na mea apau. Ua hoo- | ni ae la ka haalulu ilihia i na mea ! apau. Ua manaoia, e hiki ole ana | la i ka Moiwahine opio ke hoomau aku ( i ke ku ana, mamuli o ke koikoi launa { ole o ke poipu ana iho o ka ilihia ! maluna o na mea apau. Aka. ikeia aku la nae ka pii ana'ku o ka Moiwa- | hine a hoea i kahi i hookaawaleia ! nona ma ke Kuahu, a malaila kukuli \ iho la ia, paa ae la kona. mau lima i I kona mau maka a pule iho la. I keia j wa i hoolai iho ai ka meha pu mai o i a o, o ka"hale,~a e"loheia aHa ke koele | o ke kuipine ke haule iho. Ma ka wa i pau ai na pule hoolaa ana a ka Aki Bihopa, ua hookauia iho la ke karaunu maluna o ke poo o ka Moiwahine, a me ke sekona mua loa i pa iho ai ua ia maluna o kona poo, oia ka wa i hoonaueue ai na leo kani nakolokolo kupinai o na pukuniahi i ke kulanakauhale o Ladana kani ae la na leo o na pu puhi, a puia ae la o loko o ka hale poni Moi i na leo hooho huro o na kanaka. A iloko o keia mau hooulu ahiu ana o na leo o na pu, na o-le ame ko na kanaka, e ku ana ka Moiwahine opio me ka oni ole, me he mea la, he kia hoomanao nani ia i makia ia iho.ma ia wahi. O keia ka moolelo hiwahiwa o ke Alii nona ka la; he nui aku no paha, aka, o na mea ano nui no nae keia a makou e panee aku nei imua o ko makou poe heluhelu. E ike pu ana hoi ko makou poe heluhelu ma ko makou pepa o keia la i ke kii o ua Moiwahine kaulana loa nei o ke ao nei ame kana ohana keiki: NA HEIHEI LA lUBILE DAIMANA. Oiai he haiki loa ke kowa i koe o ka makou pepa o keia la, nolaila, ke hoopuka aku nei makou i na lealea heihei moku, waapa ame waa i maiamaia ai ma Honolulu nei, ma ka Poakolu iho nei, lune 23. Mamua ae o ka hoea ana aku i ka hora 8 o ke kakahiaka o keia la, ua lehau ae la na pipa uwapo o Honolulu nel, pela nohoi o luna o na puu papa, na moku pili aina, ame na waapa i na poe makaikai, Hora ewalu me kanakolu minute, hoomaka na hana ma ka heihei ana o na moku liilii. 0 ka heihei mua loa nohoi ia. Ma ka hora 3 a oi o ka auina la, akahi no a huli hoi mai keia puulu moku. Ua lilo ka eo ia "Hoopakele" (Rescue), moku o C. Johnson. 0 ka helu elua o Edith L. Ua hoopaapaaia nae ke kuleana ole o ke komo ana o "Hoopakele" ma keia heihei, oiai he- moku ia no ka heihei papa ekahi. a o keia heihei i malamaia no na moku ia o ka papa elua. 2. Heihei waa, eono hoe. Makana mua 't2O; makana elua ?10. Holo mai j kahi mai i hoolana ai na lunakanawai ! o ka la, mamua mai o ka pa hooili pipi, a hoea i ka "boe pahu hao" mua I loa ma ka nuku o ke awa, alaila, huli ■ hoi mai. Eia na waa i komo: Puu- ! kolo, Hauola, Waikiki, Kauaheahe, Pij ledelepia, Healani ame Kakaako. Eo j ka makana ekahi ia Kakaako, manawa i holo 7 minute ame 8 sekona; eo ka j makana elua ia Waikiki, manawa holo 7 minute 20 $ekona. | 3. Heihei waapa, eono hoe, noho paheehee. Mai ka pahu holo aku a hoea I i ka "boe oni aplki," alaila, huli hoi. i Makana $50. Eia na waapa i komo: : Aliee M. (Hui Matala); Carl W. (Hui i Healani). Eo keia heihei ia Aliee M. I Manawa holo 15 minute ame 21 sekona. 4. Heihei waapa huelo "boti." Ma- | kana mua, |50; maka&a elua, >20. Kahi [ e holo ai. like me ka heihei ekolu. Na I poe 1 komo: Kahilu, he poe maka'i j m&Ialo o Kapeaa Parker Waipa na poe : hoe; Laweh&ia. na keiki Uwapo, ame j ko ka "numua" Amerika Maiiona. He | heihel ohohia nni ik keia, oini ua mai- [ kal like na nee ana a na waapa o na ; keiki kamaaina me ko oa keiki maM- | hinL I ke kaaio iki ana nae z na waapa o na keiki uwapo ame ko ka Mari- ! ona mawaho ikl aku o ka hale ipukaj kui» oiai ltoi ka waapa o na **kaiko" e ! pahee ana I ka weiowelo me ka maikai, ! ua huikau ae ia na hoe a keia mau | waapa mahope nei, a huhul ae 1& na j makau a ka lawaia i Wailua, he hoo- | paapaa ko laila. Ua lilo ka eo heiu j ekahi i na kalko iloko o 20 minute me | 30 s*&ona. Ua hoopaapaaia ka mea i eo | ai ka hehi eiua. Ua kauoha hou na lu- [ e helhei hou na keiki "aia- | mihP o ka uwapo me na keiia iii-pua- | kea o ka m o&ukana MaHoiia. Ma keia i heihti ana, tia kakainpolaia na keiki

aukai e na papai alamihi o ka nwapo ae Ua liio ka eo ia lakoa iloko o 20 minule me 30 sekona. Like ioa keia manawa holo o na keiki "alamihi" me ko na "kaiko." (E pono o!ua e heihei hou.) 5. Heihei waapa. Umi hoe. Makana, $50» Kahi e holo ai. like me na heihei mua ae la. He helhei keia na ka poe "maima" wale no. oia ka Pi!edelepia ame ka Manona. O "Aloha'' ka waapa o na poe o ka Marioaa. a o Han&keoki ko ka Piledelepia. Ma keia heihei ana ua kaa ka ianakila i ka poe o ka Mariona. Manawa holo o ka Maiiona he 2S minute: Piiedeiepia he 29 minute. 6. Heihei waapa moku. Makana mua he $30: makana elua, $15. Na waapa i komo: Mokolii. Kinau ame Lavinia. ! O ka waapa hope na na "aiamihi" o ka j uwapo i hoe me ka eleu haule hope. j Lilo ka eo ia Kinau. Manawa holo, 1S minute; Mokoiii 18 minute me 30 sekona.

KEIKIALII ATA. Duke o Connaught. Hanauia Mei 1, 1850.

KAMALIIWAHINE VITORIA (Moi). Emepera wahine-kane-make o Geremania. Hanauia Nor. 21, 1840.

KEIKIALII ALFRED. Duke o Edeneboro. Hanauia Aug. 6, 1844.

KAMALIIWAHINE HELENA. Schleswig-Holstein. Hanauia Mei 25, 1846.

Ka Moiwahine Vitoria ame Kana Mau Keiki.

KAMAUIWAHINE LUISA. MarlMone«s o Ix>rene. Hanauia raki 18, 1848.

KAMALIIWAHINE BEATIRIBIA. Ma- Battenburg. Hanauia Aperiia 14,1857.

KEIKIALII LEOPOLO. Duke o Aiahani Hanauia Aperila 7, 1803.

KAMALIIWAHINE ALICE. Hesse - Darmsiadt. Hanauia Aperila 25, im.