Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 29, 22 July 1898 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

a i ole ia, hoohakalia ana i ka hana, aole e heluia ka manawa i lilo pela ma ke ano oia kekahi o na manawa o hookahi, elua a me eha makahiki.

            8.         E kauia na uwea huki ma ke kiekie aole e emi malalo o umikumamaono kapuai maluna o ke Alanui.  O na uwea pale apau maluna ae a ma na aoao elua o ka uwea huki e aponoia e ke Kuhina Kalaiaina e like me kana mea e manao ai he kupuno.  O ka nunui a me kahi e kauia ai ia mau uwea a me ke ano e kauia ai e kaa no ia malalo o ka aponoia ana e ke Kuhina Kalaiaina i oleloia.

            9.         Na ka hui i oleloia a me na poe e ae ma na wahi i kipapa ia, a i oleloia i halii pohaku liilii i kahi apau loa mawaena o ko lakou mau alahao, a i o le ia, mawaena o na kaola mawaho o na alahao palua ina ua oi aku mamua o hookahi alahao i hoomoeia, a no hookahi kapuai mawaho ae o na kaola mawaho, a o ia kipapa, a i ole ia, halii pohaku liilii ana e hanaia no a iliwai like me na alanui, a e like me ka hiki me ke kipapa ana, a i ole ia, halii pohaku liilii ana o kahi i koe o ke alanui, a e hanaia ma ke ano e iliwai like ai ke alahao me na alanui.  A e malama ka hui i oleloia me ka poe e ae i ko lakou alahao me ko lakou wahi o na alanui apau ma ke ano i aponoia e ke Kuhina Kalaiaina.  O na hana hou ana, ina ua kauohaia e ke Kuhina Kalaiaina ma ke kakau, e hanaia no e ka hui i oleloia a me na poe e ae iloko o umi la mahope iho o ka la i hanaia ai o ke kauoha i oleloia.

            10.       O na mea apau i makemakeia e keia Pauku aia no ia malalo o ka aponoia ana e ke Kuhina Kalaiaina.

 

NA HALE HOAHU IKAIKA A ME HOOLULU.

 

            PAUKU 5.      E loaa no hoi i ua hui la a me na poe e ae ka mana e kukulu a e malama i na wahi a hale hoahu ikaika kupono a me na hale e ae i makemakeia a e hoohana i na mea hana maloko o laila no ka hoohana ana aku i ua alahao la, a me ke kukulu ana, a me ka malama ana i na wahi hoolulu ma kela a me keia wahi i makemakeia i kela a me keia manawa.

 

KA HUI ALAHAO HAWAII.

 

            PAUKU 6.      Ma keia ua haawiia ka mana i ua hui nei a me na poe e ae e lawe mai a e hoohana aku i na alahao o ka hui alahao Hawaii, i kulike ai me ka hoakaka o ka Pauku 3 o ka Mokuna 34 o na Kanawai o 1884, i kapaia "He Kanawai e haawi ana i ka mana ia William R. Austin a me kona poe hui e kukulu a e hoohana i alahao alanui maluna o kekahi mau alanui maloko o ke Kulanakauhala o Honolulu, ke hooko nae hoi ua hui la me kekahi poe e ae me na hoakaka a me ka makemake o ua pauku nei.

            2.         I kela a me keia manawa e manaoia ai he kupono e a ʻ e aku maluna o na alahao o kekahi hui alahao e ae, ua haawiia ka mana i ka hui i oleloia a me na poe e ae e hana a hoomoe ma ko lakou mau lilo ponoi i na wahi e a ʻ e aku ai, me ka hookaawale i na kaola i a ʻ e ia aku no ia hana, aka, ma ia hana ana, a hookaawale ana, e hanaia no ma ke ano e keakea uuku loa ia ai ka hana a ia alahao e ae, a mahope o ka hoomoe ia ana o ia mau wahi e a ʻ e aku ai e uku like ia na lilo e ua hui la a me na poe e ae a me na ona a poe hoolimalima paha o ia alahao okoa.

            3.         Ma ka hoohanaia ana o kekahi hapa o na ala o ka hui alahao Hawaii, na kaa o ua hui alahao Hawaii la, a i ole, o ko ka hui a me na poe e ae i oleloia, aole e ku malie ma kahi e hoohana like ia ana, aka e ku wale no no ka hookuu ana a me ka hookau ana i na ohua.

            PAUKU 7.      I kela a me keia manawa e malama mau ua hui la me na poe e ae i heluna kaa e lawa ai no ka hoohana ana ma ua alahao la no ka lawe ana i na ohua e lawa ai ka pono o ka lehulehu, a me na kaa e aku no ka lawe ana i na leta, na puolo a me na waiwai i ku i ko lakou makemake.

            PAUKU 8.      O ka ikaika holo o na kaa o ka hui i oleloia a me na poe e ae, aole no ia e oi aku mamua o ewalu mile i ka hora hookahi maloko o keia mau palena mahope iho nei maloko o ka apana o Kona.  Mokupuni o Oahu, oia hoi:  Mai ka lina o Alanui Hema a me Alanui Alapai ma ka Hema me ka Hikina a hiki i ke Alanui Liliha ma ka Akau, a mai ke awa a hiki i ke Alanui Kauka me ke Alanui o Pauoa.

            Aole no e oi aku ka holo maluna o kekahi o na laina o ka hui i oleloia a me na poe e ae mamua o umikumamalua mile i ka hora hookahi.  Ma na kuiki a me na ala huli a me ka huli ana ma na kihi alanui, aole no e oi aku ka holo mamua o eha mile i ka hora hookahi, pela no hoi mamua koke iho o ke komo ana iloko o Kamaki Kuea ina e loaa ka ae ia ana e komo maloko o Kamaki Kuea e like me ia i olelo mua ia ae nei e ku malie, a mahope o ke komo ana maloko o ke Kuea i oleloia aole no e oi aku mamua o elua mile i ka hora maloko o ke Kuea i oleloia.

            No kela a me keia uhai ana i keia hoakaka ana e kauia maluna o ka hui i oleloia me na poe e ae kekahi hoopai o hookahi haneri dala e ohiia imua o ka Aha Apana o Honolulu ma ka hoopii o ka Loio Kuhina o ka Repubalika o Hawaii, a i ole ia, e kekahi mea e ae no ka pomaikai o ka Repubalika.

 

UKU KAA.

 

            PAUKU 9.      O kekahi mea e holo ana maluna o na kaa o ua alahao nei e uku lakou no ka lawe ia ana i ka uku penei---No ka holo mau ana ma na wahi mawaena o Leahi a me Moanalua, a i ole ia, makai o kekahi laina i kaha polole ia me kapa kahakai a he hookahi a me hapalua mile ke kaawale mai laila mai, aole e oi aku mamua o elima keneta, e hoomaopopoia @ na keiki malalo o umikumamahiku makahiki e hele ana a e hoi ana mai ke kula mai, aole lakou e k@i ia e uku mamua o ka hapalua o ka uku mau a e hoopuka ia na kikiki no ia mea.

            2.         No ka lawe ana mawaho o na palena i oleloia e auhauia ka uku e like me ka ua hui la a me na poe e ae e hooholo ai i kela a me keia manawa malalo nae o ka aponoia ana e ka Aha Hooko.

            3.         Ma ka holo mau ana o na poe e holo ana maluna o na kaa a e kau ana mai kekahi kaa a i kekahi kaa ma kahi hui o na laina iloko o na palena i hoikeia maluna, e kuleana lakou e loaa i kiki hoonee me ka uku hou ole i kekahi aku maluna o na laina o keia alahao.

            4.         E hana ka hui i oleloia a me na poe e ae i na hooponopono ana i kupono a kaulike me ka ae ana apono ana o ka Aha Hooko e pili ana i ka malama ana a me ka hoohana ana i ke alahao i oleloia maluna a maloko o na alanui me na alaloa i oleloia, a ina ka hui i oleloia a me na poe e ae e hana ole i na rula a me na hooponopono ana i oleloia, ua hiki no i ke Kuhina Kalaiaina me ka apono o ka Aha Hooko e hana i ua mau rula la me ua hooponopono.  Ua hiki no e hoololiia na rula a me na hooponopono ana a pau i kela a me keia manawa kupono e kupono ai no ka pono o ka lehulehu e like me ka manao o ka Aha Hooko he pono.

            O na makai, na kanaka kinai ahi a me na lawe leta oiai e hana ana i ka hana, a ua aahu i ka lole oihana, e kuleana no lakou e holo me ka uku ole maluna o na laina a pau o ka hui i oleloia a me na poe e ae.

            Ina ka hui i oleloia a me na poe e ae, a i ole ia, o kekahi agena a kanaka hana paha o ia hui e koi aku, a i ole ia, e kaki paha i kekahi huina dala i oi ae no ka uku kaa ma na kaa o ka hui i oleloia me na poe e ae mamua o ka mea i hoakakaia ma keia Kanawai e uku ia hui me na poe e ae, a i ole ia, o ka agena a kanaka paha i ka mea i kaki oi ia i ka huina o hookahi haneri dala, e ohiia ma kekahi hoopii kivila imua o kekahi Aha Hookolokolo i loaa ka mana ma ia mea.

            Ma ka hookolokolo ana i kekahi hihia ma kekahi o na huina i lilo e like me ia i hoakakaia maluna ae nei o na mea hoike e hoike ana o ka mea nana i koi, a i ole ia, nana i lawe i ke dala a uku paha, a i ole ia, no ke kuai ana i kekahi kikiki paha i kona manawa i koi ai a i lawe ai i ke dala, e lawelawe ana oia ma kekahi oihana malalo o ka hui i oleloia a me na poe e ae, a i ole ia, maluna o kekahi kaa o lakou, e lilo no ia i hoike kumu, he agena, kauwa a kanaka hana paha oia no ka hui i oleloia a me na poe e ae, nana e lawe i ke dala me ke kikiki a kikoo paha i oleloia.

            PAUKU 10.    O ke kanaka a mau kanaka e malama ana i na kaa i ku i ke Kanawai e hiki no ke hoole i ka holo ana o kela a me keia kanaka e hoole ana i ka hookaa ana i ka uku i ku i ke Kanawai, a i ole ia, e lawe i na poe ona, hoohaunaele a poe paha i ma ʻ i ia a poe aea haukae a poe lawehala, a e hiki no ke kipaku aku me ka ikaika, ina i kupono, i na kanaka o ia ano mai ke kaa aku.

 

PONO ALANUI MA NA ALAHAO.

 

            PAUKU 11.    O na kaa e hoohana ana ma ke ano ku i ke kanawai i ke alahao i oleloia e kuleana no a e loaa ia lakou ka pono alanui maluna o na alahao mamuli o ka hoomana ana o keia Kanawai e hoohana i na alanui, alahele me na wahi e like me ia i hoike ia maloko nei, koe nae, ina he pauahi, e lilo kela pono i na kaa ahi kinai ahi oiai e mau ana ke ahi ma Honolulu, a me ka puali makai o Honolulu iloko o na manawa kupilikia.

            PAUKU 12.    O ka hui i oleloia a me na poe e ae, oiai e mau ana keia pono i na manawa apau e malama i keena hana no ka lawelawe ana i ka hana o ke alahao ma kekahi wahi ma Honolulu i kupono no ka hele ana mai o ka lehulehu, a o na alakai a me na poe e ae e malama, hooponopono a hoomalu ana ia mea i poe noho lakou ma ko Hawaii Pae Aina.

 

            PAUKU 13.  O ua hui la i oleloia me na poe e ae e loaa no ka mana i na manawa a pau e hana, kukulu a e pahonohono i na hale me na mea e pili ana, na mikini, na kaa a me na mea e ae e pili ana a me na mea hana i makemakeia e lakou no ke kukulu ana, hoolako ana, hoohana a me ka malama ana i ua alahao la, a e hookumu, malama a hoohana i ka uwila a i kekahi ikaika hoonee e ae i makemake ia no ka hoohana ana i ua alahao la, na mea e pili ana a me na mea hana.

 

MANA E KUAI A HOOLIMALIMA.

 

            PAUKU 14.  E loaa i ka hui i oleloia a me na poe e ae ka mana e lawe mai ma ke kuai, a i ole ia, ma ka hoolimalima i na waiwai, waiwai paa, waiwai lewa, na pono, na pomaikai me na pono apau a hapa paha o na alahao e aku, a i ole ia, o kekahi hui kukui a ikaika hoonee e aku, a i ole ia, o kekahi hui i like na kumu hana, a i ano like paha me na mea i hoomanaia ma keia Kanawai; a ke lilo mai e loaa ka mana e hoohana aku i na kuleana, mana, pomaikai a me na pono o ua hui la ina ua loaa mai mamuli o kekahi palapala hui mai ke Aupuni a ma o kekahi kanawai o ka Ahaolelo paha.

 

            MANA HOOHUIHUI.

 

            PAUKU 15.    Ua hiki no i ka hui i oleloia me na poe e ae ke hui, komo pu mai a hoohuihui i ke kumupaa i hoopukaia e lakou, me na poe e aku ma ka hui a mau hui paha i ano like na kumu hana, a i ole, e komo ma na aelike a me na palapala hoopaa a komo ma na hoopaa e hoolimalima paha a e lawe mahele ma ke kumu waiwai o kekahi hui a mau hui e aku i ano like na kumu hana.

 

MANA E AIE DALA A HOOPUKA B@NA.

 

            PAUKU 16.    O ua hui la a me na poe e ae i kela a me keia manawa e mano ia ai he pono no ka hoonee ana aku i ua kumu hana i hoomanaia ma keia Kanawai, e loaa no ka mana e aie dala me ka hoopaa ana no ka uku aku ia mea me ka uku-panee i aelike ia mamuli o na moraki ana a pau a i kekahi mahele o ka waiwai, a e komo pu ka pono o ua hui la a me na poe e ae, a e hoopukaia ua moraki la ina i manaoia he mea pono ma ke ano bona moraki i hoopaaia e ka palapala hoolilo hilinai ia o na waiwai la e like me ia i oleloia mamua.  O na moraki, a i ole, o na palapala hoolilo hilinaiia o ia ano mawaho ae o ka waiwai i hoikiia maluna ae e hui pu mai me na waiwai o kela a me keia ano a me na kuleana waiwai e loaa aku ana mahope iho o ko lakou mau manawa, e laa no hoi me na loaa makahiki a me na loaa o ka waiwai e ulu mai ana ma kela a me keia kumu.  O ua mau moraki la a me na palapala hoolilo hilinai e komo pu no hoi ua hoakaka ana e like me ka ua hui la a me na poe e ae i manao ai he pono a kupono no ka maluhia o na poe apau i kuleana, e pili ana no ka uku ana i ka uku panee a me ke kumupaa, ka paa ia ana a me ka hoohana ana i ua alahao la a me na waiwai e ae; na hookaa ole ana, na imi pono ana, na hooko moraki ana, na mana o na poe e moraki ana, a i ole, o na poe hope i hilinaiia ma na mea a pau, a me na mea e ae a pau i kupono e hookomoia malaila.  E hoomaopopoia nae hoi aole i komo ma keia pauku kekahi mea e hanaia ai a e keakeaia ai ua hui la a me na poe e aku mai ka loaa ana o na pono aie maa mau ma ka lawelawe hana ana, me ka haawi ana i na nota aie me na hoopaa ole malalo o ka sila.

 

NA AUHAU MALUNA O NA LOAA.

 

            PAUKU 17.    Ua ku i ke kanawai na auhau malalo iho maluna o na loaa o na alahao la:

            1.         Na lilo o ka hoohana ana, pahonohono, hana hou, hooloihi ana, uku-panee, a me na lilo a auhau e ae a pau i kupono a i pili kupono no ka malama ana a me ka hoohana ana i ua alahao la.

            2.         Ua hiki e uku ia na puka i na poe paa mahele kumupaa aole e oi aku mamua o ewalu pa-keneta maluna o ka waiwai io o ke kumupaa i hoopuka ia.

            3.         Ua hiki e hoala ia i waihona kumau no ka hoopaa ana i na bona i hoopukaia a o kekahi aie i kakauia, a o ke kumupaa i ka manawa e pau ai keia pono.  Eia nae, oia huina e waihoia ana ma ia waihona ku mau aole ia e oi aku mamua o kekahi huina ma ka uku-panee i heluia ma ka elima pakeneta i ka makahiki i helu palua ia i like me ka waiwai io o na bona, na aie i kakauia a me ke kumupaa i olelo mua ia.

            4.         E mahele like ia ka oi aku o na loaa mawaena o ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii, a me na poe paa mahele kumupaa o ua hui la.

            5.         E waiho ia aku kekahi hoike hapaha, a i ole ia, hoakaka waiwai o ka hui e ka hui i ke Kuhina Kalaiaina mai ka hoomaka ana mai o ke kukulu ia ana o ke alahao.

 

NA HOOPAI.

 

            PAUKU 18.    O kela a me keia mea nana e hana i kekahi o na hana malalo iho nei me ka manao ino oia hoi:  akeakea ana i ka holopono ana o na kaa ma ua alahao la, maokioki, hana ino a hoopoino paha i na pou, uwea a o kekahi mea hana e ae e hoohanaia ana; maokioki, hana ino a hoopoino i na kaa a waiwai e ae; hoohana ana i na pou, na pa, na hale a me na waiwai e ae me ka ae ole ia no ka hoolaha ana, a i ole ia, ma kekahi ano e aku e hooili ana i kekahi poino i ka waiwai, a i ole ia, hooulu, hoonaukiuki me ka hoohoka ana i ka noho maluhia ana o ko lakou waiwai, na mana a me na pono o ua hui la a me na poe e ae, e hoahewaia no ka mikamina, a ina hoahewa ia no ia mea imua o ka Aha Apana o Honolulu, e hoopaiia ma ka uku dala aole e oi aku mamua o Kanalima Dala, a i ole, ma ka hoopaahao ma ka hana oolea aole e oi aku mamu o ekolu malama; a ina e hoahewa ia no ka elua o ka manawa, e uku dala me ka hoopaahao pu.  E hoomaopopoia aole kekahi mea maloko o keia he mea e pakele ai ua lawehala la mai ka hoopai ia ana no kekahi o@eni e aku i komo pu iloko o ia hana a e ulu ana mai laila mai.

 

PONO LAWE AINA.

 

            PAUKU 19. I kela a me keia manawa e manao ia ai he pono e lawe ia na waiwai o kekahi poe e ka hui i oleloia a me kekahi poe e ae no na pono alanui maloko o na wahi, a i ole ia, na waiwai i hoakakaia ma keia Kanawai a hiki ole ke loaa mamuli o ke kuai ana, a i ole ia, ma ka hoolimalima, no ka manawa o keia pono no kekahi uku kupono ma keia ua haawiia ka mana i ka hui i oleloia me kekahi poe e ae e lawe i na wahi, a i ole ia, i ka waiwai ma ka nui kupono wale no e lawa ai ia pono alanui ma ke ano i hoakakaia mahope iho nei.

            PAUKU 20.    Ina aole i ae a hooholo ka mea, poe, hui a ahahui paha nona ia waiwai i ka lawelaweia ana no ka hana i makemakeia, a me ka uku i haawiia aku, ua hiki i ka hui i oleloia a me na poe e ae e hoomaka i ka hana imua o kekahi