Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 37, 16 September 1898 — KA WIWO OLE O NA KANAKA HAWAII MA KE KAUA HULIAMAHI O AMERIKA HUIPUIA. [ARTICLE]

KA WIWO OLE O NA KANAKA HAWAII MA KE KAUA HULIAMAHI O AMERIKA HUIPUIA.

Oiai ka wiwo ole o na koa ku-mau, na koa pualu ame na negero e lilo nei i mau mea noonooia e na kanaka, he mea pono ao ke hoopoina ole ia ka wiwo oie ame ke koa o ,na kanaka Hawaii maoli ,ma ke Kaua Kivila. He mau makahiki kakaikahi i hala ae nei, ua kakau o Kenerala S. C. Armstrong, (Kamuela Limaika.ika) he keiki i hanauia ma Hawaii nei, he manao e pili ana i na|kanaka Hawaii maoli, a oia iho keia: "He poe altfha aina maoli keia ma ka wa o ke kaua, ua hiki loa ke loaa ihe tausani o lakou no ke komo ana i poe koa ma ka puaiikoa Uniona, me na dala hoohoihoi mua ole, ina aole i papa ia lakou e na kanawai, aole e haalele i ka aina hanau. Lehulehu loa o keia poe a'u i ike ai mawaena o na regimana paele (Kenerala Limaikaika). Ma Ka wa i kipoka pahu ia ai o Papu Harrison, aia ka akau ae o ka muliwai James, oiai au e alakai ana i kekahi pualikoa kokua, lohe aku la au i kuu inoa Hawaii e ■hea ia mai ana, oia hoi, o Kamuela, e kekahi koa kiai hauli a i ko'u nana ana iho ilalo, ike iho la au i kekahi kanaka Hawaii maoli e aka ae ana, a he kopa-la kona, a ifa ike mai •hoi oia ia'u, a e ku ana ola me ke pihoihoi ole, me he mea la he uala ka'ukama ia. O kekahi hoi a'u i ike ai, he kanaka maoli no, oia ka mea nana i paa mai i kuu lio, a 'he kulana kakiana puuku kona. Ua 'heluhelu hoi au maloko o ka moolelo o kekahi hoouka kaiia moana maluna o Papu Fisher, mawaena o na luina mua loa i ae e h-ooko aku i ka hana ku i k'a make, he elua tnau luina Hawaii. He mau luina makaukau miaoli laua; a e Ilke me na kanaka paela, he keu keia a ka poe 'hiwahiwa a ke koa malalo o na alakai maikai ia ana, a he keu nohoi a ka poe hana i na hama lua ole o ke kama'hao ma na wa o ke kupilikii.

O ke kunm i nui loa ai na kanaka maoli iloko o ka Pualikoa Amerika, penei no ia: Ma ka makahiki 1862, ua kahea <ae la ka Peresidena i na koa pualu no ka oihana kaua #ioana. A 0 na kauhale ame na kulanakauhale pili kahakai, o lakou ka poe mua i hooko mai i keia leo kahea. He heluna nui kai hoounaia -mai e New Bedfor>ō l Makasuketa. No na makahiki lehuiehu hoi i kepa nui ai na kanaku Hawaii maoli maluna o moku-o-kohola o New Bedford, a he maka kamaaina maoli ka maka o ke kanaka Hawaii maoli ma na alanui oia kulanakatfhale. He heiuna nui o lakou malaila, ma ka •wa i kaheaia ai na koa pualu, a komo mai la lakou noluna o na mokukaua. Aka, ma ka makahiki 1862, ua emi mai ia ke ohohia ia o nei mea he puni kaua, a ua hele mai la na >pualikoa lehulehu ma ke kahua kaua a pilalahi wiwi. No keia kulana kupilikii, ua konoia e ke Aupuni e ohi mai i ona mau koa aina hou maiwaena mai o keia poe kanaiia, ka poe hoi i komo aku iloko o ka oihana kaua moana, nolaila, ma keia ano ua lehulehu wale na luina manuwa i hookauliilii ia mawaena ona regimana koa aina. A pela no i ihoohanaia aku ai na koa pualu kanaka Hawaii maoli. Mawaena o na kanaka maoli i komo 1 ka oihana k<sa ma ia ano, ua pau no paha kekahi poe o lakou i kaloohia i ka ma'i ame na palapu. A me he ma la ua huli hoi mai no kekahji poe o lakou i keia mau mokupuni, fi i ike ole hoi ua loaa na haawina uku hoomau malalo o na kanawai i hanaia, he mea maopopo ioa aia no p>ha he poe kanaka Hawaii maoli e ola nei i keia wa i loaa ole na uku hoomau i kuleana ai lakou, a ina ua make lakou, ua ili mai ko lakou mau kuleana i ko lakou poe pilikoko.

Ua lohe mai makou, e lawelawe aku ana ka Hui Lahui Hawaii ma keia hana, oia hoi ka imi ana i <na inoa o na kanaka Hawaii i komo i ke kaua I<jvila ma Amerika, ame ko lakou poe ohana ma Hawaii nei no ke koi ana i ko iakou mau kuleana.