Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 39, 24 September 1897 — Page 1

Page PDF (1.31 MB)

This text was transcribed by:  Nadine "alohatita" Samorano
This work is dedicated to:  Nadine Marie Pali Samorano

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVI.         HELU 39.       HONOLULU, POALIMA, SEPATEMABA 23, 1897        NA HELU APAU 2669

---

Hoolaha Loio.

 

W. R. KAKELA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA.

2370

---

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

 

Alanui Kaahumanu, Helu 14. Tel. 682.

 

            Iloko o ke Keena o ka Loio Kuhina mamua, a he Loio Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

 

            E hookoia na hana pilki kanawai apau mai na Mokupuni mai.

            O.A.F. Tavares, Kakauolelo, Maheleolelo a Notere no ka Lehulehu.            1 yr

 

---

Hoolaha Humau.

---

 

Theo.P.Severin

(KAPOLEMA MA).

 

He Mea Pa'i Kii Hooleleaka.

---

 

            E hana ana oia i na kii nani loa ma Honolulu nei no ka uku haahaa loa. E palia ana na Kii Ahaaina, Mare, Hoolewa, na Halo Noho, a pela aku.

 

            E hoonuiia ae ana na kii mai na kii liilii mai.

 

            Alanui Nuuanu, ma keia aoao aku o ke Alanui Pauahi. Aia iluna.

2664-12ms

 

Papa!  Papa!

 

Aia ma kahi o

 

LEWERS & COOKE

(Lui Ma)

 

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

 

---

E LOAA NO NA

            Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

 

---

 

Na Pani Puka....          ---

Na Puka Auiani...        ---

Na Olepelepe....          ---

Na Pou.............           ---

            ---        Na O'a.............

            ---        Na Papa Hele...

            ---        Na Papa Ku.....

            ---        Na Papa Moe..

 

---

 

            Na Pili Hale

            O na Ano apau.

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

---

 

Na Palaki o na Ano he Nui Wale.

 

---

 

Ke halia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka

 

Uku Haahaa Loa

 

E like me ka mea e holo ana mawaena e L@ a me ka @ Kuai.

---

E @ @ @ @ @ @

 

La 18 o Sepatemaba 1897.

---

La Hiu-wai o ke Aupuni Reoubalika.

---

Kimokeo ka Niuhi Hawaii.

---

Hauoli like na Repubalika me na Roialiti.

 

            Ma ka Poaono aku la o ka pule i hala i malamaia ai ma Honolulu nei na lealea "hiu-wai" oikelakeia i ikeia ma ke awa ae nei o Kou no kahi wa i hala ae nei. O ka la 18 o Septemaba nei i kukalaia ai e ka Ahaolelo o 1896 aku nei he la "Kiulaia" ia no ka lahui e hoomaluia nei e ke Aupuni Repubalika o Hawaii.

            O na kilihune ua i haule iho i ke kakahiaka, a pela nohoi me koka auina la ae, aole no ia i lilo i kumu akeakea i ko ka lehulehu nee ana ae ma na uwapo ame ka hoopiha ana'ku hoi ia luna o na moku me na manao ohohia hoihoi no na hana oia la. Ua lehau pono na pi-pa uwapo i ka poe makaikai o kela ame keia ano -na kanaka maoli, na haole ame na ano lahui e ae e noho nei maloko o keia kulanakauhale.

            O ka Bana Puhi Ohe Aupuni, ua hoonohoia ma ka uwapo mokuahi o ka Laina Mokuahi Pakipika, a e malama maikai mau ana ia i na ho-uheuhene leo mele ana i kela ame keia manawa.

            O na lunakanawai o ka la, oia o C. B. Wilson, Kapena Campbell me William McInerny.

            O na mea malama manawa, oia o Kapena Griffith o ka moku kiapa Albert ame Frank Kruger.

            Kakauolelo o ka ala heihei: T. P. Cummins. Kokua Kakauolelo: Kapena Parker o ka mokuahi Kaena.

            Kakauolelo Nui: Mr. Wright. A o ke Komite Heihei: C. S. Crane, C. B. Gray ame Cupid Kalanianaole.

            Ma ka hora 9:55 minute i kani ai ka pu mua loa no ka nee ana o ka heihei moku mua loa, oia na moku o ka papa ekahi.

 

HEIHEI 1 - MOKU PAPA EKAHI.

 

            Eia na moku i komo ma keia heihei ana: Hawaii, Bonnie Dundee, Waapa Pailata Helu 2. E hookeleia ana ka mua e W. L. Wilikoki, ka lua iho e Peresidena Dole, a o ke kolu e Kapena Macauley.

            Ua eo keia heihei ia Peresidena Dole iloko o ka manawa holo o 5 hora, 42 minute me 46 sedona. Hoomaka ka holo ana ma ka hora 9:55 minute a oi. Hoea i ka pahu eo hora 3 paha a oi.

 

HEIHEI 2 - WAAPA EONO HOE, NOHO ONI-PALUA.

 

            Elua no waapa i komo ma keia heihei. No ka Matala a no ka Healani.

            Eia na poe hoe: Lyle, hoe manawa; L. Scott, G. Martin, S. Johnson, C. Crane, S. Lyle, a o Lansing ka "botia" no ka Hui Matala. F. Damon, hoe manawa: C. Rhodes, L. Tracy, R. Atkinson, J. Waterhouse, P. Jarrett, a o Giles ka "botia" no ka Hui Healani.

Eo keia heihei i ka Matala, manawa holo 12 minute me 56 sekona. Manawa holo o ka Healani 13 minute me 19 sekone.

 

HEIHEI 3 - MOKU PAPA ELUA.

 

            Na moku i komo ma keia heihei, oia ke Clytle, Pokii, Combination, Edith L. Abbie M. ame Bennington. Ua pau wale keia heihei mamuli o ke kukala ana a ke Komite.

 

HEIHEI 4 - WAAPA O UMI HOE.

PELEKANE KUE AMERIKA.

 

            He heihei keia mawaena o na "luina" o ka mokukaua Beritania "Comus" ame na "luina" o ka mokukaua Amerika Beninetona." Ua nui ke ohohiaia o keia heihei, oiai he paio mawaena o na keiki Pelekane ame na keiki Amerika. I ka hoomaka ana e holo ua iho ka @ia@ @ua an@ i na keiki Pelekane, a me ka nana aku i ke kulana o ka lakou mau lawena mapuna hoe, me he mea la, e haalele loa ia ana ka Amerika i ka hope waa. Aia hoi na keiki "Maleka" ke iliki pau la i na kiina hoe @a huahuai i ka wai-mapuna," a loaa aku la na keiki Pelekane ia lakou e au-ku pu ana me kahi "Boe Ma'i Apiki," alaila, hiu ae la na keiki Amerika i ka "wili Ilikini" ma ua "boe" la a huli hoi mai la no ke awa nei. Ilaila alapine na kiina hoe a na keiki Amerika. Eo keia heihei i ka waapa o ka Beninetona. Manawa holo, 29 minute, 29 sekona. Manawa holo o ke nComus, he 31 minute me 16 sekona.

 

HEIHEI 5 - HEIHEI TABU.

 

            Hookahi wale no mea i komo ma keia heihei oia o John K. Ua haawiia ke kauoha iaia e holo oia maluna o kona tabu a hoea i ka pahu eo iloko o 3 minute. Ua lilo iaia ka makana o $5.00 no kona hiki ana i ka pahu eo iloko o 5 minute. Ua loaa iaia he $1 no ka minute hana hookahi.

 

-----

 

TORU HOSHI, THE JAPANESE MINISTER.

            Minister Hoshi, who has protested for Japan against the annexation of Hawaii to the United States, is 46 years of age and an able diplomat. He was educated in England and America and is well qualified for his present post.

 

            O ke kii ae keia o ke Kuhina Noho Iapana ma Wasinetona. Oia nei ka mea nana i kue i ka hoohui Aupuni mawaena o Hawaii nei ame Amerika. He 46 makahiki o keia kanaka. He loea kalai Aupuni makaukau. Ua hoonaauaoia oia me Enelani ame Amerika.

 

---

 

HEIHEI 6 - HEIHEI AU.

 

            Kekahi heihei keia i makemake nui ia. Ekolu poe i komo ma keia heihei. Arthur Harris, D. B. Reaner, he haole Kaleponi keia, a he moho heihei au no na kapakai komohana o Amerika, ame Kimokeo, he keiki Hawaii. He heihei au keia no 100 i-a.

 

--

KIMOKEO HOINO.

 

Ke Keiki Hawaii i eo ai o ka moho hookelakela o ke ao nei D. Renear, ma ka heihei au o 100 iwilei.

 

            Aole i kana mai ka hiaai nui o na poe makikai no keia heihei, oiai he paio keia mawaena o ka Hawaii "aho loa" ame ka "loea auau kai" o Kaleponi. Ua hoomaka keia heihei ma ke poo aku o ka uwapo o Alanui Papu. Oiai ua poe moho nei ekolu e lana ana me ka makaala, na haawiia mai la ka leo kanoha i na moho ""@o!" O ka wa ia oili ae ai o Komokeo mai loko ae o ke kai me he "Na@a" la, a nee aku la no mua me he mahimahi la. Aole no nae i liuliu ua pili aku @a na ili-keokeo mahope ona, a hoea aku la lakou i ke kaulike ana o na umauma. O ka wa puikaika loa keia o ke aumeume mawaena o na moho ekolu, aole hiki ke ikeia owai la o lakou ke puka mua ana.

           

            Aole hoi i liuliu keia haele like ana o lakou, ua loaa ae la o Harris i ka umii ma na oloolo wawae, a anuu aku la oia no hope, nolaila, ua hookauia aku la aoi no luna o ka waapa e Kapena Parker o@ ka mokuahi Kaena ame Daniel Logan o ka nupepa Buletina.

 

            Ua hoomau aku la hoi o Kimokeo me ka "moho Kaleponi."  I kahi wa ua aneane hookui loa laua i kahi ame kahi; a i kekahi wa hoi ua oi ka "haole" mamua o ke kanaka Hawaii, a i kahi wa ua oi aku la ka Hawaii mamua o kona hoapaonioni. O ke ano o ka au ana a ka haole, he au ana ia me he kope ana la a ka huila, a o ka au ana hoi a Kimokeo he au ana ia me ka lele pu o ke kino imua me he oiliili ana la a ka "naia." I ka hoea ana i ka pahu eo, ua eo ia Kimokeo.

 

            Manawa i au ia e Kimokeo, 100 i-a, he 1 minute me 25 sekona. Oia ka wa hookahi no i auia ai e ia i ka heihei ana i kela makahiki aku nei, he 2 minute me 13 sekona me ka hapa. O ka manawa holo loa i ikeia ma ko Reaner aoao no 100 i-a, he 1 minute me 5 sekona.

 

            Ua hoao na hoaloha o Reaner e paonioni i keia eo ana ia Kimokeo, aka, ua pau wale nae.

 

HEIHEI 7 - WAA EONO HOE.

 

            Na waa i komo, oia o Kakaako, Honuakaha, Pakaka Nalu ame Kauaheahe. Ma keia heihei, ua ikeaia ke "kupopou" ana o na hoe waa apau. Olapa ke kai i na mapuna hoe, pahee hoi i ka ili-kai na waa hookelakela. I ka hoea ana i ka pahu hopu, ua eo ae la ia Honuakaha. Manawa holo, 6 minute me 20 sekona. Kakaako ka helu elua. Manawa holo, 6 minute me 24 sekona. Kauaheahe ka helu ekolu.

 

HEIHEI 8 - WAAPA LAWAIA A NA LAPANA.

 

            He ekolu mau waapa Iapana i komo ma keia heihei. Naniwa, Fuji ame Iokohama. Ua kahikoia na Iapana hoe o kela ame keia waapa me na aahu Iapana. He mau papale puolo ulaula a "bolu" ma ko lakou mau poo, me na kahakahana lipine oia ano waihooluu hookahi ma ko lakou mau lima. Hookahi hoi kanaka kokua hoe o kela ame keia waapa, oia hoi me ka wa e maloeloe ai kekahi o na poe hoe, o kona wa ia e komo aku ai. Ua penaia hoi na waapa apau me na hooluu makamaka hou.

            Ma keia heihei ua eo ia Iokohama. Manawa holo, 8 minute me 51 sekona. Ukali aku ka waapa Fuji. Manawa holo, 8 minute me 54 sekona.

            He heihei ano hou keia, akahi no a keia i kela makahiki. Mahope iho o keia heihei ua hoomaha na hana. Mahope iho o ka hoomaka ana ua hoomaka hou na hana.

 

HEIHEI 9 - WAAPA ELUA HOE.

 

            Na waapa i @ heihei, oia o Honolulu, Minnie. Every Time ame Admarala. He heihei keia i makemake nui ole ia. Ua eo nae ia Minnie. Manawa holo, 8 minute me 28 sekona.

 

HEIHEI 10 - HOOKUKU LUU.

 

            O na poe i komo ma keia hookuku luu, oia o E. Sanstrom, O. J. Whitehead, Kona Boy ame Kina. Ua eo keia hookuku i ke keiki o Kona. Ua luuia e ia he 100 kapuai ka hohonu, a o Kina he 80 kapuai. Manawa iloko o ke kai o ke keiki o Kona,he 39 sekona.

 

HEIHEI 11 - WAAPA EONO HOE.

 

            Na waapa i komo, oia o Kapiolani. Beninetona ame Kanoelani e hoeia ana e na luina Pelekane. I ka hoomaka ana e holo ua puka mua aku la ka Beninetona. Ua lilo ka eo o keia ia Kapiolani e hoeia ana e na makai malalo o Kapena Parker. Manawa holo, 27 minute me 13 sekona. Comus, 27 minute me 56 sekona.

 

HEIHEI 12 - HEIHEI AU, HAPALUA MILE.

 

            Na poe i komo ma keia heihei: Chas. Gillman, Joseph Robello, W. Jones, C. Mayne, J. Marshall, E. Florell, E. Duerden, Peter S. Houghten ame N. Jackson. O kahi i auia e keia poe, mai kahi mai ia e ku ana na lunakanawai o ka la ma ka aoao Ewa o ke awa, a hoea i na hale

 

---

CLIFFORD MAYNE.

Ka mea i eo ai o ka heihei au hapalua mile.

---

 

waapa ma Waikiki o ke awa, a huli hoi. Ua lilo ka eo o keia heihei ia Mayne. Manawa: 14 minute me 37 sekona; Gilman kona hope aku. Manawa: 15 minute me 57 sekona.

 

HEIHEI 13 - WAAPA MOKUAHI.

 

            He eha waapa i komo ma keia heihei ana. Kinau, Mokolii, Kilauea Hou ame Helene. Ua lilo ka eo o keia heihei i ka waapa o ka mokuahi Helene. Manawa holo: 17 minute me 48 sekona. Ka waapa o Kinau, he 18 ona minute me 26 sekona.

 

HEIHEI 14 - WAAPA LAWAIA O NA PAKE.

 

            Eia na waapa i komo: Haka, Poakee ame Yu Ko@. Aole like ka ulumahiehie maikai o keia poe, ma ke ano o ko lakou mau aahu ame ke kulana, elike la me ko na Iapana. Ua eo keia heihei i ka waapa e hookeleia ana e Ah Sam. Manawa holo: 6 minute me 35 sekona. O ka waapa e hookeleia ana e Lum Kee ka ukali aku:

 

HEIHEI 15 - WAAPA EHA HOE, NOHOPAHEE.

 

            O na waapa i komo ma keia heihei, oia no waapa o ka Healani, Leilani me ka Matala.

            Na "kolu" o ka Healani: Spencer, hoe alakai; Rhodes, F. Damon, Williams, a o Lansing ka "botia."

            Na "kolu" o ka Leilani: Kalanianaole, hoe alakai; Lane, Taylor, Wood, a he wahi keiki Hawaii ka "botia."

            Na "kolu" o ka Matala: Scott, hoe alakai; Lishman, Giles, Crane a o Giles ka "botia."

            He heihei keia i pihoihoi nui ia e na mea apau,oiai he poe kaeaea wale no keia e noe nei ma ke kahuna o ka hana. Ua eo keia heihei i ka Leilani.

 

HEIHEI 16 - WAAPA HUELO BOTI, ELIMA HOE.

 

            Elua no waapa i komo ma keia heihei. Kahilu, e hoeia ana e na makai kumau, ame ka waapa Pailata Helu 2, a hoeia ana e na manawa Pelekane. Ua manaoia o na keiki hoe o ke Pailata @ @ ana i poe paonioni no na "@," a@, malalo o kekahi kumu maopopo ole, ua peki hope lakou a ua ke @ manawa no ka hoopiha ana i ka manawa. Ue eo keia heihei i na "@."

 

HEIHEI 17 - WAA PEIA:

 

            Eia na waa i komo ma keia heihei: Kakaako. Honuakaha. Moanalua (ha'i ke au), Kahauiki (hemo ka umoki). Phila. Kauaheahe. Aole no i maemae loa na hana o keia heihei, mamuli o ka nele i ka makani. Nolaila, i ka huli hoi ana mai o na waa i ka pahu eo, ua hoe maoli kekahi poe i ko lakou mau waa a hoea i ka pahu eo, aka ua nele lakou i ka makana, oiai, aole ia he heihei hoe. O Kakaako ame Kauaheahe o laua na waa i paa i ka rula o ka heihei, ua hookuu laua na ka makani e hoopae ia laua i ka pahu eo. Lilo ka lanakila ia Kakaako. Manawa holo, 28 minute me 9 sekona.

 

HEIHEI 17 - WAAPA EONO HOE.

NOHO PAHEE.

 

            He heihei keia mawaena o elua hui waapa o Honolulu nei, oia ka Leilani ame ka Matala. He ekolu nae waapa i komo ma keia heihei. Elua waapa mai ka Matala mai a o ko ka Leilani nohoi.

            O ka hope loa keia o na heihei o keia la, a oia nohoi ka helu ekahi o na heihei i paahanaia ma ia la, no ka piha uwila o na poe hoe ma ka hoonee ana i na waapa m@ ke alahele heihei. I ka hoomaka ana e hoe, ua oili e na kolu helu ekahi o ka Matala, a mahope aku ka Leilani ame ka waapa helu 2 o ka Matala. Ua maikai ka hele ana o na waapa a hoea i ka "boe ma'i apiki," ua huli mua mai la ka waapa mua o ka Matala, a o ka Leilani aku. Ma ia wa ua hooku'i aku la ka waapa helu 2 o ka Matala ia hope o ka Leilani, a pilikia ae la kona hoeuli. I ka hoea ana o na waapa i ka pahu hopu, ua kukala na lunakanawai, mahope iho o ka lohe ana i na olelo hoakaka a na aoao elua aohe heihei.

            Nolaila, ua hoolale hou ia na waapa mua -ka Leilani ame ka Matala, me ka waihoia o ka waapa helu 2 o ka Matala. Ua holoia keia heihei @ @ waapa elua, a mamuli o kekahi ulia i loaa mawaena o ua mau waapa la, ua hoopauia ka heihei ana; a ua kauoha na lunakanawai e heihei hou laua ma ka Poakolu.

 

HEIHEI WAA KAEAEA.

 

            Ua makemake loa na keiki hoe waa lae oo o Puuloa e malamaia ona heihei waa mawaena o lakou ame na keiki alehe alamihi o Kakaako ae nei. A ina e hololea ana na kuka hooponopono aelike ana mawaena o lakou, alaila, e malamaia ana keia heihei kaeaea ma kekahi la o keia mua aku.

            Manao nae makou, he mea maikai ke hapai hou ia ona la heihei nui, elike iho ia me ko ka Poaono i hala, ma ka la 28 ae nei o Novemaba, a oia ka wa e ikea ai na keiki hoe waa oiaio o Keawenui-a-Umi ame Pakaa laua o Kuapakaa.

 

LUNAMAKAAINANA BERRY O KA MOKUAINA MAUU NENE O KENTUCKY.

 

            Ma ka auina la Poakolu nei, mamua koke iho o ka holo ana'ku o ka mokuahi "Australia" no Kapalakiko, ua hoolaunaia aku la ka Lunahooponopono o keia pepa ame R. W. Wilikoki (Italia) e ka oluolu o ke Kuhina Waiwai, imua o Lunamakaainana A. S. Berry o Kentucky. Ua haawi mai ia oia i ke aloha lulu @ ia Mr. Wilikoki a i ka lunahooponopono nohoi o keia pepa. O kana ninau mua loa i ui mai ai i ka lunahooponopono o ke Kuokoa nei, oia keia: "Makemake anei oe e lilo i kupa Amerika?" (Do you want to become an American citizen?) "Ae," wahi a ka pane. A ma ka wa i aneane ai e holo ka moku ua hui hou ka lunahooponopono nupepa me ua keiki nei a ka mookuaina ma@u nene o Kentucky, a eia na olelo i kukaiia: Lunahooponopono -"Ke hoea aku oe i Amerika a noho hou oe i ka Ahaolelo, mai poina oe i ka hana ana i mea no'u e lilo ai i kupa Amerika." Mr. Berry -"E hoea io mai ana ia mea he hoohui Aupuni mawaena o Hawaii nei ame Amerika Huiia; a e lilo ana na kanalka o Hawaii i poe kupa (citizens) no Amerika Huiia ma ka wa e paa pono ai na kanawai e hoomalu ana ia Hawaii nei."

 

            He mea pono i kela ame keia ohana ke loaa ona laau lapaau mama no na ma'i o ka opu. I laau lapaau puhili ole no ka "Moku ino loa o ka lepo" (Diarhea) Nahu, @, Kolera ame na ma'i apau o ka @, aole he laau lapaau oi aku a ka maikai elike ma ka PERRY DAVIS LAAU PENIKILA (Pain Killer). Ua lawelaweia keia laau no na makahiki he kana@, a 2 hana mau ia nei i @ @ @ la, ma na aina @ o @ Apana nei. O ka Hui Kuai Laau Lapaau o Hollister, ka Agena.