Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 44, 29 October 1897 — Page 1

Page PDF (1.27 MB)

This text was transcribed by:  Alika Olsen
This work is dedicated to:  Aunty Delores Featheran

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXXVI. HELU 44. HONOLULU. POALIMA, OKATOBA 29, 1897 NA HELU APAU 2674

 

Hoolaha Loio.

 

WILLIAM A. HENSHALL.

Loio Kokua ma ke Kanawai-a he Notere no ka Lehulehu.

113 Alanui Kaahumanu, Honolulu, Ko Hawaii Pae Aina.     tf.

 

W.R. KAKELA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

2276

 

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Alanui Kaahumanu, Helu14. tel 682.

            Iloko o ke Keena o ka Loio Kuhina mamua, a he Loio Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

 

            E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

            O. A. F. Tavares, Kakauolelo, Maheleolelo a Notere no ka Lehulehu.          1yr.

 

Hoolaha Kumau.

PAPA!                        PAPA!

Aia ma kahi o

LEWERS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA

Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka....

Na Puka Aniani....

Na Olepelepe....

Na Pou .......

Na O'a....

Na Papa Hele....

Na Papa Ku....

Na Papa Moe....

 

Na Pili Hale O na Ano apau.

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

Na Palaki o na Ano he Nui Wale.

 

            Ke haiia aku nei oukou o na makamaka a pau, na makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka

Uku Haahaa Loa

E like me ka mea e holo ana mawaena o Laua a me ka Mea Kuai.

 

E Hele Mai o Wao no Oukou Iho.

 

Ei HOU AE NO UA MENEHUNE IAPANA.

 

            E hoike ana ka nupepa Eke Leta o Iapana, o ka la 11 aku nei o keia mahina, mailoko mai o 430 poe Iapana i loaa i ka Hui Hoouna Iapana i ko na Aina E, oia ka Hui Hiroshima Kaigai Todyo Kaisha, he 217 o lakou i haalele aku ia Iokohama no Hawaii nei, ma ka mokuahi Belgic o ka la ekolu aku nei; a o ke koena aku oia poe, ua haalele aku la ia laila i keia pule iho la; a he 500 poe Iapana i koe a hoea hou mai.

 

HE MOOLELO NANI

NO

Lubiana Kasimila

KA NAITA O KA

Liona Gula o Bohemia.

A I OLE

Ka Hui Naita Eleele o ka Lima Ulaula.

MOKUNA X.

Ka Duke Nui Rupereto o ka Hale Kakela Eleele-Ke Kauna o Valesebuga-Ka Uhai Holoholona Ka Leo Kamahao.

 

            I kela wa i ninau ae ai ke Duke Nui, me ka oni haalulu ana ae o kona kino:

            "Owai kela i kamailio ae la?  Nawai i hoopuka ae la i kela inoa?"

            Aole nae hookahi iwaena o na kanaka o ua Duke nei i pane ae.

            Ia wa pane mai la ke Kauna o Valesebuga:

            "He hana hoopau manawa wale no ka kakou ke ku maanei a noke i ke kamailio.  He ma-maka loa na meheu e waiho ae nei.  Ma ko'u manao, aole i loihi loa ka wa i waiho make ai keia mau kino kanaka; a me he mea la, aole no i mamao loa mai a nei aku, kahi e hele la keia kanaka malihini me ka Lede Ariadane.  Ua ike kakou i ka meheu, nolaila, o ka hookolo wale aku no ka kakou malaila."

            "Ua pono kou manao, e kuu Kauna maikai, aka, alia kaua e pupuahulu loa.  O kau e olelo mai nei no ko kakou uhai aku mahope o ka mea nana i kaili aku nei o Ariadane, manao au, aole hiki ia kakou, oiai, aole kaua i ike i ka nui o ka poe e halawai pu aku ai kakou.  Nolaila, manao au, o ka'u ke alahele maikai loa, a oia keia:  Eia me a'u he elua mau kanaka, a'u i hilinai nui ai.  He mau kanaka makaala loa laua ma ke kiu ana, a ua kamaaina loa hoi laua i na alahele pohihihi apau o loko o ka waonahele.  He mau kanaka mama loa nohoi keia i ka holo, i oi loa aku imua o ka mama o ka lio.  A o keia mau kanaka ka'u e manao nei e hoouna aku e hookolo i ka meheu.  Manao loa au, aole laua e hu-hewa ana ma keia hana.  Ke lana nei nohoi ko'u manao, e ike ana no laua i ka lede Ariadane ame ke kanaka nana oia i hoopakele, a e hiki ana ia laua ke hoohalua mahope o ko laua alahele a hiki i ko laua hoea ana aku i ka pahu hopu o ka laua huakai.  Alaila, i ko laua ike ana i keia mea, e huli hope mai no laua a hoike mai ia kakou, no kahi e loaa ai ka Lede Ariadane ia kakou a ma ia manawa hookahi nohoi e loaa ai ia kakou ka ike no ka mea e pili ana i ka naele huna pohihihi o na ululaau o Bohemira Wald, a he ike waiwai nui hoi ia no kakou.  Aole anei ou manao, he manao maikai keia?" wahi a ke Duke Rupereto i pane aku ai imua o ke Kauna.

            "Ina hoi paha e hiki ana ke hilinaiia keia mau wahi kiu au i kamailio mai la: pono loa."

            "Ke hoohiki nei au me ka oiaio loa, no ko laua hiki ke hilinaiia; a e pili nohoi au i ko'u mau iwi mamuli o laua."

            "Ina pela, alaila, e Sir Rupereto, e hana aku oe elike me kau i olelo mai la."

            I kela wa kahea aku la ua Duke nei i kekahi mau kanaka elua, oia o Harola ame Saulo.

            Emoole hoi hoea mai la ua mau wahi kanaka nei, a ninau aku la ke Duke ia laua:

            "Manao no anei olua e loaa ana no ia olua kela mau lio elua, no laua keia mau meheu a kakou e ike nei?"

            Kunou mai la na poo o ua mau wahi kanaka nei, me ka hoike ana o ko laua mau helehelena i ke kulo o ko laua mau manao.

            "Manao no anei olua, e hiki ana ia olua ke hoomau i ka hookolo ana mahope o ko laua meheu, ke ike olua ia laua, me ko laua ike ole mai hoi ia olua?"

            Kunou hou mai ia no ko laua mau poo.

            "Ina pela, e hoomaopopo pono mai olua i ka'u mau mea e kamailio aku nei ia olua.  E hele olua a hiki i ko olua ike ana i ka Lede Ariadane, alaila, e hoomau olua i ka hookolo ana mahope ona, a hiki i ko olua ike ana i kona wahi e noho ai, me ka poe paha na lakou oia i lawe aku nei.  E hana olua i keia, ina no he mea ia no olua e hoea aku ai i ke kihi hope loa o ke Aupuni nei: a ke hololea ka olua misiona, alaila, e huli hoi mai olua a hoike mai ia'u.  Maopopo mai la olua?"

            Kunou hou mai la no ke poo o ua mau wahi kanaka nei.

            A mahope iho o kekahi mau olelo pokole mai a Rupereto aku, o ko laua wa no ia i hele aku ai mahope o ka laua misiona.

            Ma keia wa, ua haawi aku la ua Duke Nui nei i ke kauoha i kekahi o kona poe kanaka e kanu i na kino make, alaila, huli hoi aku la lakou no ka hale kakela.

            I ka hoea ana aku i ka hale kakela, ua kaanaia ke koena oia la iloko o na hauoli ana mawaena o ka mea hale ame ka malihini kipa.

            I ka hoea ana mai hoi o kekahi la ae, ua hoounaia aku la kekahi poe e huli ia Max, eia nae, aohe ona loaa.  Ka hele keia a welo ka la i ka ili-kai, a kokolo mai la hoi ka molehulehu o ka po maluna o ka aina, aole loa i loaa mai kekahi lono no na wahi kiu i hoounaia aku ai e huli ia Ariadane.

            I ke kolu o ka la, ua ano pioloke loa ka noonoo o ke Kauna o Valesebuga no ka mea e pili ana i na wahi kiu elua i hoounaia ai; a oiai ia e noho pu ana me ke Duke Repereto ma ke pakaukau ua pane ae la ia:

                        "Ke hai aku nei au ia oe, he keu keia o ka aina kupaianaha nui wale.  Aole loa hiki iki ke ikeia, owai la ke kanaka e hiki ai ia kaua ke haawi aku i na paulele ana ma keia wahi.  Ma Valesebuga home, ko'u wahi e noho nei, aole pela.  Aole loa i hoea ae kai hoee a kela poe i kapaia na Naita o ka Lima Ulaula ilaila, elike la me kona holapu ana maanei.   Ina au e hoohuoi ana, ua loaa kekahi kanaka o'u i ka ma'i meeau o ke ano kipi kue mai ia'u, alaila, e apahu koke no au i kona kani-ai.  A ina hoi ua hoohuoiia kekahi kanaka hookahi ma ia ano, mawaena o ke aluka o na kanaka e ae, aole nae i ikeia aku na kanaka la, alaila, e noke ana au i ke oki i na poo o kela poe kanaka apau a hiki i ka loaa pono ana o ke kanaka i hoohuoiia.

            "A manao anei oe, e kuu hoaloha maikai, eia he poe oia ano maloko nei o ko'u hale kakela?"

            "Ka-hu-hu!  Aole anei ou ike aku ia mea me kou mau maka ponoi?  Owai ka hoi ka mea nana i wehe i na pani puka o kou halepaahao nei, a lele aku la ka manu?"

            "E kuu hoaloha maikai, wahi a Rupereto i pane aku ai, "me ko kaua kamailio hou ole ana ma ia mea, nolaila, o ka'u wale no e hai aku nei ia oe, he paulele loa ko'u manao maluna o na wahi elele a'u i hoouna aku nei."

            I lawa no a pau ae keia pane ana a ua Duke nei imua o ke Kauna o Valesebuga, hemo mai ana ka puka o ke keena a laua e noho ana, mamuli o ka weheia ana mai e kekahi kauwa, a komo mai ana o Harola ame Saulo.

            Me ka eleu nui hoi, nana aku la ke Kauna o Valesebuga ma na helehelena o ua mau wahi kanaka nei, a ike iho la ia, ua holopono ka misiona i hoounaia aku ai laua, a ia wa i huli ae ai oia a pane aku la i ke Duke Nui:

            "Ke nonoi hau nei au ia oe e Rupereto, e kala mai oe ia'u, no ka'u mau olelo i hoopuka ae nei."

            Ua hoike aku la hoi na wahi elele i ka moolelo o ka laua huakai, mai ka mua a ka hope.

            Ua loaa ia laua ka Lede Ariadane ma ke alahele ululaau, me hookahi ponoi wale no kanaka.  A o keia kanaka, oia no ke kanaka opio i hoopaaia ai malaila i kahi wa i hala ae, me kekahi kanaka elemakule, i manao ia ai he kanaka kalepa ia.

            O keia kanaka opio, he Naita oia ma kona kulana koa oiai aia ma kona mau kapuai wawae na kepa gula o ka Naita o ke Aupuni Emepaea o Geremania.

            Ua hoomau laua i ka hookolo ana ia laua, a hiki i ke alanui Aupuni, a malaila i halawai pu aku ai keia Naita opio ame ka Lede Ariadane me kekahi puulu koa i aneane he kanaha a oi aku paha ko lakou nui.

            Mai keia wahi aku ko laua hele hookolo ana a hoea i ke ala-pali kikeekee, ame ka hoao ana o kekahi o laua e lawe i ke oia o ka Naita opio, ma ke ki ana aku iaia me ka pua pana; aka, ua hoopahu'aia nae keia pua mamuli o ke ku ana mai i kekahi pua pana okoa aku, i kiia mai e kekahi kanaka, mai ka wekiu mai o ka pali.

            Hoomau aku la nohoi ka mea nana e hahai nei keia moolelo, oia o Harola, i ke kamailio ana, e hoike ana i ko laua hookolo ana, mahope o ka huakai, a hiki i ka wa i halawai hou ai ua huakai la me kekahi pukui o na kanaka hololio ahiu o ka ululaau, ame ka lukuia ana oia poe hololilo e na pua a kekahi puulu kanaka i aahuia me na lole ili huluhulu, a mai laila aku, kamoe aku la ka huakai ma kekahi alanui e komo ana iloko o kekahi ululaau hihipea, a hiki wale i ka hoea ana o ka huakai i kekahi pupupu hale iloko o kekahi ponaha laau iloko o ua ululaau la, ka hoomoana ana o ka huakai malaila, ame ko laua ike ana i ka hoi ana o ka Lede Ariadane iloko o kahi pupupu hale.

            Maanei i hooki iho ai o Harola i kana hoike ana i ka moolelo, alaila, ua noho iho la ke Duke Rupereto ame ke Kauna o Valesebuga e noonoo no na olelo i hoikeia aku imua o laua.  Ua loihi ka manawa a laua i kamailio ai, a mahope, me ke ano pukalaki, olelo ae la ke Kauna o Valesebuga:

            "Ano iho la i hooholo ai au i ka'u mau mea i hana ai; a he elua ia mau mea.  Ka mua:  He mea pono e loaa ia kaua ke kino o ka Lede Ariadane.  Elua:  E lawe loa ia aku oia i kuu hale kakela ma Valesebuga, kahi e paa ai oia, aohe mea ma keia ao e hiki ai ke wehe iaia mailoko aku oia wahi.  Nolaila, e hele pu anei oe me a'u?"

            "Ae."

            "A ina pela; alaila, e kapaeia aku na hana e ae o ka wa pono, o keia ka hana mua.  No ka mea e pili ana i ka elemakule o ka pupupu hale kua-mauna ame ka naita ouo hou, he mea ole wale no laua.  Ke noho laua iloko o na rumi pouli o Valesebuga, aohe o laua puka e alahe'o hou ai, elike me ko alua pahemo wale ana mai a nei aku."

            He elua manawa a ke Duke Rupereto i hoao ae ai e kamailio, ma ke ano he manao ano nui kana i makemake ai e kamailio aku, eia nae ua palemo a make wale iho la ia manao ona.

                        (Aole i pau.)

 

            O ke kii ae keia o ke kanaka Amerika e manaoia nei e lilo i Kiaaina mua loa no Hawaii nei, ma ka wa e hui ai o Hawaii nei me Amerika.  O Mark S. Brewer kona inoa.  Ua oleloia, aia o Senatoa Burrows o Mikigana ke hooikaika la e kohoia oia i Kiaaina.  He kanaka kamaaina keia ia Peresidena Makinile.   Ewalu makahiki o ko laua noho pu ana iloko o ka Ahaolelo.

 

He wahi Kaao no ka Manu Nene.

(Unuhiia mai ke kaao mai, "Fable of the Goose.")

 

            Aia maluna o kekahi wahi mokupuni uuku, ma ke kikowaena ponoi o kekahi lokowai lana-malie, he wahi manu nene, a ma kekahi aoao hoi o ua lakowai la, e noho ana he wahi elemakule mahiai eleu, nona ka inoa i kamaaina loa ia mawaena o kona mau makamaka o "Papa Sam."

            Aia hoi ma kela kapa mai o ua wahi lokowai nei, he hale no kauwahi ilio Iapana nuku paleuleu uuku, a kino puipui.  He wahi ilio eleu keia a piha uwila.

            Oiai kahi manu nene, i kona mau la ouo wale, aohe noonoo ae o "Papa Sam" nona.  Aka, ma ka wa a ua o "Papa Sam" i ike ai, he mea pono ke loaa mahuahua mai na hua a oi aku mamua o na mea i hoohanauia mai e kana poe manu ponoi iho, ua haupu ae la ia no kahi ouo nene, a no ia mea, hoouna aku la oia i mau hua kulina, me kona olelo ana iho:

            "Heaha la auanei hoi!  E loaa mai ana no ko'u uku no nei mau hua kulina a'u, ma o na hua la a kela wahi nene e hanau mai ai; a ina hoi e makemake ana au e lilo mai ia ia'u a kau iluna o kuu haka-moa, mahope iho o kona momona ana ae, ua pono no."

            I ka loaa ana mai o na hua kulina ha-lelolelo, aole i kanamai ka piha hauoli o kahi nene, a o ka ai hoonuu iho la no ia i ka momona, a pau ae la kona hele huli ana i ai nana ma o a maanei me ka inea nui.  Hoi pono iho la kana mau hooikaika ana a i ka puu kulina i ke alo, aole i kana mai ua mea maikai.  O ka pii ae la no la o ke kino o ua wahi nene ouo nei i ka nui, a piha ae la nohoi i ka momona, hele kela a nepunepu.

            No ka momona launa ole mai o ua wahi nene nei, ua lilo ia i mea no kahi ilio keko maka-hia-a e ike mai ai iaia, a moni wale iho la no kona haae i ka momona o kahi nene noho mokupuni, a he wahi ilio noeau nohoi keia, ma ka ike ana i na hua maikai a ka manu nene e hanau ana; nolaila, olelo iho la ua wahi ilio nei:

            "Ka!  Ina e hiki ia'u ke koi i keia wahi nene momona, e hana aelike pu me a'u, ma ke ano, ua hiki i kela ame keia o maua ke hele aku i ka hale o kahi ame kahi, a e loaa like hoi ia maua ka pono o ka ai like ana i na mea e ikeia aku ana e maua, alaila, pomaikai maoli au."

            Me keia manao, au mai ia ua wahi ilio nei no ka home mokupuni o ka nene.  A e ka pae ana mai, ua haawi mai ia ia i kona aolha imua o kahi nene momona, ma ke kihe hoohaahaa ana mai.

            Aole i kana mai ka hauoli o kahi nene, no ka maikai launa ole mai o na hana a kahi ilio keko, ame ka oluolu waipahe o na ku-kai kamailio ana.  Lana hakukoi ae ia hoi ka makemake pihoihoi o ua wahi nene nei, a manao iho la ia, o kahi ilio kona hoa pili e palekana ai oia, a hoomanao wale ae la no ia, he aina ko keia wahi ilio i piha me ka mauu nene aala, a loaa ka punana maikai ana e hanau hua ai: nolaila, ae aku la oia i ka makemake o kahi ilio.

            A i ka wa hoi a ka manu nene i hele aku ai e ike i kahi ilio ma kona home, ua noke wale ua wahi ilio nei i ka hoiliili i ka mauu o kahi ana i moe ai aku ke ahua, a oia kana o ka haawi ana mai iaia nei.

            Mai keia manawa mai, ua ano ahea kahi manu nene i ua wahi ilio la, eia nae hoomano mai la no oia i ke kii ana mai i kana mau hua o ka hanau ana, ma ke ano oluolu loa i ikeia ma ke ao nei.

            I kekahi la, ike aku nei kahi manu nene i ua wahi ilio nei e nana kihi mai ana kona mau onohi maka iaia, me ka noke ana o kona waha i ka lewa i o a ia nei, me he mea la e moni ana kona haae i ka ono no kahi mea ana i ike mai ai.  I ka hele hou ana mai o ua wahi ilio nei i kahi o ka nene, ua hoomaka aku la ua wahi nene nei e "kiki," okala na hulu i ka lae, koloua wikani ka a-i, manana oolea na eheu, me ka olelo ana aku i kahi ilio, e hele ma kahi e.

            I kela wa, "ua pii ke kai" o kahi ilio, okala na hulu, a hoi aku la oia me ke aoa hele ana a hoea i kona aina, a mai laila oia i noke mai ai i ka hae me ka leo nui launa ole.  E hae ana i ke ao ame ka po.  Me ka helu pu mai o ua wahi ilio nei i ke ano o ka aeliki a laua i hana ai me ka manu nene.  No keia hae ame keia aoa ana a ua wahi ilio nei, ua lohe aku la o "Papa Sam," ma kela kapa mai o ka lokowai.  O kahi nene hoi keia, ua piha loa ia ola i ka maka'u, a pelu iho la oia i kona poo malalo o kona peke-keu.

            I kela wa hoi, hoomaka ae la na nene o loko o ka pa hanai nene a "Papa Sam" e kani, a e ka-ka-ni ana hoi me ka pioloke nui:

            "He!  E Papa Sam!  Ua hiki no ia makou ke hanau i na hua apau au i makemake ai, a oi aku nohoi, ina oe e hanai mai ana ia makou me ke kulina au e lu wale aku nei no i keia nene makua ole.  E hookuu aku nohoi paha oe i kela wahi nene puakaka e imi i kana ai iho."

            Oiai keia mau leo hauwalaoa o ka ilio ma kela kapa mai o ka loko ame ko na nene a "Papa Sam," mai kekahi kapa mai o ka loko, e paiakuli ana i ka lewa, ua lohe aku ia kekahi liona, iloko o kekahi ululaau, ma kekahi wahi e kokoke ana i na kapa o ua loko nei, i keia paiakuli, a puka mai la oia iwaho o ka ululaau, me ka nanaina hoomakuekue, a kiei mai la kona mau maka maluna o ka moanawai i ku ai ka mokupuni o kahi nene, me ka puoho ana ae o kona ihu i ka lewa; aka, i kona ike ana ae ia "Papa Sam" e ku ana ma kekahi kapa o ka lokowai, ua pelu iho ia ka huelo o ua liona la, a huli hoi aku la ia iloko o ka ululaau, me ka nana ana mai no nae o kona mau maka ma kona kipoohiwi.

            Aia hoi kahi nene ke olelo la iaia iho:

            "He oi loa nohoi ka pono ke mau ko'u ola ana me ke kuokoa; aka nae, ke ike nei au i ko'u pilikia.  Aia kela wahi ilio ke ake loa mai la e noho mana mai oia maluna o'u; aia hoi keia ilona uuku o kana wahi kulina o ka hanai ana mai ia'u i na wa i hala ae nei; a eia hoi kela elemakule lokomaikai nui wale ke ku mai la ma keia kapa, ka mea nana ka ai i hanai mai ia'u a momona, a lilo ai au he mea ono ia e kela wahi ilio keko, a makalehoia hoi e kela ilona; no ia mea, aole hiki ia'u ke paa i ko'u kulana kuokoa iho, oiai he nawaliwali au.  E hiki ana no i keia ame kela nene ke ike mai i kela kulana o'u.  A i mea hoi e mau ai ko'u oia ana, he mea pono ia'u ke loaa ka hoomalula ana mai e kekahi lima ikaika, mana a oolea hoi; aka, ia wai la auanei au e hele aku ai i loaa mai ai ia'u keia pono.  I kahi ilio anei, kuu hoa ai loaa pu mai ka elemakule mai; i ka ilona anei i kupihipihi kana wahi

(E nana ma ka aoao 4.)