Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 31, 30 July 1897 — HE HOOMANAO NO KA LA 11 O IUNE, 1897, MA KE ALANUI HOU O KAHALUU, N. KONA, HAWAII, I KAPAIA "ALU-KA-UWEA,"KA LA HOI O KAMEHAMEHA I I HANAU MAI AI. [ARTICLE]

HE HOOMANAO NO KA LA 11 O IUNE, 1897, MA KE ALANUI HOU O KAHALUU, N. KONA, HAWAII, I KAPAIA "ALU-KA-UWEA,"KA LA HOI O KAMEHAMEHA I I HANAU MAI AI.

E ka I, e ka Mahi, e ka Palena, e Kapalalaui, e Mamo a umi a me Keawe, a o Keaumoku ma hoi, a me na koa e ae i kokiia pu ai i ka hoomoe ana i ka papahele o ke Aupuni o Kamehameha ka Nui; a o na kupuna hoi kekahi o kakou i komo pu, a eha na ili no ke kukulu paa ana ī ka pou hana o ka hale o ua alii aimoku la. Nolaila — "E Kona Kaiopua i ka lai, Opua hinalo ua malie, Hiolo na wainaoa a ke kehau. 0 kuu la koili i ke kai, Ke na-u la kamalii, Ke kohi la i ke kukuna o ka la, Pumahana wale ia aina, Aloha wale ke kini o Hooiulu, Aolie no hoi he lua ia oe e ke aloha, Heaha la hoi e!" r E o'u mau hoa makaainana, o ka la a kakou e ike nei, aole ia he la no kekahi kanaka i like me kakou, aka, o keia ka la i hanauia ai ka Liona o ka Pakipika, oia o Kamehameha ka Nui mai na puhaka alii mai o Kaianikupuapaikalaninui iMioho ia Kekuiapoiwa, a ma ka heiau i Mookini, Kohaia, kahi i hanau ia ai, pela paha i oleloia ai, "Aohe Kohaia iloko. ua like no ia me Kohala waho;" a ma Halawa, Kohala, no i hanai ia ai, a ma Molokai i nui ai oia; a ma Kailua, N. Kona nei oia 1 noho hope ai & lilo i Moi, mahope iho o ka make ana o Kalaniopuu. O keia inoa Kamehameha, he ano maopopo ole no ia'u kahi i puka mai ai, oiai, ke nanaia mai a Papa mai me Wakea, aole no he inoa Kamehameha, aka, ua ikeia keia inoa ma ka papa kuauhau o na alii o Maui, a pela wale no i manaoia ai na Kahekili o Kamehameha, a ma kela oieloia ana no hol mahope iho o ke kaua i ke Paniwai o lao, eia ka Kahekili i na koa i hiki aku imua ona; "0 hoi nui a hai aku i kuu keiki, mai hele mai e kaua, o eha auanei ka ill: e nana mai a uhi ae kapa eleele, a kau ka puaa i ka nuku, alaiia, kii mai i ka aina." Nolaila, pela au i manao ai na Kahekili io no o Kamehameha. Nolaila, ua nui ke alii, ua noho mai, a he mea pono kakou e nana i kona mau hana. No ke kaua: Kaua ma ke kula ae nei o Ahuakai-i, Honauanau S. Kona, Hawaii, i kaua ai o Kamehameha me Kiwala-o, a ma ia mau la ua hoomokumokuahuaia ka manao o na kupa o Kona i komo pu e alo i ka mahanahana o ka ihe, a me ka laau palau a ke aloha oie, & manaoīo au ina owau kekahi, a o kakou pu no paha ilaila ia mau ia nui hooweliweii, ina paha ua lana mua ka auwae kahi uuku; aka, aole nae pela na kokoia o ke au o ka manawa, a o ka mea nae i ikeia m& k& hope loa oia kaua &na, ua lilo k& ianakiia i ua O ka ulu laaianai oe—a, 0 ka iele haka-nu o Ainapewa, 0 k& hihlo lani na la o Maheha, O ke koloa !uu wai n& o Kakae. O Iol&ni k& manu nana e poo k& w&i Nana e hi-a ke ahi, ke kahu ke-a-l&. A noho Moi iho t& oi& ma Kona nei. Koh&la me H&makua, & o "Moku&h&i" ka inoa o keia kaua. Kau& 2: O keia ke kaua as& me Ke&wemauhili, m& Hiio, a ma ka m&-

una o Kaa ka hele ana i ke kaua, & | ua kap&ia kēia kaua o "Kaaa a*a." t Kaua Zi O keia ke kaua ana rae | Kaiauikupale, ke keiki a Kahekili; ; j olal i Oaiio oia ia wa, a ma Wailuku. * ī Maai keia kaua arta, a aa kapaia keia ; -taita ana o "Ke Panf Wai o iao."* | Kaua 4: O keia kc* kaua aoa me j Keou?- ma Himakaa, mai Moiokai mai o Karr»«?r.ameh;L, a ua hee o Keoua, a s īs ka*?a;a keia kaui o "Koapapaa." \ Kaua O keia ke kaaa ana me \ Kaeo. kekabi aIH o Kauai, a nie Ka- j hekili. aiii o Maui. mawaena o Kohala ; me Maui. a ua hee iia ma« alii ia ia Kamehameha. a \va kapaia ua kaua !a he elua inoa. o "Kawai." a o "'Kepuwahaulaula." Kaua 6: O keia ke kaua ana o Kamehameha me Kalanikupuie ma Nuuanu, Oahu, mahope iho o ka make ana 0 Kahekili, a ua hee hou no o Kalanikupule la Kamehameha, a ua kapaia ke3a ka»ia o "Kauaupali." Kaua 7: O keia ke kaua ana me Na- j makaeha. a make no oia ia Kameha»' meha ma Kaipalaoa, Hilo, a ua kapaia i keia kaua ana o "Kaipalaoa." A ma I keia kaua no i awalaia ai ua liona Ia e j na keiki uhau laau o ke kaj nu i ka hala o Puna, a oleloia ai, "mamalahoe kanawai;" o ke kaua hope loa keia a pui, mai Hawaii a Kauai i ua o Hole Waimea i ka Ihe a ka makani, Hao mai na ale a ke Kipuupuu, He laau kala ia na ke anu, I-o-o i ka nahele o Mahiki, Ku aku la i ka malana a ke Kipuu Puhalu ka maka o ka Howai o uli, Niniau eha ka pua o Koaie, Eha I ke anu ka nahele o Waikaiu, He aloha e! Ma keia mau kaua ae la i haiia maluna, ua kuu ka luhi; aka, aole no i haalele o Kamehameha i ke kiai ana 1 na ouli hoopahaohao o ke au o ka manaw, aia no he mau pukaua e hoomomoaia ana, aia no he mau kilo, e like mc Kauakahiakaola ma, aia no he papa o na kahuna, elike me Kapihe a me Kuauau ma, a ua oleloia he alil haipule o Kamehameha, a oia ke kump i onipaa ai kona noho aupuni ana ma na papalina aloha ou e Hawaii kuauli. E ano pahaohao ana paha oukou no ko Kamehameha haipule, oiai, aole i hiki mai ka pono ia wa, he, aole au e olelo ana no ka pono a kakou e ike nei, aka, i na aumakua no o Hawaii nei, a ke nanaia ma ka moolelo o keia lahuikanaka. he nui launa ole na aumakua, elike me Kanehekili ma, ka papa o na kane, a me Kahai, me Hnumea ma, ka papa o na wahine; a he mea kanalua ole ke olelo ae ,na keia poe aumakua i kokua ia Kamehameha a puni ka aina. Ae, oiaio paha, aole paha, aka, no'u iho, aole! aole! aole ioa! Aka, me he mea la, mai na ulia laki mai no ia o ke au o ka manawa. Ua lawa paha ko kakou nana ana ia mau mea, a e nana hou aku kakou i ka wa e nohoalii ana o Kamehameha mahope iho o ka pau ana o ke kaua. He mea kupanaha, ka hiki ke ikeia, aia no he uwiuwiki o ka malamalama iloko o Kamehameha, oia hoi, ua kau ia he kanawai e i ana, "Mamalahoe Kanawai," oia hoi, e hele ka elemakule a moe i ke ala, pela ka luahine, a pela pu me ke keiki, ina no paha e omo ana no i ka waiu o ka makuahine, ua paa keia kanawai kumuhonua a Kamehameha a hiki i keia Ia a kakou e ola nei. Aole no i ano laelae loa ko Kamehameha noho ai aupuni ana, oiai hol aia no o Keoua e noho pa i-a ana ia i Kau, a me ke ano ai-alii nona iho, mahope iho o kona wailanaia ana, a o ka mea laki nae ua make oia me ka luhi ole ma Kawaihae, Kohala, a ma ka oleloia ua ai oia i ka puaa hea a Kamehameha. Ma ka moolelo he alii maikai o Kamehameha, he aloha kanaka, a ua olelo oia i kona mau makaainana he mau pokii, oia hoi, "Imua e na pokii a inu i ka wai awaawa." A o ka'u ia e olelo aku nei, aia kakou a pau iloko 0 ka papa o na alli aimoku ma ia olelo, ina pela, alaila, ke o mau nei no kela moto o ke kanaka Hawaii, oia hoi, o "Hawaii no ka oi!" Ma na la hope loa o Kamehameha, ma Kailua no oia i noho paa ai, a moe 1 ka moe kapu o Niolopua. Mamua ae o kona make ana, ua ninau aku na 'lii laia, heaha la ka makou hua e malama ai? Me ka leo malie oia i pane aku ai. oiai ke aho e ailiili malie ana: U E na # i wale no oukou i kuu pono i imi ai, a aole e pau." Ua onipaa ia "pao" a ua Lani la a hiki i keia la; nolaila, ua raake oia ma Kailua, Kona, Hawaii, i ka la 18 o Mei,.M. H. ISI9. Me keia mau mea ke noi aku nei au ia oukou, ina ua hala aku au mawaho loa o ka Boe Bele, alaila, e kala mai. ! Me ka mahalo, J. K. N. N. Kona, Hawaii, June 11, 1597.