Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 29, 22 July 1898 — Page 6
| This text was transcribed by: | Janet Louie |
| This work is dedicated to: | Barrett Louie |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Lunalanawai o ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekahi ma ke Keena no ka lawe ana i kahi i makemakeia.
PAUKE 21. O na lawelawe ana ke ano no ia o na lawelawe ana ma na hihia waiwai a e kapaia ne pela. E hookumoia no ma na hana ana a pau ma ka waiho ana aku i kekahi palapala noi i hoohikiia e kekahi mea i hoomanaia ma ia ano. e hoike ana i na kumu kuponon a pau no ka hooholo ia ana o ke kumu hoopii. a e hookomo pu hoi i ka inoa a me ke ano o ka mea hoopii. e hoa kaka ana i ke kumu i makemakeia ai ua wahi la. na inoa o ka poe i aelike no ka hoohana ana i ka mea i makemakeia ai a me ka uku i haawaiia. ke ala. ina o ka manao ka hoomoe ana a me ke kukulu ana o ke alahao, a i ole ia, i kahua no kekahi hale a papai e ae paha. a me na mea e ae i pili i ke kumu hoopii. O na kanaka apau he kuleana ko lakou e hiupuia no lakou ma ka hoopiiia ana. a i ole ia. e hoopii pakahi ia.
PAUKU 22. E hoolahaia no ka hoolohe ana ma kekahi hoakaka pokole i ke ano o ke kumu hoopii ma ka hoolaha ana iloko o aole e emi malalo o hookahi nupepa laulaha akea i paiia ma Honolulu, aole e emi malalo o hookahi pule a e hookoia aku he hoolaha like me ia ano maluna o kela ame keia ona pakahi a poe paha e noho ma kahi i manao ia e lawe. Ina o kekahi o ia ona a haaiua he mea noho ma na aina e, a i ole, ua kaawale aku e hookoia ua hoolaha la ma ka waiho ana i ua hoolaha la ma kahi noho hope loa i ikeia, a i ole ia, ma ka hooko ana aku i kekahi hope a agena o ia mea noho ole, a i ole ia, ma kekahi ano e ae i kauohaia e ka Lunakanawai i oleloia. O ka hooia ana i ka hookoia ana e hiki no ke hana ia ma ke kakau ana i ka ae ana, a i ole ia, ma ka hoohiki ana o kekahi mea kupono i hana ana ia mea, a i ole ia, ma o kekahi makai ma ke ano maa mau.
PAUKU 23. E makaukau ke Kumuhana no ka hoolohe anan he elima la mahope iho o ka hooko ia ana o ia hoolaha maluna o kela a me keia mea i kuleana, me ka hoomaopopo ia ma na mea pili i na poe e noho ana ma na aian e a me na poe e ae i kaawale, a i ole, i loaa ole no ka hooko kino ana, e hoonee ia no imua o ka hoolohe ana a hiki i ka pau ana, aka, oia poe kanaka ina aole o kakou hope aole e hiki ke hoopaa ia no ka nuina o ka uku i hooholoia, aka, e hiki no i kela a me keia manawa maloko o hookahi makahiki mahope iho o ka olelo hooholo no kekahi kumu kupono i hoikiea i ku i ka apono o ua lunakanawai la, ma ka hoike ana aku i ua hui la a me na poe e ae, e noi ana o ua uku la e hoonuiia a hoemiia paha e like me ka mea i manao ia.
PAUKU 24. I ka manawa e hoolohe ia ai mahope o ka hooiaio ana o ka hooko e lawe ia no na olelo ike ma na mea e pili ana, a o na poe apau i kuleana e hoolohe ia no lakou ma na kumu hoopaa. Eloaa ka mana i ka Lunakanawai e haawi i na poho e like me ia i hoike ia malalo, a e hoopuka i ka olelo hooholo ma na kumu hoopaapaa a pau.
PAUKU 25. E hiki no ia ka Lunakanawai ke haawi i ka hoolohe ia ana o ke kumu hoopaapaa holookoa, a o kekahi o ia mea paha, i kekahi mea kuokoa kupono no ka hoolohe ana i na o ka loaa ana o na hoolaha kupono no ka hoolohe ana i na poe a pau i kuleana e lawe i na olelo ike, a e hoike i kana olelo hooholo ma ia mea iloko o umi la mahope iho o ka hoolohe ana, me ka hoomaopopoia nae i hiki no ke hooloihiia ka manawa no ke kumu kupono. E hiki ke hoaponoia ka hoike, kapaeia a hoihoi hou ia no na ike hou e like me ka manao o ka Lunakanawai he pono.
PAUKU 26. Ona koina apau i kinohi e uku ia e ua hui la me na poe e ae, a ina aole he hoohalahala i lawe ia e kekahi o na aoao ua hiki no e lawe koke ia ka aina i hooholoia e lawe mahope iho o ka uku ia ana i ke Kakauolelo o ka Aha ke poho i auhau ia; a i ole ia, ka loaa ana mai ka ona mai ka palapala hookaa no ia mea, a i ole-ia, mak kekahi mea mai ma kona aoao. A ua hiki ke kopeia kekahi kope i hooiaioia o ka olelo hooholo maloko o ke Keena Luna Kakau Kope a e lill hoi i mea mana a paa ma ke ano he palapala hoolilo no ua aina la.
NA HOOHALAHALA.
PAUKU 27. Ina i ehaeha kekahi mea mamuli o ka olelo hooholo no kona mau pono, e hiki no ke lawe ia he hoolaha e like me ka hoakaka a ke Kanawai i keia manawa i ka Aha Kiekie, aka, oia hoohalahala ana ina e hooko pono ia e lilo wale no ia i mea e kapaeia ai ka olelo hooholo e pili ana i ke kuleana o ka mea i hoopii ia nana ka hoohalahala aole no kehaki mea e aku.
NA PONO.
PAUKU 28. I ke kau ana i ka uku, a i ole ia, i ke poho e ukuia nei ka lawe ana o ka pono alanui maloko o na wahi, a i ole ia, iloko o ka waiwai i hoakakaia ma ke Kanawai, e helu kaawaleia ka waiwai io o ka waiwai i manaoia e lawe a me na mea hou i kukuluia maluna iho. Ina o kahi i laweia he hapa wale no ia o kahi i helu holookoa ia ma ke ano hookahi, alaila, o na poho oia no kekahi hapa kupono o ka huina nui o na poino no ka lilo ana o kekahi pnon a pomaikai paha, a i ole, ina e lilo kahi i laweia i mea e hoopoino ai i ka waiwai o ka aina holookoa.
NA PONO I HOOKOEIA A ME NA MANA O KE KANAWAI.
PAUKU 29. 1. Koe ma ke ano i hoakaka okoa ia ma keia Kanawai, o na pono a me na pomaikai i hoikeia ma ka Pauku 2 o keia, na haawiia i na hui la a me na poe e ae maluna o na kumu e paa nei i keia manawa, a i ole ia, e kauia ana ma keia hope aku e na Kanawai o ka Repubalika o Hawaii e pili anan i na mea o ke kukulu ana a me ka malama ana i ke alahao ma ka Apana o Honolulu, Mokupuni o Oahu, a o ka hooko pono ana i na mau Kanawai la me keia na kauohaia e hanaia ka hui i oleloia a me na poe e ae.
2. O ka pnon e hoiliwai i ke alanui, eli auwaha, halii pohaku a ma kahi ano e ae paha, e hoomaemae, hoololi a hana hou paha i kekahi, a i ole ia, ina alanui, na alaloa, a me na ala e ae i oliloia maluna, a me na wahi e ae maloko o ka Repubalika i oleloia, ua hookoeia no ia e ke Aupuni, aole hoi e hooliloia a hoopoinoia, aka, o na hana e lawelawe ana a e hooko aku ana i na pono i hookoeia, e hanaia ma ke ano e keakea a hoopoino uuku loa ai i ke alahao i hoomanaia ma keia, aka, ina oia hoomaemae ana, hoololi ana, hana e ae i kulike me ia maluna o na alanui a alaloa paha e keakea io ana i ka hoomoeia ana o ua alahao la, e hoololi koke ia ua alahao la a e hanaia i kulike ma na hana hou, hoololi a hoiliwai ana, ke makemakeia pela.
3. O ua hui la me na poe e ae mamua o ka hoomoe anan i ke alahao ma na alanui, a alaloa maloko o ka apana o Honolulu, e hoomaopopoia ka iliwai ku i ke Kanawai o ia mau alanui mak ke Kuhina Kalaiaina mai, nana hoi e hoike mai i ka mea i makemakeia iloko o ka manaea kupono. E kulike na alahao o ka hui i oleloia a me na poe e ae me na iliwai o na alanui kahi i hoomoeia ai e like me ka mea i hoolakoia e ke Kuhina Kalaiaina, a i ole ia, e kekahi Luna e ae i hooponopono ia e ia, a aole ka hui i oleloia a me kekahi poe e ae e hoololi a hoanoe paha ia mau mea me ka ae ole o ka Aha Hooko i kakauia. A ke hookoe nei ke Aupuni Hawaii no ka manawa mau loa i ke Kuleana e hoololi ka laina a me ka iliwai o kona mau alanui i na manawa a pau no ka ponon o ka lehulehu e koi ai e hanaia ua mau hoololi ana la, a na ka hui i oleloia a me ka poe e ae ma kona mau lilo ponoi iloko o kanakolu la e hana aku e like me ia mau laina a iliwai hou ma ka hana hou ana i kona mau alahao a lain paha ke loaa aku ka hoolaha ma ke kakau mai ke Kuhina Kalaiaina, a e hanaia ua hoololi ana la malao o ka aponoia ana e ke Kuhina Kalaiaina. A ma na hana alanui hou ana a pau a ke Aupuni e hana aku no ka hui i oleloia a me na poe e ae e like me ia mau hana hou ma ke ano o ka hana ana a me ke ano o ka hoomoe ana e like me ka mea i kauohaia e ke Kuhina Kalaiaina.
Ina ua hana ole ka hui i oleloia a me na poe e ae i na hana hou, hoololi ana a me na meahou i kauohaia ma keia Pauku, e hanaia no e na luna, na kauwa a me na poe ihoohanaia e ke Aupuni Hawaii, a o na lilo oia mau hana hou, hoololi ana me na mea hou i hiki e ohiia e ke Aupuni i oleloia mai ka hui i oleloia a me na poe e ae.
PAUKU 30. O na mea hana a pau i makemakeia i ua hui la a me na poe e ae e hoohanaia no na hana i hoakakaia ma ke Kanawai ina e hookomoia mai Amerika Huipuia mai, a oia na loaa, a i ole ia, he mea i hanaia ma Amerika Huipuia e komo mai no me ke dute ole, a o ka waiwai hoi o ka hui i oleloia a me na poe e ae aole e kauia i na auhau kuloko oiai e kukuluia ana a e hanaia ana ke alahao i oleloia, e hoomaopopoia nae e like me ka pau ana i ka hanaia a hoolakoia pela no e kupono ai ia wahi no ka auhauia ana.
PAUKU 31. E uku ka alahao, a i ole ia, ka hui i hoohuiia i oleloia i kela a me keia makahiki i ke Keena Kalaiaina i ka huina o umi dala i ka makahiki ma ke ano auhau laikini maluna o kela a me keia kaa lawe ohua i lawelaweia e ia, a i ole ia, e lakou paha, a aole uku oi ae e koiia aku ma ke ano he laikini kaa.
PAUKU 32. O na kauoha, na palapala ae, a i ole ia, na hoapono ana a pau i hoakakaia maloko o keia Kanawai e hanaia no ma ke kakau.
PAUKU 33. O na mea a pau, ke ano o ka hana ana, na buke a me na hoike helu o ka hui i oleloia a me na poe e ae e kaa no ia malalo o ka nanaia e ke Kuhina Kalaiaina i kela a me keia manawa, a i ole ia, e kekahi luna e ae i hookohuia e ia no ia hana.
PAUKU 34. Aole no e lawelaweia kekahi o na pono a me ua kuleana i hoakakaia ma keia Kanawai e ka poe e hoala ana i ka hui i hoakakaia ma ke Pauku 1, aole hoi e ko lakou mau waihona aku, aia noa hoonoho pono mua ia kekahi hui i hoohuiia malalo o na kanawai o keia Repubalika no ka hana ana, hoohana ana a malama ana i na lain alahao i hoakakaia ma keia Kanawai, nona ke kumupaa aole i emi malalo o elua haneria tausani dala, a ua waihoia a hoololiia na pono a me na kuleana a pau i oleloia i ka hui hoohuiia i oleloia me ke koe ole o kekahi.
PAUKU 35. E hoomakaukau ka hui i oleloia me na poe e ae i na wahi e waiho ai maluna o ko lakou mau kaa i aponoia e ka Luna Leta Nui no ka hali ana me ka uku ole i na leta a pau.
PAUKU 36. I na manawa a pau o ka hui i oleloia me na poe e ae, a i ole ia, kekahi hui hoohuiia i kukulu ponon ia malalo o na kanawai o keia Repubalika no ka hana ana, hoohana ana a malama ana i na laina alahao i koakakaia ma keia Kanawai a ma ke ano i hoakakaia ma keia Kanawai ua hoole, a i ole ia, ua hana a hooko ole i kekahi o na mea i kauohaia a i kupono e hanaia malalo o keia Kanawai a ua hoomau i ka hoole ana pela, a i ole ia, ua hana a hooko ole i like me ia, mahope iho o ka hoolaha pono ia ana e ke Kuhina Kalaiainae hana pela, na ke Kuhina Kalaiaina me ka ae o ka Aha Hooko e kauoha e hoomakaia na hana imua o ka Aha kupono e hoopauia ai ka pono i haawiia ma keia Kanawai a me na pono a me na pomaikai a pau i haawiia malalo o keia e hoololiia a e hooholoia i mea ole.
PAUKU 37. Aole no i ku i ke Kanawai i ka hoomahuahua ana o ke kumupaa o ka hui i oleloia a oi aku i kekahi manawa mamua o ka elua hane@i tausahi daia i oleloia, ina aole ka hoomahuahua ana e manaoia ina e lawe pu ia me ke kumu paa mua ina ua like ia me ka lilo maoli o na waiwai o ke alahao, a me aole i oi aku mamua o iwakalua kumamalima pa-kene@a, a oia mau lilo i huiia@ ua hiki e huiia maloko oia mau lilo na lilo a pau o ka hoomoe ana i na alahaoame ka hoolako ana i ke alahao no na hana o ka lehulehu, a n a hiki no e huipuia me na hooloihi ana mahope mai, aka, aole no i aeia kekahi hoomahuahua hou ana no na hooloihi ana aku aia no a hooholoia a hoomanaia ma kekahi koho ana o ka hui.
PAUKU 38. E mana keia Kanawai a e lilo i kanawai mai a mahope aku o kona la e aponoia ai.
Aponoia i keia la 7 o Iulai. M. H. 1898.
SANFORD B. DOLE.
Peresidena o ka Repubalika o Hawaii.
KANAWAI 70
HE KANAWAI E HOOMANA AI I KA AHA HOOKO E LAWELAWE AI I KA HOOPONOPONO ANA MA NA MEA A PAU I HOAKAKAIA O CLINTON G. BALLENTYNE A ME KEKAHI POE E AE I HOIKE IA NA INOA MA KA PUAKU EKAHI O KE KANAWAI I KAPA IA “HE KANAWAI E HOOMANA A E HOOMAOPOPO ANA I KE KUKULU ANA, MALAMA ANA, A ME KA HOOHANA ANA I ALAHAO ALANUI A MAU ALAHAO MA KA APANA O HONOLULU, MOKUPUNI O OAHU” A ME NA HOAHUI, NA HOPE, A ME NA WAIHONA O IA POE I OLELOIA; I HOOMANAIA E LAWELAWE I KA MANA LAWE I KA WAIWAI O HAI.
NO KA MEA, ua haule kekahi mea iloko o ke Kanawai i hoakaka ia iloko o ke poo maluna ae nei e pili ana i ka pono o na poe i hoikeia na inoa ma ak pauku ekahi o ka bila i oleloia e lawa i ka waiwai no na hana o ke alahao a mau alahao paha i oleloia a ua kupono i mea e hiki ai ke lawelawe pono ia na mana i haawiia maloko loaila e haawiia ka mana a me ka hooponopono ana i ka aha hooko ma na mea i kupono e lawelaweia ke kuleana lawe i ka waiwai o hai.
Nolaila:
E Hooholoia e ku Ahuolelo o ka Repubalika o Hawaii:
PAUKU 1. O ka mana e lawe i ka waiwai ponoi o kekahi poe no na hana o ke alahao, a i ole ia, mau alahao i hoomanaia e ke Kanawai i kapaia “He Kanawai e hoomana a e hoomaopopo ana i ke kukulu ana, malama ana a me ka hoohana ana i alahao alanui a mau alahao ma ka Apana o Honolulu, Mokupuni o Oahu” a me ka hana ana a me ke ano o ka lawelawe ana ma na hana a pau oia ano e kaa no ia i na manawa a pau malalo o ka ae a me ka apono mua ana o ka Aha Hooko.
Aponoia i keia la 7 o Iulai, M. H. 1898.
SANFORD B. DOLE.
Peresidena o ka Repubalika o Hawaii.
OLELO HOOHOLO HUI.
NO KA MEA, mamua aku nei malalo o ke Aupuni Moi, ua malama ke Aupuni i kekahi keena no na mea kahiko a me na mea ano e, a mahope mai ua hoopau i ka malama ana i ua mau mea nei, a ua waiho aku i na mea kahiko i koe ma ia keena i na Kahu o ka Bernice Pauhahi Bishop Museum, i mea hoikeike malaila; a
NO KA MEA, Mahope mai o ka hoopauia ana o ke Aupuni Moi, ua haawi aku ke Aupuni i na Kahu Malama o ka Bernice Pauahi Bishop Museum i mea hoikeike ikekahi mau mea kahike a pili i ka moolelo kahiko, oia hoi, pahu niu, ehu makau lawaia, ipu-laau i hoonohoia me ka niho kanaka, malo, elua ahuula liilii, mahiole hulu a me ka lei hulu; a
NO KA MEA, Aia ma ka lima o ke Kuhina Kalaiaina kekahi mau mea pili moolelo kahiko, i oleloia i kekahi manawa he mau koena o ke Aupuni Moi, o kekahi o lakou he mau mea poino wale a e poino ana ina aole e loaa ana kahi kupono e malama ai; a
NO KA MEA, Ua makemake na Kahu Malama o ka Bernice Pauahi Bishop Museum e loaa ia lakou na mea i kupono no ka hoikeike ana, nolaila,
E HOOHOLOIA e ke Senaae a me ka Hale o ka Poeikohoia o ka Repubalika o Hawaii:
MA KEIA, ua haawiia ka mana i ke Kuhina Kalaiaina e hoolilo loa aku i na mea a pau i haawiia mamua aku nei i na Kahu Malama i oleloia a lilo loa ia lakou no na hana o ka Bernice Pauahi Bishop Museum i oleloia me ke kumukuai ole.
A MA KEIA, ke hoomana hou ia aku nei ke Kuhina i oleloia me ka aponon o ka Aha Hooko e hoolilo aku i na Kahu i oleloia ma ke ano lilo loa i kekahi o na mea ma kona lima i ikeia he mau koena o ke Aupuni Moi i makemakeia e lakou no na hana o ka Museum i oleloia me ke kumukuai ole.
Aponoia i keia la 7 o Iulai, A. D. 1898
SANFORD B. DOLE,
Peresidena o ka Repubalika o Hawaii.