Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 1, 7 January 1898 — Page 1

Page PDF (1.09 MB)

This text was transcribed by:  Carolyn Righi
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII.  HELU 1.  HONOLULU, POALIMA, IANUARI 7, 1898.  NA HELU APAU 2684

 

@ L@.

 

WILLIAM A. HENSHALL.

L@ Kokua ma ke Kanawai—a he Nolere no ka Lehulehu.

@ nui Kaahumanu, Honolulu, Ko @waii Pae Aina.              tf.

 

W. @. KAKELA.

L@ Kokua ma ke Kanawai

H@ Lena Hoolaio Palaapla.

2370

 

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Alanua Kaahumanu, Helu 4.  Tel. 682.

Iloko o ke Keena o ka Loio Kuhina mamua, a he Loio Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

 

E hookoia ua hana pili kanawai apau @ na Mokupuni mai.

@ A. F. Tavares, Kakauolelo, Mahe@lelo a Notere no ka Lehulehu.            1yr.

 

Hoolaha Huma@.

Papa!  Papa!

Aia ma kahi o

LEWERS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA

            e Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka .....

Na Puka Aniani ..

Na Olepelepe ......

Na Pou.................

                        Na O’a...................

                        Na Papa Hele........

                        Na Papa Ku...........

                        Na Papa Moe.........

 

            Na Pili Hale

            O na Ano apau.

 

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O na Ano Apau.

 

Na Palaki o na Ano he Nei Wale.

 

            Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka

Uku Haahaa Loa

@ like me ka mea e holo ana mawaena o L@a a me ka Mea Kuai.

 

E Hele Mai e Wai no Oukou Iho.

 

            He la “Kiulala Aupuni” ka la 17 o keia mahina.

           

            Ke ole e loaa na kuaia, alaila, e kau aku ana o Peresidena Dole ame kona mau ukali maluna o k mokuahi Peru ke hoea mai ia no onei i ka la apopo a holo aku no Kapalakiko.

 

            E nana ae i ka hoolaha a ke Kuhina Kalaiaina e puka aku nei ma ko makou pepa o keia la, no ka mea e pili ana i kekahimau omole he 12 i hookuuia maloko o ke awa ae nei o Honolulu, ma ka la 4 iho nei o keia mahina.

 

HUI HAWAII ME AMERIKA.

Peresidena S. B. Dole no Wasinetona.

Oni ka Hui Hoohui Aupuni me Hawaii Ponoi.

 

            Peresidena William McKinley.                       Peresidena Sanford B. Dole.

 

Lubiana Kasimila

MOKUNA XIII.

Ka Halawai i ke Kuluaumoe.

 

            Ma ka wa a ka mea kino eleele e kamailio mai ana e e hoholo ana he elua mau ninau nui iloko o ko Walasetona noonoo ana.  Ka mua: he mea pono anei iaia ke haawi aku i na paulele ana maluna ona?  Ka lua: he mea pono anei iaia ke huli ae i hope a hoi aku ma ke alahele ana i hele mai ai?

            A ma ka wa i pau ae ai o na olelo ana a ua kanaka hookalakupua nei o ka aahu eleele, aia hoi, elike me ka nee ana a ka ohu iluna o kekahi kuahiwi, pela i poipu mai ai ke anoano ilihia maluna ona, a hoolale ae la kekahi manao iloko o kona houpo, he mea pono iaia ke ukali aku i ka mea kino eleele hoopahaohao o ke kuluaumoe, nolaila, pane aku la ia:

            “E ukali aku no au mahope ou.”

            “E Walasetona, aohe oe e kolia ana e hana mai i ka hana i kamaaina ole ai oe i ka hanaia ma na halawai ana elike me keia ke ano, ma kahi wa e ae au i ike ai.  Oiai, ua ae mai oe me ka paulele oiaio, e hahai mai ma ke alahele a’u e alakai aku ai ia oe, nolaila, e ae mai oe, o ka hana mua loa au e hana ai, i mea hoike no ka oiaio o kau ae ana, ola keia.  E haawi mai oe i kau pahikaua, a e paluluia hoi kou mau maka me ka pale-uhi-maka o na kanaka au i ake ai e ike i ko lakou ano.”

            Ia wa i pa’i ae ai ua kanaka nei i kona mau lima no ekolu manawa, a oia ka manawa i hoea mai ai he elua mau mea kino hou aku i aahuia no me na aahu eleele.

            Ua lilo ka hoea ana mai o keia mau kanaka hou elua, he mea pahaohao loa i ka noonoo o Walasetona, nolaila, aole ana hana e ae e hana ai, aka, o ka ae wale aku no e hooko aku i na mea i kauohaia mai iaia e hana aku.

            Ua haawi aku la ia i kana pahikaua, alaila, ae aku la ia e paluluia mai kona mau maka.  Ike iho la ia i ka lalauia ana mai o kona lima a alakalia aku la oia.

            Ke hoomaopopo la ia i ke kikeekee o ke alahele ona i laweia aku ai.  A hala kekahi wa o ko lakou hele ana ma ia ano, aia hoi hoea aku la lakou ma kahi ana i lohe ai i ka @ana aku o kekahi mea kino kau@na a ko’iko’i, ka mea hoi ana i hoomaopopo iho ai he pani pohaku ia i weheia @u ai.

            Ma kela wahi, hai mai la ke k@ nana e paa ana i kona lima, e ih@u ana lakou ma kekahi ala-anuu, a he mea pono iaia ke iho aku me ka hehi akahele loa ana.  Ke ike la oia i ka pa huihui puanuanu ana mai o ka makani, a ma ka wa i hoea aku ai ola ame kona alakai i ka papa-ku o kahi a ke ala-anuu pohaku i kamoe aku ai, aia hoi, mamuli o ke ano kaumaha a pilipu o ka hanu ana e hanu ana, hoomaopopo iho la ia aia laua i kela wa ilalo pono i kekahi ana.

            Alaila, hoomau aku la kona alakai i ka lawe ana iaia.  E hele ku ana oia ma kekahi wahi, e kolo ana ma kekahi wahi, alaila, hoopii aku la ma kekahi wahi a nee aku la hoi me ka malaelae.  Ma kekahi wahi hoi o ke alahele, he haiki loa.  Aneane he hora okoa o ka laua hele ana ma keia alahele, ia wa lohe aku la keia—Walasetona—i ka wehela ana aku o kekahi pani puka, a hoomau aku la no laua i ka hele ana, aole hoi i liuliu lohe aku la ia i ka nakeke ana aku o kekahi mau kaulahao, a hemo aku la hoi he pani-puka.  Ma keia wahi ana i komo aku ai, ike iho la ia i ka mohala maikai ana ae o ka ea a hanu maikai ae la hoi ia.

            Maanei ku iho la kona alakai a pela pu no hoi me ia.  Aole i liuliu kana ku ana, ia wa i kauoha mai ai kona alakai iaia e kukuli iho oia ilalo.  Hoomaopopo iho la ia i kahi ana i kukuli iho ai, he pohaku ia.  Alaila, haawila mai la iaia kekahi pahi puhaka, me kona kauohaia ana mai e hoopololei i ka wini o ua pahi la a pili ma kahi e kokoke ana i kona puuwai, a ma keia kulana i lawe ae ai oia i ka hoohiki o loko o ka Hui Naita Lima Ulaula.

            Ke ike la nohoi oia, aole i paewa loa ae na ano nui o ua hoohiki la i ko na hoohiki e ae oia ano i maa mau iaia iloko o na hui malu e ae.

            I ka wa i pau ai kona hoohikina ana, ia wa oia i ku ae ai iluna a weheia ae la ka palulu e hoopaa ana i kona mau maka.  Ike iho la ia, e ku ana oia iloko o kekahi ana nui i hoomalamalama pohina ia e kekahi mau ipukukui piula.  I kona nana ana’ku ma o a maanei o loko@ ua ana nei, ike aku la ia i kekahi puulu kanaka aahu eleele e noho mai ana me ka oni ole.  Aia ma ko lakou mau lima, he au pahi puhaka, a hoomanao koke iho la ia, o kela na hoike o kana olelo hoohiki i lawe ai ma ia po.

            Oiai oia e ku ana, ua hoike mai la ke kanaka o ka aahu eleele nana oia i lawe aku i kekahi mau hoailona o ka hui, a haiolelo pokole mai ia nohoi imua ona, ma ka hoike ana mai i na hana a ka hui e hooko aku ai ame ke kumu nui o kona kukuluia ana.

            Mahope iho o keia, ua ununuia mai la ka lima o kona palule a ahuwale

 

MAJ. C. P. IAUKEA.

kona lima, alaila, me kekahi kui-pine houhou liilii iho la @oke kanaka aahu eleele nana ia i alakai aku i kona lima, a hiki i ka oili ana mai o kekoko, ia wa hooma-u-ia iho la ka maka o kekahi hulu peni kakau a kauohaia mai la oia e kakau i kona inoa ma kekahi apana pepa ana i ike aku ai, ua paa mena inoa he lehulehu loa, a he hooluu ulaula nohoi ka waihooluu oia mau inoa e paa mai ana.

            Ua kakau iho la oia i kona inoa me ka ilihia nui o kona noonoo apau, a hoomaopopo iho la oia, aole keia he hana kamalii wale a ano ole hoi, aka, he hana i kukuluia maluna o ke ola ponoi o kela ame keia mea i ae e lilo i hoa no ua hui la.

            Me keia manao @ihia e uluhia ana iaia, o kona wa ia i pane ae ai:

            “E ke kanaka i ike ole ia e a’u, ka mea hoi a’u e kapa aku nei he hoahanau oe no’u—imua ou ame keia poe apau i lilo i poe hoike no keia bapetizoia ana o’u me ko’u koko ponoi iho, e hui ana hoi ia koko me ko oukou koko, a e nakii ana ia kakou apau iloko o ka lokahi o ka manao paa, ke hoike aku nei au imua o oukou apau—Ua hauoli loa au i ko’u lilo ana i hoa no keia poai o na hoahanau oiaio!  E kupaa no au me ka olalo mamuli o na hana o keia ahahui ame kona ohana

hoahanau a hiki i ka hopena o ko’u ola ana.”

            I kela wa i lohe aku ai oia i ka leo hamumumu o na kanaka aahu eleele apau o loko o ua ana nei e hooho mai ana ma ke ano apono no keia mau olelo ana i hoopuka ae ai.

            Mahope iho, ua lalau mai la ke kanaka aahu eleele nana oia i alakai aku i kona lima, a alakai hou aku la iaia ma ke alahele a laua i hele mai ai.  I ka hala hope ana ae o kekahi mau pani puka ia laua, ua hoea aku la laua ma kahi e ku ana ke alapii pohaku a laua i iho mai ai.  Maanei e a ana hookahi ipukukui lamalama o ka po.  I keia wahi ku iho la laua, ma ke ano o laua wale no.

            Ma ia wa i wehe aku ai ke kanaka o ka aahu eleele i ka uhi e paa ana maluna o kona poo, a waiho wale mai la kona helehelena apau.  Me ka piha pahaohao nui ike aku la o Walasetona

aohe ia he kanaka e ae, aka, o kona hoa paahana no ia o loko o ka hale kakela, nona ka inoa o Seinafota, a o kona wa ia i hooho ae ai:

            “Auwe:  O oe no ka keia e kuu hoahanau, e Seinafota.”

            Me ka mino aka, pane mai la ia:

            “Ae, owau no keia o kou hoahanau, e Walasetona.  Owau kou mea nana i alakai mai nei, a o kou mea hoi nana i kuhikuhi mai nei ma keia hana.  E hoomanao oe, aole o oe hookahi wale

no ka mea iloko o ka hale kakela i lilo i hoa no keia ahahui, aole hoi o kaua kokoolua wale no, ake he lehulehu loa kakou.  E hoomanao oe, aohe wahi o keia kalana aina a kakou e noho nei, i nele ole ai lakou na hoaloha i like lea ko lakou awaiauluia ana iloko o na hana o keia ahahui me ko kaua nei.  A o keia poe apau, he mau hoaioha oiaio lakou apau i kahi ame kahi, i piha i ka makaala ame ka eleu.”

            Maanei haawi ae la laua i na lulu lima aloha ana me ka piha hauoli o ko laua mau manao, alaila, huli loa aku la laua ma ke alahe’e a laua i hele mai ai.

            Oiai laua e hoi ana, ia wa i hai mai mai ai o Seinfota i kona kokoolua, no ka mea e pili ana i ke ana i hooliloia ai oia i hoa no ka hui, oia hoi, he wahi ia aia malalo o ka mauna, a o ke alahele a laua e hele ana ia wa, ua hanala no ia e na lima o kanaka a@ ka noeau o ka lakou mau poo.

            “E hoomaopopo oe,” wahi a ua kanaka ia i pane mai ai, “o ka hale kakela a kakou e noho nei, he waiwai ia no ke Duke Nui o Aledeinahama.  He alii hoopono keia ame ka oluolu.  Malalo o kana mau alakai ana ame na kuhikuhi ana i hanaia ai keia mau alahele huna; a he mau alahele hoi keia i ike ole ia e ko kakou haku e noho nei i keia wa.”

            “Ae,” wahi a Walasetona i pane aku ai, “ua lohe no au no Aledeinahame.  He alii maikai, hoopono a oluolu oia.  He naita puuwai koa oia a he kanaku nnaau wiwo ole hoi.”

            “He mea oiaio ia au i lohe ai, e kuu hoahanau.  Oiai ia e noho ana i alii no keia hale kakela, ua hanauia iho la au.  Aole nae i ike ke Kauna e noho nei i keia wa i @a.  A, e kuu hoahanau, e hai aku au ia oe, ua kokoke loa ka la e hoea mai ai ka mea ana kaupaona oiaio a kaulike; ka mea ana hoi e ikeia ai ka pono o ka mea pono, ame ka hewa o ka mea hewa.”

            I ko laua hoea ana aku iluna i kahi e ku ana o kahi halepule, ua ike iho la o Walasetona i ka hooneela ana ae o ke kuahu pohaku o loko o ua wahi halepule la, a waiho mai la he puka e hamama ana iloko o ka luakini.  I ko laua kaa ana ma kela aoao o ua kuahu pohaku nei, ua hoihoi hou ia ae la ia ma kona kulana mua.

            Maanei hoopio iho la o Seinafota i ka lamalama ana e paa ana, alaila, haawi mai la iai kon lima i kona hoaloha, a olelo mai la:

                        (Hapenuia.  Aole i pau.)

 

HE KANAENAE ALOHA.

 

He Kahunapule i kakau mai ma ka aoao o kekahi poe i hoohauoliia.

 

Ua loaa ia lakou ke ola ma o na Huaale Ulaula la a Dr. Williams, a ua
 makemake lakou e ike na Poe Pilikia e ae ia mea.

 

            Ke hooia ikaika mai nei ka palapala mahope ae nei, he palapala hoi i kakauia e Rev. Wm. Lanson, he kahunapule Metodita ma Richibueto, N. B., i ka, waiwai maoli o na Huaale Ulaula a Dr. Williams, a o ka heluhelu ana iho i ua palapala la, e ikeia auanei ke kumu i kaulana loa ai keia laau lapaau mloko o na home he nau tausani ka nei a puni ke Aupuni (Dominion, e hiki ana iaia ke hoola kahi i puhili ai na laau lapaau e ae.

            Richibueto, N. B., Apr. 26, 1897.

Dr. Williams, Medicine Co.:

            Aloha oukou:--Ua hauoli au i ka haawi ana aku ia oukou i keia olelo hoomaikai i hoike wale ia mai, me ka ae piha ia ana ma e hoike aku i na inoa ame kahi noho.  Ua hana ia keia i kanaenae aloha i ke Akua a i ka oukou laau lapaau nohoi.  Oelo mai o Mrs. Wm. Warman o Muliwai Molus (e kokoke ana ia nei) he keiki ma’i o Alden, kana keiki, mai kona hanauia ana mai.  E luai mau ana ia, aohe hiki iki e paa kana ai, a he wahi manaolana uuku loa ko kona mau makua, ina paha e loihi aku una na la ana e o la ai, a pela nohoi ka manao o ua kauka e lapaau ana iaia.  A hoea oia i ka ehiku makahiki, ua mau no ke ano o keia kulana ona.  Alaila, hookaia ka ai ia ana o na Huaale Ulaula a Dr. Williams, a Dr. Williams, a mamuli oia laau, ua loaa iaia ke oia, a i kela wa, he keiki kino oia maikai ia a ikaika hoi.  Ua paku mai noholo Mr. Warman, ka ma kuakane o ua keiki la, i kana olelo hoike no ka waiwai lua ole o na Huaale Ulaula, penei:--“No na makahiki he nui i loohia ai au me ka eha ma ke kua, a hiki i ko’u wa i ai ai i na Huaale Ulaula a Dr. Williams, a oia iho la au.”  O Miss Annie Waran nohoi kekahi i haawi mai i kana olelo hoike me ke koi ole ia aku:  “He nawaliwali au ame ke omaimai, aole hoi au i ike iki i ka pomaikai o nei mea he ola kino maikai, a hiki i ko’u ai ana na Huaale Ulaula a Dr. Williams.  He ewalu a’u poho huaale o ka ai ana, a eia au ke ola nei me ke ola kino maikai.  Ma ka olaio, aole o’u wahi ma’i iki i keia wa.”

            Ma keia, he ekolu poe o loko o ka ohana hookahi i loaa hou ke ola, mamuli o ka ai ana ana i ka oukou laau lapaau, a e aneane ana oukou e kuko maoli e loaa ia oukou ke oia kino a lakou e haouli nei i kela wa, mamuli o ka ai ana i ka oukou laau.  Ua lini lakou e hana aku oukou i kela mau mea oiaio, i mau mea e ike mai ai kekahi poe pilikia e ae i loaa ai ia lakou ka hooluoluia ana, a ua hiki hoi ia’u ke hooia i keia mau mea ma ke ano owau ko lakou kahu ekalesia.

                        Ko oukou oiaio,

                                    WM. LAWSON,

                                    Kahunapule Metodita.

            E kuaila ana e na poe kuai laau lapaau apau.