Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 16, 22 April 1898 — Page 4

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Daryl Ann Jones
This work is dedicated to:  Cecilia Kanaha Noda

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HAAWINA

KULA SABATI.

HAAWINA VI.         MEI 8.

Ka Ahaaina Ma@e.    Malalo 22:1-14.

 

            Olelo hou aku la o Iesu la lakou i na olelonan@, i aku la,     

            2 Ua like ke aupuni o ka lani me kekahi alii nana i hoomakaukau ka ahaaina no kana keiki.

            3 Hoouna aku la la i kana poe kau wa e kii i ka poe i oleloia e hele mai i ka ahaaina; aka, aole lakou i makemake e hele mai.

            4 Hoouna hou aku la ia i na kauwa e ae, i aku la, E i aku oukou i ka poe i oleloia, Eia hoi, ua hoomakaukau no wau i ka'u ahaaina, ua kaluaia ka'u mau hipi a me na mea i kupaluia, ua makaukau hoi na mea a pau; e hele mai oukou i ka ahaaina.

            5 Hoowahawaha mai la iakou, hele aku la: o kekahi ma kona aina, a o kekahi ma kana kuai ana.

            6 A o ka poe i koe, lalau mai la lakou i kana mau kauwa, hoomainoino mai la ia lakou, pepehi iho la a make.

            7 A lohe ae la ke alii, huhu iho la ia, hoouna aku la ia i knoa poe kaua, luku aku la ia poe pepehi kanaka, a puhi aku la i ko lakou kuianakauhale.

            8 Alaila, olelo aku la ia i kana poe kauwa, Ua makaukau nae ka ahaaina; aole hoi i pono kela poe i oleloia.

            9 Nolaila, e hele aku oukou ma na hina alanui, a e koi aku i na mea a pau i loaa ia oukou, e hele mai i ka ahaaina.           10 Hele aku la ua poe kauwa la iwaho ma ke alanui, a houluulu mai la i na mea a pau i loaa ia lakou, o ka poe ino a me ka poe maikai; a nui la na hoaai ma ua ahaaina la.

            11 Komo aku la ke alii iloko e nana i ka poe hoaai, ike aku la fa ilaila i kekahi kanaka aole i kahikoia i ke kapa ahaaina.

            12 I aku la kela ia ia, E ka hoalauna, pehea la oe i hele mai nei aole i ka hikoia i ke kapa ahaaina? Mumule loa iho la ia.

            13 Alaila, i aku la ua alii ia i ka poe lawelawe, E nakiikii iho ia ia a paa ma na wawae a me na lima, e lawe aku ia ia, a e hoolei aku iloko o ka pouli mawaho; ilaila e uwe ai a e uwi ai na niho.

            14 No ka mea, he nui ka poe i kaheaia, he uuku hoi ka poe i waeia.

            PAUKU GULA Luka 14:17. E hele mai; no ka mea, ua makaukau na mea a pau.

            MANAO NUI. E pono ke hoolohe i ka leo kono o Iesu, e poioai ana i kela mea keia mea e komo mai i kona ahaaina e oluolu mau ai.

            OLELO HOAKAKA. Ma ka la Poalua, o ka Hebedoma Hoano, ka la hop@ loa o ko Iesu oihana kukala, ua hoopuka oia i keia olelo nane o ka ahaaina make. Ua hoikeia ma keia ano huna ka makaukau ole o ka lahui Iudaio @ hoolika mai ia ia ma kona oihana Mesia. Ma na apana Baibala e ae ua hoohalikeia ke aupuni o ka lani me ka ahaaina mare, Isaia 55:1; 25:6; Hoikeana 19:79. E heluhelu nohoi, Luka 14:15-24.

            1. Olelo nane, ua maa ma'u ma na aina hikina e hoopuka i na olelo ao ma ke ano he olelo nane, e uhi ana i ka manao ma ka hoolaha ana'ku. 2. Aupuni, ke ano noho hou o na lehulehu, na Iesu i ao mai ai. Alii, ua ano like ke Akua ma ka hoomalu ana i na kanaka me ke alii e hooponopono ana i kona, mau makaainana. Ahaaina, ahaaina mare, i hoomauia ma na aina hikina no kekahi mau la ehiku paha. Ua hoohalikeia ka mareia o ke kane me ka wahine, i ka hoohui ana i ka mea manaoio me Iesu, kona Haku e ola'i. Eia na ano like ka launa pu ana, ka oluolu pu ana, ke ano lokahi, ke kuiana like, ka noho pu ana, ke kiai ana o kekahi, ka paulele ana o kekahi. Ua hoikeia ma ka ahaaina ka pomaikai, ka ulakolako, ke ano okoa, ka hooluolu, o ke ano haipule o ka manoio maoli. O ka ekalesia ka wahine mare; o na mea manaoio pakahi, oia no na hoaaina. 3 Oleloia, konoia i ka wa mamua ae, mamuli o ke ano maa mau o na aina hikina. Aole maa mau na wali; nolaila ua pono ke hoike i ka hora makaukau ka ai. Aole, no ko lakou kue ana i ko lakou moi: h@ poe kipi ma na manao.  4. Ahaaina, ahaaina kakahiaka ka in@a o na aha. Ua hoikeia no hoi ka nani o na mea i hoomakaukauia, i mea e hoeueu ai i na kuko, a iini iakou e hele mai. O na Kauwa ola no ko ke Akua mau elele o kela a me keia oihana, na kahuna, na kaula, na kumuao. 5. Hoowahawaha, hoomaloka, palaleha iakou. Ua hoopakela ae lakou i ko lakou i ko lakou mau mea e oluolu ai, a iini ai, ka mahiai a me ke ka@epa. 6. Hoomainoino, @@aikola, hookokonoie. Aole i hoowahawaha wale no na hai euanelio, aka hoi ua kipehiia mai lakou, ua kuila, ua paopaoia, no ko lakou mau olelo aloha. Ua heueuia ka inaina o ka poe kuee. 7. Huhu, aole hikiwawe ka huhu a wela ioa me ke kumu ole: aka nae ua kue kupono aia i keia poe e pale aku ana i na hana e pomaikai ai lakou, me ke keakea ana i ka poe imi. Kaua, oia no ko ke Akua mau hana hoopai, na poino o keia a me keia ano, na pilikia kino, na makau, ka nawaliwali, ka mano walania, a pela 'ku. Aole ke Akua he kanaka pai@pala, kulana@ana, lauwili, kapekepeke: ua ikaika oia, a kupaa, a eleu nohoi ma ka hooponopono ana i na hoohihia. Ua ponon na hoopai: ino maoli ka ae ana'ku i na hewa: a ku i ke aloha ka hoopau ana i na hana hewa me na hana hooweliweli. 8. Aole, ua like a like na hana o ka poe kue i ka Baibala i keia mau la, me ko ka lahui Iudaio hoole ana i ko lakou Haku. 9. Huina, kahi laukanaka, nui ae ka poe i akoakoa. 10. Ino, aole i kaupalenaia na olelo kono o ka euanelio; kona olelo poloai hookahi oia no "Hele, hele mai." O ka hana ano nui o na mea haieuanelio i kela mau la, oia no ka huli ana i na kanaka ino loa, nele loa. 11. Kahikoia, oiai ua heeiako ke alii o na kapa ahaaina kupono. O na kapa okoa oia no na waiwai o na olowalu ma na aina hikina, a nui loa ka manawalea ma ka puunaue ana'ku i na waiwai o na 'lii. Ua hoohalikeia ke kapa me ke kulana o na kanaka. 12. Mumule, oia no kona hewa wale, no kona kahikoia ana ma ke kapa pono ole. 13. Kauwa, ilamuku, aole elele, p. 3. Nakiikii, a paa oia, aole hiki ke pee aku.. Pouli, ka lua milu i hookukuia me ka malamalama ame ka nani o ke keena hookipa. He @ahi noho ino wale no, ke kulana o ka poe mini ole.  14. Waeia, aole he rula paa keia no ka wa pau ole; aka nae ua pili keia kulana i na kanaka no keia ao, e hoole ana i na mea e pomaikai ai lakou.

            I.  Ka ahaa ina i hooleia, 1-6, Heaha ka olelo nane a Iesu i hoopuka ai i ka la hope loa o kona haiolelo ana ma ka luakini? Pehea ke ano okoa o keia a me ka olelo nane Luka 14:15-24: (Heolelo hooweliweli keia i ka lahui e hoohenehene ana i ko ke Ajua lokomaikai: he olelo ao kela i kekahi poe e hoole ana i ko Iesu mau poloai.) Heaha ka mea ana i hoohalikeia ke aupuni o ka lani? Heaha na 'ano like o ka ahaaina a me ka pono Karistiano? o ke kiekie o ke alii ame Iesu? o ka wahne mare a me ka Ekalesia, Epeso 5:32? Heaha ka hana maa mau ma na aina hikina ma ke kono ana i na hoaai i ka ahaaina? Owai na kauwa e kono ana i na kanaka i ka pono? Heaha keano hana o ka poe i konoia? Heaha ke kumu no ko lakou hole ana? Heaha ke kumu no lakou hoole ana? Heaha ka pono o ka poe e hoole ana i ko Iesu hoola, Heb. 2:3? Heaha na papa ekolu o ka poe hoole i oleloia ma keia olelo nane? 

            II.  Ka poe hou i konoia, 7-10. Heaha ka manao o ke alii i ka hoole ana o ka poe i konoia? Heaha kona hana? Ma ka hoohalike ana i ka poe manaoio ole i keia poe hoole, ua kupono anei i ke Ajua e hoopai ioa ia lakou? Heaha ko ke Alii kauoha ano hou? Ua kaupalenaia anei na olelo poloai o ka Euanelio? Ua hiki anei i kekahi mea ke komo i ka lani ke ole kona makemake e komo ai? Ua hiki anei i ke Ajua ke hookomo i ka poe no lakou ka manao paa e hoole ai i ka Euanelio? 

            III. Ka mea pono ole ke hookipaia, 11-14. I ka wa a ke alii i komo ai i ka ahaaina, owai ke kanaka pono ole ana i ikemaka ai? He kumu pale anei no ka pono ole o ua kanaka la? No keaha la? Heaha ke kauoha o ke alii? Owai ka poe like a like me keia kanaka i kipaku@a? Owai ka poe nui i konoia? Owai ka poe he uuku i waeia? Ua uuku anei ka poe e komo ai i ka pomaikai lani, Luka 13:23? Heaha ke kapa komo kupono no ka ahaaina mare, Heb. 12:14? Heaha ke kapa ino, Isaia 64:6? Heaha na @oailona o ka noho ino o ka poe owaho? Na wai ke ano lawehala makeia noho ana ma ka pouli mau, na ko ke Akua wae ana, na ko ke kanaka hole ana?

            MANAO PILI. 1. Ehia mau manawa no ko ke Akua kono ana ia oe i ka pomaikai lani? 2. Heaha na kumu no kou hoole ana a hiki i keia wa? 3. E wae ana anei oe i keia wa e hoolohe aku ano i ko Iesu @eo kahea?

            4. Ua hookoia anei ka oihana o na elele a ke Akua ma ke kii ana i ka poe lehulehu'e komo pu ai i ka pomaikai lani? 5. Heaha ka palena hookahi i ka mea imi?

 

            O na kanaka Amerika o lakou ka poe huli nui wale o na kanaka o ke ao nei. Ua loaa ia lakou na palapala sila 600,000, a ua oi aku oia manua o ka akahi hapakolu o na palapala sila i hoopukaia ma ke ao nei apau. Aohe hoi mea i huliia e ke kanka iloko o keia au hou e nee nei i hoopomaikai nui mai i na kanaka elike me ka Laau Ola a Kamalena no ke Nahu, Kolera ame ka Hi, a i oi 'aku hoi ka hooluolu ana i na eha ame na hu'i elike me ia. Penei na olelo a J.w. Vaugn o Oakton, Ky.: "Ua hoohana iho nei au i ka Laau Ola a Kamalena no ke Nahu. Kolera ame ka Hi. mawaena o ko'u ohana no na makahiki he lehulehu, a ua ike au oia ka laau lapaau maikai loa a'u i laweiawe ai no na umii a nahu oliko o ka opu." E kuaiia ana e na poe kawili laau lapau a poe juai laau nohoi. O ka Hui o Benson Smith, i Kaupalenaia, na Agena mako Hawaii Pae Aina.

 

(Mai ka aoao ekolu mai.)

 

            Ia'u ka bapteixo ana i kekahi mau keiki liilii, ia Kaaia, ka @@wahi berena. a ia A. C. Walkup ka waina. A ma ke ahiahi oia la ua holo makou no Abeka heleuma o Hoku-ao ma ka aoao hema, ma kahi o Mr. Timoara. kekahi kumu e noho nei keia wa. Ua malama is ka halawai hoomana ma ke Sabati ae ameke Kula Sabati. He mau elemakule ka hapanui o na haumana Kula Sabati, aka, he maikai no na haawina me ke anaina hoomana. Ma ke kakahiaka ae o ka Poakahi, ua holo makou no ka aoao akau, malalila o Mr. Tain (Taing), kekahi kumu. Eia maanei ke kulanakakuhale i kapaia o "Binofoano." Oia ke kulanakauhale alii o Ten-Binoka i make; a eia nohoi maanei e noho nei ke alii opio TenBauro, i keia wa.

            E hoakaka iki aku au i kela alii i make, oia o "Binoka." He kanaka nui keia i ike ia, a i elelo ia, aohe kanaka ma Kiribati i like me ia ka nui. He alii punikoko. Ma ka makahiki 1877 e noho ana oia me kana mau wahine he 39. A na kana mau wahine no e nau i ka ai a me ka i'a, a wali pu-a aku i ka waha o ua alii pegana la. Eia hou hoi keia hana ino a keia alii. He nui na waa i puhiia e ka makani mai na mokupuni e ae, oiai e lawaia ana i pae ma keia aina, a ua pepehiia na kane, a ina he wahine e hoola ia ana, o ke kanaka hoi e akena ia ana. "he kanaka u'i, he kanaka ikaika, he kanaka loihi, he kanaka maikai hoi o ka uhi- kakau ma na lima, wawae, a ma ke kino paha, emake ana ia kanaka." A mamua o kona make ana i keia mau makahiki i hala aku nei, ua lole ia ka papa-auwae o kekahi Karistiano. a lawe ia na niho. He alii paakiki loa keia a hiki i kona make ana.

            O ka hula wale no ka mea nui iaia ame ka hoomana-kii. O Tabuariki, oia kona akua. He kumu nui keia i hoomanaia, o kona hua oia o Tabuariki, aole e aiia ka hua. Ua noho maanei o Mose Nakanoaro ame Teraoi, i kona wa e ola ana, aka, ua kipakuia. He mau mea hoolaha Euanelio laua. Aka, o ke alii e noho nei, ua ae oia i ke ao, ame ka pono e hoolaha ma ka aina; oia paha ka puka e wehe nei ke Ajua, e komo lanakila ke Keiki Hipa me ka malamalama kamahao o ka Baibala ma keia aina. Ma keia la no i hoikeia ae la maluna, ua holo makou no Maiana, a ma ka auwina la Polalua, Feberuari 1, ua kuu ka heleuma, lele iuka a hui me Re. d. Punua, Mahihila, me kona ohana; oluolu a maikai ko laua ola kino. Maanei i noho ai o Re. W. N. Lono. Aole ulu ikaika ka pono ma keia aina wahi a ke kiai, i keia wa. Ua hoopaa ia ka aina holookoa e na haole kalepa no ka hookaa ana i ka aie, aka, ua kaa a koe i keia wa he 46 tona niu maloo. Ma ka Poakolu ae, ua hele aku makou e ike ia Moaniba, oia ke alii o Maiana. Ua ano elemakule oia, ua kupaa no ma ka pono. ua kue loa i ka hula maluna o ka aina ikeia wa a he mau kula la no hoi ma ka aina a puni. Ma ke ahiaahi o keia la, ua kau hou i ka moku; a ma ka hora 12, o ka po aina iho, ua holo aku la makou no Tarawa. Maanei i noho ai na mea aloha, na Misionari Rev. G. Haina ame Re. J. H. Mahoe i ka wa hihiu o na kanaka; a ke noho mei i keia wa o Re. J. Tiraoi (Kiribati) meka hoomanawanui i na Katolika hana ino, ano no i komo mai nei, oiai, ua pau ka ino mae ka hihiu o na kanaka i na Misionari i hala aku i ka make. Ua huli ke alii i ke Katolika, ua hoolimalima aku ia ua poe Katokia nei ia Tekea he kanaka Abajan, ame Kalawaia, keiki a Re. G. Haina. i make, e hele jue, olelo ino, a e hoopaapaa me na Karistiano o keia aoao, maioko o na klanakauhale apau oka aina. U a paa ia ka aina hooloa e na haole kalepa, no ka aie, 146 tona niu i koe, alaila pau ka aie. Ua paa aku hoi ke alii i na aina o ka Misiona Hwaii. nolaila, ua pololi ke kumu ma Tarawa. O Kalawaia Haina, ka mea hana ino loa i na kumu o keia aoao ma Tarawa.

            Ma ka Poaono, Feb. 5, ua holo makou no Abaian, a ku no i ke ahiahi oia la. E noho ana o Rev. L. Mitchell maanei i keia wa no 4 malama a oi, oia hoi mai Sept. mai 1897. Ua moe i uka po iho, malamaia ka halawai ma ke Sabati ae, he Kula Sabati, ame na hana haipule. Ua hoopihaia ka luakini e kanaka, ua kokua na 'lii i ke Kula Sabati. Ua malamaia ke aina, ua kupaa nohoi nakula la, a ua lanakila ka pono ma ka aina apau. O keia pha ka aina i oi aku ka nui o na kumu na lakou i hoolaha ka pono mai mua mai. Ke hoomanao nei au i kekahi poe o lakou, o Re. Hiram Bingham. Taylor, Walkup, Ahia, Leleo, Kahea Maunaloa, David Kaai, Lutera, ame L. Mitchell, he poe e ae paha kekahi. Ua pomaikai maoli keia aina i ka lelulehu o na alakai, aka ua lhi loa ka ulu ana o ka pono iloko o na kanaka iloko o na makahiki i haha, a hiki i keia la. O ke 40 makahiki keia a oi ka noho ana oke ao ma keia aina.

            Ma ka Poakahi ae Feb. 7, ua holo makou no Marakei. O keia ke kihapai i noho ai o Rev. D. Kanoho i make ma Kamalo, Molokai, i kela mau makahiki aku nei, ua make mua k@a wahine a ke waiho nei na iwi ma keia aina. I keia wa o Rev. Biribo Nauto, ke kahu. Ma kana hoike, aole i hoio pono loa ka hana i keia mau makahiki, aka, ua maluhia nae ka aina holokoa, a ua mau hoi na kula. Ua hoio makou ia ahiahi no Makin; aka, no ke au ame ka p@kuikui o ka makani mamua mai, nolaila, aole i loaa; aka, ua loaa o Butaritari. a komo aku la i ke awa i ka auwina la Poakolu. Feb. 9. He kulanakauhale ma ka Pae Aina o Kiribati a puni. Eia maanei na haole kalepa Amerika, Geremania ame na Pake. Eia nohoi maanei ka haole o ke alii ame kona ohana. Ua maluhia ka aina i na Kanawai Beretania, aka, ua nawaliwali loa na kula, a ua emi ioa ka pono.

            Ke hoomanao ae nei makou me ke aloha nui i oa hoahanau iloko o Karisto, na lakou i mahi i ke kihapai iloko o na makahiki i hala aku, oia o Rev. J. W. Kanoa e waiho nei na iwi i keia aina me kona ohana i hala e i ka make. R. Maka e noho mai la i Waikane i na pali hauliuli o Koolau. Rev. J. Nua, ame David Kaai ame L. Mitchell, ua hala ka ikaika o ka pono ia mau la. He mau kumu no maanei i keia mau makahiki, he mau haole mai kekahi hui Misiona California mai, aka, pehea ia ka emi ana o ka pono? Ua malamaia ka halawai ma ka luakini, he 7 wale no ka huina ma ke anaina, aole hoi na keiki. Eia ke hoi nei ua mau kumu nei (haole) elua no Amerika. Ma ka Poalima ae, ua holo makou no Kuma, aoao akau o Butaritari a ua ku malaila. Ua holo aku ka waapa no Makin e kii i ke kumu Kiribati me ka ohana. Ua holo aku o Waikup, ame Kaaia me kekahi mau sela, ame ka malamamoku elua (second mate). He 98 mle ka loa o keia moana i holoia a ua hiki hou i Hoku-ao, i ke ahiahi Poaono, Feb. 12.

            Ua Sabati ma ka moku, a ma ka Poakahi ae, Feb. 14, ua hoi hou no ke awa mua i ku ai; ua lele hou makou iuka, a ua malama ia e Rev. A. C. Walkup he anaina mare mawaena o kekahi mau opio, he Geremania ke kane, a he Amerika ka wahine. Malaila ke Komisina Beretania W. T. Campbell, Captain Bray o Hoku-ao, Mrs. Bray ame na makamaka haole e ae. A ma ka hora 12 awakea, ua holo aku la makou no Banaba. He aina ano poepoe keia, a he kiekie mamua o na aina apau o Kiribati. He ahua pohaku pele keia aina i ka nana aku, he nui na pohaku ooi, loloa a kiekie no hoi maluna o ka aina a puni, kakaikahi loa na kumu niu o keia aina, no ka nui o na pohaku, ame ka wela o ka la. O ka ai mau a na kanka oia no ka hua o ke kamani ame kona anoano oloko; e ai pu ana keia me ka i'a maka, a i hoomoa ia nohoi. O ka wai e inu ai na kanaka aia ilaio o ka lua hohon, na ka wahine e kii me ka lamalama ahi, he hele ku, a he kolo ma kahi wahi. He ona kela ame keia ohana ma kona lua iho; aka o ka me kii wale e make no, ma ke kaua ana. He nui ka poe make, ke pio ke ahi iloko o na lua.

            Aka, he me e ka olioli i loaa ia makou, i keia makahiki (1898) ma ua aina la, oia hoi ka hoao hou ana e ai i na huaai o ka aina hanau. elike me ke ko, maia, alani, lemi, manako, ipuhaole, ipu-pu, ame kekahi mau ha ai e ae. O ke kumu o keia, he nui ka ua i ke makahiki i hala, a ua hoouluia keia mau mea; aka, ke hoi mai nei ka wela o ka la, e nalo no keia mau mea apau loa, a kamau no ke oia i ka hua o ke kamani me ka i'a o ke kai. A aanei i noho ai o Itaaka Kinta, he mau makahiki i hala; a ikeia wa o Rev. Taremon ke kahu o keia kihapai, Elua mau luakini maikai, he mau kumu kula nohoi a ua makemake nui na kanaka i ka pono, a aahu pono ia nohoi lakou i ka lole. Ma ke Poaha, Feb. 17, ua haalele i keia aina, ka palena o ka Pae Aina Kiribati, a hooiho aku la i ke komohana no Jusaie (Ualana) ma ka Pae Aina o Caroline. A ma ka Poakahi, Feb. 21, mahope o ke awakea, ua komo aku la i ke awa. I ka nana'ku i keia aina, me kona mau kuahiwi nani, na muliwai nahe malie, me kona mau laau lau lipolipo e ulu ana mai na pae puu a halii ilalo i ka @i kai, ua kohu no ke olelo ae, he puu-hoomaha no na kamahele kaahele, mai na kula panoa weia uina i ka la o Kiribati, a he momi hoi i ka maka o ka pua ma na ae-kai o Carolaina. He alii ko keia aina; 300 a oi aku ka nui o na kanaka. Eia maanei na kula hanai i kukuluia no na haumana opio,  mai Kiribati mai ame Marshall. No na keikikane ame na kaikamahine. I ka puka ana mai keia mau kula aku, e hoi aku no lakou a hoolaha i ka pono ma ko lakou mau aina iho. O A. C. Walkup ke alakai no na keikikane mai Kiribati mai a o Kauka Raipa no na keiki mai Marschall mai. O mIss Hoppin ke kumu poo o na kaikamahine mai Kiribati, Marshall ame Kusaie ho i hui@a. He mau kokua kumu nohoi. O ka pokii Miss Emma Kane hoi o  ka Seminary o Kawaiahao kekahi o na kokua kumu, he 48 na kaikamahine apau loa. He 22 no Kiribati, 23 no Marshall, a 3 no Kusaie iho. Maikai ke ola o na haumana. eia ke hoi nei ma Hoku-ao kekahi mau kumu no Amerika. He nui na mea ai ma keia aina, ua like no me ka aina hanau, oluolu ma na ano apau. Aloha keia aina, ua nui a kilakila, aka, nohe kanaka No ke Aupuni o sepania keia mau aina me Bonabe, ruk ame na p@e moku Mortlock.

            Ma ka Poaha Feb. 24, ua haalele ia Kusaie me kona nani, no ka mokupuni o Bonabe. He nani no hoi keia aina; he nui a ano poepoe, aka. he haahaa iho kona kuahiwi. he oi kelakela ae ko Kusaie. e oui ana i ka lewa-lani iloko o na ohu ao kaalelewa. Maanei i noho ai ko kakou mau Misionari. Opunui, Kaaikaula, Kamakahiki: a o na kumu Amerika hoi Kureka, Logana, doe, ame Rand. Aka, ua pau i ka make, a kipakuia hoi kekahi mau Misionari i keia mau makahiki i haia ae nei e ke Aupuni o Sepania, mamulu no o ka hooponopono ana o ka Oihana Hoomana Katolika Roma. e like no ma kona ano hoomaau mai kahiko loa mai a hiki i keia la. Ua ku o Hoku-ao ma ke alo o ke kulanakauhale o ka poe Sepania e haliu ana i ka makani. O ka Poaono, Feb. 26 ka la i ku ai; ua hoopiha wai ka moku ia la, a i ka Poakahi ae. Na Henry Nanpei o Bonabe i hoike mai i kekahi mau mea pili iaia ame ka noho ana a na kanaka i keia wa. O Henry Nanpei, he haumana keia i a'o pono ia e na kumu Misionari i na wa i  hala ae, he haole ka makuakane, a he Bonabe ka makuahine. Ua kii na kumu Katolika e hoohuli iaia e huli ma ka "Hoomana Katolika Roma," aka. aole oia i huli a ae; aka, ua hooweliweli me na olelo he nui keia poe. A mamuli o keia huli ole o keia opio, nolaila. ua laweloa ia i Manila e hookolokolo ai. e na Bihopa Katolika roma, aole no ae iki ka mea i hoopii ia. Noloaila, ua hele  mai he mau luna me na pu a kau i ka maka. me na olelo hooweliweli; aka, kupaa no oia. a no ka hiki ole ke hoohuliia, ua hoihoi hou ia mai i Bonabe. Ke mau nei no kona kupaa ma ka aoao oaio nana i hoomalamalama iaia, me ko kona aina apau. Ke hai hou mai nei oia, "aole maluhia na kanaka ma Bonabe i keia wa." Mau ka hoomaau o na Katolika i keia aoao. Ke hele nei na kanaka kela ame keia me ka pu, aole hele wale. I ka wa e lana ana na waa ma ka aoao o Hokuao, aia no na pu maluna o keia mau waa apau. Ua nalo ka maluhia ma Bonabe i ike ia iloko o na wa i hala; o ke ano hana o ka Batile ma Farani aino.

            Maka Poakahi, Feb. 28, ua haalele ia Bonabe no ruk, a ma ka Poaha, Maraki 3, ua ku i ke awa aia ma kahi o Rev. Price e noho nei, ma ka Mokupuni i kapaia o Teroasa. Eia no maanei ke kula hanai a na Mrs. M. Logan me kana kaikamahine e malama nei. Aia ma ka Mokupuni o Ruk ponoi, aia malaila kahi i kukulu mua ia'i ka lhana e Rev. R. W. Logan i make, ma kahi i kapaia o "Anapauo" (wahi maha), apana aina o Uele: eia no hoi malaila o Rev. Snelling e noho nei. He wahi luakini uuku ko Price ma, aka, he maikai no na hana haipule ma ke Sabati ae, a ua hoopiha ponoia nohoi kahi luakini. Ma na la e ae, ua nui na kanaka i hele mai, he poe i huli ole i ka pono; ua loihi loa na lauoho o na kane, a oi aku i kekahi o ko na wahine Hawaii; ua omauia me na pine-laau i hanaia. me he mau o manamana la. O ka loihi o keia mau pine laau, mai ka 8 a hiki i ka 15 iniha: ua loihi hoi na alualu pepeiao. i hoopihaia i na iwi ea o ka honu; na pupu o ke kai, ame na iiwi-niu i hoohinuhinuia. Ua pena ia ka lae, ka ihu, na papalina i ke pena ulaula mai na haole kalepa.

             A o ko lakou mau aahu, he mau apana lole loihi, mamua oke alo a ma ke kua ho,; aka, ua hooluu ia a melemele loa i ka alena; ua hooiuu pu ia nohoi ko lakou kino holookoa i ka olena, elike me ka auau ana o ke kanaka i ka wia maoli i na wa apau. Ma ka la e hookomo ana o Hoku-ao no keia awa, ua ike aku la makou he punohu uwahi ma kekahi mokupuni kaawale aku, iluna o kekahi kiekiena mauna. Ea ka he kaua malaila. elua alii, ua kue aku i kekahi alii me kana keiki; a ma ka hi ana o ke kaua, ua lanakila ke alii hookahi me kana keiki, a ua make kela mau alii elua ame ko laua poe koa; ua holo ke koena o na kanaka i ka moana ma na waa. a o na alii i make, ua okioki ia na waha me ka manaonao; a o na kino make apau, ua puhiia i ke ahi me na kuianakauhale o lakou; a oia ka punohu uwahi a makou i ike ai i olelo ia maluna'e. Oia mau ka hihiu ame ka pouli o na kanaka, ma keia mau mokupuni. E hoomanao e na haipule o Hawaii, ma ka oukou pule, i na uhane apau, ma na mokupuni liilii i piha i ka pouli me ka ike ole i ka lama kamahao, Iesu ke Alii."

            Ma ka Poakahi, Maraki 7, ua hoomakaukau ka Hoku-ao no Honolulu nei. Ua hooili ia 1 bibi ola. 3 puaa ola. 4 uha bipi i loleia, 7 kao-keiki ola (kids). ua hapai ae la ka heleuma, kau na pe'a, no ka aina hanau ka pahu hopu, a ma ka Poalima. April 15, 1898, ua hookomo i ke awa lai o Kou.

            Na ke Akua i malama maluna o na ale mai Jan. 24, 1897, a hiki i April 15, 1898. A Nana no hoi i hoopae oia i ka aina hanau.

            Me ke aloha nui, ko'u haahaa.

Z.S. KALUA PAALUHI,

Honolulu, April 20, 1898.

 

Koolaha Rumau.

Ka Ayer Laau Kunu

 

            No ke Anu, Kunu, Ma'i ma ka Pua, Puu, Puu Eha. anu ame ka Ma'i Ai Ake hoenaka hou. Aohe lua e loaa ni ka Laau Kunu a Ayer. O keia ka laau kunu kaulana loa i ikeia ka hoioiea @ na lapaau ana maloko o ka Oihana Lapaau, a ua apono loa na Kauka lapaau ma keia ame keia wahi. E hoomahana@ ana ia i ka aai ana i ka pale lahilahi i pili aku ai ka ma'i. wawahi i ka male paakiki e kunukunu a e maneo ai ka puu. hoopau i ke kunu ana. a loaa ho@ ka oluolu. Ma ke ano laau pale pilikia kokoke loa noloko o ka ohana o ka AYER LAAU KUNU ka helu ekahi Aohe lua o keia laau no ka hoola ana i ke Kunu Ho, Kunu Kalea, Puu Eha, ame na ma'i apau o ke Ake-mama i loohia mau ai ka poe opiopio. Aohe ohana i palekana, ke ole e loaa ia lakou

 

KA AYER LAAU KUNU

OIA HOI

KA AYER CHERRY PECTORAL,

I homakaukauia e

Dr. J. C. AYER & CO.

Lowell, Mass., U.S.A.

 

            E makaala loa nona laau hoohalikelike kumukuai emi. Ka inoa o keia laau, oia ka AYER CHERRY PECTORAL. E ikeia ana keia inoa mawaho o ka wa-hi, a maloko nohoi o ke kino o kela ame keia omole.

 

Ke pookela o na laau no ka malama

ana, ka hoolulu ana me ka hoo nani ana i ka lauoho, oia ka

 

Ayer Laau Hoolulu Lauoho.

 

Aole e kepia ke poo, ola na ma'i pupuu, aole hoi helelei ka lauoho. Ina maloohaha mai ka lauoho. hinawanawe a ano hina mai, alaila. na keia laau e ho'iho'i hou ae a kona ano mua. a hoolulu lupalupa ae la i ka lauoho. Ma na wahi apau, o keia Laau Hooulu Lauoho a Ayer ke pookeia. a ua li@@ia i punahele a i hoapili no na le@@ ame na keonimana.

 

Ayer's Hair Vigor

I homakaukauia e

Dr.J.C. AYER, Lowell, Mass., U.S.A.

 

Na Medala Guia mai na Hoikeike Nui o ke Ao

 

Hollister Drug Co. Lt.

Na Agena ma ka Paeaina Hawaii.

 

Kakela ME Kuke.

Ka Halekuai Nui

O NA

Waiwai Like Ole

O na Mea

HANA KAMANA A PAU

Na Lako Piili Hao Kuk@i@ Hale,

Na Kepa bele,

Na Lei Ilio,

Na Kaulahao Ilio,

Na Pahi,

Na Upa,

Na Kope Hulu,

Na Pulupaia.

 

Na Palau Lio

Na

Mea Mahini,

Na Au Ho, Na Au Koi,

Na kua bipi, Na lei bipi, Na kalahao bipi,

Na uwea pa, Na kaa palala,

Na mea piula, Na

Ipuhao.

 

Makau ME Aho Lawaia

Na Iliwai                     Na Pakeke

Na Kuia                       Na Pakekek Hao

Na Hulu Pena              Na Kapu Hao

Na Pulumi                   Na Panda

Na Pena me Aila         Na Kukaepele

Na Kopa                      Na Uwiki, a me

Na Aila Mahu             Na Ipukukui

 

Mikini Humuhumu Kaulana a

 

Wilcox & Gibbs

Hookahi Lopi,

KA REMINGTON, Elua Lopi.

 

            A me na ukana he nui wale o keia a me keia ano.

 

Kakela me Kuku.