Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 41, 8 October 1897 — KE KUMUKANAWAI O AMERRIKA HUIIA. Ka Pono Makaainana o ke Kanaka Hawaii. [ARTICLE]

KE KUMUKANAWAI O AMERRIKA HUIIA.

Ka Pono Makaainana o ke Kanaka Hawaii.

He oiaio, ca n!u mai nei i sau la e ne* n*l, he hoohuoi & he ninau aiia eiike me keia: E loaa ,1.32 3C€i i ke kanaka Hawali ka Pono >faksranana o ke kauaka Am?rika. ke h•>■.■) ia o Hawaii n»?i me Amerika Huiia? Ma ka haioielo a Sc-natoa Morgaa a makou e hoopuka aku nei ma ko inskou pepa o keia la. e ike aS ko makou poe heluhelu i ka pane powehiwehi ole no keia ninau. a oia hoi keia: O ka Pono Makaainana i loaa i ke kupa Amerika, e ioaa ana no ia Pono i ke kanaka Hawaii, ma ka wa e lilo ai o Hawaii nei i kaiana aina no Amerika Huiia; a ke ku mai nei ke kumukanawai oia Aupuni a hooiaio mai i keia manao. Aia ma ka Hooioll Umikumamaha o ke Kumukanawai oia Aupuni, i kapaia "Ka Pauku XIV/' ua heiuheluia na huaelelo mua o ka Mahele i oia Pauku, penei: "O na kanaka apau i hanauia, a- i hookupaia' iloko o na Mokuaina Huiia (oia hoi. iloko o Amerika Huiia) a i noho hoi malalo o kona mana. he poe makaainana (kupa) iakou no na Mokuaina Huiia, a no ka Mokuaina hoi a lakou i noho ai."

Nolaila, ma ka wa e hui ai o Hawaii nei me Amerika Huiia. ua lilo ia i kalana aina Amenka, a o na kanaka Hawaii auanei. ua lilo lakou i poe makaainana Amerika. a o ka Pono Makaainana i loaa i ke kanaka Amenka "ilikeokeo, eleele a ulaula" paha, maloko o Amerika ponoi iho. e loaa ana no ia pono i ke kanaka Hawaii. B hele pu ana hoi me keia pono, ka Pono Koho Balota, a, aole hiki keia pono ke hooleia a ke hoohaikiia paha e kekahi kanawai e kauia ana e ka Ahaolelo a Mana Kaukanawai paha o loko o kekahi Mokuaina, ina no o Hawaii nei ua Mokuaina la.

Penei ka olelo a ka "Pauku XV," a i ole. o ka Hoololi Umikumamalima hoi o ko Amerika Kumukanawai: "Pauku I—o1 —0 ka pon6 o na makaainana (kupa) o na Mokuaina Huiia no ke koho balota ana aole ia e hooleia, a e hoolaikiia paha e na Mokuaina Huiia, a e kekahi Mokuaina paha. mamuli o ke ano lahui, ka ili, a noho kauwa kuapaa ma ana paha." Ma ka wa hoi e hui ai o Hawaii nei me Amerika Huiia, ua lilo o Hawaii

nei i kalana aina no Amerika, a ua komo hoi ia (Hawaii nei) maloko o ka Poai o na Mokuaina oia Repubalika. a ma ia ano, (ina nae he kulana Aupuni Mokuaina ke loaa mai ana ia Hawaii nei, ma ka wa e kauia ai na kanawai e hooponopono ana iaia), alaila, e hiki ana i na kanaka Hawaii ke koho balota no ka Peresidena e noho Poo Aupuni mai ai maluna o na kaiana aina apau o Amerika Huiia, a i komo hoi iloko o laila, elike me ka hiki i na makaainana o Amerika ke hana ia hana, elike me ke alakai ame ke kuhikuhi ana a ke Kumukanawai.

Aia ma ka olelo hooholo a ko kakou Aha Kiekie i hooholo ai ma ka la 27 o Sepateraaba aku nei, a i hoopukaia maloko o ka nupepa "P. C. Advertiser." o ka la 1 o keia mahina, ua ike makou i kekahi mau olelo hoakaka e pili ana i kela Hoololi Umikumamaha o ke Kumukanawai o Amerika a makou i kamailio ae la.

Mahope iho o ko ka Aha kuhikuhi ana i ka Pauku 17 o ko Hawaii nei Kumukanawai i keia wa, me ka hoakaka ana, ua hanauia o Mr. Makapolena ma Hawaii nei, a he mau makua "kupa" Beritania hoi kona, i noho hoi ma Hawaii nei: a ua make kona makuakane ma Hawaii nei; ua hoopuka mai ka la ka Aha i ka manao hoakaka kanawai elike me keia: "Ua like loa na olelo o ka Hoololi Umikumamaha o ke Kumukanawai o Amerika Huiia, ma ka hoakaka ana i ka pono ma ia aina. He aneane, he kaulahao mokumoku ole o na olelo hooholo mai ka manawa mai i aponoia ai o ka hoololi (ma ka 1868) a hoea mai i keia wa, e hoakaka ana i ka olelo e hookupaa ana i ko Mr. Macfarlane kulana pili Aupuni, oia hoi, he makaainana Hawaii ia. O ka ninau i noonoo ia ma na hihia a makou e kuhikuhi aku ai, oia no ka mea e pili ana i na huaolelo, "a i noho malalo o kona mana," (subject to the jurisdiction thereof). Ua koiia mai hoi» ke kapae nei keia mau huaolelo i ka poe i noho ole malalo o ka mana o Hawaii, oia hoi ka poe he makuakane ko lakou no na aina e. i hookupa ole ia, e pili ana ke kulana lahui o ke keiki i ke kulana lahui o ka makuakane. elike ia nohoi me na keiki a ka poe i komo iloko o na oihana luna Aupuni I ko na alna e, ke hanauia lakou maloko oia aina i lawelawe luna Anpuni &i ko lakou mau makua."

Alalia, mahope i2u> o keia mau olelo, ua hoomaka ka Aha Kiekle e kuhiknhi i kekahl maa olelo hooholo o Amerika Huiia. a makou i manao ai t he mau mea waiwai ioa la no kakou, ma ka hoomaopopo ana i ke kulana kanawai maoli, no ke kulana kupa Ameiika e )oaa ana i na Ha«raii maoli ke hoohni io ia o Hawaii nei me Anferika Huiia. 'O ka hihia moa a makou e kuhikuhi ai.ola In He Look Tln Sing, Haheaa Corpus. 21 Fed. R. 905.1 hooholoia ai e ka Aha Kaapuai o Amerik& Huiia f ma Ka Apana o Kaieponl. o Fīeid k& Lunakanawai, Sawver ame Sehin na Lunakanawai. penei: O ka mea i hanaula maloko o na Mokaaina Huiia e «na makua Pake e noho ana malaila. aole hoi e iawelawe ana ma kekahl oihana kanikela a luna Aupuni maialo o ka Emepera o Klna, he kupa no ia no aa Mokuaina Huilau Ua kaa malaio o ka

| mana o na Moknaina Huiia ka pw e . nehe ~r.2lōko •>:> \c | hoonial',». a eaalaio hai o na taalama f ana a k > lakou man kanawai. xe k% ! ukaii ana. hoi e hsKtiche lx pee i m aaa j kaeawa: la. ina hikī ke mai U I hoeloh? i?na.** I "O ka !3!ani hoakaka fc? poo.. s Ex partv Chin Kini;. 3~» F--l. R. m.t , o !>>:•?.<!y. [/jsakaaawai Ay-aaa o Amo. nka Huiia. oia keia; O k- keiki i haaaaia ir.aioko o sa Mnkuaīna Huiia. e na maku-a Pake. he kupa no !a no { Amerika H?ii;*.. mamul! o ka ruia o ke ? kanawai o ka mamo ame ka hooioii " ueaikumaniaha. a ina e akeakeala kona I pono kuok<a o ka hek ana. e hiki no i ia ke hoepakelel?. mamuli o ka Habeas j Corpus iPalapala Kuu Kino." l'a apoi noia keia ieina aiakai e ia lunakaaaf wai no ma Young Sing Hee. 36 Fed. R. 1437-I 437 - { Ua hooholo hoi o Lunakanawai Han{ford o ka Apana Akau o Kaieponi. ma i ka hihia o Gee Fook r. The Uoite<3 « States, 49 Fed. R. 147, malaio o ka hoo- | loii umikuiuamaha o ke kumukanawau [ aole i piii na kanawai e kapae ana i na poe Pake eemoku paahana i ka mea i hanauia maloko o na Mokuaina Huiia a i kaa malaio o kona mana. ina nD aole i kupa kona mau makua, a he Pake hoi, i hiki ole ke hookupaia." "0 ka hihia hope a makou e kuhikuhi ai, mai na Aha Hookolokoioko mai o na Mokuaina Huiia. ua hoohoio ia ia ma ka la 3 o lanuari, 1596. Oia ka hihia o In Re Wong Kim Ark. 71, Fed R. 352. Ma keia hihia ua hooholo o Lunakanawai Morrow. o ka mea i hanauia maloko o na palena o na Mokuaina Huiia. nona hoi ka makuakane ame ka makuahine he mau weio na ka Pake raai, a he.mau makaainana no ka | Emepera o Kina, eia nae. ma ka wa i hanau ai ke keiki, e noho ana laua he I mau kamaaina no na Mokuaina Huiia, | he kupa no ia no na Mokuaina Huiia, i ma ka manao o ka hoololi 14 o ke kuI mukanawai o na Mokuaina Huiia." | "Ua ala mai nohoi keia ninau ma Nu lerese f kahi i kohoia ai o Ailan Benny ma ka noho hoakuka maloko o kekahi kuianakauhale o Nu lerese, ma ke ano ua kueia kona kohoia ana, malalo o ke kumu aoie ia he kanaka kupa. Ua hooholo ka Aha Kiekie oia Mokuaina, o ka poe i hanauia maloko o na Mokuaina Huiia e noho ana maiaila, a ma ia ano hoi, ua noho no malalo o kona mana, he poe kupa lakou no na Mokuaina Huiia ame.ka Mokuaina i noho ai lakou. Koe nae na keiki i hanauia mai e na makua e noho ana a kuhina hoi mai na Aupuni e mai. Benny v. Bien, 58 N. J. 36." • » ♦ *

Ke ole makou e kuhihewa, o keia Allan Bennj- a ko kakou Aha Kiekie e kuhikuhi nei, he kanaka ili-eleele ia. oia hoi he Negero; a ke ole hou nohoi makou e kuhihewa, o keia ke kanaka nona ke kii a makou i hoolaha aku ai ma ke Knokoa Helu 52 o kela makahiki aku nei, malama o Dekemaba. * ♦ ♦ »

"0 na oielo hooholo waie no o na Mokuaina Huiia," walii a ka Aha Kiekie, "e kue ana i keia manao ae la, oia na hihia kaulana o Slaughter Houses, 16 Wallaee 36, ame Elk v. Wilkins, 58 N. J. L. 94."

0 ka manao hoakaka ma na hihia o Slaughter House i hilinai nui ia ai, oia no keia: "0 ka mamalaolelo 'noho malalo o kona mana' (maloko o ka hoololi 14), ua manaoia e kapae aku mailoko aku o kana hoohana ana i na keiki a na kuhina, kanikela ame na kupa a poe makaainana hoi o na Aupuni e ae i hanau maloko o na Mokuaina Huiii nei." Ua hoike maopopo mai nae o Lunakanawai Morrow ma ka hihia o Weng Kim Ark, i hoikeia ae la, ma kekahi manao noeau a noii pono ia, o ka manao i hoikeia ae la ma ke ano he manao ia, me he mea la, e kapae ana mailoko aku o ke kuleana noho kupa ana i na keiki i hanauia maloko o Amenka Huiia, mailoko mai o na makua mai ko na aina e mai, he manao hoa'ia'i wale no ia na ka lunakanawai (obiter dictum) a, aole hoi i pili i ka ninau nui o ka hihia. Aole nohoi i manao o Mr. Lunakanawai Field nana i hoolohe i ka hihia o Look Tin Sing, 21 Fed. R. o ka olelo hoakaka ma 16 Wallaee, i hilinai nui ia e ka mea pane. ua kue ia me ka olelo hooholo i hoopukaia aku.

"Ma ka hihia hoi o Elk v. Wilkins, 112 U. S. 94, ua hooholo ka hapanui o ka Aha, o ka Ilikini i hanauia maloko o na Mokuaina Huiia, ina no ua kaawale oia mailoko mai o kona ohana Ilikini, a noho oia mawaena o ke anaina kanaka naauao, aole ia he kupa no na Mokuaina Huiia, aia wale no a hookupa maoli ia oia, a kauia paha "he auhau maluna ona, a i ole ia, ua ikeia oia ma ke ano he kanaka kupa no ia no na Mokuaina Huiia, a noioko paha o kekahi Mokuaina. Oiai o ke kulana lahui o na Ilikini iloko o na Mokuaina Huiia. he ano kamehai no ia, a ke ku nei lakou no lakou iho. ma ke ano he lahui kaawale ioa, nolaiia, o ka mea alakai kanawai e pili ana i ka hanau ana, aole ia i pili ia poe.

"O ka hihia ma 21 Fed. R. ua hahai pili paa loa ia i& e na Aha Mokuaina apau o na Mokuaina Huiia (Amerika Huiia) oiai nae i hooholo ole ia ai

keia ninau e ka Aha Kiekie o Amerika Huiia. ua manao makou, o ke kanawai i hooholoia o Amerika Huiia, o na keiki i hanauia maloko o Amerika Huiia, mai na makua mai o ko na aina e, ua noho no lakou malalo o ka mana o Amerika Huiia, a he poe kupa lakou nolaila." •♦ • • Noiaila, ke ike ike nei kakou, ma ka mea e piU ana i na Ilikini. ua hoomaopopoia, mamuii o ko lakou noho ana ma ke aao he papa iahui i .ku i ko iakou ano iho, a I kuiike ole hoi me ke kuiana nohona lahui o na Ameiika, ua liio ka hanauia ana o ke kanaka Uikin! ma Amerfka i mea nona e IHo ole ai i kupa Amerika. elīke me ka lilo ana oia pono hanau ma Amerika i kumu e lilo ai ka Pake a Nika paha i hauauia malaila he kupa Amerika, ina no I hookupa Amerika o!e ia na makua; aka % aole nae i hoole ia ka hiki oie ana i ka Ilikini kupa Ameiika, mamuii o kona hookupa ana.