Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 28, 9 July 1897 — Page 2
| This text was transcribed by: | Georgina White |
| This work is dedicated to: | Ke-a Ohana |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
@ mau mea la aohe a kakou mau @ kakou. @a @ a@ ao@e kee@a hana pili Aupuni kuwaho a Amerika Huira. Aia ke hoopuni nei a ke kakoo nei i keia keehina hana p@a Aupuni ko ka lahui mau manao ohohia o ka make ame ka puiama ana. Ma ka mea e pili ana i kea no e hooko aku ai i keia keenina hana, ua mahae lo no paha na manao o ko kakou lahui, aka nae, ma ka wa e hooholo pono ai kela lahui kauian i ka lakou mea e hana aku ai, alaila, o ka hopena i makemakela e hoea mai ana no ia mamuli o na keehina hana i hooholola e koi o ai ia makemake.
O keia keehina hana pili Aupuni, he hana ia e aa paio ole aku ana i kahi mea, aka, e pahola wale aku ana no i ka manao maikai—he keehina hana hoi ia e hooko ana i ko kakou noho pookeia ana ma ka aina-puni ole o Amerika a ma na wahi e ae hoi i komo mai ai maloko o ka poai o kana mau hoohana ana; he “keehina hana hoi e kukulu hou ana i ko kakou hae maluna o ka moana a lili ia wahi i lahui me ko kakou poe o na kapakai” ma keia aoao mai nei: he keehina hana ia e hoouna ana i na elele eheu o ka maluhia i na welau o ka honua, a hoohaliu ae i ke kahe-a-wai ana a na huali melemele o ke gula i ko kakou mau kapakai, na mea hoi i lilo aku ma na lima o na ona moku o ko na aina e; e hoohuli ana ia no laila, a malaila ia e noho mau loa ai; he keehina hana ia e kukulu aku ai i aumoku i like ka nui me ka mea e lawa ai ko kakou hemahema, i hiki hoi ke lilo lakou i kiai no keia poe moku (kalepa), a pela pu hoi me ka lima akau wikani o na launa kuwaho Amerika ana; he keehina hana hoi ia e hana aku ana i alawai eli Amerika, oiai hoi ko kakou mau moku opuu hou e mouo ana ma kela ame keia aoao o ua alawai la, me he poe kaikamahini ku aoao la ma ke anaina materemonio o ka kai!
A keia; heaha kea no o keia? Nani ka piha-ku`I ana o na hana maluna o keia moana nui, nona na wai e hale nei i keia mau kapakai! He mau hana hoi i oi aku mamua o na mea i ikeia mahope mai o ko Magelana holo ana mai ma ke kowa o Magalena a o ka Balaboa e kiei mai ana hoi no ka wa mua loa ma na wai o ke Kai Hema e olino ana i na kukuna la o ke kakahiaka. Nokamea, he hana wale no nei e hookoia ai ka wanana a Seward, oia hoi o ka moana Pakipika, kona mau mokupuni, kona mau kapakai amen a kahaaina nunui ma ia mau wahi aku, oia ka noho-ku-waena o ko kea o nei oihana kalepa ma keia mua aku. A ma kahi a keia oihana kalepa e nee aku ai, malaila no auanei e lawela aku ai ka hae o ko oukou aina, a hoea aku i na muliwai akea o Kina, kahi hoi a Burlinagame ame ko Kina mau alii kalepa i hana ai a kuene pono ko kakou mana, a pookela hoi ko kakou hae kalepa. Ma na kai hoi o na huhui mokupuni o ka Hema, kahi a Wilkes i kuekaa ai a lilo i alahele holo ia e na moku, kahi hoi a na punohu uwahi o luna o na moku-o-kohala Amerika i hoopouli ae ai i ka ponaha lani i kau ai ke kea o ka Hema, ilaila no auanei ko kaou hae e iawei aku ai ame ka holomua ana o na hana Amerika; a iloko hoi o ko onei (ko Hawaii nei) awa e ko mua mai ai ke au e kahoahoa ana i ka hoea ana mai o ka noho pookela ana o ko kakou oihana kalepa, a e le-I auanei keia awa, ka mea hoi i ike ole ia mai kela mau la makamua mai, me na ulu-moku e kuku ana ma ko oukou mau pi-pa uwapo, a he mau elele wale no nae ia e hoike mai ana no na ulu-moku aku i koe e hoea mai ana. a ke hoea mai keia wa, e ku ae auanei ko oukou kulanakauhale I alohaia, a olelo ae, a hooho ae hoi me ka oiaio: “Ke koni nein a omaka wai mua o ka poai-wela iloko o kuu koko, a ke pane nei ma kuu mau kapuai ka holomua!”
O keia mau mokupuni pomaikai auanei i hoopulapulaia ai e kela lahui pookela o ke kilakila, na mokupuni hoi e komohia ai ka hoohihi ana i kekahi mea, mamuli wale no o ka hoolilo ana ia lakou i hale hoahu pookela i keia wahi i opu malumalu no ka maha mai ka manawa mua loa mai i kipa mai ai ka malihini i keia mau kapakai, o ka oihana kalepa o ko kea o nei. E ku ana ma ka hapalua like o ka moana a hoea aku i Asia, e ku ana keia poe mokupuni me ke ani peahi ana`ku i ke Aupuni imiperiela e ala mai nei, ke Aupuni hoi nana i hoonalohia aku i na kahakaha o ke Aupuni kahiko o ka Hikina, a komo ae la ma ka huina aouli o Europa, oia hoi kela Aupuni imiperiela, i lilo ai ko kakou Aupuni i mea mua loa ma ka apo ana`ku iaia e komo mai ma ka puulu mohona hoahanau o na lahui, me ka puili lima ana o ke aloha, a i hoohemo ole ia hoi keia puili ana mai ia wa mai, oia no auanei ka keia mau mokupuni ma kea no oia kekahi e komo pu mai ma ke kula o na hooikaika pauaho ole ana a kona lahui, a o keia hoi kahi e halawai ai na kulana holomua elua o ka naauao, oiai hoi kekahi e haawi ana i na pomaikai ma kahi i hiki ole ai kekahi o laua ke hoolawa, a pela hoi laua e paonioni ai me ka oluolu. I na keiki hoi o kela Aupuni kaulana o ke komohana, e ku ana ma ka Aina Puni-ole o ka Hema, ka poe i awaiauluia ai kakou a pili kokoke loa ai ma ke apo i oi aku mamua o ka pilikana ana ma ke koko, oia hoi na mamo a keia Aupuni nui non aka iubile i aneane e nalohia loa aku kona kani kupinai ana a puni kea o nei, o oukou auanei ka pohaku hookuina o ka pio e kamoe ana i ka nee ana o ka lahui Anglo-Saxon mai Amerika mai a hoea i na kukulu hema. A i ko oukou poe hoa kanaka hoi e mau no ko oukou lilo ana i poe e hekau mai ai ko lakou aloha ame ka lakou haaheo ana, ka mea hoi i hiki ole i na moana ke hoomokuhia ae, a hiki pu ole hoi i ka nohona mamao ke hookaawale ae. E hana me ka pono, a na ke Akua no e hoomaikai mai ia oukou. Malia paha he wahi pana-iki wale no ka oukou wahi e paahana nei, aka, i poe makaikai mai nae i ka oukou mau hana, aia ko kea o holookoa nei ke nana mai la ia oukou.”
NA LEALEA MA KA PA KINIPOPO.
Ma ka hora 1 a oi, ua hoopiha pono ia ka hale o na hui kinipopo o Honolulu nei ma Kakiki e na poe makaikai no na hana lealea e malamaia ana ma ia @uipa la @ia na heihei kuk@ni @ele @ a pela ak`i. He @ kanaka a oi i akoakoa ae ma keia wahi i nei la.
O ka leaiea oi loa aku i malamala ma keia auina la, ola ka hookuku kinipopo mawaena o ka Hui Hoku ame ka Hui Sana Lui. Mahope iho o na ulele piha uwila ana a na aoaoa elua, ua lanakila ka Hui Sana Lui. He 7 a lakou puni Hoko o na komo ana 8, ia 5 puni a ka Hui Hoku iloko o na komo ana 9. Ua hoopaapaaia no nae kekahi mau puni a ka Hui Hoku.
KA AHA HULAHULA.
Ma ke ahiahi ana iho, ua malamaia he aha hulahula ma ka Hale ma Kuokoa Pa. Ua hoonani maiauia o luna amen a aoao o keia hale me na luhiehu apau o kela ame keia ano—na lau lipolipo o ka waokele amen a kahakahana hae o na Aupuni he nui, a pela hoi me na mea nani e ae he nui.
Ua malamaia na hana o keia ahiahi me ka piha hauoli ia e na mea apau. O ka Bana Puhi Ohe o ka mokukaua Adimarala Piledelepia ka mea nana i hoonee ae i na hulahula o keia po.
Hoolaha Mana Hooko
I keia la i hookohuia aku ai keia poe keonimana mahope ae nei i poe hoa no ka Papa Alanui no ka Apana Auhau o Kona Akau, Mokupuni o Hawaii, oia o
George Clark, Lunahoomalu.
JNO. Leonhardt
J. K. Nahale
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Iulai 6, 1897.
2658-3ts
I kulike ai me ke kuhikuhi o ka Mahele 4, o ka Pauku 103 o ke Kumukanawai:
MA KEI KE HOOLAHAIA aku nei o ka hoololi i manaoia malalo nei i hooholoia ai kona heluhelu ekolu ia ana e ka Hale o na Lunamakaainana I ka la 12 o Mei, 1896, penei:
HE HOOLOLI I MANAOIA I KA PAUKU 63 O KA REPUBALIKA O HAWAII, E LIKE ME KA PAUKU 103 O IA KUMUKANAWAI.
O ka Pauku 63 o ke Kumukanawai o ka Repubalika o Hawaii, ma keia ke hoololiia nei i heluheluia ai elike me keia mahope iho nei:
PAUKU 63—NA POO O NA KANAWAI. “Ihookahi no manao ma kela ame keia Kanawai, a e hoakakaia ma kona poo.”
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaiana, Iulai 1, 1897.
2657-12t
I keia la i hookokuia aku ai o W. J. LOWRIE Esq. i hoa no ka Papa Alanui no ka Apana Ohi Auhau o Ewa\ame Waianae, Mokupuni o Oahu, ma kahi o Mr. Louis Warren i waiho mai.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Iune 19, 1897.
2656-3t
HOOLAHA PA AUPUNI.
I kulike ai me ka Pauku 1 o ka Mokuna XXXV o na Kanawai o 1888, i keia la ua hoololi ae nei au i ke ku ana o ka Pa Aupuni ma ka Apana o Kaupo, Mokupuni o Maui, a i ka aina i kuleanaia e J. W. Kawaakoa, ka Luna Pa Aupuni o keia wa, a i ikeia o ka aina o “Kumumui,” e waiho ana mauka o ka aina Aupuni o Kumunui, ma Kaupo, Maui.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Iune 21, 1897.
2656-3t
NA KOHO I SILAIA.
E laweia mai no lakou e ke Keena o ke Kuhina Kalaiaina a hiki i ka hora 12 o ke awakea. Poakahi, Iulai 12, 1897, no ke kukulu ana i ka Hale Hookolokolo ma Koloa, Kauai.
Aia ke kii amen a hoakaka ana ma ke Keena o ka Luna Nui o na Hana Hou, a ma ka Hale Leta aohoi ma Koloa.
Aole ke Kuhina i hoopaa iaia iho e ae ia o ke koho haahaa kana e lawe mai ai, a koho e ae paha.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Iune 26, 1897.
2657-3t
HOOLAHA AINA AUPUNI.
Ma ka Poaono, Iulai 17, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke Keena o J. Kaelemakule, Kailua, Kona Akau, e kuai kudala akea ia aku ai malalo o na hookaa dala ana i aelike maopopo ia a pela pu hoi me na hana hou, he elua mau apana ma Waiaha, Kona Akau, penei:
Apana Helu 4, 395 Eka. Kumukuai oi maluna o $395.
Apana Helu 5, 43 Eka. Kumukuai oi maluna o $344.
No ke kii o kela mau apana aina ae la, no ka mea e pili ana i na kumu aelike, e ninau ia J. Kaelemakule, ka Hope Agena o Kailua, a i ole ia, ma ke Keena o na Aina Aupuni ma Honolulu.
He mea pono i na poe e kuai ana ke loaa na makaukau me ka waiho pu mai hoi i ka manao hoike i koiia ai na poe noi no ke Kulena Kuai Hoolimalima amen a Aina Aladio Dala Kuike.
J. F. BROWN,
Agena o na Aina Aupuni.
Keena Aina, Iune 14, 1897. 2655-td
KA
Nupepa Kuokoa
No ka Makah@ki - - - $2.00
No Eono Mahiea - - - 1.00
Kuik ka Rula.
@ @ @ @ @ @ 6
@ Pule Pule Pule Pule Pule Pule
@ @ @ @ @ @ @
@ 2.00 @ @ 4.00 @ 5.00
@aiha 2.50 3.@ 1.50 5.00 5.50 6.00
@Iaiha 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
@Iaiha 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00
@Iaiha 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maioko o keia Nupepe, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
KOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
C.G. BALLENTYNE, Luna Nui
JOSEPH M. POEPOE, Lunahooponopono.
Honolulu, Oahu.
POALIMA……………………………………………………………………….IULAI 9, 1897.
He au ao Alakai Ano Loa.
Ma ko makou pepa o keia la e ike ai ko makou poe heluhelu i ka palapala a Peresidena McKinley i hoouna aku ai imua o ka Ahaolelo Senate, ma ka la 16 o Iune aku nei, ma ka wa ana i hoouna aku ai i ke Kuikahi Hoohui Aupuni, a pela pu hoi me ka haiolelo a ke Kuhina Amerika maanei i haiolelo ai ma ka Poakahi iho nei (Iulai 5) no ka hoomanao “La Pokiulai.” He mau manao waiwai nui loa kei no ka poe apau i haawi i ko lakou mau nooneo ana no ka ninau nui o keia au e nee nei, oia hoi, ka Hoohui Aupuni mawaena o Hawaii nei ame Amerika Huiia. Ma ko makou hoomaopopo ana, na hiki i keia mau manao ke hooliloia i mau manao pepa no keia puka ana o “Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii,” oiai ua kakoo loa keia mau manao i na mahele ano nui a keia pepa i kakoo ai no ka ninau Hoohui Aupuni.
He mea maopopo loa he kanaka hoohui Aupuni o Peresidena McKinley, a pela nohoi ke Kuhina Noho o Amerika ma Hawaii nei i keia wa. Ua ike maopopoia keia mea mamuli o kea no o ko laua mau manao i hoikeia imua o kea kea, elike me ka makou e hoolaha aku nei i keia la.
Keia.
Ua lohe mai makou eia na alakai o na Ahahui Kalaiaina o ka poai Roialiti maloko nei o Honolulu amen a wahi e ae ka paipai nei i na kanaka e kakauinoa malalo o kekahi mau palapala hoopii e hoounaia aku ana no Amerika Huiia, no ke komo loa aku paha iloko o ka Ahaolelo Nui o laila, ma kea no e kue ana i ko Amerika Huiia ae ana mai e hoohui aku ia Hawaii nei, a e nonoi ana hoi i ka Peresidena ame na Hale elua o ka Ahaolelo o Amerika, e hoihoi hou mai i ke Aupuni Moi o Hawaii nei, me ka hoonoho hou ana aepaha ia Liliuokalani. O na lono hauwawa ollelo wale no nae keia i loheia e makou. Aka, ke hoomanao ae nae makou i kekahi olelo kaulana o ka wa kahiko, “Ma kahi e uwahi ana, he ahi ae no ko lalo,” ua loaa ia makou he kumu e hapai ae ai i ka ninau e kau ae la ma ke poo o keia manao: He Oiaio Anei Keia?
Ina he mea oiaio eia ke hoomakaukauia nei, a i ole ua makaukau paha i keia wa kekahi palapala a mau palapala paha o ke ano a makou i lohe mai ai, elike me ka makou i hoike ae nei, a ke hoomaka nei paha ke kakauinoaia ana o ua palapala la, alaila, ke haola aku nei makou i ko ke Aupuni noonoo kuio ana me ka hoomahani ole no keia mea.
A penei ko makou manao: Mamua o ka hele ana aku o keia hana i ka loa ame ka laula o ka aina, mai Hawaii a kauai, he mea pono i ka Aha Kuhina ke ninau ae i na alakai o na Ahahui Aloha Aina ma Honolulu nei, elilke me Jas. K. Kaulia, ka Peresidena Nui o ka Hui Aloha Aina, R. W. Wilikoki, ka Peresidena o ka Hui Aloha Aina Oiaio, ame D. Kalauokalani, ka Peresidena o ka Hui Kalaiaina, ina paha he palapala io o keia ano ka kekahi o lakou, a I ole, a lakou no paha apau i hana ai, a e hana nei paha, a e nana pono ka Aha Kuhina i ua palapala la, ina paha aole ua palapala la i komo ma ka mahele manao e pili ana i ke noi ana i ka Peresidena o Amerika Huila, a I ka Ahaolelo paha oia Aupuni, e hoihoi hou mai i ke Aupuni Moi: oiai, ma ko makou noonoo ana, o ke noi o keia ano, he ku ana no ia o ke noi o keia ano, he ku ana no ia o ka poe apau i kakauinoa a e kakaui@oa aku ana paha i ua palapala hoopii la i ka hewa KIPI e kue ana i ke Aupuni e ku nei. Nolaila, ina o kekahi mahele ia i komo loko o ka palapala hoopii, alaila, e ae ole ka Aha Kuhina e hoohanaia aku ia mawaena o na kanaka, oiai ke ole makou e kuhihewa eia no ke ku nei i keia wa he kanawai e papa ana i na hana apau e hoohioloia ai ka inoa maikai o ke Aupuni, e hoopoinoi ai paha kona ku ana, a pela wale aku.
O ka ae wale ana o ka Aha Kuhina i keia ano hana, oia hoi, ke kakauinoa ana o na kanaka hapa o ka ike mawaena o ka lahui Hawaii, e kakoo ana i ke noi e hoihoi hou ia mai ke Aupuni Moi o Hawaii, he hoike ana ia i ka nawaliwali o ka Aha Kuhina, a o ke Aupaha, ma ka mea e pili ana i keia ninau.
Aole o makou hoahewa no ke kue ana o ka lahui Roialiu i ke kumuhana hoohui Aupuni. Manao makou, na hiki no ia lakou ke hoouna aku i na palapala hoopii oia ano imua o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia: aka, ma ka mea e pili ana i ke noi e ae mai o Amerika Huiia e hoihoi hou mai i ke Aupuni Moi, ua manao makou he hana kue kanawai loa ia e pono ai ke Aupuni ke ae ole aku.
Ka Palapala a Peresidena
McKinley imua o ka Aha
Senate o Amerika.
Eia iho ka palapala a Peresidena McKinley i hoouna aku ai imua o ka Aha Senate ma @a la 16 o Iune aku nei, ma ka manawa ana i hoouna aku ai I ke kuikahi hou no ke kumuhana kahiko no e pili ana i ka hoohui ia Hawaii me Amerika Huiia:
“Ke hoouna aku nei au me keia i ka Aha Senate, i mea no ia aha e hoohana aku ai i ka hana a ke Kumukanawai i kauoha mai ai. no ke a`o ana ame ka ae ana. mahope iho hoi o ka noonoo pono ana i kekahi kuikahi no ka hoohui ana mai i ka Repubalika o Hawaii me Amerika Huiia. i kakauinoaia maloko nei o keia kapitala e na Elele mana piha o na aoao elua, ma ka la 16 o Iune. A i mea hoi e maopopo loa ae ai keia kumuhana, ke hoouna pu aku nei au he hoike mai ke Kuhina Nui mai (Secretary of State) e hoomaikeike ano nui ana i na keehina hana i hooulu mai ai i keia hopena ano nui.
“O ka hookomoia ana mai o ko Hawaii Pae Aina iloko o ke kino pili Aupuni o Amerika Huiia, he hopena kupono no ia no ke kaulahao o na hana i lilo i mau mea alakai mai na ia omaka mua loa mai o ko kakou moolelo i na launa ana, a kupono hoi i na nohona hui aku a hui mai, mawaena o Amerika Huiia ame ko Hawaii Pae Aina. O ka nohona pookela ana o na pono Amerika ma ia kalana aina pili kokok ua hoomakaia iloko o 1820, ma ka hoounaia ana`ku i ua mau mokupuni la he luna Aupuni no Amerika Huiia nei.
“Ua hoikea hou ia hoi keia, ma o ke kakauinoaia ana o kekahi kuikahi noho aloha, kalepa a hooholo moku, me ka Moi ma ka makahiki 1826—oia hoi, ka aelike lahui mua loa i hanaia e Hawaii. A ua hoopukaamaka loa ia hoi keia ma ka makahiki 1843, ka wa hoi i lilo ai ke akeakea ana a Amerika Huiia i kumu e apono ole ai ke Aupuni o Beritania Nui i ka hopu pio ia ana o ko Hawaii Pae Aina (Sandwich Islands) e kekahi alii-moku Beritania, a e ike aku hoi ia (Aupuni o Bertania) i ua mau mokupuni la, mamuli o kekahi kuikahi, ma ke ano he Aupuni kuokoa ia, me kona hoole ana no ka wa pau ole i ka manao ana e hoohui aku i ua Pae Aina la, a i ole ia, e hooulu ae paha he mana hoomalu maluna o lakou.
“Ma ka makahiki 1851, ua haawiia mai la, mamuli o na holo palapala ana, ka panai ana mai i ke Aupuni Hawaii ia Amerika Huiia, a oiai nae, aole ia mea i aeia aku ma ia wa, ua kukala nae keia Aupuni, o kana hana oia no ka malama like ana i ka hanohano o Amerika Huiia ame ka palekana o ko Hawaii Pae Aina.
“Ma keia wa nae hoi a hoea mai i ka puka ana o ke kaua ma ka makahiki 1851, ua hoikeaia ke keehina hana (policy) a Amerika Huiia nei ia Hawaii, a pela hoi ka Moi o Hawaii ia Amerika Huiia, mamuli o ka hoomauia ana o na kukakuka ana no ka hoohui Aupuni, a no kekahi launa pili kalepa. O ka mea hope nae kai hookoia ma o ke kuikahi panailike la o 1875, a ua hoala hou ia hoi a hoomohala hou ia aku na olelo o ua kuikahi la e ka aelike o 1884, me ke komo pu ana hoi o ka panai mau loa ia ana mai ia Amerika Huiia o ke Awa o Puuloa ma ka mokupuni o Oahu.
“Ma ka makahiki 1888 ua hooleia e Amerika Huiia kekahi hooia hui i manaoia e paa mawaena o Amerika Huiia, Geremania ame Beritania Nui, no ka noho kuikawa ana o ko Hawaii Pae Aina, mamuli o ke kumu maopopo, o ko Amerika Huiia launa ana me na mokupuni, ua lawa loa ia no ka hopena i makamakeia ma ua hooia hui la. Ma ka hoike pokole ana`ku, mai ka makahiki 1820 a i ka makahiki 1893, o ke alahele a Amerika Huiia nei ma ke alahele e pili ana i ko Hawaii Pae Aina, aia no ia ma ka aoao e kakoo mau ana i na pomaikai kaokoa ola mau mokupuni, me ke kapae ana`ku hoi i na mana kuwaho e ae, koe wale no ko kakou mana ponoi iho, ma ke alahele hoi o ka pulama ana aku i ka pono hoohui Aupuni e hoea io mai ana, ma ke ano he hopena kupono ia no ua keehina hana la a Amerika Huiia.
“O ka hui ana mai o ka okana aina o Hawaii me Amerika Huiia, aole wale no ia he hana hou wale ae nei no, aka, oia no ka ukali pili paa o ka launa ana i pulama mau ia me kela Aupuni o ka waena moana, iloko o ekolu hapaha keneturia i hala ae nei. O kona hookoia ana, me ka nana ole ia o na hoole kai lalani ana a hoopanee ana hoi, he ninau wale no ia no ka manawa. Oiai o kona hooko ole ia ana ma ka makahiki 1893, aole ia he mea e mahaloia ai, aka nae, he hooiaio ia no ko Amerika Huiia komohia ana ma ka aoao hoolalelale aku ia mea, a o ka hooka`uluaia ana o keia hana no eha makahiki, ua lawa pono loa ia no ka hooni paa ana i ke kulena ame ka makaukau o ka Repubalika o Hawaii e komo mai ma ke ano he hoa Aupuni mana nui no ka hana aelike ana ma kekahi aelike hoohui Aupuni me Amerika Huiia, pela. I hoomaopopoia ai kekahi manao i pulamaia e ka lahui Hawaii a i kukalaia e na nohona Aupuni kai lalani o Hawaii ilioko o kekahi mau makahiki he kanahiku o ko lakou nohona ana mai malalo o ka hoomalu lokomaikai ana a Amerika Huiia.
“Malalo o keia mau kumu, aole ka hoohui Aupuni he hana no ka hoololi ana (change), aka, he hooko ana ia. E hoakaka ana ka hoike a ke Kuhina Nui i ke ano ame ke alahele o na hana hou iho nei ame na helehelena o ke kino maoli iho o ke kuikahi. O na keehina hana no ka hookomo ana mai, ua waihoia aku no la iloko o ko ka Anaolelo Nui noonoo naanao ana, a aole hoi o`u kanalua, ma ka wa e hookoia ai ka hana a ka mana kumukuawai no ka hana kuikahi ana he hana auanei na ka Ahaolelo Lahui ma keia kumuhana ka hooko ana aku me ka hoomaopopo akea ana no ka pomaikai o keia Aupuni waiwai a no ka pomaikai hoi o ko laila poe kanaka.
“WILLIAM McKINLEY.”
Hale Oihana Hooko, Wasinetona, Iune 16, 1897.
Liliuokalani Dominis ma Hawaii.
Kue ia Liliuokalani ma Amerika.
He Okoa ka Leo i ka Peresidena o ka Repubalika.
A he Okoa ka Leo i ka Peresidena o Amerika.
Haunaele na Hoaloha o Liliu!
He Alahele Hupo Haalele Loa.
Ke hoopuka hou aku nei makou ma ko makou pepa o keia la i na palapala a Liliuokalani i kakauinoa ai. ma Hawaii nei kekahi, ma ka la 24 o Ianuari, 1895, a ma Amerika aku nei kekahi, ma ka la 17 aku nei o Iune, o keia makahiki.
Ua hoolaha hou aku makou i keia mau palapala aole me ka manao hoino i ke “Alii,” aka, i mea e hoike maopopo loa aku ai imua o ka lahui Hawaii—Repubalike a Roialiti hoi—i ke kulana naaupo haalele i kukuluia ai oia imua o ko ke ao nei apau, e ka poe na lakou oia i alakai, a e alakai nei hoi iaia. Ma ko kakou hoomaopopo ana i na kulana elua i hoikeia ma keia mau palapala i kakau pono ia e ke “Alii,” ua okoa loa ka leo o kekahi mai kekahi mai, a ua hiki hololea hoi ke oleloia, “Liliuokalani Dominis ma Hawaii kue ia Liliuokalani (wahine-kane make a Dominis) ma Amerika.” A ke ike pu nei hoi kakou, “He okoa ka Leo i ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii,” a “He okoa ka Leo i ka Peresidena o Amerika;” a ma keia mau hana ana a ke “Alii,” ua kukulu ae oia i kona poe hoaloha ma Hawaii nei, oia hoi na poe i kakauinoa ma ke ano hoike malalo o ka palapala ana i kakau ai ma Hawaii nei, e kue ia mai nei e Joseph Heleluhe, Wakeke Heleluhe ame Julius Palmer, na hoike i kakau malalo o kela palapala i kakauia ma Amerika, ma ka la 17 o Iune aku nei. No keia kumu i olelo ai makou “Ua haunaele na hoaloha o Liliu,” a o keia hana ana, “He Alahele Hupo Haalele” loa ia. O keia make o ke kumuhana a na Roialiti e koi hoomano nei, aole ia ia hai aku, aka, ia oukou ponoi no ia, mamuli o ka hawawa o na hana ana.
PALAPALA HAALELE A HOOKUU
NOHO AUPUNI A LILIUOKALANI DOMINIS MA HAWAII NEI.
Mokupuni o Oahu,
Honolulu, Ianuari, 24, 1895.
I ka Mea Hanohano,
Sanford Ballard Dole,
Peresidena o ka Repubalika o Hawaii:
Aloha oe: --Mahope iho o ke kuka piha ana mamuli o ko`u mau manao ponoi me ko`u mau makamaka ponoi ame ko`u poo kuhikuhi ma ka kanawai mamua aku a mahope mai nei o kuu hoopaaia ana mamuli o ke kauoha o ka Oihana Koa maloko o ka Hale Hooko o ke Aupuni; ame ka hahai pu elike me ka lakou ao ana mai ia`u, a mamuli nohoi o ko`u manaoio loli ole ame ka hoomaopopo ana i ka`u hana kupono i na kanaka o Hawaii ame ka Repubalika o Hawaii ame ko lakou mau pono kiekie loa, a no ka pomaikai o na kanaka Hawaii ame kekahi poe e ae i alakai hewa ia a i lawelawe iho nei ma ke kipi ana i ka Repubalika ame ka hoao ana e hoihoi ia`u i ka la 17 o Ianuari, M. H. 1893; a me ko`u manao ole e loaa ia`u kekahi pomaikai a kulana e ae mai ke Aupuni mai mamuli o na mea a`u e olelo nei a e hana nei paha mawaho ae o na mea e loaa ana ia`u ma ke kanawai.
I keia wa ano ke makemake nei au e hoomaopopo a e hoike aku a ma keia ke hoomaopopo a ke hoike aku nei ia oe ma ke ano o oe wale no ke poo o ke Aupuni i ku i ke kanawai a i ikeia, a i na kanaka apau o ko Hawaii Pae Aina, ina paha he poe kupa a kupa ole paha no ka Repubalika, a i ole ia, he poe e hoopili nei, a i ole ia, ua hoopili mamua i ke Aupuni Moi mua iho nei, a pela nohoi i na luna Aupuni apau o na Aupuni e, e noho ana ma ko Hawaii Pae Aina, a ke nonoi aku nei au ia lakou apau i keia olelo a hana a`u me ka hakalia ole, elike me keia mahope iho nei.
Akahi—I mea e pale ia aku ai kekahi manao kanalua a kuhihewa paha ma ia mea, aka, aole au i manao e loaa ana kekahi kanaina a kuhihewa paha, ma keia ke hoike piha a hoomaopopo aku nei au o ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii oia wale no ke Aupuni ku i ke kanwai o ko Hawaii Pae Aina: a o ke Aupuni Moi mua iho nei o Hawaii ua pau loa no ia no ka manawa pau ole, a aole he mana a kuleana i koe ma ke kanawai, a ma keia ke hookuu aku nei au no ka manawa mau loa i na kanaka o na ano apau, ina paha ma ko Hawaii Pae Aina a i ole ia, ma na wahi e ae paha mai ko lakou noho ana malalo o`u, a i ole ia, ma ko lakou pili oihana, a i ole ia, ma na hana a`u ame kuu mau hooilina ame na hope no ka manawa pau ole, a me keia ke hoike aku nei au i na kanaka apau oia ano ma ko Hawaii Pae Aina ua manao au he mea kupono ia lakou mai keia wa aku e kokua a e kakoo i ke Aupuni Repubalika o Hawaii.
Elua—No`u iho a no ko`u mau hooilina hope ma keia me ka hookee ole i kekahi manao ame ke ano piha, a no ka manawa pau ole, ame ka hiki ole ke hoololi hou, ke haalele, waiho a hookuu aku i ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii ame kona mau hope ma ke kanawai no ka manawa pau ole i na kuleana a pono o na ano apau i ka nohoalii iho nei o Hawaii, a i ole ia, ke Aupuni Moi iho nei o Hawaii, a i ole ia, i kekahi hapa, a i ole ia, i ke Aupuni e ku nei, a i ole ia, i kekahi Aupuni ma keia mua aku o Hawaii, a i ole ia, malalo, a i ole ia, mamuli i kekahi kumukanawai mua, kanawai, kulana, kuleana a koi paha o kela ame keia ano a inoa paha, ina paha ma ke ano pono waiwai a kulana a pomaikai kino paha, a ma keia no ka manawa pau ole, ke hookuu, haalele, hoole a hiopau loa i na pono, na kuleana, na koi, na pomaikai, na hanohano ame mana o na ano apau malalo, a i ole ia, mamuli o kekahi Aupuni mua, a i ole ia, ma ke Aupuni e ku nei, kumukanawai, kanawai, a mea maa mau paha o ko Hawaii Pae Aina o na ano apau, kow wale no na kuleana ame na pomaikai i pili ia`u ma ke ano like me na kanaka apau e noho ana ma ka Repubalika o Hawaii.
Ekolu—Ma keia ke nonoi nei au me ka mahalo no na kanaka Hawaii ame kekahi poe e ae i alakai hewa ia iloko o ke kipi ana iho nei e kue ana i ka Repubalika o Hawaii, e loaa ia lakou na haawina aloha e hiki ai i ke Aupuni ke haawi aku ia lakou ma ke ano kulike me ka mea kupono i ka pono o ka lehulehu, ame ka noonoo pono ana i na kanawai i uhakiia.
Eha—O ko`u makemake io nae mai keia wa aku e noho wau ma ke ano kaawale a komo ole iloko o ka lawelawe ana i na hana o ka lehulehu o ko Hawaii Pae Aina, koe wale no ka hoike aku elike pu me a`u e hoike aku nei i keia manawa, a e hoike mau aku ai i ko`u manaolana oiaio no ka pomaikai ame ka holomua o Hawaii ame kona mau kanaka malalo o ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii.
Elima—Ma keia ke waiho aku nei wau i ko`u hoohiki kokua i ka Repubalika o Hawaii i hooiaia pono ia.
Eono—Ua kauoha wau e hana ia na olelo mamua ae nei a ua kakau inoa aku wau ia mea me ka loaa ole mai ia`u o kekahi olelo ao mai ka Peresidena mai o Hawaii, a i ole ia, mai kekahi lala a luna paha o ke Aupuni Hawaii, e pili ana ia mea, a i ole ia, i kakahi paha oia mea, a i ole ia, e pili ana i kekahi hana a manao paha o`u ma ia mea.
Me ka hilinai i ke ahonui o ke Aupuni Repubalika ame kona hoomalu mai ia`a.
Ua loaa mai ia`u ka hanohano e Mr. Peresidena.
Me ka maholo,
Kau kauwa hoolohe,
LILIUOKALANI DOMINIS.
Ma keia ia 24 o Ianuari, M. H. 1895, ua heluheluia a noonoo akahele ia ka palapala mamua ae nei o Liliuokalani Dominis imua o ko makou alo, a o Liniuokalani Dominis i oleloia, ma ia manawa a imua o makou ua hoike mai he hoakaka pololei a piha no ia o kona makemake ame kana mau hana ma ia mea. A ola palapala ua hoakaka mai ola ia makou ua makmake oia e kakau inoa a e hoolaio imua o makou oia no kana hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho, a ma ia manawa ua kakau inoa oia ma ua palapala nei imua o makou, a ua hoike mai oia no kana hana ponoi mamuli o kona manao ponoi iho.
I hoike no ia mea ma ke kauoha o Liliuokalani Dominis i oleloia a imua o kona alo ke kakau nei i ko makou inoa ma ke ano he mau hoike maka, ma ka Hale Hooko o ke Aupuni ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, ma keia ia 24 o Ianuari, M. H. 1885.
W. G. IRWIN,
H. A. WIDEMANN,
J. KALUA KAHOOKANO,
CHAS. B. WILSON,
PAUL NEUMANN.
Honolulu, Mokupuni o Oahu, es.