Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 13, 1 April 1898 — Page 1

Page PDF (1.30 MB)

This text was transcribed by:  L. A. Marchildon
This work is dedicated to:  Any Canadians calling Hawaii home...I'm so envious !!

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII.        HELU 13.       HONOLULU, POALIMA, APERILA 1, 1898.       NA HELU A PAU, 2@96

 

Hoolaha Loio.

W. R. KAKELA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA.

2@70

 

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Alanui Kaahumanu, Helu 14. Tel. 682.

 

            Iloko o ke Keena o ka Loio Kuhina mamua, a he Loio Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

 

            E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

            O A. F. Tavares, Kakauolelo, Mahel@olelo a Notere no ka Lehulehu.         1 yr.

 

Hoolaha Huma@.

 

Papa!  Papa!

Aia ma kahi o

LEWERS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

E LOAA NO NA

Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

Na Pani Puka

Na Puka Aniani

Na Olepelepe

Na Pou

 

Na O'a

Na Papa Hele

Na Papa Ku

Na Papa Moe

 

Na Pili Hale

O na Ano apau.

 

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

Na Palaki o na Ano he Nei Wale.

            Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, @a makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana @ ka

Uku Haahaa Loa

E like me ka mea @ holo ana mawaena o L@ a me ka Mea Kuai.

E @ W@ no Oukou Iho.

            Ua hanee ka uwapo o Hanapepe, a o ka uwapo o Waimea, Kauai, ua palahuii ke alo, a ua pale ka pono.  O ka waikahe no keia o kela pule aku nei.

 

            He mea pono i ke@a ame ke@a ohana ke loaa ona laau lapaau mama no na ma'i o ka opu.  I laau lapaau puhili ole no ka "Moku ino loa o ka lepo" (Diarhea) Nahu, Umii, Kolera ame na ma'i apau o ka opu, aole he laau lapaau oi aku o ka maikai elike me ka PERRY DAVIS LAAU PENIKILA (Pain Killer).  Ua lawelawela keia laau no na makahiki he kanalima, a ke hana mau ia nei i ke@a ame ke@a la, ma na aina apau o ka honua nei.  O ka Hui Kuai Laau Lapaau o Hollister, ka Agena.

 

KA MEA HUNA POHIHIHI

Unuhiia e Hoou@mahiehie no "K@ Kilohaua Pookela o ka Lahui Hawaii"

 

MOKUNA XXXV.

            I kela wa hoi i nee aoao ae ai ua Haku Tereveliana nei, a hemo aku la oia mai ka Alamira paa ana ma kona wawae.  Ike iho la hoi o Alamira iloko o ka ehaeha nui, ua hoike io mai kona kupunakane i na huaolelo o ke aloha ole, a ua pale hoi ka pono nona e hoololohe wale aku ai ma ka home malihini ana i kipa malihini aku ai, ua ku ae la oia iluna, a nana aku la i ua kupunakane nei ona, a pane aku la:

            "E ka Haku Tereveliana, ua hana oe me ka lokoino i kuu Papa.  Ua hana mai nohoi oe ia hana ia'u nei, ka mea nona ka naau apau i aloha ia oe me ka oiaio loa.  Nolaila, i kou kipaku ana mai ia'u, e hele au mai a oe mai, ua hookuke oe i ka puuwai hokahi i aloha ia oe me ka oiaio.  Aka, ke hai aku nei au la oe, iloko o kou kuhihewa ame keia kipaku ana mai nei au ia'u, aia mau no kuu aloha me oe.  A o ka'u olelo hope ia oe, oia keia.  O keia kanaka au e hilinai kuhihewa nei, he aloha io oia ia oe, oia no kou enemi oiaio.  Na ia nei ponoi no i hana i na hana apau i hookuhihewa loa ia ai kou manao, na kuu Papa i hana ia mau hana maluna ou.  Oia nei ka mea nana i na la apau o kuu noho ana maanei me oe, mai ka la mua loa mai ana i ike ai ia'u ma Tereveliana Hale nei.  A e hiki mai ana nae ka la e ike io ai oe, e kuu Haku, i ka oiaio apau.  E hiki mai ana ka la e lanakila ai ka pono a e ikeia ai ka hewa.  Nolaila, e kuu Haku, e haalele ana au ia oe, a eia au ke hele nei mai ka hale mai au i hoolilo maoli ai nohoi he home ia @o'u.  Ke haalele nei au ia oe, me ka puuwai i hoopihaia e ke aloha nou.  Aole kaua e hui hou ana a hiki i ka wa a'u i ike ai, ua hiki ia'u ke hooiaio imua ou i ko Papa hana ole ana i ka hana i kuhihewaia ai nana i hana aku maluna ou me kuu hooiaio pu ana hoi i ka hewa o ka Haku Adelo nei, alaila, o ko'u wa ia e halawai hou ai me oe he alo no a he alo, me kuu naau no nae i hoopiha mau ia e ke aloha nou, elike no me ia a'u e hele nei mai keia wahi aku.  E kuu Haku—aloha oe a hui hou kaua ma ka wa pono."

            Ia wa huli ae la ia a hele aku la me na waimaka hoi e hiolo ana ma kona mau papalina.  A o keia hele ana a ua Lede opio nei, mai ke alo aku o ka Haku Tereveliana, ua like loa ia me ka maalo palanehe ana a kekahi kinowailua.  Ua nalowale aku la oia iloko o ka ululaau me ka hikiwawe loa.

            Ua ku iho la hoi ka Haku Tereveliana me ka ike ole i kana mea e hana ai.  A i ka hala ana o kekahi mau sekona o kona ku ana me ka poluluhi nui, ia wa i hoomaopopo iho ai oia i ka mohala, hou ana ae o kona noonoo maikai a ike iho la ia, aole o Alamira ma kona wahi i ku ai, a ma ia wa i kupu hou mai ai kona aloha no kana moopuna, a nalohia koke ae la kona inaina no Geofere, a ia wa hoi, huli ae la kona mau maka ma o a maanei, e au ana o ka ike aku ia Alamira, aka, aole oia i ike aku iaia, ame ka heleheleena ano e loaa e kiheehea ana maluna ona, aia hoi, kikoo ae la kona mau lima, me ka haalulu, ame kona hoopuka ana ae he mau olelo, me ka walohia:

            "E Alamira—E ka mea a'u i aloha ai me kuu naau apau—E hoi mai—E hoi hou mai oe i o'u nei.  O, darling, come back."

            Aka, o keia leo walohia o ua Haku Tereveliana nei puana ae ai no kana moopuna, aole ia i loheia mai e ua moopuna la ana.

            Ano, e kuu makamaka heluhelu, e huli ae kaua ma keia wahi o ka kaua moolelo a nana aku ia Alamira, oiai hoi oia e hele ana iloko o ka hihipea o ka ululaau o Tereveliana Pa, me ka ike ole ana hoi i kana wahi e hele aku ai.

            He mea oiaio nae, hookahi mea ana i @ke ai me maopopo, eia oia ma ke alahele no ka haalele ana iho ia Tereveliana Pa.

            Aole hoi i liuliu loa kana hele ana me he kinowailua e maalo ana mawaena o ka ulunahele, aia hoi, ua hoopuiwa loa ia ae la ia, mamuli o ka paa ana mai o kona lima iloko o na puliki ana a kekahi mea.  I kona huli ana ae a nana pono i ka mea nana oia i lalau mai ike iho la ia i ka wahine malama hale, oia hoi o Mrs. Pumetona.

            I kela wa i kamailio aku ai o Alamira iaia:  "E Mrs. Pumetona maikai, aole kaua e noho pu hou ana ma Tereveliana Pa nei.  Ua kipaku mai nei oia ia'u, nolaila, aohe o'u home o keia wahi @e moho hou iho ai ia nei.  Nolaila, e oluolu oe e hookuu mai ia'u."

            Me na helehelena i hoopihaia me ke aloha, pane mai la ua wahine malama hale nei:

            "Ua ike au, me ka ehaeha nui o kuu naau i na mea apau i hana ia mawaena ou ame ou mau Haku.  Iloko o kou ehaeha, ua loaa he mea onu e hauoli ai, o@a hoi kou ike ana eia no kuu Haku opio, oia o Geofere ke ola nei i keia wa.  No keia mea hookahi i pule nui ai au i ke Akua, e hoike mai oia ia'u i ka la e ike ai au, a e lohe ai hoi eia @no o Geofere ke ola nei i keia wa, a i na wa nohoi apau mahope mai o kona haalele ana mai ia Tereveliana Pa nei.  A ke hauoli nei hoi au i ka hooiaioia ana mai o kou manao hoohuoi wale i ka wa mua loa au i ike ai ia oe, oia kou manao ana he kaikamahine oe na kuu Haku opio, oia o Geofere, a ua hoomaopopo loa au ia mea mamuli o ka like loa o kou mau onohi maka me kona.  A e hai aku au ia oe, ua loaa ia oe he hoaaloha oiaio loa nou iloko o'u nei."

            Ua lilo keia mau olelo a ua wahine malama hale nei i mea e hoomama iki ia ae ai ko Alamira mau noonoo kaumaha, a ia wa oia i hina aku ai ma ka umauma o ua wahine malama hale nei, me ka paa ana aku hoi iaia, a uwe iho la me kona olelo ana ae hoi:

            "He ukana kaumaha ame ka ehaeha no keia a'u e haawe nei.  I ko'u nana ana ae aohe o'u makua o keia wahi; a me he mea la ma ka'u hoomaopopo iho, a o ka mea oiaio no nae hoi ia, he nohona hoopili wale no ko'u i noho ai i keia wahi.  No Papa nae, eia no oia ke ola nei i keia wa, a me he mea la aia oia ma kahi e palekana ai no ke kahi manawa mai na hoopilikia ana aku a ka Haku Adelo.  O ka'u mea hoi i kaumaha loa ai, oia ko ka Haku Tereveliana manao ana e hookolo aku mahope o na meheu o Geofere, a kau paha he hoopai ana maluna ona."

            Ala mai la o Alamira a ku iho la laua me ke kamailio iki ana, a mahope ua koi mai la ua wahine malama hale nei ia Alamira e hoi laua no kona rumi:

            "E pono oe e hoi pu mai me a'u no ko'u rumi, a mala@la, kaua e kamailio pu ai no ka mea e pili ana no kau huakai hele.  Ua maopopo ia'u, aohe mea @ana oe e ike mai moloko o kuu keena.  Manao au ua hiki loa ia'u ke kokua aku ia oe ma na mea apau e pono ai kou hele ana, a i ole ma ka noonoo pu ana hoi me oe no kahi kupono loa e noho ai oe a loaa ka wa pono e huli hoi hou mai ai oe i Tereveliana Pa nei."

            Ua ae aku la o Alamira i keia mau olelo a ka wahine malama hale.  Ua hoi aku la laua no ka rumi o ua wahine la.  He wahi keia aia ma ke kua o ka hale.

            I ko laua hoea ana aku ilaila, ua noho iho la laua a hoomaka iho la e kamailio hou.

            Ua hoike aku la o Alamira i na mea apau e pili ana i kona moolelo i hele mai ai mai kona home mai, me ka ik@ ole o kona mau makua, a hoea i Tereveliana Pa.  Aole nohoi oia i hoomaopopo iki he pili oia i ka Haku Tereveliana ma ke koko.  Aole no oia i ike o Geofere kona makuakane.  Aia wale no kona hoomaopopo ana ia mea, ma ka wa i hele ai oia ame ka Haku Tereveliana i Ladana, a ike ai oia i kona makuahine, a nana i hoike mai iaia i na mea apau a mai ia wa mai i haawi ai oia iaia iho e hana no ka pono o kona luaui makuakane.

            "Nolaila, e Mrs. Pumetona, ua lohe aku la oe i na mea apau," wahi a Alamira i hoomau aku ai i ke kamailio ana imua o ua wahine malama hale la, me ka hoomau ana aku nohoi, "E haalele iho ana au ia nei i keia po.  Aole hiki ia'u ke noho.  Aka, makemake au e ninau aku ia oe, ihea la au e hele aku ai?  Malia paha e hiki ana ia oe ke hai mai i kekahi wahi kupono e hele aku ai au, a malaila hoi au e noho ai a loaa ka wa pono e hui ai au me Papa, oiai, aole oia i ko hakou hale i keia wa, ua haalele oia ia wahi a he wahi okoa loa kona e noho nei i keia wa.  Aole nohoi o Mama noho ilaila.  Ke ike nei au aohe o'u wahi e hele aku ai."

            "Aole ka oe e hoi aku me kou makuahine?" i ninau mai ai o Mrs. Pumetona.

            "No keia wa, aole hiki ia'u ke hele aku i ona la.  He nui loa na kumu e hiki ole ai ia'u ke hele aku i kona wahi, a e ike ana no oe ia mau mea ma ka wa pono e hiki mai ana ma keia mua aku.  O, poor Mama.

            "Ae, wahi a ka wahine malama hale i pane mai ai," ua hoike mua mai no ka hoi oe ia'u, he wahine hana keaka kou makuahine.  He mea oiaio, aole i kupono kona wahi i noho ai nou.  Aka, o kau mea haohao nae, pehea la i ae ai o Geofere e mare i kekahi wahine hana keaka?  Ae kala mai oe ia'u no keia ninau.  Pehea la, aole anei he ohana o kou makuahine?"

            "Aole; aole au i ike i kekahi mea e pili ana i kona ohana."

            "Alaila, aole anei ou mau hoaaloha?"

            "Aole no; aka, hookahi nae mea a'u e olelo ae ai he hoaloha oia nou, oia no ka Haku Rosevena; aka, o ka oiaio maoli nae, o ka'u kano hoopalau ia.  Ua hiki loa ia'u ke hele aku i ona la, a nana hoi e hai mai ia'u i ka hana kupono loa a'u e hana ai.  Me he mea la ilaila io paha au e hele aku ai?"

            Ua pane mai la hoi ua wahine malama hale la, aole e pono oia ke hele aku ilaila.  He mea maikai ole nona ka hele ana ilaila, he mea ia e ulu mai ai na hoohuoi he nui.  E noonoo au i wahi kupono nou e hele aku ai.

(Aole i pau.)

 

Na Lono no ka Hoohui Aupuni.

OLELO HOOHOLO HUI

@koke loa e Pau ke Pohihihi o Keia Ninau.

            Wasinetona, Maraki 16.—I keia la i waiho mai ai ke Komite o ko na Aina E o ka Aha Senate, he hoike e apono ana i ka lawelaweia ana o ke kumuhana hoohui mai i ko Hawaii Pae Aina, ma o ka olelo hooholo hui la.  He hoike maopopo nohoi keia, aole i haalele ke Komite Aha Senate o ko na Aina E i ka makemake e hoohui mai i ua mau mokupuni la i hapa no keia Repubalika.

            No ka holopono a holopono ole o ua olelo hooholo la iloko o ka Hale o na Lunamakaainana, he mea nui no ia e noonooia nei, a ua manao na hoaloha o ka hoohui Aupuni maloko o ka Aha Senate, e hooili i ke koikoi o ka holo a holo ole ana paha o ke kumuhana a ka Peresidena ame ka Aha Kuhina, oia hoi ka hoohui Aupuni, maluna o ka Hale o na Lunamakaainana.  A ina e ulu mai ana ka hoopaapaa mawaena o Lunahoomalu Reed ame ka Peresidena ma ka aoao o ka Mana Hooko, ua maopopo loa ka hopena e loaa mai ana ma keia hoopaapaa ana mawaena o lana, oia hoi e lanakila ana ka aoao o ka Mana Hooko.  O ka mana ame ke koikoi o ka Mana Hooko, he laula no ia, a ua hiki ia mana ke anai i ka ka Lunahoomalu mau hooikaika ana e rula kue mai i ka Mana Hooko.

            Aole hoi o Lunahoomalu Davis i hoike mai i ka manawa e hapai mai ai oia i ka olelo hooholo hui, aka, ma ka wa nae e pau ai ka noonooia ana o na itamu ano nui loa o ka Bila Haawina, @ kaawale ia mai ka papahana aku o ka Aha Senate, o kona wa ia i manao ai e hapai mai i ua olelo hooholo la, a onou aku ia mea no ka noonooia ana e ka Hale a hiki i ka hopena.  He lehulehu loa hoi o na hoa o ke Komite i hoike ae i ko lakou mau manao imua o ka mea kakau o ka nupepa Times ma ka la inehinei, aole lakou e ae iki ana e koho ma ka aoao e kokua ana no ka hoopaneeia o ka Ahaolelo, a hiki i ka wa e ike pono ia ai ka hopena maopopo no ka hoohuiia ana mai o keia Pae Aina.  Me he mea la, he lehulehu loa no na haiolelo i pau mua iloko o ka wa a ka Aha i noho ai ma ke ano hooko, e lawe hou ia mai ana no ma keia noonoo hou ia ana o ua kumuhana la.  O ke komo ana mai o keia kumuhana iloko maoli o ka papahana kumau o ka Aha Senate, he kumu ia e hooloihiia aku ai ka noho ana o ka Ahaolelo, me ka nana ole ia o na hoolala hana a kekahi poe i manao ai, aia malalo o ka lakou mau hoohana ana ke alakaiia ana o ka Ahaolelo.

            O ke ano nui o ka olelo hooholo hoohui mai i ka Pae Aina o Hawaii, oia keia:

            "E hooholoia e ke Senate ame ka Hale o na Lunamakaainana o Amerika Huiia i akoakoa ma ka Ahaolelo Nui (Congress):

            "Pauku 1.  Olai, ua haawi mai ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii, ma kona ae maopopo ana mai, i ka ae ana, mamuli o ke ano i hoakakaia ma kona Kumukanawai, e panai kaokoa, me ke koe koena ole, ia Amerika Huiia nei, i na kuleana noho mana Aupuni o kela ame keia ano, maluna o ko Hawaii Pae Aina ame kona mau kalana aina apau, a e panai mai hoi a e hoolilo mai ia Amerika Huiia i ke kulana alodio maoli, ame ka noho ona ana maluna o na aina Aupuni a le@ali@ apau, na hale Aupuni, na awa ku-moku, na awa-pae, na lako kaua, ame na waiwai Aupuni e ae apau o kela ame keia ano, i onaia e ke Aupuni o Ko Hawaii Pae Aina, me kela ame keia pono e pili ana ia mau mea.  Nolaila,

            "E hooholoia,  Ua aela keia haawi ana mai, ua aponoia, ua hooiaia, a ma keia, ua hoohuiia mai ua Pae Aina la o Hawaii ame ko lakou mau kalana aina i okana aina no Amerika Huiia nei, a ua kaa hoi malalo o kona mana, a o kela ame keia waiwai ame na kuleana i hoikeia ae nei mamua, ma keia ua haawiia ia Amerika Huiia."

            Alaila, mahope aku o keia mau olelo, ua pakuiia aku na olelo o ke kuikahi hoohui Aupuni (aina) e hoomaka ana mai ka mahele elua aku o ka pauku elua a pau holookoa na olelo oia mahele, eia nae, aole i oleloia ma keia olelo hooholo o kekahi hapa keia o ua olelo hooholo la.  Aia hoi ma ka Pauku 2 ame ka hope o ka olelo hooholo, ua hoakakaia ma keia mau pauku he hookahi haneri dala no ka hooko ana i na hana o ka olelo hooholo.

            E hele pu ana me keia olelo hooholo ka hoike a ke Komite o ko na Aina E, he 116 aoao ka nui o ka buke i paa i keia hoike a ke Komite.

            Ma na hoakaka mua o keia hoike, ua oleloia ua waihoia aku keia kumuhana imua o ka Ahaolelo, mamuli o ke alahele i lawelaweia ai ka hoohuiia ana mai o Texas.  A ua hoike pu ia hoi keia kulana hana i hoohuila ai o Texas.

            A penei kekahi mau olelo o ua hoike la no ka mea e pili ana i keia hoohuiia ana o Texas mamuli o ka olelo hooholo hui:

            "O keia kumu alakai ano nui, a maopopo i kukuluia ai ka hoohuiia ana mai o ka Repubalika o Texas, he alakai lawa loa ia no ka hooholo ana a ka Ahaolelo i ka olelo hooholo hui e waihoia aku nei.  Ina ma ka noonoo ana o ka Ahaolelo, ua kakooia keia hana e kekahi alahele kalaiaina naauao a palekana hoi, a i ole ia, ua kukuluia keia hana maluna o kekahi keehina hana pili lahui i kau iho maluna o kakou no ka pono o na kanaka o Hawaii, a i ole ia, he mea hoi keia e hoomahuahuaia aku ai ko kakou palekana a pomaikai lahui, ua lawa loa ia no ke apono ana i ka hana hoohui Aupuni, i aponoia hoi e ka mana Aupuni o ka aina e hoohuiia mai ana."

            Ua hoikeia nohoi maloko o ua hoike la, o ke kumuhana hoohui Aupuni, e like me ia e koiia nei, he kumuhana no ia i maopopo kahiko kona makaikaiia ana, e hoomaka ana mai ka wa mua loa mai i loaa ai na launa ana mawaena o Hawaii ame keia Aupuni.  A ua paa hoi na manao mawaena o na lahui elua, ma ka wa e loaa ai na kulana kupono mawaena o na Aupuni elua e hiki ai ke aponoia ka hoohuiia ana o na Aupuni elua, no ka pomaikai like o na Aupuni elua, alaila, e hookoia no ia hana.

            Ma ka aoao o Hawaii, ua kakooia keia manao e keia mau kumu maopopo elua:

            Ka mua—Aole loa hookahi Moi mai ka wa mai o Kamehameha I, i manao iki, e hiki ana ikeia mau Mokupuni, i lilo i mea hoomakalehoia e na oni ana a ka oihana kalepa, e ku mau aku ma ke ano he Aupuni kuokoa, ke ole oia e kokuaia e kekahi mana Aupuni nui e ae.

            Ka lua—Ma kela ame keia wa a na Moi Hawaii i ike ai e hoopilikia @a ana ke Aupuni e na hihia pili Aupuni kuwaho, a haunaele kuloko nohoi, ua hoopii koke lakou i kekahi mana Aupuni kuwaho no ke kokua ana.

            Alaila, hoaiai mai la ua hoike la ma ke ano nee papa i na mea apau e pili ana i ka moolelo o ua mau Mokupuni la, no ko lakou imi ana i pono hoomalu no lakou mai na Aupuni kuwaho aku, a ua aeia aku nohoi la mea.

            Alaila, hoike mai la penei:  "He hana i kau iho maluna o kakou ma o ka mea la e pili ana i kela lahuikanaka, aole lakou e hoihoi hou ia aku e noho malalo o ke Aupuni Moi i puhalu i keia wa, mamuli o kona haumia ame kona hahai ana i na hoohiki @ahia.  A ua komohia aku ho ko kakou Aupuni iloko o keia aelike no ke kakoo ana ame ka hiipoi ana i ko kakou mau pono kuikahi ma Hawaii.

            "No keia poe kanaka, a no ka malamaia ana o ka lahuikanaka maoli mai ka luku hikiwawe ia ana, pela hoi me ka waiwai ame ke ola, he hana na kakou ka hoopakele ana @a lakou mai ka laulaha nui ana o na lahui Pegana mai Asia mai, me ka hikiwawe loa.

 

(E nana ma ka aoao ekolu.}