Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 9, 4 March 1898 — HAALELE IA KOHALA NO KIHOLO, KONA. [ARTICLE]

HAALELE IA KOHALA NO KIHOLO, KONA.

(Hoomauia.) Ma ka la 1 o Oei., 1897, ua haalele iho la ia Honoipu, Kohaia, a au aku ia ia kai malihini maluna o ka Mokuahi Iwa. no Kiholo, Kona. Ke kaahope aku la o Mahukona a komo mai la i ke kai hawanawana o Kawaihae. Ua ku iki malaila, a nana aku la ka maka o na malihini i uka o ka aina. He nanaina ko Kawaihae i ano like me Lahaina, he ano haahaa ka aina ilalo, a ua uhi ia e ka laau kiawe, a he nur no na wahi hale e ku mai ana. E pa ahe mai ana kahi makani i ka maikai o ka moana, hoomanao ae la au i kahi makani he ma-a-a. Oiai maua e noho ana me ka maua mau lei (keiki) iluna o ka oneki o ka Mokuahi Iwa aia hoi, kau mai la o Rev. Kalaiwaa, D. Alawa, Kawewehi, na wahi mea i kamaaina ia'u, hopu na lima no ka lulu aloha, a o ka hoomaka aku la no ia e hoio no Kihoio ke 'awa. Haia aku la ke awa o Kawaihae a e kau mai ana o Puako. kaa ae la o Puako mahope a e oni mai ana hoi o Kapaiaoa manma, a ke nana aku ia uka o keia mau wahi ahiki I Kiholo, ho uiiuli aa.pele wale no, a o keia ka pele i kahe ai a komo iloko o ke kai a ioaa hou he aiua, a i ka hala ana o Kapalaoa, hookomo aku la makou i Kiholo, o ka hora 3 p. m. ia, lele aku la i uka, a halawai iho la me na kaikaina malaila, oia o Mr. me Mrs. Low. 0 keia wahi o Kihoio he maikai ka noho ana, koe wale no ka wela, a ma keia wahi ina e huli aku oe i uka o ke kuahiwi, e ike aku ana oe i kekahi puu i ano like me ka meaono (sponge eake) a wahi h'oi a na kanaka o Puuwaawaa, aia ma kalii kokoke i keia puu ka hale hanai holoholona o Low ame Hind, a no ka mea, ua iiio ia laua keia aina i ka hooiimalima mai ke aupuni mai no kanakolu maka'iiki. KA IKE ANA 1A PUUWAAWAA.

Ma ka la U o Oct. f 1597, ua puu aku la au ame Mr. Low no Puuwaawaa kahi hoi o ko laua aina hanai holoholona. He wahi niaikai loa keia, ua hoopuui ia na palena waho o keia puu a puni e ke aa peie, a ma kahi o ka puu ame na hale e ku ana he lepo wale no i uhi ia e ka mauu manienie | e ulu ana, aia maluna o keia puu he mala laau huaai haole e ulu ana, i kanuia e Mr. Low. Aole hookahi pohaku e loaa ia oe maluna o keia puu, e uku ana ka mauu i lawa no na holoholona. Ma ka la 15 ae, ua hele aku la iloko o ka ulu laau e makaikai ai i ke ano o ka aina, ua hoopuni ia na wahi kupono e hookuu ai na holoholona me ka pa uwea, i maheleheleia hoi me na pa like ole, he aina maikai io maoli no keia i ka hauai holoholona, a i ka huli hoi ana o kou m&lihini kaaheie no Kiholo 1 ka la 16 ae, ua haawi Iho ia i na mahalo a nui no keia wahi. A ke manao nei no au, o keia aina hanai holoholona ka helu ekahi iloko o ka Mokupuni o Hawaii, a o ka helu ekahi hoi iloko o ka Pae Aina HawaiL O Puuanahulu kekahi wahl hanai hoioholona, aka nae, aole i lawa ia wahi ke ku nona iho, o ka oi loa aku o ka pono oia ka hui ana aku me Puuwaawaa. 0 keia iho la no na wahi kaulana e olelo ia ai "e hoi ke keiki oki uaua o nā paU.*' HAALELE IA KIHOLO NO KOHANAIKI, KONA. Ma ak la 21 o Oct, 1897, ua haalele iho \& \ na kaikalna mahope me kekahi lei (kelki) a maua, a hii aku la hoi ma ke alo i kekahi iei. e kuoe hele ana maluna o na lio i ke aa pele o Kiholo, Kaupulehu & hiki 1 ka. piina o Hilinai, o keia paha kahi i olelo ia, u hilinai la Puna, kalele ia Kau" a ke komo aku oe i ka uliikukui o Huehue, ! komo mai la na ea oluolu e pau ai ka luhi. He ino ke aianui mai Klhoio a hiki i ka ulukukui o Huehue, a mamua aku o keia wahi. he nani ke aianui i hana iliwai ia, ua hiki ke holo na kaa pio. Ua kipa ma ka home o Keoni Kaimana, ke kamaaina oia nka. ua lawe i ka lokomaikai i paholaia mai, a hele aku la no kahi o ko maua ma!kamaka. Hala aku la o Huehue, hiki i Kapunu. Kaiaoa. Na Ooma, a hlki i Kohanaiki, ma ka

home o Rer. C. A. Laxaxo. kurj iho L& ka luhl iioko o ka oiuolu o na k&maaiea. A ma na wahi i hoike a ae nei maiuna. mauka a makai o ke aia&ui, he mea i hauoii aī ka manao o na maiihīni kaaheie l ka paia ohelohele mai o na hua kope, he nani k«eia mau wahi, a i oi loa aku hoi i ka ioaa ana 0 ke alanai maikaL Ma ka Poaono ae ia, 23, ua ioaa mai ia he kono mai ia Keonl Kaimana o Hnehne e heie aku ma ka paiaa e malamaia ana ia la. He paina makahiki keia no ko iakou hana ana i ke alanui a Kona e haaheo nei. Ua hiki ae malaila ka Lunakanawai me kaaa wahine, Luna Makai me ka wahine, Mr. ame Mrs. lx>w ame kekahi poe kupono e ae o Kona i ioaa ole ia'u ko lakou inoa. Ua maiamaia he mau leaiea ma ia ia, a mamuii o ka nui okaua.ua lilo ia mau lealea i mea ole. Ma ka ia Sabati ae ma Kohanaikī iilo i ka malihini'ka iaweiawe ana i na hana. ! a ua loaa na hua o ke aloha. HAALĒLE IA KOHANAIKI NO KAHALUU. Ma ka la 26 o Oct» ua haalele iho la 1 ka home o Rev. C. A. Lazaro ame kana wahine, me ke aioha nui ia laua, a alakai aku la ia maua no Kahaiuu, a ia maua i haaieie aku ai ia Kohanaiki, halawai aku la maua me keia mau wahi, Kaloko, Honokohau, Eiua Keaiakehe, Keahuolu, Lanihau, Mcv anoa, Keopu, Honuauia, Hianaloli me Auhaukeae, he kope waie no ko keia mau wahi, a ke iho oe i Kaiiua, he aa wale no kau e ike i uluia e ka lanatana. 0 Kaiiua, he wahi maikai loa keia, he nani ke kaikuono kahi e ku ai ka moku, a aia no ma keia wahi ka haie aiii o Kapioiani e ku nei. He nui na haie o keia wahi a he ano taona maoii no. E ku ana no hoi me ke kilakila ka haiepuie o Mokuaikaua i hoomaemae hou ia. Aole oe e ike ana i ka nui.o na kanaka i na la e ae. aia waie 00 i ka la e ku mai ai o ka nioku ame ka Ia e hoi ai, alaila oe e ike ai i na kanaka o keia ame keia ano i Kaiiua, a peia ma na awa apau o Kona. Haaieie iho ia ia Kaiiua, hiki aku ia 1 Pu-aa, Waiaha Ekahi. Waiaha Eiua, Kahuiui Ekahi, Kahului Elua, Puapuaa Ekahi, Puapuaa E'lua, Holualoa Ekahi, Hoiualoa Elua, Holuaioa Ekoiu, Hoiuaioa Eha, Kaumaiumaiu, Pahoehoe Ekahi. Pahoehoe Eiua, Laaioa, Kapaiaaiaea hiki i Kahaluu ma ka home o J. K. Nahale, ka Hope Makai Nui o Kona Akau, oiai aole oia ma ka home, na kana wahine heahea i hopu mai i na maiihini a hookipa aku la, a maua hoi e poina ole nei no laua. Ma keia wahi i haalele mai ai ko maua kamaaina, a huli hoi aku la ia no kona home. Ma ka ia 27 ae. ua hele aku la au me ■J. K. Nahale ame Rev. Kalaiwaa e makaikai i na aina kanu kope o keia niau wahi. i hoike ia ae nei. he nani maoli no i ka ike ana aku, lioihoi na maka ke nana aku i ka pala mai o ke kope. ka iaau waiwai nui hookahi e ike ia nei, a o ka iua guia hoi a ko Kona poe e noke nei ka paeli. 0 Hoiualoa ka aina nui o ke kope o na i hoike ia ae nei. Ua liio ma ka hoolimaiima ina lapana ame na pake kekahi mau kuleana aina hui o na kan'aka, a ma ke oo kope kekahi e kuai ia ai. a ua ioaa i na lapana me na Pake ka pomaikai. HAALELE IA KAHALUU NO NAPOOPOO. Ma ka la 4 o Novemaba. 1897, ua haalele iho la maua i ka home o Mr. ame Mrs. Nahaie, na kamaaina heahea a makee malihini, a niau koolua aku la maua ma ke alahele, i koiu no i kahi lei (keiki) aloha no. E haia hope ana 0 Keauhou Ekahi. Keauhou Elua, Honaio, Maili, Kawanui Ekahi me Kawanui Elua—eia malaiia ke kahua kaua o Kuamoo, Lehuula, aia maiaila ke kahua hale o Kaona, ai maiaiia nohoi oia i hopu ia ai me kona poe. Kainaliu, Kaawaioa, Keaiakekua, aia malaila ka heiau o Hikiau, Napoopoo malaila ka home o G. P. Kamauhoa, a hookipa ia aku la na maiihini malaiia, a hookuu 'aku'la i ka luhi o ke alahele iloko o ko lakou lokomaikai. NAPOOPOO ME KEEI. 1 ke ao ana ae, o ka Poaiima ia, ua nana aku la i ka waiho mai o Kaawa!ca. e ku mai ana hoi ke kia hoomanao o Kapeua Kuke. e pili pu aku ana malaila ka pali kapu o Keoua. aohe nalu e haki malaiia mai kinohi mai no a hiki i keia manawa: e waiho kakai ae ana hoi ka paii o Mamuahi iluna a o ke kaikuono o Kealakekua ko laio me ka heiau o Hikimai, a e huii papu aku ana hoi kahi kauhale o Napoopoo i ka moana; he maikai ke awapae o keia wahi e poino ole ai ke leie aku. a pela hoi ke kau ana aku ilnna o ka moku, a ke hookahua iho oe i kou noonoo ana ma na mea apau au i ike ai. aole no e nele kou haawi ana i na mahalo no Napoopoo. A ia oe e huli aku ai a nana ia Keei, e ike aku no oe e waiho mai ana i lalo lilo; aia malaila he elua poho wai. he poho iki a he poho nui, ua piii laua i kahi hookahi, a ma keia mau poho wai i nana ai he elua alii, ua kau ke aka o kekahi maluna o kekahi. a o ka mea nona ke aka maluna, olelo aku nel oi% "aia oe i lalo lilo/ a nolaila mai paha ka mea e olelo mar ia nei *%e Keei oe no lalo lik>/' a "he Napoopoo hoi oe he lae-kiko." Aia no m&laila, kahi i oleloia. unaaupo wale o Kaneiahuea/' he wahi owawa kai keia nona ke akea he elua anana paha mai kekahi lae pohaku a 1 kekahi, a e kau ana ua Kaneiahuea nei maluna o kona wahi waa, a i kona hoe ana aku ua ku koke no i kekahi aoao. a hoe mai la no ku i kekahi aoao, pela kona hana ana a hiki i ke ao ana a ikeia e na kanaka. O ka pololei maoli. o ka hoohuli aku o ka ihu iwaho a o ka puka no ia, aole la e paa ia moolelo malaila. Ma ka la Sabati ae ua heie i ka pule a he maikai o loko o keia bale, he mau noho koa ame ka'awai. a iie pahu ume nui e waiho ai na mea laa. O Rev. Lono ke kahu o keia mau Ekalesia. 0 ka lulu iima pu ana o na hoahanau o keia mau Eka!eaia me ke komiie he umi dal&. Mahaio a nui i ko ke Akua lokomaik&i. (Aols i pau.>