Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 3, 21 January 1898 — Manao Hoakaka Akea A KA Mea Hanohano L. A. Kakina Maluna o ka Ninau Maluna o ka Ninau Hoohui Aupuni. NA HOAKAKA A KA AHA KIEKIE O AMERIKA HUIIA NO KE KUMUKANAWAI, E KAKOO ANA I KA MANA HOOHUI AUPUNI A AINA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Manao Hoakaka Akea A KA Mea Hanohano L. A. Kakina Maluna o ka Ninau Maluna o ka Ninau Hoohui Aupuni.

NA HOAKAKA A KA AHA KIEKIE O AMERIKA HUIIA NO KE KUMUKANAWAI, E KAKOO ANA I KA MANA HOOHUI AUPUNI A AINA.

(Hoomauia mai kela pule mai.) 0 na mea hoike o na hoakaka ana a ka Aha Kiekie o Amerika Huiia no ke kue ole i ke Kumukanawai (o Amerika Huiia) oia mea he Hoohui Aupuni a Hoohui Aina, he eha ka nui, oia hoi, hookahi ma ka makahiki 1828, elua ma ka makahiki 1850, a hookahi ma ka makahiki 1889. O ka mua, ma ka hihia ia a ka Hui Hoopaa Ola Amerika (American Insuranee Comptfuy) kue ia Canter, a e loaa no keia hihia ma I Peters 542. Na Lunakanawai Kiekie Marshall i hoopuka i ka manao o ka Aha ma ia hihia. A ma ia olelo hooholo, ua hoopukaia na huaolelo elike me keia: "Ua haawi kaokoa aku ke Kumukanawai i ke Aupuni o Amerika Huiia i ka mana hoouka kaua ame ka hana ana i na kuikahi. No ia mea, ua loaa i kela Aupuni ka mana pulama mai i kalana aina. ma ke kaua ana paha, a ma o ke kuikahi paha." O na olelo hooholo elua l hoopukaia ma ka makahiki 1850, na Lunakanawai Kiekie Taney ia i hoopuka. 0 ka olelo hooholo ma ka makahiki 1889, ma ka hihia ia o ka Ekalesia Moramona kue ia Amerika Huiia. Aia ia maloko o ka buke 136 o na O'.elo Hoohoio o Amerika Huiia (136 United States Reports) aoao 42. Ma keia olelo hooholo ua hoopuka ae ka Aha i keia inau huaolelo: "0 ka mana hookuleana ana aku ma kekahi kalana aina, ua loaa mai ia ma o ka mana hana kuikahi la, ame ka mana kukala a hoonee aku i ke kau." "0 na hoike ana o keia mau mana, ua plli no i ka noho poo Aupuni ana, a ua plli ia i na Aupuni kuokoa apau."

O keia ma« olelo hooholo ae la, e ku ana ko !ako« mau manao hope nialuna o na kahua kaawale; aka, ua lokahi no nae keia mau olelo hooholo ma ka hoomaopopo ana, aia no iloko o ke Aupuni ka mana Kumukanawai no ka hoohui aina ana; a o ka olelo hooholo hope, ua kukuluia ia ma luna o ke kahua akea, oia hoi, "6 ka mana imi a loaa ona aina, he mea hoike ia no ka mana pookela o ke'Aupuni." Ua waihoia aku keia mau hoike ana no na kanawai ame na olelo hooholo a ka Mana Hooko. ka Ahaolelo N"ui,. ame ka Aha Kiekie o Amerika Huiia, e k uana no ke kowa o ka manawa i aneane he haneri makahiki, aia no lakou ma ka aoao maoli e kokua ana i ka mana Knmuk&nawai i loaa ia Amerika Huiia no ka hoohui aina ana. MV KUE E.LUA. Ua kue ka hana hoohui aina ! ke Kumukanawai, oiai aole o Hawaii he aina pili mai ia Amerika. I ka fke ana o ka poe kue i ke Jkue ole ana o ka haaa hoohui Aupuni a ainahoiike Kumukanawai. mamuU o ( ko lakou ike ana aia na kumu alakai; kahiko ame na hoakaka manao aoa ma ka aoao kue ikaika ia lakou, ua, haakle lakou i ke kn ana maluna o ke kahua mtta a lakou I ku al. ola hoi, ka olelo ana, he hana kue Kumukanawai ka hana hoohui aina, & ma ke kahua hou. e olelo ana, ala maloko o ke Kumnkanawai he mau mea i papaia, ma ka manao ana o ke Kumukanawai, a mwaena o keia man mea i papaia ma ia ano. o ka mea i hoikeia ae la ma)una ae nei. oia kekahi niea i papaia. 0 kahi kumu wale no i hoikeia mai no ke kue ana i ke Kumukanawai o ka hoohui ana mai i kekahi aina mawaho aku o Amerika Huiia, oia ka liio ole ana oia hana i mea kamailio nui oie i&, & noonoo o)e la nohoi e na kanaka oia mau ia. Ua ike ae nei kakou ma o ka oleio hoohoio mana ia a ka Aha Kiekie, m& k» makahiki o k& mana na'i ain%

he mea ia i pili akun i ka noho poo Aupuni ana; ola hot. ua ioaa ke kuleana ia Amerika Huiia e loaa ona kalana aina. a waiwai e ae paha. oiai he kalana lahwi kona. Ua kkia iaia na kuieana ame na mana !ike. ma keia ano. me ko kekahi iahui e ae, elike Ia rae Enelani, ma ka hoohaiike ana ae. Aole loa he kaupaie maiuna o ka mana na'i aina a Enelani. Alaiia. i>ehea hoi e kaupaleia ai ko Amerika Huiia mana e hana elike me ia? 0 ka olelo ana, o "Ke ka)ana a.ina e hoohuiia ana, he aina ia e moe pili pu ana me Amerika Huiia. a e pili ole ana hoi iaia, he mea pono ke hoomaopopo ia ma ka mea e pili ana 1 ke kupono maoli a palekana oia hana, aka, e noonooia nohoi. mamuli o ka ioina a kumu alakai, ua loaa no ka mana Kumukanawai kui>ono ina ua manaoia ea

hana hoohui aina la. he mea ia e pemaikai ai keia Aupuni. 0 ka mea pili pu ana. a moe pili pu oie hoi o ka aina me Amerika Huiia, aoie ia he mea e rula ai i ke ku ana ? a ku ole paha i keKumukanawai, no ka laweia ana mai o ua kalana aina la, aka, ua pili ia, ma ke ano nui, I ka waiwai o ke kalana aina i manaoia e hoohuiia mai. Ma o na loina iaula, ua ikeia, ina e moe pili pu ana ke kalana aina ma kahi hookahi me Amerika Huiia, aiaila, e hiki hololea ana ia ke hooma'.uia a paleia aku hoi kona enemi kuwaho. Aka, o ka oiaio o keia manao, ame ka oiaio ole. aia no ia ma na kulana hana e hoea mai ana ma ua kalana aina la. I keia mau la e nee nei, o ke kaawale mai kekahi wahi-a kekahi wahi, aole ma na mile ka helu ia, aka, aia no mk na hora. Ma ka wa i hoohuiia mai ai o Kaleponi, ua like kona mamao mai ke kiko'waene. aku nei o ko Ameiika nohona au holomua, me elua malama e hele ai. Hono3u!u ; keia la, aia no ia ma kahi i hiki ke holoia aku a hoea ilaila, iloko wale no o umi.&me hapalua !a mai Wasinetona aku nei. No ka mea hoi e piii ana no na olelo e kakoo ana i ke kue Kumukanawai oka hana hoohui Aupuni i ka aina i pi!i ole me Amerika Huiia, ua oleloia, aole loai kamailio iki a noonoo iki ko kakou mau kupona iloko o ka makahiki 1776 no keia mea. aoie ia he mea e kue Kumukanawai ai :a hana. ?. ano okoa ae paha, a he kumu hoi ia e hiki ole ai i ka lakou mau pna ke kamailio a noonoo maluna o kela nanehal ame keia nanehai e hoea mai ana imua o iakou ma ka makahiki 1597 nei, mamuli hoi o ka waiwai !o maoli e pili ana i ke Kumuhana. ina no paha ua lohe iki ko lakou kupuna la kumuhana a lohe ole p&ha. Ke hoikela aku nei nohoi, o na mea hoike apan maloko 6 ka moolelo o Amerika Huiia, oia no iakou ap&ii ma ka aoao e kakoo ana i ke kue Knmukanawai ole o ka hoohni aina ana, i na kalana aina i pfti pu ole me Amerik& Huiia. Ua hookaawaleia aku o Alask& mai Amerika Huiia aku e kekahi kal&n& aina malalo o ke Aupuni okoa. O Midwar Ailana hoi, he

aneane e-koiu tausani mlle mai ke kapakai aku o Amenka, O ua mokupuni hoi o Aleuiia. e aneane ana e hookui aku i ke kapakai o Asia ? e moe ana !akou he umi-kuniaraaJua tausani niile ke komoiiaaa o Alaska. a o na mokupuni lepo manu hoi, aia no lakou ma o a maanei o ka moana Pakipika ame ke Kai Carebiana. KUMI' KUE EKOLU. līa kue i ke Kumukanawai ka hana heohui aina. nokamea, aoie i ano like f.homogeneous) ko laKa (ko Hawaii) poe kanaka me na kanaka o Amerika Huiia nei. . 0 keia no kekahi o na kumu i maaao wale ia, ua papaia e ke Kumukanawai. O ke kumu kue i hoikeia r e nei uo ke kumu kue hope i haia iho īa. ua piii no ia i keia, oia hoi, aohe

ninau Kumukanawai i hoalaia mai malalo o keia kumu, aka, he mea pono ke noonooia ka pono io maoli o nei mea he hoohuiia ana mai o kekahi kalana aina. He ku anei i ka manaoio ia, ua hookapu maoli ia na kanaka o Amerika Huiia i ka hoohui ana mai i kekahi kalana aina, mamuli o ka hiki ole ana i ka lahuikanaka o ua kalana aina la ke kaulike pu ae me ke kulana Amerika, me ka nana ole ana hoi i na pomaikai maoli e loaa mai ana ma ia hoohui ana.

Eia hou, ke hoike aku nei au, ua kue loa na kumu alakai i ikeia i ka leaoao kue i hoikeia ae nei, a e nooneoia nei hoi. Penei: Ma ka wa a Lusiana i hoohuiia mai ai. o kona lahuikanaka, he mau wahi tausani kakaikahi o na kanaka Farani, a he īnau haneii tausani o na Ilikini, e B€« ana mal ke Kaikuono mal o Mekiko a iioea i ke kapakai o Oregona. Me olelo ole ana ae hoi no i*a Ilikini, e hoomaluia ana na kanaka Farani e k-e kaaawai kivi!a o Farani, a hoe inai i keia la, o ke kahua o ke kanawai o Lusiana, oia no ke kan&wai kivi]a, aole hoi o ke Kanawai Maa Mau (Common L&w) o Enelani. 0 FeloHda hoi, he lahuikanaka kona i awiliia o ka poe Paniolo ame na liikini. 0 Texas, mamua o ke komo ana'ku o na Amerika ilaila, he lahuian&ka kona i awilila, he poe Mekiko, Paniolo ame na Ilikini. Ma ka wa i hoohniia mai ai o Kaieponi, he kakaikahi ioa na wahi kanaka Amerika kalepa, a he poe koa kiai hoi kekahi, 0 ka hapa nui o kona lahuikanaka hie poe Mekiko ame na IHkini, me na wahi kanna kahunapule Sepanla. O Alask& boi, he man h&neii Rubini maloko o kona lahuikanaka, ame k&nakola a kan&ha tansani Ilikini o Aiika (Arctic) He poe lahuikanakā iike anei keia ma Amerika? Ua hoea anel lakou i ke kniana noho kupa o ka kanaka Amerik&? Ina aole, & he kne Kumukanawai lioi ka hoolmi ana mal i kek&hl kalana aina, &ia w&le no a loaa ke ana o ka nohona kupa Amerika 1 na kanaka oia kalana aina, aiai'a, ua lilo 1 mea ofe na hoohni aina 1 hoikeia ae la, euāl, Iha he nilā KamukMawai io

keia. elike aie ka mea i koiia nia k.i aoao kue. alaiia. aoie hiki ke hooioli ia keia ruia e na kuiana hana kuwaho. Ke hoike aku nei nae au. aohe rula. ma ke ano maopopo. a ma ka mana paha (implied) ma'oko o ke Kumukanawai o Amerika Huiia. e hoolilo ana i ka loaa ana he kuleana io maoli ia Amerika Huiia maluna o na aina i hoikeia ae la, mamuli ia o ke ano o na kanaka e noho ana maioke oia mau aina, ma ka wa i hoohuiia ai kela ame keīa o lakou me Amerika Huiia. KUMU KUE EHA. He kue Kumukanawai io paha, a he kue Kumukanawai ole paha, ka hoohui ana mai i kekahi lahuikanaka ano like o'e (homogeneous). eia nae, aole loa i kupono iki ka lahuikanaka o Hawaii no ka hoohuiia ana mai, a e lilo ana hoi ia i mea hiopiiikia mai i ke kulana hoopinopono lahui Amerika. 0 ke kupono ole o ka lahui Hawaii no ka hoohuiia ana mai iloko o ke kulana hooponopono lahui Amerika. aia no ia maluna o keia mau mea elua: Ka mua, na kulaua pili Aupuni a pili lahui maoli e ku nei ma Hawaii; a o ka lua, na mea e pili aua i ko keia mua aku. Ka mua —Na kulana pili Aupuni a pili lahui maoli e ku nei ma Hawaii. ! Oke kahua nui ona kanawai Ha- ! waii, oia no ke Kanawai Manao (Com- ; mon Law) o Enelani. O na kanawai laula hoi, ke ano o ka lawelawe hana ana ma na aha hooko'.okolo, ua like no ia me na mea i lawelaweia ma ka mokuaina o Ilinoi, elike nohoi me ka Hke ana o ko Ilinoi mau lawelawe ana i ko ka mokuaina o Masakuseta. Ua hookahuaia na kanawai o Hawaii maluna o na kanawai o Amerika Huiia, a he lehulehlu loa hoi oia poe kanawai, he mau mea i kopeia mailoko mai oia mau kanawai. I mea hoohalike, e '.awe mai i ka ninau lapana. O na kanawai elua e kaupalena ana i ke komo ana mai o na eemoku lapana iloko o Hawaii, a e kueia nei hoi e lapana 1 keia wa. he mau kanawai laua i kope maoli ia mai mai na kanawai hoopo nopono eemoku mai o Amerika Huiia, e kaupale ana i ke komo ana mai o na paahana "i kepaia" ame na kanaka kupono ole. 0 na palapala pili kanawai apau, ua hanaia elike me na palapala e lawelaweia nei ma Amerika Huiia nei. O ka hapa nui o na loio o

laila, ame na lunakanawai nohoi, mai Amerik& Huiia aku nei lakou. a o k&hi poe ma Amerika Huiia nei i hoonaauaoia ai. 0 k& oihana hoonaauao Aupuni malaila. ua kukuluia ia maluna o k& oihana hoona&uao o Amerika Huiia. He hook&hi haneri ame kanawalu kumamaiwa ka nui oia poe kula, e aoia ana e na kumu he eha haneri ame iwakalua-kumamaono, a he 12,600 poe haumana, e aoia ana lakou ap&u ma ka Oieio Beritania. Ua oi aku mamu& o ka akahi hapalua oia poe kumu he poe Amerika. 0 ka O'.elo Beritania ka olelo Aupuni maloko o na kula ame na aha hookolokolo, a oia nohoi ka olelo laulaha ma ke kalepa & iaweiawe oihana ana. O n& aianui hao, na kaa, na enegini, n& l&ko oih&na wai, na paipu wai, na ipu hoonee ikaika (djnamos), na telepon&, na l&ko kinai ahi, he mau mea wale no iakou i hanaia e na Ameiika. 0 ke daia Ameiika oia ke dala o ka aina. O na Bona Aupuni apau ame ko n& oihana e ae, na nota ame na moraki, ua ko lakou hooka&ia ana ma na dala o Amerika Huiia nei. Ma ka mea i maa mau i ka haaaia, ua loaa k& pono koho balot& 1 n& kup& Hawail apau t oo ma ke kanawai, mai ka makahiki 1352 mai. U& iawel&wela ke kulana koh halola o Ausetera!ia mal ka makahiki 1890 mat O na la "kiulaia" Aupuni o Amerika nei, e!ike me ka la hanaa o Wasinetona, la o ka poe make, la eha o lulal ame ka la hoalohaloha, ua maiam« ohohia ia no ia mau la ma Hawaii, elike me k& malamala ana ma kekahi wahi o Amerik& Hniia nei. Aole nae kela he mea 1 knpu iioko o elua la wale no, aka, i'.oko o elua hananna i hala ae ka uiu m&u ana o keia h&na, nolalla, u& liio no keia mau la kiuiala < sa kanaka Hawall he man !a I kuluma ia tekmi

Ma ke &no nul, o k& laholkanaka o Hawail, he efeti & he mlklala hana. Bia likoa &e hooalu mal aei a ke hoo-

una nei i ko t:a aina e. heholuna waN waī i 01 aku i ko kekahi lahui o ka honua nei. ke hoohaiikehkeia ae me j ka heiuna kanaka. O ka lakou w*aiwrai nui e hoouna nei i waho. oia ke kopaa. a he waiwai nohoi ia e paonioni | ana ma na makeke apau o ke ao nei, no kahi puka haahaa loa; a o ka mea e ioaa mai ai ia mea he kopaa. mai muii wale no ia o ka hui ana o ka ! mikiala hana. ka pakiko. ame ka raakaukau ike hana. | Aole !oa e kapaia kekahi iahulka- | naka e !i!o i poo alakai no ko ke ao | nei, mainuii o ka averika aua i na wniwai i hooiilu maoli ia ae e iakou, ka ; heluia ma o ka huina helu kanaka la, j e kapaia, me ka oiaio. he lahuikanaka I palauaielo ia, waiwai oie a hiki ole ke ! hilinaiia. O ka mea oiaio hoi. ao'e ioa ho maa hale ilihune. makllo a nele ma Hawaii. Penei ka nana iki ana i na kulana 0 kela ame keia lahui: 0 na kanaka Hawaii maolī. iie 33.000 waie no ko lakou heluna nui. He poe kanaka akahele lakou. me ka maiuhin ame ka piha lokoniaikai. I.'ofco o na makahiki he iwakaiua i hala ae nei, ua hakoko iakou me na keehina hana hoi hope a ka ohana alil i noho alii ae maluna o lakou; aka, me iam au hana no, ua ku kaokoa ae la no he poe lehulehu wale o lakou a kue akt\ la ia mau hana, a he poe knkoo \a3soa 1 ka Repuba!ika ame ke kumuhana -hoohui Aupuni. 0 ka hapa nui o na hoa o loko o ka Hale o na Makaainana, ka mua loa hoi ia malalo o kaHepohalika, he poe Hawaii koko piha maoß lakou, a o ka Lunahoomalu oia Hale, he kanaka Hawali maoli i^.

O na kanaka Hawaii, aole lakou he poe Aferika (Nika. L. H.). alia, he poe Po:unesia lakou. He ha-ulaula ko iakou ili, aole eleele. Aole loa i ikiei ke ano o ka iii. ma Hawaii, ma ka aoao la o na kanaka Hawaii maoii, aka, ua iaulima pu iakou me na ili-keokeo ma na hana Aupuni. nohona ohana, n& hana ekalesia, ame na haiia manawalea. Pinepine loa ka mare ana o m, ili-keokeo me na ili-ulaula, a ua ikeia i keia *ra he heluna o 7000 o ka poe koko awili ma Hawaii i keia wa. He lahui kela, e hiki koke ana ke apo noai i na noho ana Amerika elike no me ko lakou ano i ikeia ma ia ano i na wa i ha'.a ae nei.

LORRIK A. THURSTON". Mr, i§ oae of Hawaii'» mos( talented statesmen and h«d mneh to do ■vrith draftmg tlie Hawaiiaji a«nexatioo treaty. He was born in Hawaii, but hia pareota vrere American iuissionaries.