Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 42, 21 October 1898 — Page 1

Page PDF (1.17 MB)

This text was transcribed by:  Inger Hojfeldt
This work is dedicated to:  Daughters of Hawaii

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII. HELU 42. HONOLULU, POALIMA, OKATOBA 21, 1898 NA HELU APAU 2725

 

Hoolaha Loio.

 

W.R. KAKELA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIOA PALAPALA.

2870

 

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Notari no ka Lehulehu.

Kihi o Alanui Betela me Moi. Pahu Leta 286.

            Iloko o ke Keena o ka Loio Kuhina mamua, a he Loio Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

 

            E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

            O A.F. Tavares, Kakauolelo, Maheleolelo a Notere no ka Lehulehu. 1yr.

 

Hoolaha Kumau.

 

Papa! Papa!

Aia ma kahi o

LEWERS & COOKE

(LUI MA.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui,

Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA

Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka.

Na Puka Aniani.

Na Olepelepe.

Na Pou.

            Na O'a.

            Na Papa Hele.

            Na Papa Ku.

            Na Papa Moe.

 

Na Pili Hale

O na Ano apau.

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

Na Palaki o na Ano he Nei Wale.

 

            Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka

Uku Haahaa Loa

E like me ka mea e holo ana mawaena o

Laua a me ka Mea Kuai.

 

E Hele Mai o Wae no Oukou Iho.

 

            Ma na lono i loaa mai ia makou, ua ikeia ua lawe aku la kekahi mau keiki lalawai o ka Mokupuni o Maui he mau mahele kuleana iloko o ka Hui Nupepa "Ka Lahui Hawaii. Eo no ia Maui.

 

            Eia mai no ke Ao Piliolelo Enelani, a me he mea la o kona kokoolua, ka Hoakaka Olelo Huaolelo Beritania e hooka'ulua loa ia ana ia, mamuli o ka makemake o na ona o ka pepa; aka, ina e loaa he mau leo noi ia makou mai ka poe i makemake nui ia mahele, alaila, ua hiki ke noonooia no ka hoopuka hou aku.

 

KA MEA HUNA POHIHIHI

 

Unihiia e Hooul@mahiehie no "Ke Kilohana Poo-

kela o ka Lahui Hawaii."

 

            I ka wa i haule aku ai o kahi Bite a hiolani aku la maluna o ka lepo puanuanu, oia ka wa i ku iho ai ka Haku Opio Rosevena a noonoo iho la i kana mea e hana ai.

            Ua paa loa kona manao o hoopakele oia ia Alamira ame kona wahi pokii kikunane ia po; aole hiki iaia ke kali i manawa hou aku; aka, o ka ninau nui nae i hoea mai ai iloko o kona noonoo ma ia wa, pehea la oia e hana ai i hookoia ai ka mea ana i makemake loa ai.

            Ala mai la kekahi noonoo ana iloko ona, he mea pono paha iaia ke hoi hou aku i Penoke, no ke kii ana i poe kokua iaia, i hiki ai iaia ke hele aku me ia poe kokua a koi aku me ka ikaika i ka poe na lakou e kiai ana ia Alamira ma, e hookuu mai ia laua, elike nohoi me kana i hana mua ai, ma ka wa i hoopaaia ai o Alamira maloko o ka hale o Bite ma, ma ka lae kahakai, aka, ua hoopau ae la ia i keia noonoo ona.

            Nokamea, ike iho la ia, o ka hana ana pela, he mea ia e hoouluia mai ai he walaauia ana o kana mau hana e na kanaka o Penoke, a nolaila, wahi a kona noonoo i hooholo iho ai, he keehina hana maikai ole ia.

            Manao iho la ia, e kali paha oia a hoeaa i ke kakahiaka nui, alaila, hele aku ia i ka hale a Bite i kuhikuhi mai ai, oia kona wahi i noho ai, a o ka hale nohoi ia ana e ike aku ana, ana nohoi i manaoio loa ai, aia maloko oia hale i hoopaaia ai o Almira ame kona wahi pokii kaikunane. O kana i manao ai, e hele aku oia ilaila ma ia wa, ma ke ano kanaka maauauwa, aka, ike iho la no ia, he waiwai ole no ka hana ana pela; oiai, aohe kanaka maauauwa e kokoke aku i kahi i hoopaaia ai o ka poe elike me ko Alamira ma ke ano.

            I ka hou ana o kona noonoo i o a ia nei no kana mea e hana ai, aia hoi, ua poha mai la he olino ana o kekahi manao maikai iloko ona, a oia hoi keia.

            Huli aku la ia a nana aku la ia Bite, a ma ia wa pekupeku aku la keia ma ka aoao o ua wahi kanaka nei me ke ka olelo ana aku:

            "E, e, kahi kanaka. Makemake au e kuapo lole kaua. E haawi mai oe ia'u i kou wahi kuka lepo, me ko wahi papale pupuka, ame ko lei a-i huluhulu, alaila, e haawi aku au ia oe i kuu kuka mahana nei. He kapa kupono loa keia nou e moe ai ma keia wahi kawau a puanuanu hoi. A mawaho ae o keia kuka maikai a'u e haawi aku nei ia oe, e haawi aku ano au ia oe i keia dala gula."

            Ma ka wa a Rosevena i pekupeku aku ai i ua wahi Bite nei, ua eeke ae la ka opi aoao o ua wahi kanaka nei, a, ala ae la ia, a me he mea la, o na huaolelo hope loa a Rosevena i hoopuka aku ai iaia, oia kana i lohe maopopo mai, a pane mai la ia:

            "Haawi mai oe i kela dala?"

            No keia pane a kahi Bite, ua manao iho la o Rosevena, ua ae ua wahi kanaka la, nolaila, alu koke iho la ia ilalo a wehe ae la i ke kuka o Bite, me ka haawi ana iho i kona papale nona, a hoouhi iho la hoi maluna o ka pauku kino o ua wahi kanaka la i kona kuka mahana. Aka, ma ko ia nei wa i wehe ae ai i ke kuka o ua wahi Bite nei, ua pane ae la ia me ka hi-ka ana o kana olelo:

            O iu g-way! Wata mala iu! Kan iu let me elon! g-way iu!"

            Aka, aohe nae i hoolohe iho o Rosevena i kana mau olelo. I ka paa ana o ke kuka o ua wahi kanaka la ma kona lima a pela hoi ka papale, ia wa ia i komo iho ai i ua wahi kuka nei a papale ae la hoi i kahi papale. Ua ane like no kona loihi me ko Bite, koe wale no keia, aohe i like ko laua mau pu'ipu'i, ua oi iki ae ka lawakua o kahi Bite mamua o kona. Eia nae, ua kupono loa ke kuka o Bite iaia mamuli o kona komo ana iho ia kuka mawaho o kona kuka e komo ana maloko iho; a i ke kau ana iho o kahi aleuleu papale o ua wahi Bite nei maluna o kona poo, a hawele ae la hoi ke kaei a-i huluhulu o Bite ma kona a-i, ua like loa

 

Hotele Hou no Waialua..

 

ia me ua wahi kanaka la, aohe wahi lilo.

            I ko ia nei makaukau ana, huli hou iho la keia nana ia Bite, alaila, hooponopono maikai iho la keia i ka hohola ana iho i kona kuka loihi maluna ona, a kauiho la i kona papale maluna pono iho o na maka o Bite.

            Ia wa huli ae la keia me ka naau hauoli, a o ka hale i ke koliuliu a ia nei e ike aku nei, o kona pahu hopu ia. I ka hooholo ana iho hoi a ko ia nei mau lima iloko o na pakeke o ke kuka o Bite ana e komo ana loaa iho ia ma ka pakeke akau he wahi ki ipuka hale.

            "Auwe!" whai a ia nei i hooho ae ai, "laki maoli ka hoi au. He kia keia no kekahi puka o ka hale, a e hiki ana ia'u ke komo iloko o kela hale. Ke komo ka hoi au iloko, alaila, o ke koena hana e holo lea ai ka'u misiona o keia po, e hiki ana no ia ia'u ke hana aku me ka hiki ole ia Mrs. Bite ke manao mai, he kanaka e loa au."

            I ko ia nei hele ana'ku a kokoke i ka hale, nana pono loa aku la ia i kona kulana, a ike aku la keia i na puka aniani o ka hale o luna i kakiaia a paa i ka papa. Hoomaopopo iho la keia, o ka rumuia i hoopaaia ai o kana mea i aloha ai.

            "Ae-o ka rumi kela i hoopaaia ai ia," wahi ana i pane ae ai, me ka pihoihoi nui o kona noonoo. "O darling! Eia au ua kokoke ma kou aoao. Ina paha e loaa ia'u na eheu o ka aeto, ina no la ua lele aku au a pili ma kela mau papa i noopaaia ai kela puka aniani. Aole paha oe i moeuhane mua, e ka'u mea i aloha ai, eia au maanei i keia po."

            Hele aku la ia a ku iho la ma ka puka pa. Nana hou aku la ia iluna ma kahi o ka puka aniani i hoopaaia aku ai me ka papa, a ike aku la ia i ka uwiuwiki mai a ka malamalama, a manao iho la ia, aole o Alamira hiamoe. Manao iho la ia, e kahea aku, eia nae, ike iho la ia, o kona hana ana'ku pela, he mea wale no ia nona e hoopuiwa aku ai i na poe e ae o loko o ka hale, nolaila, hooholo iho la ia, e komo aku iloko o ka pa.

            Hele kaapuni ae la ia a puni ka hale me ka hakilo pono loa ana i kona mau aoao apau. Ike iho la ia, hookahi wale no kukui e a mai ana ma ka hale o lalo, oia ka ipukukui mai loko mai o ka rumi kuke.

            Hele aku la keia, a ma ke olepelepe o ka pukaaniani, nana aku la keia ia loko. Ike aku la ia e noho mai ana o Mrs. Bite ame Wigebi. Aia maluna o na helehelena o Mrs. Bite he mau hiohiona maikai ole. A o Wigebi hoi keia e inu ana oia i kekhai wahi bola i piha i kekahi mea inu.

            Lohe aku la ia i ke kamailio ana ae a Wigebi ia Mrs. Bite:

            "E hoi aku ana au e hiamoe, ua hele au a kaea. Ua ala au i ka po nei a ao, nolaila, i keia po ole au e ala ana. Ua hele au a makehiamoe, aole hiki ia'u ke ala hou aku."

            Me na kuemaka hoopupuku, aia hoi, pane mai la o Mrs. Bite:

            "Owau nohoi kekahi, aole no e hiki ana ia'u ke ala i keia po. I keia la holookoa, mai kakahiaka a po, aole loa i loaa ia'u he wahi hoomaha. Makemake loa au e hoi mai keia wahi kanaka lapuwale nui wale, a nana e kiai i keia po. He keu no paha keia o kahi kanaka kupaianaha. Ia hele ana no i ka hora 2 nei o ka auina la, aohe wahi mea a hoi iki mai. Makemake loa au e hoea koke mai oia i keia wa, a na'u no e huki i kona mau pepeiao.

            "Ua kakau aku nei au ia Adelo," wahi a Wigebi i pane aku ai ia Mrs. Bite, "e hai aku ana au iaia i ka ona ana o Bite i ka po nei. Manao au e hoea mai ana ia i a nei i ke kakahiakanui o ka la apopo. O ke ano kanaka elike me Bite, aole ia he kanaka hiki ke hilinai ia. Owai ka mea hiki ke hilinai aku iaia, ina o kana hana ka hele mau iloko o na hale inu rama e inu ai? Aole anei ma ka wa e kahi'ohi'o iho ai oia, o kona wa ia e hoike wale aku ai i na mea huna, elike me keia a kakou e kiai nei? No, no, that will never do!"

            Kunou mai la o Mrs. Bite ma ke ano hoapono mai i na olelo a Wigebi, a olelo mai la nohoi:

            "Mai oi loa kau no ka pono ina no i hoonohoia e a'u keia wahi kanaka i kau hale. Aka, manao nae au, ina e hiki io mai ana ka Haku o kakou, e ha'i aku ana au iaia e hoihoi aku i nei wahi kanaka i ko maua hale."

            I keia wa i pau ae ai ka inu ana a Wigebi i ka wai o ke bola ana e inu ana. Ia wa, ku ae la ia iluna, lalau aku la i kona wahi ipukukui, a hoi aku la ia no kona rumi, a haa lele iho la ia Mrs. Bite e namunamu ana.

            A hala hoi kekahi mau minute o ka ua wahi wahine nei noho ana oia wale no, ua ku ae la ia iluna a noke ae la i ke kamailio ana me ka piha inaina launa ole:

            "He keu maoli no keia o kahi kanaka ino nui wale! Aka, manao loa no nae hoi au, aole loa e moeuhane ia ana e kekahi mea kinokanaka hookahi mawaho ae o makou nei, eia i keia wahi i hoopaaia ai ka lede opio ame kona wahi pokii kaikunane. A ina nohoi e ulia ka hoea ana mai o kekahi mea ianei nei no ka huli ana iaia, aole no ia kanaka e ike ana i ka lede opio. Eia no iloko nei o kuu eke ke ki o kona rumi."

            Alaila, haha iho la ia i ua wahi ki la iloko o ka pakeke o kona lole, a ike iho la e waiho ana no.

            "All right!" wahi ana i pane ae ai, "Eia no ia'i ke ki. Let them come! E hoi aku ana au e hiamoe."

            Ia wa i kii aku la ia a puhi iho la i ka ipukukui nui o ka rumi kuke, alaila, hoi aku la ia noloko o kona rumi.

            Ma ka Rosevena hoomaopopo ana, he keena kaawale loa no ko Wigebi mai ka rumi aku a Mrs. Bite i hoi aku ai.

            Ua hooholo iho la o Rosevena i kana mea e hana ai, oia hoi, o kona komo ana aku iloko o ka hale, elike me kana i hooholo mua ai.

            Me ka hookaulua hou ole ana hoi, huli ae la ia a hele aku la no ka puka o mua o ka hale.

            (Aole i pau.)

 

            He keu a ka mea lapuwale nui wale, oia hoi ka meeau ame ka maneo, e aai ana i ka ili. E hoopau i keia mea poino. Ola i ka Aila Hamo a Doan. Loaa ma na halekuai laau lapaau apau.

 

He Wahine Piha Hoihoi.

(Mai ke Democrat mai, Brazil, Ind.)

            He mea oiaio, aole i loaa ka haawina o ka ui i na wahine apau, aka, o ka looa ana no nae he helehelena hoihoi i kahi wahine, ua lawa no ia nona. Aka, aole e loaa ia mea he helehelena hoihoi, a lilo hoi ia i mea e hauoli ai kekahi poe e ae, aia wale no a loaa ke ola kino maikai. Nolaila, ua pomaikai maoli, ua loaa i ka noeau o ke kanaka he waiwai kumukuai nui no keia wahine ame keia wahine, keia laau i hoikeia mahope ae nei:

            O Mrs. Amanda Robinson, wahine a William Robinson, he kanaka mahiai a hanai holoholona hoi, e noho ana ma kahi kokoke i Howesville, Clay County, Ind., he kanakolu-kumamalua ona makahiki a he ola kino nawaliwali a maikai ole hoi kona. No ekolu mahina i hiki ole ai iaia ke lawelawe i kana mau hana o loko o ka hale, a mau hana e ae nohoi. Ua hiki ole nohoi iaia ke hele ma o a maanei o ka hale. Aka, i keia la, ua loaa iaia ke ola kino maikai, a ua hiki iaia ke lawelawe i kana mau hana ponoi iho o loko o ka hale. A penei kana mau olelo i hoike mai ai nona iho:

            "Ua loohia au me ka ma'i wahine pilikia loa, a ua omali mai la ko'u ola kino. Ono ole ka'u ai, a wiwi mai la ke kino. Mahope iho o ko'u ai a inu ana i na laau he lehulehu wale, me ka ole ia'u he wahi pono, ua kono ia mai la au e keahi holoha, e hoao au i na Huaale Akala a Dr. Williams.

            "Ma na la mua o ke Kau o ka Makalii o 1897, ua kuai aku la au he eha (4) mau poho huaale, a mamua hoi o ka pau ana o na huaale o ke poho elua, ua ike iho la au i ko'u oluolu, a ma ka wa hoi i pau ai ia'u na huaale o na poho elima, ua hiki loa ia'u ke hana i ka'u mau hana mau, a ma ia wa i hooki iho ai au i ka ai ana i na huaale.

            "Ua loohia iho la nohoi ka maua kaikamahine o Anna ka inoa, no na na makahiki he 12 i kekahi ma'i omilo wale mai no o kona kino. Wiwi mai la kona kino, nananakea ae la kona ano apau. Elua no ana poho huaale o ka ai ana, a o ka loaa hou no ia o ka ono o ka ai iaia, mai ka paahana ana a na mea hoowali ai o loko o kona opu, a maikai mai la hoi kona helehelena. I keia wa, he ola kino maikai loa kona. Manao au, o na Huaale Akala a Dr. Williams oia ka laau lapaau helu ekahi i loaa ia maua no ko maua ohana, a oia ka maua e hoike aku nei i ka poe apau i makemake e loaa hoiu na hooikaika ana  o ko lakou mau kino."

            Aohe mea i loaa i keia au hou e nee nei i lilo i mea e pomaikai nui ai na wahine elike me na Huaale Akala a Dr. Williams. E hoihoi hou mai ana lakou i ka ikaika ame ke ola kino i na wahine nawaliwali, ma na wa apau i pahu'a ai ka ike o na kauka. Ua hanaia keia mau huaale mailoko mai o na mea ulu, ma ke ano he mau laau hoola maoli no no na ma'i pili i ke koko ame na aalolo.

 

            Ma kela "Sabati" aku nei, ma ka wa i maauhele aku ai o Kenerala King, Kapena (koa) Saxton, Lutanela Goodale ame kekahi kakiana ma na poe puu ma uka ae o ka lae o Koko, ua nalowale ko lakou alahele, a hele nui aku la iloko o ka "naele o Alakai," a hoea nui aku la i ka Lae o Makapuu. Ma ka Poakahi nei no ko lakou hoea ana mai i Honolulu nei, mahope iho o ko lakou auau wahi kehau ana ma na puu o Makapuu.

 

Ke Ao Pili-olelo Enelani.

            Ua makaukau loa keia buke i keia wa no ke paiia ana aku, me he mea la ma ka pule mua ae nei o Novemaba e hoomakaia ai kona paiia ana. A ke haiia aku nei ka lohe i ka poe apau i makemake i keia buke waiwai nui no na kanaka Hawaii maoli, e hoouna mai i ka lakou mau kauoha i ka Lunahooponopono o keia Nupepa, ma ka Pahu Leta Helu 30, ma Honolulu nei. O ke kumukuai ma ka wa e paa ai ka buke, he $1.25.

            Aka, o ka poe e manao ana e hookaa mua ai i ka lakou dala i keia wa, e loaa ia lakou ka hoemiia ana, oia hoi, he 75 keneta. I keia poe e hoouna mua ia aku ai na buke mua e paa ana i ka humuia. O na kauoha e hoea mai ana mahope iho o ka paa ana o ka buke, e hoounaia aku no na buke ke loaa mai ke kumukuai, $1.25. Aole emi iho.

 

Hopuia ka Waiona.

            Ma ka auina la o ke "Sabati" i hala i hopuia ai e ka oihana makai o Honolulu nei, he mau huina lehulehu loa o na omole ame na aapu e ae i piha i ka waiona, ma na aekai ae nei o Waikiki, mai Sans Souci mai a hoea i Saratoga. Ua piha na kaa i keia mau ano omole a ukana wai-ona.

            Ma Sans Souci, ua loaa aku la i na kaiko o ke Aupuni he eha mau barela nunui i piha i ka bia a i wehe ole ia, ekolu mau pahu bia i hemo, ame na omole waiona he lehulehu. Olelo mai ka luna nui o keia hale o na barela bia i wehe ole ia, na ka poe koa Amerika.

            Ma kekahi mau wahi e ae oia aekai, ua loaa hou no he mau barela bia, he mau omole waiona lehulehu. Ua laweia mai keia mau mea apau i Kalakaua Hale. O na makai na lakou i lawelawe i keia hana, oia ka Hope Ilamuku Chillingworth, ka Makai-kiu David Kaapa, na makai Nigel Jackson, Gardner ame Henry Espinda o ka puali makai baisikala.

 

He Mau Papu Lewa no Hawaii.

            Ma ka noonoo ana o kekahi mau olohe kiai Aupuni o Amerika no ke kulana hana maikai loa e loaa ai ona mau papu pale no Hawaii nei, ua hooholo kekahi poe, ua oi aku ka palekana ke loaa ona mau mokukaua monita kiai awa ma Honolulu nei, me ka hoolako pono ia ana i na mea kaua ikaika a oolea loa, he mea ia e pale aku ai i ka hookokoke ana mai o na mokukaua o ka enemi i kona mau aekai. A ma ia ano nohoi, e hiki ai e hoopauia ka hoomoana nui ana o na koa ma uka o ka aina.

            O ka manao keia o Kenerala Merriama.

 

He Banako Lahui.

            Ua lauahea ae he mau lono maloko nei o ke kulanakauhale, e hoea mai ana kekahi haole nona ka inoa o Fletcher S. Heath o ke kulanakauhale o Nu Ioka, no ke kukulu ana i kekahi Banako hou, malalo o ka inoa ka Banako Lahui Mua. Ua oleloia o ka nui o kona kumuwaiwai e hiki ana ia i ka huina o $1,000,000. I keia wa, aia oia i Kapalakiko kahi i noho ai. Ma na lono i loheia mai, aia ma kona kua he poe waiwai nui, a me he mea la he poe ulakolako no kekahi o Hawaii nei i komo iloko o keia hui dala hou.

 

He Hunahuna.

            Aia ma ka mokuaina o Kansas, Amerika Huipuia, he auwaha paakai, nona ka manoanoa he 500 kapuai, a ua olelo ae kekahi kanaka huli-honua, ua lawa ia paakai no ke ao nei apau e hala ai he mau miliona makahiki.

            Ma Inia, o na loaa makahiki apau i hiki aku i ke 33 paona (me ke Dala Pelekane, like me $165 ma Hawaii nei) a oi aku, ua kauia he auhau. He hookahi wale no kanaka o loko o kela 700 ame keia 700 kanaka i komo iloko o na hoohana ana a keia kanawai auhau.

            Mamuli o kekahi kanawai o Amerika Huipuia e pili ana i ka loaa ana he mau uku makana mai ke Aupuni aku, i na koa moana Amerika, no lakou ka mokukaua a poe mokukaua i hoopiholo a hoopoino i na mokukaua o ka enemi, elike me keia kaua ana mai nei mawaena o Amerika Huipuia ame Sepania, e loaa ana i na alii moku ame na kanaka o na mokukaua o Adimarala Kamekona he huina o $208,700. Oiai, o ka nui o na kanaka o ka mokukaua Viscaya he 500; ko Maria Teresa 500; ko Adimarala Oquendo 500; ko Custobal Colon 450; ko Furor 67; ko Pluton 70; huina pau 2087 poe kanaka o keia poe mokukaua Sepania i pau i ka make i na Amerika. He $100 ka uku makana Aupuni maluna o ke kanaka hookahi, ua like me ka huina i hoike mua ia ae la.