Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 50, 16 December 1898 — Page 1

Page PDF (1.12 MB)

This text was transcribed by:  Rob Escuadro
This work is dedicated to:  ko'u hoaloha Gabriel Ah-loy Chun o Wailuku, Maui

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII.          HELU 50.          HONOLULU, POALIMA, DEKEMABA 16, 1898.          NA HELU APAU 2733

 

Hoolaha Loio.

 

W. C. Achi.    Enoch Johnson.

ACHI & JOHNSON,

LOIO!  LOIO!  LOIO!

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana

Alanui Moi.

 

W. R. KAKELA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

 

LYLE A. DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Notari no ka Lehulehu.

E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

Kihi o Alanui Betela me Moi.  Pahu

Leta 786.  Telepona 806.

 

Hoolaha Kumau.

 

Papa!  Papa!

Na Pani Puka

Na Puka Aniani

Na Olepelepe

Na Pou

Na O'a

Na Papa Hole

Na Papa Ku

Na Papa Moe

 

Na Pili Hale O na Ano apau.

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O na Ano Apau.

Na Palaki o na Ano he Nei Wale.

     Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka Uku Haahaa Loa

A like me ka mea e holo ana mawaena e Luna a me ka Mea Kuai.

     E Hoio Mai o Wao no Oukouu Iha.

     O ka eha ma ka umauma ma ka wa i loaa ai ke kanaka i ke anu, e kauelako aku ana ia i ka numonia (pneumonia).  O kahi welu huluhulu i hoopuluia me ka Laau Hamo a Kamalena, a hoopili iho ma ka umauma, maluna pono o kahi o ka eha, he mea ia e oia koke ai ka eha, a pale ia aku ka loaa ana i ka numonia.  E ola no ke kua eha ke hanaia elike me ia iloko o na hora pokole.  E kuaila ana e na poe kuai laau apau.  O Benson Smith & Co., na Agena o Ko Hawaii Pae Aina.

 

KA MEA HUNA POHIHIHI

Unihiia e Hooulumahiehie no "Ke Kilohaua Pookela o ka Lahui Hawaii."

 

MOKUNA 1.

 

KA WALOHIA.

     Ua hoea mai la ka hora weliweli i upu au ia e Geofere Tereveliana ame kana wahine aloha, ka Lede Beatirisia o Hametona Kakela, iloko o na makahiki he umikumamawalu, a laua i noho ai ke kane a ha wahine, ma ke ano maiu loa.

     Ua loaa laua i keia wa i ko laua enemi!

     Ua ikea ka Hea Huna Pohihihi o Hametona Kakela!

     I ka ike ana mai o ka Lede Beatriesia i ke komo ana aku o ka Haku Tereveliana me ka pupuahulu a nui, ua uwe ae la ia me ka leo kapalili, hookuu koke iho la ia ia Jose i lalo, lele ae la ia e puliki i ka a-i o kana kane, me he mea la, ua hooholo mua oia, ma kahi e make ai kana kane, oia pu no kekahi e make.

     "E na makai!" wahi a ka Haku Tereveliana i kuhea ae ai me ka leo nui ahiu, "e hopu oukou i keia kanaka.  G Geofere Tereveliana keia.  O ko ia nei hewa, he powa ame ka manao e hana i ka hewa pepehikanaka-ae-e pepehi mai ia'u a make.  He 18 makahiki i hala ae nei i lawelaweia ai e keia luna koko nei hana karaima.  E hopu oukou iaia!"

     I keia wa i komo aku ai na makai e hooko i ka leo kauoha o ka Haku Tereveliana.  Hoomaka aku la lakou e lalau aku ia Geofere Tereveliana, ia wa hoi o Beatirisia i pale mai ai me kona ilima i kekahi lima o na makai, aka, pane iho la kana kane.

     "E kuu aloha- e Beatirisia.  Mai hopohopo oe a mai makau.  Ua kokoke mai ka hora o ko kaua lanakila.  Malia paha o ka wa pono loa keia e hoike ai kaua ia kaua iho imua o ke akea, a e hoopauia hoi keia noho hnua ana o kaua.  E kuu aloha, e hookuu ae oe ia'u.  E hele au me na lima hooko o ke kanawai, a e noho hoomanawanui oe me na keiki, na lei aloha a kaua." 

     I keia wa i aau ae ai na maka o Beatirisia maloko o kahi hale hooluolu, me he mea la e hoomaha ana oia i ka ikaika wela o kona houpo, aia hoi, ike aku la oia i kona luai makuakane-ka Haku Hametona-e ku mai ana:

     Ua hele kona mau helehellena a haikea pu, a e hoike mai ana hoi kona mau ano apau i ke kaumaha kulipolipo o kona noonoo.

     "E Papa!" wahi a Beatirisia i kahea aku ai i kona luaui makuakane, me ka leo walohia, me na waimaka e hiolo ana ma kona mau papalina.  "E Papa hoi!  Ua lohe mai la anei oe?  Ke hooaopopo mai la anei oe i ka lakou mea e hana lokoino aloha ole mai ai maluna o Geofere Tereveliana?  E Papa!  He oiaio, e mihi aku au ia oe i kuu hewa - ae - me kuu mau waimaka, ke hai aku nei au ia oe, e Papa, owau ka wahine i berita ia ma ka mare hemolele me Geofere Tereveliana nei.  O ka umikumamawalu keia o na makahiki o ko maua noho ana ma ia berita.  O ka'u poe keiki ponnoi no keia - o nahua keia mai ka puhaka aku o kau kaikamahine nei,- o kou koko keia - a o kou io nohoi."

     Ma keia wahi i huli ae ai ua Lede Beatiriesia nei a nana ae la ia Alamira, ia Mirande ame Jose, oiai nohoi e hiolo makawalu ana no na waimaka ma kona mau papalina, alaila, huli hou ae la ia a kamailio aku la imua o kona luaui makuakane:  E Papa!  E kokua mai oe ia'u no kau mau moopuna nei!  E nonoi ae oe i ka Haku Tereveliana!  E Papa - e Papa e!  E make no au ke lawe aku lakou i kuu kane nei mai a'u aku!  O my husband!  O my children!"

     Me ka leo uwe, aia o Jose ua holo aku la a paa aku la i ka Haku Hametona ma kona mau wawae, a ke kahea ae la oia iaia:

     Grandpapa, e aloha mei oe ia papa.  E hoopakele oe ia papa.  E aloha mai oe ia'u!"

     E kuu makamaka heluhelu, e ku iki kaua maanei, e nana ae kaua i keia hiomona walohia e ku mai nei imua o uame a'u.  E hoomanao iho oe i ka wahine i ulupunniia kona aloha pili paa i kana kane e paa ana iaia me ka walohia nui - e nonoi ana hoi i kona makuakane e komo mai ia e kokua iaia ma ka hoopakele ana ae i ka mea ana i aloha ai.  E nana i keia moopuna uuku loa e puliki ana ma na wawae o kona kupunakane ame ka leo walohia, e nonoi ae ana iaia e hoopakele i kona papa.  E hoomanao iho i ka hoike ana a Beatirisia imua o kona luaui makuakane no kona mare ana ia Geofere Tereveliana.  E nana ae oe, e kuu makamaka heluhelu, i ko ka Haku Tereveliana.  E nana ae oe, e kuu makamaka heluhelu, i ko ka Haku Tereveliana e ku la me ka piha ahiu i ka inaina ame ka huhu.  Aka, e kuu hoa uhaiaholo o keia moolelo, e hoomau aku kaua i ka nana ana.

     Ua komo aku la ka leo aloha o Jose iloko o ka puuwai o ka Haku Hametona, a haloi ae la hoi na waimaka ma kona mau maka, a ma ia wa huli ae la ia a pane aku la i ka Haku Tereveliana:

     "E kuu haku - e Tereveliana - aole anei hoi i laka iho la kou inaina maanei iho la?  O kau keiki nohoi keia o Geofere.  No'u nei hoi, e nana mai oe ia'u - e nana mai hoi oe i ko kaua noho hoaloha ana no na makahiki lehulehu loa - ea, e aloha mai oe ia'u mau moopuna hala ole, nolaila, i nonoi aku au ia oe, ma ko'u ano hoaloha nou. e hookuu oe ia Geofere!" 

     Me na maka ahiu, ka hiohiona leleiona ano pupule maoli, huli mai la ua Haku Tereveliana nei  pane mai la i ka Haku Hametona:

     "Ina no he anela mai ka lani mai ka mea i hele mai nei a nonoi mai ia'ui.  aole no au e ae aku i kana noi.  Nono!"

     I keia wa hoi, i holo mai aia o Alamira a haule iho la ia ma ke alo o ua Haku Tereveliana puuwai uahoa nei.  ma ke kukuli ana, a pane ae la ia:

     "E kuu kupunakane, ka mea a'u i aloha ai me kuu puuwai apau - e aloha mai oe ia'u, a no'iu nei hoi, e hoopau oe i kau hoopii no kuu papa aloha.  E aloha mai ana anei oe ia'u?"

     I keia wa i ku iho ai ka haku Tereveliana, nana iho la maluna o Alamira, hoholo ae la he ula ano e ma kona mau maka mahie mai la kona nanaiua uahoa, a auehe iho la ia e lalau iho ia Alamira e hapai ae iluna, oia ka wa a ka Haku Adelo i hawanawana iho ai ma kona pepeiao.

     Ua hawanawabna iho la ia, i na olelo ana i hoike mua mai ai imua ao ka Haku Tereveliana, ma ke ano, oia na huaolelo hoino mai a Alamira aku, a o ka wa ia a ua elemakule nei i ala hou ae ai iluna, a haikea pu hou ae la kona mau helehelena, ame ka leo inaina, pane ae la ia:

     "O kou noi ana aku i ka pohaku puanuanu o kou noi ana mai nohoi la ia'u.  E na makai, e hooko oukou i ka oukou hana.  Makemake au e hooko ia ka pono io maoli!"

     Ia wa hopu aku la na makai ia Geofere a paa.

     Kaawale mai la o Beatirisia mai kana kane mai.

     Uwe ae la ia me ka leo nui, me ka pliki ana o kona mau lima ma kona umauma.

     Aia hoi o Mirande ke paa mai ia i kona makuahine, me kona olelo ana iho:

     "Mama - mama - e hoomanawanui!"

     Ua lalau iho la ka Haku Hametona ia Jose a hii ae la, holo mai la ia a paa iho la ia Alamira e uwe ana ma na kapuai o ka Haku Tereveliana, a o ka Haku Rosevena hoi, ua holo mai la a hopu mai la i kana aloha, oia o Alamira.

     He mea oiaio, he hora ia no ke kaumana, ka ehaeha ame ka walohia.

     A mamua ae hoi o ka haalele ana iho o na makai ia loko o kahale o ka ehaeha, aia hoi, loheia aku la kekahi leo i ka poha ana mai me ka moakaka:

     "Hold!"

     Ua puiwa ae la na mea apan'no keia leo, a hoolana iho la na mea apau.

     E nana! E nana! ke poha mai la ka lama o ke ao.

     (Aole i pau).

 

Elua mau Ninau i pane ia.

     Heaha ka waiwai o kou hana ana i waiwai oi aku o ka maikai mamua o ka kou hoa paonioni, ina e loaa ole ana ia oe he kumukuai oi aku o ka maikai?

     Pane. - No ka like loa ana o na kumukuai o na waiwai elua, e kuai auanei ka lehulehu i ka mea oi aku o ka maikai, a nolaila, o kahi puka e loaa mai ana ia makou he uuku no paha ia, ma e ana uuku loa, aka, e mahuahua ana no nae ia ma ka huina houluulu nui o na puka.

     Pehea e maopopo ai i ka lehulehu o ka oukou ka mea oi loa aku o ka maikai?

     Ina e hoounaio ia aku ana na waiwai elua imua o ka lehulehu, e hoao like ia ana laua a i elua, a e haawi koke ana ka lehulehu i ka lakou olelo hooholo maluna oia mau mea elua, a e lawe wale ana no lakou i ka mea oi aku o laua.

     O keia ka mea e hoomoakaka ana i ke kumu o ka nui o ke kuaiia ana o ka Laau Kunu a Kamalena.  Ua inu na kanaka i keia laau no na makahiki he lehulehu, a ua ike lakou he laau ia i hiki ke hilinaiia i na wa apau.  Malia paha e lilo ana no lakou ma kekahi mau laau e ae, mamuli o na ohohia ana o ka manawa, a me na hana hoikeike ano hou, me na olelo haanui, aka, e hoi hou mai ana no nae lakou i ka laau mua a lakou i ike ai he hiki ke hilinbaiia, a no ke kunu, ke anu ame ke kunu ho, aohe lua e loaa ka Laau Kunu Ola a Kamalena.  E kuaila ana e na poe kuai laau apau.  O Benson Smith & Co. na Agena no ko Hawaii Pae Aina.

 

     Ua hooholo ke Kahu o ka Ekalesia o Kaumakapili a pela pu no paha kona aha luna, e hookaawale i ka La Karikimaka no ia hana wale no.

 

Ka Hoikeike Nui o na Mea Ulu

MA

HILO, HAWAII.

He Kumu Hoeueu Ohohia.

     O ka makamua loa keia o ka malama ia ana o kekahi hoikeike o na mea ulu ma keia mokupuni a o keia Paeaina hoi: a o ka hoala ana a ko Hilo poe no keia hana, ke manao nei au, he hana ku i ka naauao, a e hoala ana i ka ikaika hana o ka poe hoomakaulii o ka aina.

     Ua hiki kino au ma keia hoikeike i malamaia e ko Hilo poe, a ua ku i ka nani na mea i hoomakaukauia, a ua makaikai ia me ke ohohia nui.

     Ua malamaia kela hoikeike ma ka halekuai o Holmes mamua kokoke ma ka uapo, a au piha pono kela keena i na mea hoikeike, ame kekahi kahua ma alo iho o ua halekuai ia, a ua paniia ke alanui e hiki aku ai i ka uapo  Ua hoopihaia keia mau wahi me na mea ulu like ole o kela ame keia aon, a ina e komo aku oe iloko me he la aia oe iloko o ka waokele e hanu ana i ke ala onaona o na pua aala o ke kuahiwi. 

     E ike ana oe e ulu ana ka maia e ia'u ana na ahui maia ua pala; e ulu ana no ke ko, ke kulina, na kumu alani ua hele a pala; na ka-waina me na huihui waina ua pala, na mea kanu pua me ko lakou mau pua ohaha; na mea ulu o ke kuahiwi; na alani ono o Kona, na ko loloa o Kau, na hua ai o Olaa; na uwala kahiki o Waimea, a pela aku, a pela aku, pau ole ke hoike aku.

     Ua hakilo au mai loko mai o keia hoikeike a ua loaa ia'u kekahi mau mea e hookau aku ai i na helu kiekie maluna o na apau kahi o lakou i laweia mai ai, a penei:

     Ma ka nunui o ke kala, ka niu ame ka maia ua lilo ka helu ekahi i ka Apana o Kona Hema a e mahaloia o J. K. Kauanae ame S. Kailihiwa, he mau hoahanau, no laua keia mau kalo nunui, i kanuia me ko laua mau lima ponoi.

     O. G. Moa, ka mea nana i hooulu i kela ahui maia; a ia D. W. Lilikoi ka mea nona kela niu nui.

     Ma ka maemae o ke kope, ua lilo ka helu kiekie ia Kona Akau, oia no ke kope i hoomaemaeia ma ka hale wili kope o Hackfeld ma ma Kailua.

     Ma ka oi o ke pu nui ame na uwala kahiki, ua lilo ka helu kiekie loa i ka Apana o Kohala Hema:  mai Waimea mai kekahi pu nui i hiki aku ke kaumaha maluna o ka 140 paona i hoouiu ia e Miss Lyon:  a o ka uala kahiki e Mr. Paul Jarret.  He mau pu nunui e ae no kekahi i hiki ae ma keia hoikeike; hookahi mai kahi o D. H. Hitchcock mai i hoouluia e Antone Soares Mello, aole nae i like aku ko laua nui me ko Waimea mai.

     Ma ka oi loa o ka nunui o ka alani, ka loloa o ke ko ame ka ono o ka apala, ua lilo ka helu kiekie i ka Apana o Kau.

     No ka mahiko o Pahala, ke ko o Lahaina he 15 kapuai ka loihi, no ka mahiko o Naalehu ke ko Rose Bamboo Cane 16 kap. ka loihi; na Geo. Kimokeo na alani nunui loa i ikeia iloko o ka hoikeike.  O na apala ono no Kapapala na J. Monsarrat.

     No na Apana o Hilo, he nui na mea e loaa ai ka helu kiekie - 1.  Ma Kaumana he kulina 12 kap. 3 in.  ke kiekie i hoouluia e Hutchinson.  2.  Na ulu nunui, (bread fruit) i hoouluia e Mr. Lyan; 3.  He ahui hala nui i hooulu ia e James Hapai; 4.  Kalo Pake, he 30 paha paona; 5.  Na alani Pake; 6.  Radish nunui i hoouluia e Mr. Snow; 7.  Na ahui kalina nunui i hoouluia e Mr. Wm. Nailima, a he nui aku na mea i koe i hoouluia ma ka Apana o Hilo e hiki ole ia'u ke huai pau aku.

     Ma ka Apana o Puna, no laila mai ka uhi nunui loa.

     Ma ka hoomaopopo ana ma ke ohohia ma ke kokua ana i keia hana, ke haawi aku nei au i na hoomaikai ana maluna o ka poe o Kona Hema na lakou na mea hoikeike i kokua pu mea pono ke haawi ia kekahi helu kiekie no ka Apana o Kona Hema, ma ka nui o na mea hoikeike i hoouna ia, me ka nana ole i ka nui o na pilikia o ke alahele o kahi e hiki aku @ @ Ua kau aku keia mau ukana ma ka mokuahi Mauna Loa.  a ieie ma Punaluu kau ma ke kaa ahi lele ma Pahala, kau ma ke kaa lio hiki i ka Lua-o-Pele hoaumoe ma laila. kau hou ma ke kaa lio a hoea i Hilo, na au i ke kai.  hoio ma na kuia pii ma na kuahiwi komo ma na ululaau puka i kai o Hilo.  loa ka helena a hiki i kahi i makemakeia.

     E ko Kona Hema poe ua nui ke ohoina ia o kau mau mea hoikeike, aole no ka nui o ka waiwai io, aka, ua kakaikahi ka ikeia e ko Hilo poe ame ka lakou mau hana i ka wa o ko kakou mau kupuna.  O na mea hoikeike o Hilo iho, ua ike mau lakou ia mau mea, a ua pakua i ko lakou mau maka a o na mea mai kuaaina mai he mau mea hou ia i lakou.  A o na mea hoikeike o Hilo, he mau mea hou ia i ka poe o ke kuaaina.

     He nui ka waiwai o keia hana i ka poe e ake ana i ka hoomakaulii ha@ a hookuonoono.  O ka ike ana i na mea i hoouluia ma kela ame keia wahi he mea ia e hooikaika ai i ke kanaka mahiai e hana no ka lanakila no na hoikeike o keia mua aku.

     Ma na po Poalima ame Poaono, Novemaba 25 ame 26 ua piha loa keia hale hoikeike i na makaikai me ke ohohia nui.  Me na buke kekahi poe e ninau ana a e kakau ana i na inoa o na mea ulu like ole, aka, eia ka mea minamina i ko'u noonoo ua hapa loa na Hawaii ponoi me keia hana.

     Ke paipai nei au i na Hawaii ponoi e hoeueu kakou ma keia hana e hoomahui ma na hana maikai, a e komo pu kakou me na poe i pauiehia ma ka oihana mahiai, e hahai mahope o ko lakou meheu, a oi aunei ke alanui e loaa ai ia kakou ka hilinaiia ame ka nohona pomaikai no keia mua aku.

     Owau iho no me ke aloha,

                                                                        T. K. R. AMALU

                                                                      Hookena, S. Kona, Dec. 1, 1896.

     (E ka makamaka, he manao waiwai nui kau i hoouna mai nei.  Nui ko makou mahalo i keia manao. - L. H.

 

HE ALEMANAKA MAIKAI.

     E loaa ana no ka hapaha dala wale no he Alemanaka maikai loa ma ka halekuai buke ma Alanui Papu, ma keia aoao aku o ka halekuai o Hali ma, ola hoi ka halekuai buke Golden Rule Bazaar.  He Alemanaka keia i hoonaniia me na kii i hanaia me na wai hooluu nani.  O ke kii mua, he kii ia e hoike ana i ke ano o ka Ahuaina Hawaii, a aia ia kii maluna ae o ka malama o Ianuari (1899) e hoike ana hoi i ka ahaaina hapenuia.  A o ko kii hope loa, oia ke kii o ke okiia ana o ke ko, a e hoike ana ia i ka mah@ ana o na upka o ke kopaa.

     He mau hebedoma kakaikahi kou a makaukau loa kela Hotele o Waialua ae nei, e noho luna nui ia aku ana o Konela C. P. laukea, he hoaloha oialo nbo na kanaka Hawaii.

     Kokolo lua ka hoi ka ohu ma na poe puu o uka ae nei o Nuuanu a hoea iluna o Puowaina ma ka auina la Poakolu nei.  Eia nae, he maikai wale no na mea apau.

     Ua hoopuka mai ka Lunakanawai Kiekie Alapaki i ka Olelo Hooholo a ka Aha Kiekie ma ka noi palapala kuu kino a na Pake i kaohiia ai ko lakou lele ana mei no uka nei o ka aina malalo o ka Olelo Hooholo a Newlands, e hookuuia ua poe Pake la e lele mai a  e komo mai i Hawaii nei.

 

Metropolitan Meat Co

(Hui Kuai Pipi Metropolitan.)

G. J. WALLER, (Wala) - Luna Nui

108 Alanui Moi.

 

Poe Kuai a Hoolako i na Moku

ME

Na Io Pipi, Hipa a pela'ku.

     E loaa mau ana na Manu ame na Kamano i hooku'ihu'iia iloko o ka Hau.

     Makepono ke Kuai i na I'o Pipi maanei.

     TELEPONA HELU …….45

 

 

     {O keia ke Kii o kela kanaka no ka inoa o Kapena Freyfus, ka mea nona ka hihia i hoonioni nui ae la Farani i keia mau la.}