Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 35, 2 September 1898 — Ka Liona o ka Akau He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus. [ARTICLE]

Ka Liona o ka Akau

He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus.

Kakauui r (i. .1. Henli/ u unuhiui r kehihi mia unuhi mouleloo ke Kuokon.

MOKUNA I. 4, lJa makemake loa au o hele aku e haawi i ka'u kokua ana i ko'u mau hoa o ka aina hanau hookahi nei, ma keia hana hemolele a ka Moi o Suedena e hana mai nei no ka pono o ka Hoomana Karistiano l Hoomaemaeia. Aohe no o'u makemake i keia ano nohona a'u e noho nei i keia wa. I kela ame keia vra a'u e heluheiu ai i na mea © pili ana i na hana hoomaau inainoJno ia o na Hoolepope, aole i kana mai ka wela o ko'u umauma no keia mau hana hoomainoino. Aka, malalo o kekahi kumu aole hiki ia'u ke liele," i pane ae ai o Nigela Gerema i kona mau hoa.

"Aole pela. e Nigela." wahi a Kapena Hume 1 pane mai ai, "i hakalia waie no oe mamuli o kou hoohoio pono ole ana iho lloko ou no ko kakou hele pu aku ma kekahi hana e loaa ai ia oe he inoa hanohano a mae koke oie hoi. Aole anei o ke kumu nui nana i koopupu i kou noonoo, oia ka mea e pili ana i kehi wahi keiki? Ina pela. heaha nohoi kona mea e heie pu ole ai me kakou? He oiaio. he opiopio oia, aka, ua hiki nae ia Mtinero nei ame a'u nohoi ke hooiaio ma ka hoohiki hemolele, he keu keiaa kahi keonimana opio maka'u ole a wiwo ole hoi." "B Papa." wahi a kahi keiki i pane iho ai, oia hoi o Makamu. "makemake 1o« au e hele pu kaua me keia mau keonimana maikai. No'u nei, aole ioa au mea e nmka'u mai ai, a e hopohopo oi hoi. No ka hele wawae ana ma kahi ioihl, aole loa he kanaka maloko nei o na palena o ko kakou mau kaiaulu nei e hiki. me kona mama apau, ke hoo-mao-pa mal ia'u ma ka heie ana iioko 0 ka naeie ame ka hihipea o na* kuahiwi ahiu o Sekotia nei." I kela >v» j huli ae al o Nigela Gerema a ninau ae la i ua wahi kelki nei: "E Makamu, pehea ka hale nei, ka aina ame na holoholona?" "Manao au, aole ia mau mea e pilikia ma ko kaua wa e kaawale ku ai. E waiho iho nohoi kaua ia mau mea na Dunekana e malama." i paue iho ai ua wahi keiki nei. Huli ae la o Nigela a kamailio aku la i kana nu\u malihini: "Ke lohe pu ae ia no kakou i ka pane a kahi keonimana opio i olelo mai nei; aka, he mea pono nae ia'u ke noonoo mua mamua o ko'u haawi ana aku i ka ae ana ia olua. Manao au 1 ke kakahiakanui o ka la apopo e hoike aku ai au i ko'u manaa A no keia wn. e oluolu olua e hai mal la'u no ka mea e pill &na i keia kaua pili hoomana ma Geremamia. oiai hoi Ina au e hele aku ana 1 k« kahua kaua elike me k& olua e poloai mai nei iaX aiaila. he mea pono ia'u ke ike pono i ke kahua nui i konoia ai au e haawi aku i ka'u pahikaua." "Ina pela. alaila, aole ioa oe e Ulo iki ana i koa oiaio," wahi a Kapena Hume i pane mai ai me ka mi&o aka «&a iho, a hoomau mai ia nohoi, "ina © kou makemake i kela wa ame keia n o ka ike i ke kumu o kou hakaka «Loa i na wa apau, alaila. aole nooee komo ana iioko o na paio ana i komohia ai kou mau hoa o ka aina hanau hookahi; aka, aole ao nae he hewa ke

hoiUe aku mana i kekani uiau n>ea epiii ana i koia kaua. Manao au na KoneiaMunf.ro e hai aku ia oe i na mea apau e iawa ai kau mea i makemake ai e ike. O ka mea nui no nae, he kaua keia mawaena o na Hoolepope anie na Katolika. A oiai he Hoolepope au, ua ku no au a paio ma ka aoao o ka Hoolepope. me ko'u kiola ana aa mahope o ko'u kua i ke kumu o Uo laua paio ana." 1 keia wa i hoomaka ai o Konela Munero e kamailio: "l'a ike no oe, e Nigela, he iwakalua makahiki i hala ae nei ua kiikulu ae la iui Alii Hoolepope o Geremania he Ahahui, no ke kiai me ka malama ana i ko lakou mau pono pili hoomana a pili aupuni nohoi. Ua kapa lakou i keia Ahahui, ka Hui Lokahi a na Hoolepope. Hookahi hoi makahiki mahope iho ke.ku ana o keia Ahahui mawaeua o na.-Aiii Hoolepope, ua kukuiu ae la nohoi na Alii Katolika he Ahahui kahi mawaena o lakou, a ua kapaia nae ia Ahahui, o ka Hui Hemolele (Holy League). A ma ia wa e noho ana na Hoolepope o Geremania iloko o ka nohona kupilikii, mamuli o na hana paonioni a na poe Katoiika. Ma Bohemia hoi, kahi i lilo ai ka elua-hapakolu o na kanaka iloko o ka lahui he poe Hoolepope, ua haawi mai Ia o Rudolph 11., i ka pono kuokoa o nei mea he hoomana, a ua haawi pu mai nohoi o Matia i keia pono maluna o na kanaka 0 ka aina. Oia ke pani o Rudolph." "Aka nae, a hala wale kekahi wa mahope mai, ua oi loa aku la ka ikaika o na hoohulihuli ana a ka poai Katolika e noho ana imua o kona aloalii, a ua hanaia iho la na kanawai he nui e hoopau ana i kela pono kuokoa 1 loaa mua mai i na kanaka uo ka mea e pili ana i ka hoomana, a mai ia wa mai i ulu ai na manao eneenemi o na aoao eiua, a hiki wale i ka awahia maoli ana o kekahi aoao i kekahi. Ma ka la 23 o Mei, 1618, halawai iho la ka Aha kuka o na Hoolepope o Bohemia ma Parague. a ua hoea mai la imna oia Aha kuka na Alii Hoolepope, e alakaiia ana e Kauna Thurn. a ua lako hoi lakou apau me na tnea kaua. Ua koi aku la lakou i ka Aha Kuhina o ke Aupuni i ke kumu i lawe lima nui ai ke Aupuni i na hana hoopilikia a hookaumaha i na Hoolepope. Ma ia wa i ulu ae ai he paio hahana. a iloko o keia paio olelo hahana ana, ia wa i lalau aku <ai na eiele Hoolepope i n&.hoa o ka Aha Kuhina o ka Moi, no laua hoi na inoa o Mattinitz ame Slavata, a pela pu hoi me ka laua kakauolelo, a kiola aku ia ia iakou ekolu mawaho o kekahi puka-aniani. a haule aku la lakou iloko o kekahi auwaha eli, aneane he 50 kapuai malalo iho. Aka, ua iaki no nae keia poe ma keia haule ana iioko o ka auwaha, oiai ma ia wa, ua paapu o loko o ua auwaha ia i na opala o kela ame keia ano. noiaiia, .i ko iakou haule ana iho iloko o ua auwaha la, ua kau iho la lakon maluna o keia mau puu opala, aole hoi i ioaa ia lakou na palapu ehaeha. O keia iho la ka hoomakā ana 0 ke kaua mawaena o na aoao elua. 1 keia wa, ua aneane kuokoa loa o Bohemia mai a Auseturia mai, oiai hoi e hooponopono ana no o Bohemia i kona mau hana kuloko iho. Nolaila. ua haawl iho Ja ka Ahakuka i ka mana Alihikaua Nui. no ke alakai ana aku i !na koa aupuni ia Kauna Thurn. Ua kakoo mai la hoi ka Hui Lokahi o na Hoolepope i ka hana i hanaia e na Alii ! Hoolepope o Bohemia, I keia wa i hoiaoa! o Mathias e hoomalielie i na aoao | kuee elua; aka. i kona ike ana aole e hikl ana kana mau hoao ana i mea e loaa ai k& maluhia. ia wa oia I alakai | mai ai i kekahi pualikoa iioko o Bo- | hemla. *'A iaa paha i ola loihi o Maua, iaa no paha ua pau wale keia uluku a kuee mawaena o na aoao elua. aka, me ka minamina nui i e na poe noonoo mai-

kai apau, ma ka aoao Kato!ika a nohoi ma k?. aoao o na Hooiepope. ua make akn la ia. a ua. pani Sa aku ia koaa 'haka.haka e Fer«iiiian2 11. O keīa F>redinana hoi. ola kekahi o na KatoUka poo-koi ioa ma Bottemia. He kanaka nohoi ia i pīha i ka nianao 'mo •aa s na HooJepope. Ua- okloia, aa hwe oia i hoohiki ma Lore:to. iaa oiae 'kūu ana maluna o ka aohoalii, e kukala hou ana i*i aie koea ikaika apau { fea oihana Kaioiik malim o Bohemia. l'a niaopopo loa. ma keia kau aaa ae o keia kanaka maluna o ka nohoalii aohe r:iea i kw a na aoao elua e hana ai, aka, o ka hoomakaukau wale ao ia iaua iho no ka paio. Ua ku ae la hoi ka 'lahui Hohemia a kue mai !a iaia. rae ka hoole pu ana mai hoi i koaa maaa maiuna o iakou. noiaila, aa koho iho la na Hoo»e--pope i ka Elector Pa!atine Frederike V, ke kane a kekahi kamaliiwahiae o Sekotia nei, i ifoi no lakou. O ka hoouka kaua inua loa i kaua ia mawaeaa o na aoao e'iua ma Zabiati no i. Ma ia hoouka kaua ana, ua hoau- ! heeia ka pualikaua Hoolepope, e aiakaiia ana e Mansfe!dt, e ka pualikaua Katoiika e alakaiia ana e Kenerala Bucquoi. He mu la kakaikahi wale nohoi mahope iho. ua maki aku la o Kauna Thurn, me kona mau koa, maloko aku o Moravia, ame Atiseturia Luna, a hoopuni aku Ia ia Viana. Ua nui ka hoowahawaha o na makaainana'ponoi o Feredinana iaia, a ua aponoia hoi ka leo hooho o na Hooiepope e na mea apau. oia hoi e loaa ka pono kaulike nialuna 0 na aoao Hoomana apau. Aia nohoi ma Auseturia he lehu'ehu loa o na Hoolepope. He uuku loa na wahi koa malalo o Feredinana, ua piha huhu hoi na kanaka iaia, a ina i komo mua o Kenerala Thurn ma Bohemia, ua paa pio iaia ka Emepera Fere(linana me ka nui ole o ke koko e kalie. "Aka. ua kanalua nae o Kauna Thurn. a ua hoao ikaika ia e loaa he mau kumu aelike, mawaena o na aoao elua, i loaa ai he.maha i na Hoolepope, wahi a kona noonoo. He umikumamaono hoi ka nui o na Barona Auseturia ilokp o ke kulanakauhale e hooikaika ana e kakauinoa o Feredinana i aelike o keia ano, a ma ia wa i komo mai ai ka pualikoa kokiia. Nolaila, ua kuemi hope mai la o Kauna Thurn. Ua akoakoa ae la hoi na Alii ame na elele Katolika ma Frankfort, a koho iho la ia Feredinana i Emepem no Geremania. Ma ia wa ua komo koke aku la ia iloko o ka hana ana i kekahi aelike me Makimiliana o Bavaria, e kipaku loa ia na Hoolepope mailoko aku o Geremania. Aka, ua lele kaua hou aku la no ka poe Bohemia, e kokuaia ana e Bethlem, Moi o Hunegana, maluna o Viena, eia nae niamuli o ke komo koke ana mai o ka hooilo, ua kuemi hope mai la lakou. Mai ia wa mai, ua poino loa ka aoao o na Hoolepope. Ua haalele iho la na mahele aina o Sakoni ame HesseDarmstadt i ka Hui Lokahi a na Hoolepope, a huipu aku la me Feredinana. Ua ku malie iho la hoi o Denemaka, oiai oia kekahi i haawi aku i kana ae e kokua i na Hoolepope. Ma keia wa hoi e kaua ana o Suedana me Poiani. "Ua houluulu ae la na pualikoa Hoolepope ma Ulama: o ka. pualikea Katolika hoi, malalo o na kauoha ame na alakai ana a Makimiliana o Bavaria, ua akoakoa ae la ma Donuworth. Mamuli hoi o na hana hooweliweli a Makimiliana i na Alii Hoolepope, ua ae iho la lakou e hoopau i ke kaua ana mawaena o na aoao a elua, a ae pu hoi keia poe Alii Hoolepope e kokua lakou ia Ferederika V. "la \va, ua maki aku la na koa Imeperiela, oia hoi na koa o ka Emepera Feredinana, a hoouka kaua aku la i na Ferederika mawaho mai o Prague; a iloko o hookahi hora o ke kaua ana. ua hoauhee ia na koa o Ferederika. Ua holo aku hoi o Ferederika ame kona ohana i Holani. Ua lawe ae la hoi o Feredinana i na keehina hana no ka hooko ana aku i kana hoohiki. Ua hoopauia ae la na pono kuokoa o ka Hoomana i haawila mai ai e Matia. Ma Bohemia, Moravia, Silesia, ame Auseturia ponoi iho nohoi, ua lehulehu loa na poe i haawi i ka lakou mau kokua ana i na Hoolepope i luku mainoino ia a i laweia hoi ko lakou mau waiwai. Makekahi makahiki mai, ua kipakuia mai la na hoahanau o ka Ekalesia Kalavina mailoko aiai o ka aina; a he mau mahina kakaikahi wale nohoi mahope mai, ua kipakuia mai la na hoahanau o ka Ekalesia Lutera, a ma ka makahiki 1627, ua papa loa ia ka lawelaweia ana o kekahi hana pili hoomana maloko o Geremania a ma na wahi apaii i lanakila ai na koa Katolika, koe wale no na hana/ pili hoomana a ka Bkalesia Katolika. He 200 alii koikoi o ka aina, me na hoahanau Hoolepope he 30,000 —he poe waiwai ka hapanui o lakou, a he poe kuonoono nohoi—i kipakuia mailoko aku o ka aina. Ua laweia aku mai na Hoolepope aku ka huina waiwai io ma ka aina ame na waiwai e ae, i hiki aku i ka 5,000,000 a ka 6,000,000 paona dala, ma ka kakou helu daia nei. **Ua koipo ia aku la na aina o ka Moi Fereēejrika V,. a ua hoauheeia n3 Hooiepope, ua iaweia ae la ko lakou mau aina. a ua hooliloia iho la o Makimiliana i Alii kui no Bavaria, a ua hooko hou ia aku la no na kanawai hoomainoino apau maluna o na Hoolepope ma ia wahi. I keia wa i raaopopo loa ai i ko Europa apau ua makemake loa ka Emeper& o Auseturia e

aoai ioa i ka Hoomana Hoolepope mailoaio aka o Geremania: a so ia mea aa pioo &e ia na AHi Hoolepop*. a na pav soi akm ta lakou i na aupani pope apau. ola hol o Eneian! nei. H > ame I>enemaka. Ua ae hoī ka >!o: iakobo o Enelani nei, mamuii o kona ike ana i ka polno i kau iho maluna »> kaoa kaikamahine ame kana kane e haawi i na kokua ana. a aoiaila ua ae o Enelani neī e haawi i uku. hooni.iu i keia ame keia makahiki; ua ae hol o Hoiani i mau pualikoa kana e hoo&ka adUi: a o ka Moi hoi o Denemaka. ua komo pu ae !a Uoko o ka Hui Lokahi a na Hooleiwpe ka Moi o Deuemaka aana pono! e alakai aku i na koa Ho- i olepope e kue i na koa Katolika. "Ma G€remania. e mau ana no ka paa ana o na mea kaua ma na lima o na Hoolepope ma Sakoni Lalo ame Brunswiek. a pela nohoi o Mansfelut. Ua komo aku la ka pualikoa Hoolepope. e alakaiia ana e ka Moi o Deneniak3. i Bruaswick. a malaila oia i halawai ai me na koa o ka Hui Hemolele malaio o Kenerala Tiliy; a ma ia wa hookahi nohoi, ua hoalaia ae la he pualikoa Auseturia e Waileuteiu, a nee mai la lakpu e kue i na Hoolepope. Ua hooikaika hoi o Mansfeldt e hui ole mai o Walleustein me TiHy, aka. ua hoauheeia nae oia e Wallenstein. Nolaila v ; ua nee hou o Mansfeidt i Brandenbur§:. a houluulu hou i poe ko» nona, alaila, hui aku la ia me na koa malaio o ke Duke o Saxe-Weimar. a nee awiwi aku la lakou no Silesia ame Moravia. no ka hui pu ana me Beth!em Gabor ma Hunegaria. Nolaila. ua haalele o Wallenstein i kona manao e nee aku e hoouka kaua i na Denemaka, a ua huii ae la ia a hahai aku ia uiahope o Manslehh. Ua nui aku la hoi o.Mansfeklt me ka pualikoa Hunegaria; aka, mamuli o ka uuku loa o kona mau wahi koa i kein hoea ana aku ona e hui me Gabor. ua liooie mai la keia -Kenenila. aole oia e ae e kaua mai i na koa Auseluria iu:>lalo o Wallenstein. "Nolaila, ua hoopau ae la o Mansfeldt i kona manao nee aku no ke kaua. ua hookuu oia i kona mau koa, a elua mahina, mahope iho mare iho la ia. Alaila, huli ae la o Wallenstein a nee aku la i ka akau. Ma ia wa nohoi, ua lele kaua aku la o Kenerala Tillv maluna o ka Moi Cristiana ma Lutter, a hoauhee aku la iaia. I ka hoea ana mai hoi o Wallenstein i ka akau, ua hooholoia e nee aku o Tilly iloko o Holani, a na Wallenstein e kaua aku i ka Moi 0 Denemaka ame na Alii Hoolepope. Iloko o na makahiki elua o kana hoonee kaua ana, ua hoauheeia mai la e ia na Denemaka mailoko mai o Silesia. lanakila ae la ia ma Bradenburg ame Mecklenburg, alaila, nee ae la oia i Pomerania, a hoouka kaua aku la ia Stralsund. "O keia kahi i hoopuhiliia ai ua Wallenstein nei me ka nui o kona ike kaua, ame ka wiwo ole nohoi o kona mau koa. Ma keia wahi i paa ai ko makou poe koa, a e hoomanao iho oe, e Nigela, o kahi keia i paa ia ai na koa Sekotia, me ka wiwo ole. Ua manao loa o Wallenstein e lilo pio ana keia wahi iaia, aka, ua ko ole ia moeuhane ana a ua Kenerala Auseturia nei. Mahope koke iho o ka hoomaka ana mai na koa Auseturia e lele kaua mai maluna o keia wahi kulanakauhale, ia wa i komo mai ai o Lutanela Kenerala Sir Alekanedero Leslie me 500 poe koa Sekotia ame Suedana, me ka paio hele ana me na koa Auseturia mai waho mai a hoea i ko lakou komo ana iloko o ke kulanakauhale. Ekolu mahina o ko makou paa ana i keia kulanakauhale me ka hoauhee ana i na Auseturia i kela ame keia wa a lakou e lele kaua mai ai maluna o makou, a o ka hopena 1 ikeia oia ka unuhiia ana aku o na koa Imeperiela mai ia wahi aku. O ka nui o ko lakou poino he 12,200. "0 keia wale iho la no kahi lanakila hookahi i loaa ia makou, a he maoi malama kakaikahi mahope mai ua kakauinoa iho la ka Moi Christiana i ke kuikahi maluhia. Ma ia kuikahi ua hoopaa iho la oia iaia iho, aole ia e komo hou aku iloko o na hana ma Geremania. Nolaila, i ka ike ana o Feredinana, ua malaelae kona alahele e lawelawe aku ai i kana mau hana ma Geremania, ua hoopuka mai la ia i olelo kuahaua e kauoha ana i na Hoolepope apau mai kela ame keia pae mai o Geremania, e hoihoi hou aku lakou i na Katolika i na hale hoohiki apau ame na aina apau o na Katolika i laweia e na Hoolepope. 0 na hana ekalesia Katolika wale no ke aeia e lawelawe ia maloko o Geremania. Ua kauoha pu ia hoi na Alii Katolika iloko o ke Aupuni e kaohi lakou me ko lakou ikaika apau i na kanaka malalo o lakou iho, e noho lakou mamuli o na ao ana ame na alakai ana a ka Ekalesia Kaiolika: a ua haawi pu aku nohoi keia kauoha i na Alii Hoolepope e hooko aku i na kauoha o keia ano. Eia nae, aole ae ua Alii Hoolepope i keia kauoha. Ua hoole nohoi ke Aupuni o Farani i keia manao o ka Emepera o Geremania t oiai ua manao iho la kona Kuhina Nui, oia o Kadinela Ri€helieu r aole i ku i ka ahnohano o ke aupuni o Farani, e lilo o Feredmana i AIH. a i ole ia, ia i Moi Poo no Geremania holookoa. "Nolaila, i ka ike ana o Gustavus o Suedana i keia mea, ua paa IUo la kona manao e kokua oia i na Hoolepope me ka ikaika o na mea kaua. Aole loihi loa na la <mai keia la a kakou e kamai-

lio ae! e aku no ia imua o ke kahna kaua. Nolaīla» e o keia iho ke kumu o ko mj.ua hoea ana ma.l nei ia aei. Aia nohoi «> lakou ka iwikua:i»e<;? o kA kt»a. ma ia wahi, ka hapanui hv>: o ua ) aliikoa maloko o na pualikoa aa maka a ma Suedena- nohok he poe koeia. "Mamua aku nH: ua lawelawe i ka omaaa koa s:aloko o ka pmlikou Demema..a. aka. he r.;va maopopo loa e huipu aku ana ko'u res:imaua mala'.o 0 na alak:ii ana a ka Moi o Ua hai ia mai nohoi la makou ma ke ano malu. ma Denemaka, ua hiki aa ia makou ke hana eiike me ka makou i ike ai he pono. aka, aole nae ka Moi Christsana e haawi mai an:i j na kokua niaoli 1 ana, olai ua paa oia malalo o ke kulkahi. Ua nui ko makou jx>ino ma ka hoouka kaua o Lutter, a ua makeaiake loa au i 50»} poe kanaka Sekotia no ka 'noopiha hou ana i ko'u pnali i loaa ai ka heluna piha pono. 'Nolaiia, ke manaolana !oa nei au o oe kekahi e kokua mai ana ma ke:a hana. 0 oe. owau, o Kapena Hume nei nohoi ame Hepburn. he poe kakou a pau iloko o ke kuhuiui. a noloko nohei oka papa kula hookahi. Aole i kana mai o ka mea maikai no kakou apau e hakaka ana no ka pono kuokoa o ka Manaoio i\aristiano a kakou i hoohuki ai. he ato no a he aio me na enemi o ua Manaoio !a o kakou. E hai aku uohoi au ia'oe. e Nigela. i keia la ua helu ia o Hepburn. oia kekahi o na kauaka koa loa ma Europa nei." ! (Aole i pau.> ! i