Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 38, 17 September 1897 — Page 1

Page PDF (1.19 MB)

This text was transcribed by:  Tatiana Maumausolo
This work is dedicated to:  Kawena Komeiji

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXXVI.  HELU 38.  HONOLULU, POALIMA, SEPATEMABA 17, 1897  NA HELU APAU 2668

 

Ka Halawai Wae Moho Lunamakaainana.

Ma Elele o ka Mokupuni o Oahu

Ka Hui Uniona Amerika

Ke Kahua Hana

            Ma ka po Poakolu nei Sept. 15, i malamaia ai ka Halawai Nui Wae Moho Lunamakainana a na Elele o ka Mokupuni o Oahu nei, maloko o ka Halehalawai o ka Hui Amerika, ma ke kihi Ewa o ka huina o na Alanui Moi ame Nuuanu, aoao makai.

            Mamua ae o ka weheia ana o na hana oia po, ua hoohiwahiwaia ae la na Elele me na kahakahana lipine silika pahoehoe keokeo, i kakauia me na huaolelo Enelani, a o ke ano ma ka olelo Hawaii, oia hoi, “Ahahui Wae Moho Wahaolelo a ka Hui Uniona Amerika, 1897, Sepatemaba 15.  Hoohui Aupuni.”

            Eia na Elele i akoakoa mai: 

William Henry ame R.A. McKeague, Mahele 1, Apana 5, Heeia ame Kaneohe, Koolaupoko.

W.K. Rathburn, Mahele 2, Apana 5, Kahuku, Koolauloa.

Andrew Cox, Mahele 3, Apana 1, Waialua.

Rev. J. Kekahuna, Mahele 4, Apana 5, Waianae.

W.J. Lowrie, Mahele 5, Apana 5, Ewa.

E.B. Mikalemi, Mahele 6, Apana 5, Ewa.

J.A. Low ame W.R. Sims, Apana 7, Mahele 5, Honolulu.

J.M. Poepoe ame Geo. R. Carter, Mahele 9, Apaa 5, Honolulu.

J.A. Kennedy, W.H. Hoogs, Robert Grieve, J.S. Martin, S.B. Rose ame J.H. Fisher, Mahele 2, Apana 4, Honolulu.

E.F. Bishop, Mahele 3, Apana 4, Honolulu.

George W. Smith, Walter M. McBryde ame F.S. Dodge, Mahele 5, Apana 4, Honolulu.

J.A. McCandless, Edward Benner ame Charles B. Gray, Mahele 5, Apana 4, Honolulu.

Ed. Towse, Julius Asche ame George N. Day, Mahele 6, Apana 4.

            He nui nohoi na makaikai i hoea mai ma ia wa o ka halawai ana.

            Mahope iho o na hooka’i hele ana o na hana e pili ana i ka hoonohonoho ana i ke kino o ka halawai, ua hapaila na hana.

            O Mr. J.A. Kennedy ka lunahoomalu no ka manawa, Mr. C.B. Gray ke kakauolelo.  Alaila, ua koho ka lunahoomalu, mamuli o ka mana i haawila aku iaia e ka Aha, e koho i Komite nana i na palapala hookohu o na Elele, ia E.F. Bishop, Benner, Farr, Keliipio ame Rathburn.  A hala kekahi manawa ua hoike mai ke Komite ua aponoia ma hookohu o na Elele.

            Kohoia o J.A. McCandless, F.A. Hosmer, Robert Grieve, W. McBryde, William H. Henry, F.S. Dodge ame O. Bergstrom i Konite no ka hoonohonoho ana i ka halawai oia ahiahi.  Ua koho pu ia hoi o J.H. Fisher, S.B. Rose, J. Asch, A. Cox, G.N. Day, R. McKeague ame J.C. Cluney i Komite no na Rula.  Ua hele keia mau Komite e noonoo no ka laua hana.

            Hoike mai ke Komite mua, ua koho ia o George W. Smith i lunahoomalu no ka halawai mau oia po; a o J.M. Poepoe ka hope lunahoomalu; o Geo. R. Carter ke kakauolelo; W.R. Sims ka hope kakauolelo; a o T.B. Murray ka makai o ka hale.  Ua waiho pu mai hoi keia Komite he hoakaka e kohoia ona Kohite Kuwaena o 16 lala; i 9 lala mai ka Apana 4 mai a 7 mai ka Apana 5 mai.

            Mamuli o ko George R. Carter hoole ana aole e lawelawe i ka oihana kakauolelo, nolaila, ua koho ke Komite ia C.B. Gray i kakauolelo.

            Mahipe iho o kekahi mai ki-ke olelo ana no ke ano e kohoia ai ke Komite Kuwaena, ua koho ka lunahoomalu o ke Komite no na Olelo Hooholo ame ke Kahua Alakai hana a ka Ahahui.  Ua ku mai o J.H. Fisher, lunahoomalu o keia Komite, a waiho mai he 12 mau kumu alakai e hoohanaia ai na Hana.

            1. Hoike a ke Komite Kahua Hana.

            2. Hoike a ke Komite Olelo Hooholo.

            3. Hoike a na Komite Wae.

            4. Hoike a ke Komite no na Moho Holo Lunamakaainana.

            5. Mamua o ke koho balota ana o na Elele no na moho, e koiia kela poe e haiolelo pokole mai no ko lakou mau manao kakoo o kakoo ole paha i ke kahua hana a ka Ahahui.
            6. E noho kaawale ke kuka ana a na Elele elua o kela ame keia mau Apana koho balota o Oahu nei.

            7. O ka elua-hapakolu o na balota e kohoia ana e na Elele, ka heluna balota e puka ai kela ame keia moho.

            8. Na Hoike a ne Elele Wae Moho.

            9. Apono ana i na Moho i waeia e ka hapanui o ka Ahahui.

            10. Ke koho ana i ke Komite Kuwaena.

            11. Kela ame keia hana.

            12. Hoopanee.

            Ua waiho mai hoi ke Komite no ke Kahua Hana a ka Hui, a oia iho keia:

(1)    E hooia ana, o ka hana pookela loa a ka Hui Uniona Amerika oia no ka Hoohui ana me Amerika Huiia; a e apono ana i na hana a ke Aupuni i hana iho nei ma keia kumuhana.

(2)    Mahalo ana i ko ke Aupuni hookele ana i na hana e pili ana i ka Repubalika, no ka maka’u ole ame ke kuio o na hookele ana. 

(3)    Mahalo ana i na hana kuloko a ke Aupuni-e pili ana hoi i na hana hou e ikeia nei i keia wa.

(4)    E kue ana i ka hoohanaia ana o na limahana Asia ma na hana Aupuni, ame ka hoohanaia ana hoi o na paahao ma na oihana lima ike.  E kue ana i ka hoohanaia ana i na paahao oi loa aku o ka eleele o ka karaima ma na hana alanui, aka, e hoohanaia lakou ma na hana mahiai kuloko.

(5)    E kauia i kanawai e papa ana i ko ke Aupuni hookomo ana iloko nei o ka aina i na lako paahana o kela ame keia ano.

(6)    E hana hou ia na awa kumoku ame na uwapo i kupono ai i ke kulana o ka oihana kalepa holomua e pii awiwi mai ana ma keia mua aku; e kuai koke ke Aupuni i na aina apau e pili koke ana i na awa kumoku a puni ka Pae Aina, a e noa hoi ia mau wahi i ka lehulehu.

(7)    E hanaia ona kanawai auhau loaa makahiki kaulike.

(8)    E kokua ana i ke keehina hana a ke Aupuni e pili ana i na aina Aupuni e hookuonoonoia nei.

(9)    E kue ana i ke komo nui ana mai na Asia.

(10)   E kiiia na limahana ike a mahiai hoi mai na mokuaina mai o Amerika Huiia.

(11)   E apono ana i ka hana e pili ana i ka hoomahuahua hou ia ana aku o ka oihana kula Aupuni.

(12)   E lawelawe koke ia ka oihana auwaha lawe mea ino iloko nei o ke kulanakuhale o Honolulu.

(13)   E koi ana i ke Aupuni e hoomoe koke i ka uwea telegara moana mawaena o keia mau mokupuni.

(14)   E kue ana i na ahahui hoopuluulu waiwai ame na hui monopoli.

(15)   E kukuluia ona Paka Aupuni ma Aala, a e hoolilo ana i ka aina Aupuni ma aWikiki i hapa no Kapiolani Paka, a e noa ia mau aina i ka lehulehu.

(16)   O ke kulana holomua o na hana e ikeia nei i keia wa iloko nei o ka aian, he hua ia o no hooikaika ana o keia Hui, a e koi ana i na poe apau i loaa na manaoio no nei mea he Aupuni holomua a kaulike hoi.

            Mawaena hoi o na Olelo Hooholo Lehulehu a ke Komite i waiho mai ai, he olelo hooholo kekahi e pili ana ia Luna Senate Mogana (Morgan), a eia ua olelo hooholo la:

            “O makou o na Elele o ka Hui Uniona Amerika, i akoakoa ma ka Halawai Nui, ma keia ke pahola aku nei imua o Luna Senate John T. Morgan o Alabama he hoikena aloha mahamaha, a ma keia ke hookipa mai nei kakou iaia me ka hauoli i keia Pae Aina.

            “Oiai, o Luna Senate Morgan i olelo ia, ua paio aoi me ka makaukau, ka noiau ame ka pauaho ole no ke kumuhana i hoopulakaumakaia e kakou, a oia hoi ka pohaku kihi o keia Ahahui; nolaila,

            “E hoholoia, Ke pahola aku nei kakou imua o Luna Senate Mirgan i ka hoikena aloha no kona hooikaika pauaho ole ana no keia hana; a e

            “Hooholo hou ia, E hoounaia aku iaia i kope o keia Olelo Hooholo.”

            Ua hoopaneeia ka noonooia ana o na olelo hooholo, a mahope iho ua hapaiia ka noonooia ana o na moho.  Ua koho kaawala ne Elele i na moho holo lunamakaainana no kela ame keia Apana.  O na moho i kohola e na Elele oia iho keia:

APANA EHA.

Alatau T. Atkinson, A.G.M. Robertson, A.V. Gear.

 

APANA ELIMA.

J.L. Kaulukou, S.G.Wilder, L.L. McCandless.

            Ua hookuuia na hana ma ka hora 12 a oi o ke aumoe.

 

OLA KA MA’I NAHU KUMU LENA

            Resource, Sereven Co., Ga-Ua loaa au i ka Ma’i Nahu Kumu Lena no na makahiki he nui.  O ka laau maopopo hookahi ke oia, oia ka Kamalena Laau Oia no ke Nahu, Kolera ame ka @ Ha kamahao kana hoola ana.  Hookahi no inu ana, loaa ke ola, oiai nae e pahu’a ana na laau e ae-G.D. Sharp.  E kuaila ana e na poe kuai laau apau. O Benson, Smith & Co., na Agena no ko Hawaii Pae Aina.

 

Ka Heihei Waapa

Ma ke Awa o Puuloa

            Ma keia Poaono aku nei i malamaia ai ka heihei waapa no ka mea e lilo ai ke kulana moho lanakila, mawaena o na Hui Waapa Healani, Leilani ame ka Mataia.

            Ua piha kui na pili kahakai o Manana kai i na poe makaikai he nui, a peia nohoi me ka huli kahakai o Waipio.

            I ka hoea ana’ku i ka manawa, oia paha ka hora 5, ua hoomakaia na hana.

            O ka mua o na heihei, oia ka heihei Papa Elua, oia na waapa e hoeia ana e na “ko-lu” papa elua.

            Healani:  C.H. Tracy, ka hoe alakai; C.C. Rhodes, John Waterhouse, R.W. Atkinson, ame Lausing, “botia.”

            Oiai na waapa e lana hoolai malie ana ma ko lakou mau kulana pakahi, e nana hulili ana na maka o na “botia’ o kela ame keia waapa i kahi mae kekahi, e oni ana na aa-koko o na poe hoe waapa me ka lana hakukoi pihoihoi o ko lakou mau manao, aia hoi ua loheai ae la ka leo hoolale o Mr. Wilson, “Go,” a o ka hora 5 ia me 37 ½ minute.

            Ia wa i lawe ae ai ka Hui Mataia i na kiina mapuna hoe o 5 mahiki ana i ke kuuna hookahi, a o ka wa ia i oili aku ai ko lakou waapa me he pu-a o la e nee ana i ka “huku ale,” aole no hoi i liuliu ua hala aku la lakou no mua, me ka ukaliia ana e ka Healani. I ka hoea ana i ka pahu hopu, ua ikeia na kulana o na waapa ekolu elike meke kii malalo iho nei:

            Manawa i holo ia e na waapa oia keia:

                        Mataia, 10 minute, 29 ½ sekona.

                        Healani, 10 minute, 45 1-5 sekona.

                        Leilani, 11 minute, 45 sekona.

            No kekahi wa loihi i ka’ulua ai na hana mamua o ka hoea ana aku i ka wa e heihei ai na waapa o na poe hoe helu ekahi, a o ka heihei Papa ekahi nohoi ia:

            O ka heihei keia i hooulukuia ai na mea apau me ke pihoihoi nui, oiai o ka heihei keia i komo ai na moho pukani o na “ku-au hoe.”  Eia na poe hoe:

            Mataia: O Sorenson, hoe alakai; L. Scott, P. Lishman, W. Crozier, a o A.A. Wilder, ka “botia.”

            Healani: J.D. Llyod, hoe alakai; J. Spencer, H. Williams, F.B. Damon ame N. Lansing, “botia.”

            Leilani: S.E.P. Taylor, hoe alakai; J. Kalanianaole, J. Lane, Chris Willis, a i Albert H. Lucas ka “botia.”

            Eia iho ke kulana o na “ko-lu” o ka Matala i ka wa i hoomaka ai eholo:

            I ka holo ana o na waapa ekolu, ua lilo ia he mea ohohia nui ia, oiai na makaikai e haawi ana i ka lakou mau hialaai na me k piha hoihoi nui.

            I ka hoea ana i ka pahu hopu, ua like kulana o na waapa me kekahi o na kii i hoikeia ma kekahi wahi o keia pepa, ma ka inoa “Heihei Waapa Helu Ekahi-Pahu Eo.”

            Ua oleloia he 1500 ka nui o na kanaka i hoea aku ilaila, a ua le-i maoli no na kanaka ke hele la a kaulu-wela k aulu kiawe o Manana ia lakou.

           

NO KA PIIKOI

             He mea maikai ole ka piikoi ana o ke kanaka i kekahi hana aku a haalele i ka hana e paa ana ia maanwa, no ka mea, aole hewa ka nui ka hana, he mea ia i nana ia ka uku e kulike me ka hana, a he mea maikai no ia; aka, o ke ake aku i kekahi hana e loaa mai iaia no ka noho wale ae a no kekahi mea e ae paha.  O kekahi kanaka haalele hana mau keia (J.F. Scott).  Oia nei ke kumu poo o ke kula ma Waianae, Oahu nei, oiai au e noho ana malaila, ua haalele iho oia ia hana a leha aku kona mau maka i o i ka oihana kakauolelo o ka Oihana Honnauao ma kahi o Hon. W. Jas, Smith, Esq., i hoopauia e ke Aupuni Kuikawa.  Nonoi aku aia la wahi nona, a ua loaa mai ia wahi iaia.  Aole nae i liuliu ua haalele aku oia ia oihana a leha aku i ka Oihana Hope Kahu Kula Nui, ka mea a ke kanawai o ke Aupuni i hooholo aiholo ai, a loaa hou no iaia, a haalele aku oia ia hana, a piikoi hou i poo kumu no kekahi kula holomua o ke Aupuni Repubalika o Hawaii.

            He mea pono i na Komisina Hoonaauao e nana pono o keia kanaka ake haalele hana; a me he mea la ua ike oia h epunahele oia na ka Oihana Hoonaauao, olaila, ua haalele ino i ka hana, a i ole ua haihai oia i na rula i hanaia no kana hana a piikoi i kekahi hana hou aku kahi nui o ke dala, aia malaila ke kau ana o kona maka, i pau ae ka mahina hoopoepoe mai i ka eke.  Aole hoi e manaoia he naauao oia a oia ka mea e hoopilimeaai aku ai iaia, aole; aia ma ka hoopono o kana mau hana a e makee ana i ka hana aole he mea opeope wale a kiloi aku, he ino loa kela.

            Oiaio no, o kahi uku nui oia kahi kau nui ia e ka manao i mea mai hoi kahi manu kolohe “pokeokeo.”

            A me he mea ia ke ao mai nei keia hana i ka hanauna opiopio e haalele i ka hana i paa i ka lima a e piikoi aku i kahi dala nui.

            Ina ua noi i kekahi hana a ua loaa mai, he mea ono e hooko mau aku ia hana ana i makemake ai, olai nana no i nonoi aku mamuli o kona manao iho a loaa mai la ka hana, haalele ino iho la a nana i kela wahi manoanoa o na ala (dala).

            Mai hooili aku pi ka hana me ke kanaka haalele hana a piikoi hoi, oi loa ka pono e hoonele loa ke Aupuni ia ano kanaka aole e haawi hou i ka hana, oiai aole na ka hana i nonoi aku iaia, aka, nana no i mioi aku.  Me he mea ia o ke kakauolelo o ka Oihana Hoonaauao o ke Aupuni Repubalika o Hawaii he kanaka okoa no ia aole paha i hoohuikauia na oihana elua i ka Hope Kahu Kula Nui e nui loa ai kana hana.

            Ma ka Nupepa Kuokoa o ka la 25 o Iune, ma kekahi hunahuna, ua ikela ua waiho aku o J.F. Scott i kona noho Hope Kahu Kula Nui no ka nui hewahewa o na hana i kau aku maluna ona, oia no hoi ke Kakauolelo o ka Papa Hoonaauao, ua manao wale ia e lilo aku ana ia i kumu poo no kekahi kula holomua o kekou nei.

            Kei ka nana ana o ka maka o ka haaheo i o a anoi k anaau kiola keia hana, nonoi hou ua hana me ka hoomaopopo ia no nae he wahi mea hu kahiko no kana.

            Heaha la kana hana nui hewahewa?  Aole loa au i ike iaia e auamo ana i na ope buke ame kekahi mau hana nui hewahewa e ae o ka Oihana Hoonaauao, he keiki hapa haole ka’u e ike mau ai e auamo ana i na opeope buke mai ke Keena Hoonaauao a i na moku holo pili aian, hele a kiheahea ka hou, pulu-pe kahi palule, aole oia nei; o ka’u ike mau iaia ma ke kaa hehihehiwawae e kauaheahe ana no Kalihi ma ke Alanui Beritania i kekahi manawa, a ma ke kaa huila-ha e iaweia ana e ka lio, a e kau-i-ka-na-na ana kahi kaaka.

            Aia ihea k ahana nui a Mr. -----? Aole loa.

            Nolaila, e makaaia ke Aupuni i na kanak o keia ano o hehi wale ia ka hana me ka hoowahawahaia.  Mai nana i kona pili haole ana, a nolaila e hoopilimeaai aku ai, e kanakamakua ka Oihana Hoonaauao, aole i poe kamalil, oiai ke nanaia aku nei oukou me ke aniani hoonui ike, a aole loa he wahi huna e hiki ai ia oukou ke huna iho i kela hana ino nui imua o ka malamalama.

            I makemake e pane mai, hoouna ae i kuu Kilohana Pookela, ka Nupepa Kuokoa a e loaa no au i ka lai o Keawaula, ua makaukau au i na me ahana.

            Me ka mahalo i ka lunahoopono.  M. KAAWALOA.  Keawaula, Waianae, Iulai 17, 1897.

 

PAKELE NA KAMALII KUNU HO

            Seaview, Va.-Holopono ka makou kuai ana i ka Laau Kunu a Kamalena, a ke hele mai nei na poe kuai i o makou nei mai na wahi mamao mai a kokoke mai nohoi, a ke mahalo kiekie mai nei lakou no ia mea.  Nui ka poe i olelo mai, mai make ke lakou poe keiki liilii i ka ma’i Kunu Ho ina aole i hoohainuia aku ka Laau Kuau a Kamalena i alakou-Kellam & Ourren.  A kuaiia ana e na poe kuai laau apau.  O Benson, Smith & Co., na Agena no ko Hawaii Pae Aina.