Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 35, 27 August 1897 — HE MuOLELO NO KA LEDE ISABELA, KA MEA I KAPAIA Ka Anela o ka Malamalama. [ARTICLE]

HE MuOLELO NO KA LEDE ISABELA, KA MEA I KAPAIA Ka Anela o ka Malamalama.

MOKUNA V. laia e nalu ana i keia mau mea, ua ike aku la oia i ka Haku Abe<iina e noho hookahi ana ma kekahi wahi kaawale. Ia wa ua haupu koke ae ia oia he mea pono iaia e hele e hookomo aku i kona mau manao iloko o ko ka haku noonoo, oiai ua maopopo no iaia he hilinai nui loa ka Haku Vine ia Abedina, a he mau hoaloha pili paa loa ! laua, a ua like no hoi ko Abedina maI nao nui no ko lsabela mau pono elike | me ko kona luaui ponoi. | Me ka hookaulua hou ole iho, ua ku ae la oia, a me na minoaka hookamani ma kona mau papalina, ua hele aku la oia a noho iho la ma kekahi noho e ku koke ana ma kahi a ka Haku Abedina e noho ana. "He wahi manao ko'u ia oe e kuu baku maikai/' wahi a ua Francis Levisona la i kamailio koke aku ai i ka haku. "Oiai, ua maopopo iau ua like kou manao nui a maikai no kuu eausini, ka Lede Isabela elike me kou mau manao maikai no kona luaui makuakane, pela au i hele mai nei e nonoi aku i kou oluolu e hooikaika like kaua i ka hoopakele ana ae ia Isabela mai ka hehi ana ma kahi awaawaa. No ka mea, ua ike au he minamina nui oe no kona inoa a me kona maluhia, a oia maluhia a me ka ihiihi o kona inoa oia ka mea nana au i kono mai nei e hele mai ia oe e kuu haku alii, no ka mea, ua oi ae ka.mana o kau huaoleio hookahi mamua o na tausani huaolelo a kahi mea e ae ma Enelani nei," wahi a ua Fraucis la me ke ano pahee o ke Satana. "Heaha kou manao au i makemake ai ia'u e hana? E hoike koke mai!" Aka, ua maopopo no nae iaia ko Francis Levisona manao. MOKUNA VI. I ka pau ana o na hana apau i ka hooponoponoia o na mea e pili ana na ka waiwai o ka Haku Vine e ka loio opio puuwai waipahe Akihola Karaile, ua hoike aku la oia i kona manao i ka haku a me ka Lede Isabela, e haalele ana oia ia laua no koua home ponoi ma Line Komohana. E ae mai oe e kuu makamaka heluhelu e hoakaka pokole aku au ia oe no ke ano o kela mau kulanakauhale kaulana ma Enelani. He elua keia mau kulanakauhale i maheleia eka muliwai—he muliwai, a i ole he lala nō ka muliwai Temes, kela muliwai kaulana, oiai aia ma kona kapawai i ku ai a i kukuluia ai ke kulanakauhale alii o Beritania Nui, ke pookela hoi o ka nui ma ke ao nei; a aia pu no lioi ma kona kapawai i ku ai kela wahi kulanakauhale a na poe naauao apau i hoomaopopo nui ai, oiai ma ia wahi ke kikowaena o ka heluia ana o na meridiana o ka honua nei. Mamuli o ka maheleia ana o kela mau kulanakauhale e kela wahi muliwai, a oiai o na haku alii nana i hoala kela mau kulanakauhale i ke au ia Rikeke I, he mau hoahanau laua, he mua a he muli, a o ko laua inoa ohana o Line, a mamuli o ke ku ana o kekahi ma ka aoao hikina a o kekahi ma ka aoao komohana, ua kapaia laua o Line Hikina a me Line Komohana.

He elua haneri a oi makahiKi i haia aku nei ua hana iho la kekahi mau haku alii o ua mau wahi kulanakauhale la i kekahi karaima kipi i ka nohoalii o ke Aupuni. He mau pua ponoi hoi na na haku alii nana i hookumu i ua mau wahi la, oia hoi ke au kipi kaulana o Cromwell, ke alakai kipi Aupuni kaulana o Enelani i ke au o ka Moi Kale 111. Mamuli o ko laua hopu pio ia ana e ke kupunakane kualua o ka Haku Vine, he aliikoa opio puuwai koa wiwo ole, a he naau hoi i kuni paa ia me ke aloha alii, ua aa hookahi aku oia ma kekahi po pouli, oiai ka ua e hiolo makawalu ana, a me ka ohu e aaki paa ana maluna iho o ka ili o ka honua, me ka maopopo no iaia ua paa pono ke kakela o ua inau alii la i ke kiai paa ia e na koa me ka makaala. ua hele aku no nae oia me ke kuemi hope ole, He nui a iehuiehu na aliikoa me ko lakou mau pualikoa i hoohokaia mai e ka ikaika a me ka eleu o ua mau haku alii kipi la, a be lehulehu o lakou i haaiele mai ! ko keia ola ana mamull o ka oi o na makakila a na koa o ua mau alii kipi la. Nolaila, ua ala malu ae la kela aiiikoa opio iwaenakonu o ka po me ka ike ole o kona mau ukali a me na koa kiai o kona puallkoa, a me na kapuai wawae palanehe. me ka lako me kana mau mea kaua, ua hele pololei aku la oia no ke kakela o ka haku alii o lUine Hikina, oiai ua hoi mai ka haku o Une Komohana a noho pu me kona hoahanau ma kahi hookahi i mea © hiki al la laua ke paio like aku i ka enemi. I na poe apau e nanea ana ma ke kakela, a I kela wa hoi ua hiamoe I» na hakn alii a o na kiai wale no o ka uwati po ke ala ana. me ko lakou upu oi» ae eia ae ka poino ke hele mai nei Uoko o na kuiu paka-ua eloelo. I kela wa na hoohikileleia ka naau 0 ke kanaka kiai o ka ipuka pa o waho loa mamnli o ke klkeke ano hopuhopnalnlii mawaho mai o ke pani puka. Ta *a ua ninau ma! la ke koa—owai mawaho? Pane akn la keia: He hoaloha. 1 he)e mai nei e hoike akn i kekahi mea ano nui ioa I ke aliikoa kiekie o ka pualikoa o ke kakeia. Me ka palaka o ke koa ua wehe mal

!a eia i ka puka me ka maa&o e niaka mai owaī ia keia I !ava no a owaka ke pani puka ua : iau koke aku la ka maka o ka pa&ik3.ua, a ua ailikoa opio la i ke koko o k& puuwai o ke koa kiai. a ei£ ka leo hooho ole ua hehee iho la ke koa ; kiai a waiho lolii ana ma ka ili puaou- < aiiu oka honua. . ] Me ka €leu ua hapai koke naai ia ua i eueu la i ke kino o ke koa kiai a niawaho o ka puka pa. a wehe ae !a i ka ;

aahu koa o ke kiai make. a o kona ko-1 loka loihi hoi ua hoaahu iho la oia ma \ ke kino o ka mea make, a me ka hoo- \ kauiua o!e ua hapai aku la oia a kiola ! iloko o fea muliwai. a o ka aahu hoī j ana i wehe ai mai ke koa kiai ae ua aahu iho la oia a hoi aku la a ku iho la ma kahi a ke koa kiai i ku kiai ai. Mamuli hoi o ke ano o ka papale o \ia koa make la a me ke koloka loihi,' me ke puloulou pu no#ke pio. ua hiki ole ke ikeia mai ko ianei helehelena, ina no ma kahi malamalama. 0 ka mea hoi i laki loa ai ua like no ko ianei ano kino ke nana aku me ko ke kiai i make. Nolaila, ua hoomaopopo iho la keia aole no e hiki ana ke hoohuoiia keia e ke aliikoa o ka uwaii ke hoea mai oia. Hookahi wale no a ia nei mea hopohopo o ko ia nei leo, malia paha e hiki ana paha i ke aliikoa ke hoomaopopo i ka like ole ke hele mai e kamailio pu me ia nei, aka, ua pau, koe no nae kela kanalua ona i kona hoomanao ana ae ua paa kona waha me kela puloulou. a he mea oiaio e ano e ana no kona leo e like me ko na poe e ae apau i paa ka waha me kekahi mea. Elike no nae me ke kulana koa iloko 0 kona naau,, a me kela aloha oiaio iloko o kona puuwai no kona mau Moi oiaio, ua iilo kela īuau akeakea liilii 1 mea ole i kona noonoo. i Aole i liuliu iho ko ia nei ku ana, ua i lohe aku la keia i ke pahupahu mai o I na kapuai wawae o kekahi poe, a maI imili o ka maa o kona mau pepeiao i 1 ke kaina wawae o na koa. ua maopopo | iho la ia ia nei he poe koa keia. ! Iko lakou kokoke ana mai. ua ike aku la keia he eono wale no ko lakou nui, a ike iho la keia he eono wale no wahi kiai ia loko o ke kahua o ua kakela la. Me na huaolelo pokole, ua ku aku la ko ianei pani a komo aku la keia iloko o ka laina o na koa no ka hoi ana e hooluolu, no ka mea, ua huli ae la ka uwati. Hoi pu aku la keia me na koa a hiki iloko o ke kakela, a mamuli o ko ia nei maopopo pono i na loina o ka oihana koa, ua hahai pololei aku la keia i na koa ana i hoi pu mai ai a komo iloko o ko lakou keena. Aole i liuliu, ua hoomaopopo iho la keia ua pau loa ko ia nei poe koa i ke kaiaia e ka hianioe. Ala ae la keia, a me ka eleu, oiai ua maopopo iala nei he pokole wale no kahi wa kupono i koe ana e hana ai i kana liana, a he mea pono e hana koke ia, a i ole, ina e ao e ana. he mea maopopo he luahi oia na kela mau alii puuwai eleele. Aia ma ka holo loihi o waenakonu o ke kakela he hookahi koa kiai e holohelo mau ana, a malaila pu no hoi ke aliikoa o ka uwati i kekahi wa. Nolaila, i kona hoomaopopo ana ,o ke koa kiai wale no ke ku ana, ua oili palanehe aku la oia, a me kana pahikaua ma kona lima, ua lele aku la oia elike me ka lele ana a ke tiga ahiu maluna o ke kiai, a me na lima kohu umii haokila ua paa pono aku la ke kani-a-i o ke koa, a'me ka leo hawanawana a me na onohi maka i like me ke kukui uwila ka uwila i ka ua mea he piha inaina i na hana a keia poe kipi, ua pane aku la oia: "Ke ola, a o ka make, mahea.oe?" "Ma" ka inoa o na Lani! E ola au!" wahi a ke koa kiai me ka naka haalulu o kona kino holookoa i ka ua mea o ka maka'u.

"Ina he makemake oe no ke ola. alaila, i keia wa ano, me ka hookaulua ole, a me ka pane leo ole, e alakai pololei aku oe ia'u ma ke keena moe 0 na haku o keia kakela!" Me ka pane leo ole o ua kiai la, ua kunou mai la oia, a ia wa ua hookuu aku la keia i ke kani-a-i o ua koa la. me ko ianei olelo pu ana aku: "Ina oe e hoao iki ana e kolohe ia'u. e lawe koke no au i kon ola me ke kali ole i hookahi sekona! E hoomanao i keia!" Ua hoohiki mai la ke koa aole loa oia e hoao iki ana e haaa i kahi mea e kue ana i ka opio. Ia wa, ua alakai pololei aku la ua kiai la i ka opio ma kekahi alapii akea e pii ana no ka papahele maluna ae. 1 ko laua hoea ana ma ia papahele, ua alakai aku la ke kiai i ka opio a hoea ma ka welau hikina o ke kakela, a ma kekahi puka nui i kinohinohiia me na poheoheo gula a me na morina wat guia, ua hai aku la ke koa i ka opio o ke pani puka ia o ke keena o na haku aiii, oiai iloko o keia au kupilikii, ua moe pu ua mau haku alii klpi la maioko o ke keena hookahi, a o ka wahine a kekahi o laua aia no ia maioko o kona mau keena ma ka weiau komohana o ke kakela. O ka hanau muli hoi aole ana wahine, he kanaka mare wahine ole ia, a oia hoi kekahi kumu ona i hīki ai ke hoi mai a noho pn me kona kaikuaana iloko o keia wa kupilikii o ko laua noho ana.

O ka mii o na alii hanan apau o ka aina i komo pu Uoko o kela mau hana kipi, ua pau lakou i ka hopu pio ia, a ua pau hol ka hapanui o lakou i ka hoopaiia mamull o ka iiia ana m& ka amana li-kanaka. a he kakaikahi waie no o lakou i pakeie mai ka amana mal, aka, ua hoopaaia nae maloko o na halepa&hao & hiki i ka wa e pau ai o ko lakoa ola.

0 keia waie no na kipi i koe, a ua ane p&u ka manaolana o ke Aupuni ao ko laua loaa. Aole wale no no ko laua lako me na koa a me ka ikaika o na paia o ko laua kakela kohu papu, aka. mamuli kekahi o ka nui o ko iaua mau kokua. He uul ko laua maa waiwai. a ua hiki hoi ia laua ke kipe i na īausani o na kanaka. a o ko laua wahl i oi loa ai. he hoaioha ik&ika loa kekahi o )aua, oia hoi ka Moi o F&rani. a e upuia ana e hoomahuka maiu ia ana iaua maluna o kekahl mokukaua Farani. Ins e hoea io ana laua oo Fa-

raal. be mea maopopo e neie hou ana \ o Eji<elaū\ ka Moi a aie Ke kuokea. eo ka uiea, ua p&a ka mauao o ua mau ; kaaaka ia e liio ia laua ke alakai ana o ke Aupuai, a peia no hoi ke ake uui , o ko iaua poe kokua. | Mamuii o kela mea. ua aoho ke Au- \ puLi o Eneiani me ka puuwai weliweii \ a ua maopoiK> hai i ka poe aloha Moi \ apau he make maineino ke kaa mai ' ana maluna o !skou ke ko fo ka ma- i nae o ua mau kanaka la. | I kela wa, ua k&aoha koke aku la \ ke koa opio i kona alakai e kikeke ; koke a&u i ka puka o ua mau haku ; hale la, me ka i aku ua ma&emakeia •' laua no kekahi mea ano nui a e wehe i koke mai i ka puka. Oiai hoi he koa ; kiai keia kanaka i hilinai nui ia. a i j kamaaina loihi malaio o ua mau haku j la, ua hlkl ole ia iaua ke kanalua i kana mau mea e olelo aku ai. 1 I iawa no a holke aku ua kiai la i ; kona manao (na mea i a'oa'oia aku e s ka opio), ua ala like mai la ua mau | kanaka ia. me ke kii kino ana mai o j kekahi o laua e wehe i ka puka. E like ! me ka imo ana a ka maka, peia ka j hikiwawe o ka iele ana aku o ka opio maiuna o ke kaikaina o ka haku. oiai 0 ka hanau muli ka mea nana 1 hele mai e wehe i ka puka, a me ka eleu o ka maka o ke kanaka e hiki ole ai ke ike l>ouo aku. ua paa koke ae la na iima a me na wawae o ua kanaka ia 1 ke kupeeia me na hao hoopaa lima a ; wawae. Ia wa pu no hoi i lele mai ai ke kaikuaana me ke ano pahaohao heaha Ia keia mau hana, aka, mamua o 1 ka hiki ana iaia ke hoomaopopo pono ae i ke ano o keia mau hana. ua paa Aku la kona mau lima i ke kupeeia. Ia wa ua kauoha koke aku ia ka oplo i kona kokoolua e pani aku i ka puka. oiai he makemake oia e kamailio pu me na pio. I ko lakou noho pono ana iho, ua hoakaka aku la ka opio:

I niea e holopono ai kana hana me ka ulu ole o ka haunaele, ua ao aku la oia i ka hoopunipuni: "0 ke kumu o keia hana hoopahaohao a'u ia olua e o'u inau haku, mamuli no ia o ke kauoha a ka Moi o Farani. Oiai, ua maopopo eia olua iloko o ko kulana kupilikii loa, a oiai ua maopopo iaia ko olua kulana paakiki a ake no e paio aku me ke Aupuni. nolaila, ua hoounaia mai nei au e hele mai no ko oiua pono iho, a me ka mea e hooko koke ia ai ko olua iini, ua haawiia mai ia'u ke kauoha e lawe koke ia olua a hookau koke aku ia olua iluna o ka mokukaua o ke Aupuni o Farani, a na ia moku e lawe poloiei aku ia olua a hoea i ke alo alii o Farani, a ma ia wa e hui pu ai ke Aupuni o Farani me ko olua aoao no ka iawe ana ae i ke Aupuni o Eneiani nei a waiho aku iioko o ko olua mau lima me ke kaJtoo pu ana mai o ke Aupuni o Farani no ko olua maiuhia i na wa apau. Nolaila. 0 ka wa keia ano!" ,% He oiaio anei keia?" i ninau mai ai ke kaikuaana. "E hilinai mai oia wale no ka'u olelo 1 keia wa. No ka wahine a oiua, ka Lede Line, e waiho mai olua iaia ma ko'u lima, a na'u no oia e lawe aku me ka maluhia a hui aku oukou maluna o ka oneki o ka moku. Aohe pilikia ana nona, aka, no olua wale no ka poino ina e loaaana ia kakou na akeakea ma ke alanui." Ia wa ua pane mai la ke koa kiai: "Na'u e alakai aku ia kakou. oiai ua kamaaina au i ke alanui huna e hiki ai ke puka iwaho o ke alaloa me ka hiki ole ke ikeia mai kakou e kahi mea hookahi." Me ka hooka'ulua ole iho ua haalele aku la iakou i ke keena a puka aku ia lakou ma ka holo o waenakonu o ke kakela. Ma kahi e kokoke ana i ke aiapii e iho ai, ua hele aku ia ke alakai o iakou a kokoke ma ka paia, a i kona hoopa ana'ku ma kahi wahi ua hemo ae la he pani puka a he alapii akea e iho ana ilalo. Ma ia alapii lakou i iho ai ilalo me ke pani ana i ka puka mahope o lakou i mea e ike ole ia ai ko lakou wahi i puka ai. Mamuli o na kauoha a ka opio i ke koa kiai, ua alakai pololei oia me ka hoao ole e kolohe, a o kekahi mea no hoi o ua kanaka la i hoopono ai mahope o ke koa opio, no ko ka opio hai pololei ana aku iaia, ina oia e hooko pololei mahope o kana mau kauoha. e hoopakeleia ana oia mai na hoopai e kau mai ana maiuna o na poe kipi. a e lilo no hoi oia i ukali ponoi no ke aliikoa opio mai kela wa aku. Iloko no hoi o kela wa pokole o kona launa ana me ka opio, ua komo koke no ka makemake iloko ona no ka opio. a ua maopopo pu hoi iaia he koa keia o na koa, a wiwo oie o na wiwo ole. He wa pokole ua hoea aku la lakou nei ma kahi o na koa o ka opio e hoomoana ana, a ia wa ua haawi koke ia aku la na pio iioko o na iima o na aliikoa malalo iho o ka opio. Ia wa ua kau ae la ke aliikoa opio maluna o kona iio, me kona kauoha pu ana i kona kahu lio e hoom&kaukau pu mai i ilo hou no kona ukali hou. Oiai e hoomaka mai ana e wehewehe kaiao, aia na hoiolio ke laweia la e ka hoio o na lio no ke alaloa e moe ana no ke kulanakauhale alii o Ladana. (Aole i pau.)