Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 50, 16 December 1898 — Ka Liona o ka Akau He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus. [ARTICLE]

Ka Liona o ka Akau

He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus.

Kakauia e (!. A. Henty u unuhiia e kekahi mea unuhi mooleho J:e Kuokoa. Ua 'hooholo like ae la ua poe powa nei e lilo keia i kuke, nolaila, huli aoaai la ke alakai a kamailio mai la iai& nei: "Ke lohe ae la no oe i ko makou hoo2iok> like ana e lilo oe i kuke na matou, nolaila, e koho oe i keia wa i &a mea au e hana ai, e lilo paha oe i &nke na makou, a i ole. e ai poka paha ©e mai a makou aku? ' Ua koho iho la o Maka-mu o ka oiIhaaa kufoe na na powa oia kana e 3ama ai. I keīa wahoi, pane hou mai la ke alakai o ua poe powa la: "E hoomanao poina oie oe e nei wahi keiki, ma kou wa mua loa e hoao ai e ihoio mahuka mai a makou aku, o liou ma. Ie e li ia ai e makou ma ke kumulaau mua loa e loaa ana iar makou/' ) Alaila, huli ae la ia a kamailio aku | la i kekahi o kona poe kanaka. e kau i aku o Maka-mu maluna o kona Ho a e hoihoi aku iaia no ka hale, a e kiai; onakaala loa ia hoi oia: , j Ua kau aku la o Maka-mu maluna o | ka lio o ke koa powa i kauohaia ai e lawe aku iaia no ko lakou hale, oiai 2mm ke koa powa i hele wawae ai, a makope iho o ka hala ana o na mile o ko laua heie ana ma kekahi aiahele inoino loa, hoea Hku la laua ma Ih». kumu o kekahi puu, a ia maduna pooo ino o ua wahi puu nei e ku ana 3ie hale kakela kahiko. 9fa keia wahi ike aku la o ilakamu I kekahi mau kanaka elua e noho ana r§inna o ka manu a e holoi ana i ka 3ana mau pu. U īilo keia ike ana aku ona i keia mau kanaka i mea hoopili- >. tia Joa mai i kona noonoo, oiai, o kana anea i hooholo mua ai iloko rho ona, «ia kona manao ana e haawi "kalo imiiianahana." i kahi koe nona ka lio ana e kau pu ana, ma< ka wa e lele iho ai ilalo mailuna iho o ka lio, a toe holo pono ia hana ana e hana aku oia kona wa e holo mahuka ai. j "Ha-lo!" wahi a kekahi ona kanaka e holoi pu ana i pane mai ai i- ko Makamu kokoolua, me ka ninau ana mai, "Owai hoi keia wahi keiki?" "He pio keia na kakou. Mamuli o ka makemake o ko kakou aiii, ua iilo keia i kuke na kakou. Ua makemake ole loa ke kapena o kakou i kahi kuke hapauea kahiko a kakou no ka uaua mau o kana mau io pipi palai ke hana anai na kakou. Ua kauoha mai nei ke kapena ia'u e makaala loa olua i keia kanaka opio, a o kekahi keia o na 'liikoa o loko o ka pualikoa Sekotia o ka Moi o Suedena; a ina e hoao ana oia nei e holo malu e ki aku iaia i ka pu." Maanei kukulu iho la ua wahf koa powa nei i kona lio. iho la hoi o Makamu mai luna iho o Ka lio, a, ' alakai akū la kahi koa iaia no ka hale kakela. I ko laua -hoea ana aku i ua hale kakela 'la, ike iho la o Makamu, he liale ia i hooponopono hou ia kona mau wahi hemahema apau, a, i keia va» he hale paa maoli ia ma na ano apau. AlAkai aku la kahi koa powa iaia tnei a hoea iloko ponoi o ua hale la. 'Aia ma ko ia nei rumi i komo aku ai e a ana iie ahi hoopumehana, a mai ieia wahi aku lawe loa ia aku la keia nololeo o ka hale kuke kahi hoi o kana Irana i oleloia ai.

■Ma ka rumi kuke ike aku la keia he wahi kanaka ano elemakule, a oia ke lawelawe mai ana l na īpu-hao ame na mea e pili ana i ka oihana kuke. I keia wahi kanaka kahi koa i kamailio aku ai: "E lake, eia kou pani ma keia wahi. 0 keia kanaka opio ka mea nana e lawelawe aku ana ka oihana kuke ma keia wahi. a i ka la apopo e kau oe maluna o kou lio ae hele aku oe me na poe e ae o kakou ma kahi a ko kakou alakai e olelo mai ai ia kakou e liele." "A-ha!" i pane mai ai kahi kanaka kuke me ke ano huhu, "e hele au me oukou a i ko'u hoi ana mai i ka hale nei, e ai auanei au i ka ai i kuke hemahema ia e kea wahi keie ea?" Huli ae Ja ua wahi kanaka nei a kamailio mai la ia Makamu me ka piha inaina o kona mau maka: "Heaha kou ike i ke kuke e nei wahi keiKi?" 4, He walii ike uukii loa ko'u ma ia hana," wahi a Makamu i pane aku ai me ka hoike ana aku i kona ano hoihoi a eieu," aka. aoie hoi he liewa o ko'u hoao ana aku i ua wahi ike uuku la o'u. Manao au i ko'u lawelawe ana i keia hana, e hana ana au me ka manao ana owau 110 kekahi e ai aku ana 1 na mea ai a'u i hoomakaukau ai. Nolaila. mamua o kou haalele ana mai ia'u, e oluolu oe e hai mai ia'u, heaha la ko loko o keia mau ipuhao?" Me ka namunamu ana nohoi. hoike J aku la o lake i na mea apau iioko o jkeJa ame keia ipuhao e kau ana mat luna o ke kapuahi, a haalele mai la ia ia Makamu. I I ka'wa i noho liookahi iho ai o Makamu iloko o ka hale kuke ua lawe- \ lawe aku la ia i kana hana me ka eleu, ! a mamuii hoi o kona kamaaina i ke ! ano o ke kuke ia ana o na mea ai o ioko o na puaiikoa ana i noho ai, a pela nohoi me kona maa ia hana ma kona home ponoi iho ma Sekotia, ua holo pono kana hana. Ua noonoo pu iho la nohoi ia no ka mea e piii ana iaia. Ike iho la ia, aohe hana maikai e ae ana e hana ai, | o kona lawelawe hana wale aku no malalo o ka poe ana i noho pio ai me ka manao hoihoi ame ka eleu, me ke kaii hoomanawanui ana hoi no ka wa pono e hiki ai iaia e hoopakele iaia iho inailoko aku o na lima o ka poe na lakou oia i paa pio. I ka hele ana e ahiahi moiehuiehu, huii hoi mai ia ka puulu p na powa, a i ko Makamu hoomaopopo ana aku i ka nui o keia poe, ua hiki aku ko lakou nui 1 ke kanakolu. Ma ka ia nei apana hana hoi, ua ike keia, aoie i maikai loa ke kuiana o ka hoomakaukauia ana o n mea ai, oiai ma ko ia nei wa i hoomaka ai e lawelawe i ka oihana kuke, ua aneane moa na mea ai i hoomakaukauia e lake; aka. ma ko ia nei wa nae iiawe ai i na mea ai apau iiuna o ke pakaukau, ua noho iho la hoi ko ia nei poe haku a ai i na mea i hoomoaia, ua nui loā ko lakou mahaio iaia nei no ka maikai o ka ia nei kuke ana. 0 kekahi mea o ia nei i mahalo nui ia ai, oia ko ia nei hoahu nui ana i ka -wahie iloko o ka hale kuke, a e a mau ana nohoi ke ahi no 'ka hoomahanahana mau ana i ka wai wela. Ua iilo ae la keia i mea makemake nui loa ia e na powa, a ua ae ia keia I e hele e imi wahie maloko o ka pa o ka haie kakela; aka, ma'kela ame keia wa a ia nei e hele ai i lia imi wahie maloko o ka pa o ka hale kakela a wahi e ae paha o ua haie paahko nei i hoopaa pio ia ai keai, e ike mau ana keia i kekahi koa kiai mp ka puka pa i īako pono me na pu panapana ame ka laau ihe. i I ka pau ana hoi o ka ia nei hana ma ke aliialn, a ma ko ia nei wa e hiamoe ai maloko nohoi o ka rumi kuke, e paniia mai ana ka puka, me ke ; kiia ana mai a paa, alaila, kaomiia mai la he mau kauku laau nunui ma- . waho mai. 1 kekahi la, ua <hele iho la keia i ka huli wahie malalo o ka hale kakela,

j a ma ia wa hookahi nohoi e uana a e i hakilo pono ioa nohoi ina paha e ike I ana oia i wahi e hiki ai iaia ke hemo ! malu mai loko aku o ka hale kakela, aka, aole oia i ike i kekahi wahi kupono e ko ai kona makemake. I kekahi la mai, ua pii ae la ia noluna o ka hale kakela a hoea iluna loa a malaila oia i nana iho ai i ke ku ana o ua hale kakela la. Ike ak ula ia mai ia wahi an e ku ana, i na kanaka powa elua ana i ike ai ma ka la mua ona i laweia mai ai i ka hale kakela, e noho ana ma ke kumu o ka pali, a oia nohoi kahi e hoea aku ai ke alanui oolowi e iho aku ana man ka hale kakela aku. Ma na aoao e ae apau o ua puu la, aohe alanui e ae, aka, o keia wale no. Nolaila, ike iho la ia he mea makehewa iaia ka manao ana e hoeha i ke koa kiai ma ka puka pa o ka hale kakela, a ma ia wahi hoi ia e puka aku ai, oiai e halawai aku ana no ia me ke'a inau kanaka powa elua i hoonoho ia ma ke kumu o ka pali. 1 ko ia nei nana ana hoi ma kela ame keia aoao o ua hale kakela la, ike iho la no keia aohe wahi e hiki ai ke pakele. Aka, •wahi nae ana i noonoo iho ai, o ke alahele wale no e paloele ai ia, oia ka hiki ana iaia ke hookuukuu iaia iho ma ka aoao mahope o ka hale kakela ina nae e loaa ana iaia kekahi kaula loihi nona loa he kanahiku-kumama-lima kapuai ka loa. Nolaila, me keia manaolana, hoi iho la keia ilalo o ka hale kakela a noke aku la i ka huli i kahi e loaa ai ona kaula e kupono ai no ka hana ana i makemake ai, eia nae, aohe loaa. Ia auina la nae, ua huli hoi mai la na haku pow.a ona me kekahi pu-a pipi, a hookahi o keia poe pipi ua hoopii loa ia mai a komo iloko o ka pa o ka hale kakela, a malaila i pepehiia iho ai ua pipi ia. Ua haawi ia mai la na Makamu ka lole ana i ua pipi la, me kona kauohaia ana mai e malaana pono loa oia i ka ili maloko o ka hale kuke, a e kapi paakai hoi i ka io pipi a hookomo iloko o na pahu nnnui maloko o ka hale luike. Me ka eieu lole iho la keia i ua pipi la, a i ka pau ana, ua okioki ilio la ia mn ka mahelehele pono ana i na apana o ua pipi la i hiki ai iaia Ue hoihoi aku iloko o ka hale kuke. 0 ku iii hoi keia o ua pipi ia hoihoi aku la no keia noloko o ka rumi kuke. Mahope iho o ka pau ana o ka paiua ahiahi, a olai hoi na powa, e hauoli ana ma ka inu ana o ko ia nei wa Ui i hoomahoiahoia ae ai ka ili pipi inaloko o ka haie kuke. Okioki ae la keia i na kihi, ma ke ano noepoe. Peia ka ia nei hana ana a hiki i ka loau ana he poepoe maikai, a o kona wa ia i oki iho ai i kaula ili maoli o ekolu iniha ka laula. I ka heie ana hoi a pau pono ua ili nei iaia i ke okiokiia ma ia ano, ua loaa Iho la iaia he kaula ili he 100 kapuai ka ioa. lJa hanala keia hana e ia nei me ka hiklwawo loa, a ma ka wa i pau ai kana hana ana, ua heie koke aku la ia iioko o ka ruml aina, a maiaiia ia i noho pu iho ai me na powa. Ua hana keia ia hana i mea no lakou e hoohuoi oie ai iaia. Oiai hoi ia e noho pu ana me iakou, lohe aku ia ia l ko lakou kamaiilo aua no ko lakou hele ana aku e kaua poipo maluna o kekahi wahi kulanakauhale he aneane 30 mile ke kaawale mai ia wahi aku. Lohe aku la keia i ka olelo ana mai a ke kapena o ua powa nei. he wahi kulanakauhaie piha waiwai loa ia. He kuonoono na kanaka o ia wahi, a mamuil hoi o ka hala lou ana o ua wahi kulanakauhale nei ma kahi hele mau ole ia e na pualikoa. ua pakele ia wahl mai ka holapuia ana aku e na koa o kela ame kela aoao e kaua ana ia wa. Ua hooholo iho la ua poe powa nei e hele aku lakoa no ua wahi kauha.e la i ke kakahiaka <> ka Uia o ka iu mai ia ahiahi aku. Nolaila. i kekahi ia ae, mahope iho o ka hala ana o kekahl poe powa no na hana maa mau ia lakou, a noho iho la hoi kekahi poe e hoomakaukau i ko lakou mau lako kaua no ka hele ana aku i kahi kauhale o Glongan, oia ka Ava a Makamu i hoomakaukau iho ai no kana huakal holo mahuka mai loko $iku o ka hale kakela. Ua haiihali aku la o Makamu i kp kaula ili ana i hoomakaukau ai iluna 0 ka hale kakela. Nakilkil iho la ia 1 kekahi piko o ua kaula ili la ma kekalii kia pohaku o ka pa pohaku nihoniho e hoopuni ana ia luna o ka hale kakela, a hookuu aku la apau ka loa 0 ke kaula ili ilalo. I ka makaukau pono ana o na mea apau, o ko ia nei iho aku la no ia ma ka paia o ka hale kakela me ka hookuukuu ana iaia iio ilalo ma o ke kaula ili la. I kona liaule maikai ana iho ilalo, aole ia i hookaulua iho ma ia wahi, aka, ,me ka eleu loa ame ka mama nohoi elike me ko ke dia noho ululaau ua holo aku Ja ia no ka ululaau a nalowale aku la. iMamuli hoi o ko ia nei hoomaopopo ana i kekahi mau olelo a* na powa i ka powa mamua iho no ke alahele e hoea aku ai i kahi kulanakauhale o Glongan, oia alahele no kana o ka huli hele ana aku iloko o ka ululaau a hiki 1 ka loaa ana iaia. Hala mai la ka ululaau iaia nei, puka aku la k«ia ma kekahi kula malaelae. laia nae e hele ana, ua hoomanao ae la keia, ua han oia i na keehina hana apau maloko o k hale kuke e komohia ole ia ai ka hoohuoi iloko o na powa ina e hoea aku ana kekahl o lakou iloko o ka hale kuke. Oiai, ua hooma-

kauku no keia i na ipu waina a piha i ka waina. Ua kukuiu no keia i na kiaha ma īa wahi—ua pau no iaia aei i ka okiokiia na apana palaoa me na apana io pipi roke maalili, a ua makaukau no na mea apau. Ua hoomaopopo hoi ia, mamuli o ka makaukau pono ana o keia mau mea, he kumu ia e kahea ole ai na powa iaia no kekahi mea a lakou i makemake ai, oia paha ka waina ame ka ai, a he mea hoi ia no ia nei e ikeia a^. Hoomau aku ia no keia i ka hoio ana, a ma kekahi wahi hele malie aku la nohoi. 0 ko ia nei ake loa, oia kona hiki e ana aku i kahi kuianakauhale o Glongan mamua o ka hoea aua aku o ua powa ialila. He mau hora okoa nohoi ia o ka ia nei hele ana hoea aku la keia i ua wahi kuianakauhale nei. 0 kahi mea kupaianaha loa nae i ka ia nei hoomaopopo ana iho, oia kona ike wahi kanaka ole ana aku e maaloalo mai ana ma ke alanui, a e noho mai ana la hoi ma na hale; aka, he mehameha pu wale no kana o ka ike ana aku ma na wahi apau. Aka, hoomanao koke iho la keia, he la Sabati ia ,a manao iho la ia ua pau na kanaka i ka pule, a oia ke kumu o kon ike ole ana ia lakou ma na alanui a ma na kauhale, nolaila, hele loa aku la no kahi ana e ike aku ai i kahi i akoakoa ai na kanaka. laia no e hele ana lohe aku la ia i ka poha ana mai 0 kekahi mau leo himeni mai kekahi hale mai, a manao iho la k<ūa, ka halepule ia ī akoakoa ai na kanaka. a hele aku la keia no ia liale. E haniama ana nohoi ka puka o ka hale, e nolio mai ana na kanaka iloko. Koino aku la keia, a noho iho la ma kekahi noho e pili ana ika puka. ike aku la keia he poe kane i hiki aku ko lakou nui i ka 20, a he poe wahine ine na kaikamahine ame na keikikane. O keia poe a])au ke himeni ana. Ma ko ia nei wa nae i komo aku ai ua huli mai la na maka o ua poe Ut a nana mai la iaia nei, aka, no ko Likou lilo Joa i ka himeni ua hoomau u!e mai lakou ika nana ana iaia nei 1 ka pau una o ka himeni, ua ku mui ia ke kahunapule a haawi mai la i ka pu e hookuu a haawi pu mai la nohui 1 kana iioomalkai ana. Alaila. puka mai lu ua poe la no waho. o ka hope loa oia no ke kahuuapule, u oia ka uiea 1 hele mai, a, aloha mai la ia Makamu. me ku olelo aua mai: "He malihini oe i ko uiakou wahi nei. He kakaikahi loa ka wa e hoeu mul al kekahi mallhini i Ulongu» u« i i l'a oi aku ko makou maikai, o makou kamaaina wale iho no ke noho i ko niakou wahi nei mamua o ka huikau pu ana mai o na mulihlui. oiai o la poe iloko o keia mau la kupikipik'.o. j he poe hoohuoi loa ia lakou e ua kamaaiua o keia wahi. Aka. nou e ke kauaku oplo. ke holke mai nei kou uhane ,aole oe he maUhlni no ka munuo Ino la niakou nei. Noiaila, « ke kanaka opio, heaha kau nuhou i lawe mai uei ma keia la hoiino i o iuakou nei ? ' Maanel hoike aku la o Makamu i na uum apau e plli aua iaia, mai kv>ua hoie pu c\na mai me ua koii Ausetut'ia mululo o Keneiula Tllly—ko«a holo muluiku ana - koua paa ana iloko o ka iima o na powa- Kona pakele ana mailoko nuu o ko lakou liina koua loh** ana i ka manao U'le kinn>po ana mai a na powa maluna o kahi kauhale o Glonsan—kona hoea ana mai ia wahi no ku hoike aua aku l ua kanaka oia | wuhi no ka piiikla e kau mai ana m tluna o lakou—kona makemake loa e haawi nku i ua kokua ana a|«iu i hiki iaia i mei\ e i»akele ai ua kanaka oia wahi, a e loaa ai hol he hoopai kupono no ua powa na lakou oia i huuiUo i kuke. Hoike aku la nohoi ia iniua ♦> ke kahunapulo. he alilko;i Sekotia «>U noloko o ka puulikoa o ka Moi o Su*ilena. 1 ka lohe nna o ua kahuuapule nei t ua olelo a Makiuuu, ua hookaumaha loa ia iho Ui kona noonoo i koua ike ana iho e hele mai ana na powa o Wutefabuga e holapu mai l ka ino maluna o lakou, alaila. hull mai ia ua kahunapule nei a kamailio mal la ia MaKamu: "Ke haawi aku nei au la oe. e ke kanaka opio puuwai koa i ka'u mau huomaikai ana no kou 1110 ana i anela e hal mai ai imua o olakou i k«n i lono Ua loaa ia makou ka lokomaikai «» k»* Akua, ma ou la i keia la hoano. K hoouna aku ana makou i ka makou mau wahine ame na keiki a makou. pela pu hol me na holoholona a makou ma kekahi wahi e malu a e palekana ai laKou mai keia poe keiki mal a ka hewa." Alaila. hiiī! ae la ua kanaka nei a haawi aku la i kekahi kauohu i kekahi wahine aoo e lawe mai i waina ame ona mau mea ai na Makamu. "Oiai," wahi a ua kanaka nei o ke Akua i kamailio ae nei," ua loihi ke ala i hele mal nei mai kela punana mai o na keiki a ka hewa a hoea iho la ia nei me ka puolo a ke aloha o ke Akua." Ma ia wa hoi ninau aku la o Makamu i ua kahunapule la: "Pehea la: e kahea ae paha au i kela poe kanaka a hoike aku ia lakou i ka pilikia e kau mai ana maluoa o lakou, a i ole, e hookuuia lakou e hiamoe 1 ka moe hope loa ana ma keia ao i keia po Sabati, no ko lakou olokaaia ana aku i ka hlamoe mau loa ma kela aoao o Jjeia ola ana?" CAole i pau.)