Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 2, 13 January 1899 — Page 1

Page PDF (1.33 MB)

This text was transcribed by:  Grace Lh
This work is dedicated to:  Grace and Michael Haight

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

 

Buke XXXVIII.  HELU 2.  HONOLULU.  POALIMA.  JANUARI 13, 1899.  NA HELU APAU 2737

 

Hoolaha Eumau.

 

W.C. Achi.  Enoch Johnson,

ACHI & JOHNSON,

LOIO! LOIO! LOIO!

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana Alanui Moi.

 

W. R. Kakela

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA. 2370

 

LYLE A. DICKEY

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Notari no ka Lehulehu.

E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

Kihi o Alanui Betela me Moi. Pahu Leta 786. Telepona 806.

 

DR. T. MIKAMURA.

427 Alanui Nuuanu.

NA HORA HANA: 8 a 12 m.; 6 a 7 p. m. Na La Sabati: 2 a 4 p. m.

2737-1m

 

Papa! Papa!

** Aia ma kahi o ** LEWERS & COOKE (Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hemao o na Alanui Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA ** Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka. Na Puka Aniani. Na Olepelepe. Na Pou.

Na O’a. Na Papa Holo. Na Papa Ku. Na Papa Moe.

 

* Na Pili Hale * O na Ano apau.

A me na ** Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

Na Palakio na Ano he Nei Wale.

 

                Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oiahana me ka Uku Haahaa Loa. E like me ka mea e holo ana mawaena o ka Luna a me ka Mea Kuai.

                E Hele Mai e Wae no Oukou Iho.

 

Ina e hiki ole ia oe ke hiamoe no ka nui o ke kunu, alaila, e inu oe i ka Laau Kunu a Kamalena. E loaa mau ana ka oluolu. He laau maikai loa keia no ke anu, oiai e kokua ana ia i ka hemo oluolu mai o ka male, hooluolu ae i na ake-mama, a pale ia aku hoi ka loaa ana mai i ka ma’i numonia. E kuaiia ana e na poe kuai laau lapaau apau. O Benson, Smith & Co. (Kaupalenaia) na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.

 

 

HE MOOLELO KUPAIAANAHA

:NO:

Ka Moku Kamahao

 

KA MALOLO.

(The Flying Fish.)

 

Lele i ka Poiuiu o ka Lewa - Oni i ka Papaku o ka Moana – Hapapa i ka Ili o ka Honua – Hoea i ka Welau Akau - Ike i ke Kulanakauhale Kahiko o Opira – Haaheo ma na Mauna Himalaia. .

 

Kakauia e Henry Collingwood, a unnhiia e Hooulumahiehie no ke “Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.”

 

            “Ea, e Mr. Porofesa,” i hooho ano hoomakeaka ae ai o Sir Reginald Elphinstone, ka Baroneta. “Ua kuhihewa loa paha oe i kou apo ana i ka oihana akeakamai o na mea huna pohihihi, elike me keia au i hoakaka mai nei ia makou, oiai o ka hana kupono a makou e manao nei, oia ka hana e pono ai oe ke lawelawe, oia no ka oihana haiolelo akea maloko o na halekeaka? Aka, e Mr. Porofesa, maikai, heaha la keia mau mea hou loa i loaa ia oe, au hoi e kamailio ulumahiehie mai nei me ke ohohia nui?”

            “O keia mau mea nou loa i loaa ia’u, he metala no ia o ke ano hou loa, a he mana ikaika hoonee hou nohoi,” i hooho ae ai ka Porofesa.

            I kela wa, nanao iho la kona lima iloko o na pakeke o kona kuka, a unuhi mai la oia he wahi eke ili i hana maiau loa ia. Mailoko mai hoi o keia wahi eke ili, unuhi ae la ia he wahi mea palahalaha huinaha loa, i like kona ano apau, ma ka nana aku, me ke aiai hulali o kekahi apana dala i hoohinuhinu maikai ia. He elima iniha kona loihi, a he aha iniha kona laula, a he aneane hapaha iniha kona manoanoa. Alaila, kamailio mai la ia ia Sir Reginald.

            “Eia mai e Sir Reginald,” me ka haawai ana mai i ua apana lahilahi la ia Elphistone, a ninau mai la hoi, “E hai mai oe ia’u, heaha la kou manao no keia wahi mea?”

            Ma ka wa i lalau aku ai o Sir Reginald i ua wahi apana nei a ka Porofesa i haawi mai ai iaia, ua pane aku la ia, “He keu kena a kahi mea maikai nui wale?”

            A ma ka wa hoi i paa mai ai ua wahi apana lahilahi nei i kona lima, ua hooho ano e ae la ua Baroneta nei :

“Kahuhu! Heaha hoi keia wahi mea? Aole keia he apana kala!”

            Alaila, hookuakuai ae la kona mau manamana lima ma na aoao o ua wahi apana lahilahi nei, a pane ae ia :

“Aole keia he apana kala (Silver). He keu a ka mama launa ole mai! He like loa ko ia nei mama me ko ka hulu manu. E Mr. Porofesa, heaha keia mea?”

            “O kena hoi kuu metala hou a’u i hai aku nei ia oukou. Ua kapa au i ka inoa o keia ano metala he Eteriuma (ethereum) mamuli o kona mama. E nana paha oe.”

            Ma ia wa hoi lalau mai la ua Porofesa nei i ua wahi apana lahilahi nei a Sir Reginald e paa ana, a huli ae la ia kekahi kiaha wai aniani nui e ku ana maluna o kekahi pakaukau e pili kokoke mai ana iaia, alaila, ninini iho la oia i ka wai o loko o ke kiaha aniani iloko o kekahi ipu wai gula e pili pu ana me ke kiaha.

            Alaila, hoolana iho la ia i kahi apana lahilahi maluna o ka wai e lana ana iloko o ua ipu wai gula la.

            He mea oiaio, me ka piha kahaha loa hoi o na noonoo o na hoa o ua Porofesa nei, ua lana iho la ua apana Eteriuma nei maluna o ka wai, me ke kau maikai ana.

            Lalau iho la ka Porofesa i ua ipu wai nei a paa ae la ma kona mau lima elua a hoonioni ae la i ka wai. Ua oni ae la no ua Eteriuma nei maluna o na aleale wai, elike me ka nee ana ae a ka umoki huewai (cork).

            “Auwe!” wahi a ke Konela i hooho ae ai, “He pani-huewai maoli no ha kena i hoohinuhinu ia e oe me ka wai dala!”

            “Heaha hoi kau olelo ano kamalii e kuu hoaloha maikai,” wahi a ka Porofesa. “Ua oi aku ke kaumaha oia mea he pani-huewai mamua o keia. O keia iho la, ka matrla paa loa a i hoi kona mama mamua o na mea materia e ae apau i ikeia e ka noeau ame ka naauao o ke kanaka i keia wa. E nana mai oe.”

            Ia wa lalau iho la ua Porofesa nei i ka apana Eteriuma e lana ana maloko o ka ipu wai, hoomaloo iho la me kona hainaka silika, alaila, paa ae la ia ma kekahi poo o ua wahi apana lahilahi nei, mawaena o kona manamana-lima-nui ame ka manamanalima kuhi o kona lima akau, oiai hoi ia i hapai ae ai i kona lima a hala ae la maluna o ke kiekie o kona poo, a ia wa oia i hookuu iho ai i ua metala nei ilalo.

            I kela wa i nee ae ai ia, me he mea la e lana hele ana iloko o ka ea. E nee ana ma o a maanei, elike me ka oni kilepalepa ana a ka pepa i haule iho ma kekahi wahi i pohu ai ka ea. Pela, ua metala Eteriuma nei i haule iho ai a pa iluna o ka papahele.

            Ua lalau iho la hoi o Sir Reginald i ua apana metala Eteriuma nei a nana pono loa iho la ia, a pela nohoi me kona mau hoa.

“Aia na noonoo pahaohao loa ke holoke la iloko o lakou no ke ano o ua wahi apana metala nei a ka Porofesa i kapa ae he Eteriuma.

            E o’u poe hoaloha, ke ike iho la no oukou me ka maopopo loa i ka mama lua ole o keia metala. Aohe ona lua. O kona mama, ua ike iho la oukou ; aka, o kona paa, kona uaua ame kona oolea, aole oukou e ike ana ia mau waiwai io o keia metala, oiai aole au i hana i kino nui kupono e hiki ke ikeia kela mau waiwai io iloko ona. E hooia aku no nae au imua o oukou, elike me ka hoopahaohaoia ana o ko oukou mau noonoo no ke aiwaiwa kupaianaha o kona mama, pela no e hoopahaohaoia ai ko oukou mau noonoo no kona paa, kona uaua ame kona oolea. Ua hoao paha au i ka ikaika ume pipili o kona mau materia e hoopaa ana i kona kino Eteriuma, ua ike au, ua oi aku kona paa i ko kekahi hao kila paa loa. He pa-haneri ka oi aku o ko ia nei paa imua o ua hao kila la.”

            Me ke ano hoomakeaka hou ole ana, pane aku la ke Konela:

            “E Mr. Porofesa, he mea oiaio, mamuli o keia mea a makou i ike pono iho la me ko makou mau maka, ame ko makou paulele ana hoi i kau i hoike mai nei ia makou no ke kulana paa a oolea o keia materia mama loa, ua hiki ia’u, a i ole, o makou no paha apau ke olelo ae, ua loaa io ia oe ka haaheo mua loa, ma ke ao holokoa nei apau, no ka loaa ama o ka metala e hiki ai i kekahi kino moku lele poai lewa ke lana maloko o ka ea. Aole kanalua hou ma keia mahele o ka mea i huliia e kou ike hohonu loa ole, e Mr. Porofesa; aka, hookahi mea i koe au i olelo mai nei ia makou, oia hoi, ke kokoolua o na mea i loaa ia oe, oia ka mana a ikaika ano hou loa i loaa ia oe. Auhea hoi ia mea, e Mr. Porofesa?”

            Alaila, haha hou iho la ka Porofesa iloko o na pakeke o kona kuka, a unuhi ae la he wahi opeope pepa uuku. Alaila, wehewehe ae la ia i ua wahi opeope nei a hemo. Aia maloko o laila, he mau puupuu hulali hooluu omaomao, i like me ke ano o ka paakai.

            “Eia mai ua mea la au i ninau mai nei,” wahi a ua Porofesa nei i pane mai ai i ke Konela, me ka haawi ana mai ‘iaia i ua wahi puolo la.

            “Oiaio hoi!” i hooho ae ai ke Konela, oiai ia i hoohulihuli ae ai i ua mau puupuu ano paakai nei, me kona manamanalima.  “He mea ano hou loa io nohoi keia ia’u. Aole au i ike i kekahi mea elike me keia, koe wale no ka paakai pulukona (blue-stone) e malamaia nei e na kauka. Ea, heaha ka mana a ikaika hoonee e loaa ana mailoko mai o keia paakai blue-stone au?”

            “Eeia hou no oe, e kuu hoaloha, ke ninau mai nei i ninau maikai i owiliia iloko o ka manao hoomakeaka a hoopauha wale. Aole keia he blue-stone, i kapaia i kekahi wa he blue vitriol, o ke ano paha au i manao ai e olelo mai mamuli o ka hooluu omaomao o kena materia au e paa la, oia ke green vitriol, i kapaia he heu paakai, kupono no ka mai aai o ka ili. He keu no oe a kahi kanaka hoopauha nui wale. Aka, e hai aku au i na ano elua e pili paa loa ana i keia materia. Ke hoohanaia keia ma kona mahele mua o kona mana ame kona ikaika hoonee, e lilo ana ia he uwila; a ke hoohanaia hoi ia ma kona mahele elua, e lilo ana ia i ikaika hoopahu elike me ka pauda, a i ole, elike me ka pahu ana o ka mahu.”

            “Pehea; e pahu ae paha auanei keia mau paakai kupaianaha i keia wa?” i ninau ae ai ke Konela.

            “Aole lakou e pahu i keia wa, a ma ko lakou ano hoi e ku nei i nei wa. Ina e kiolaia aku keia mau huna paakai apau iloko o ke ahi, aole loa lakou e pahu ana; aka, ina nae oe e kui iho ana i keia mau mea a aeae, a hoowali pu iho me ka wai asida zeradeina (zerdain acid) e lilo auanei ka mea au e paa nei i mea hoopahu ikaika loa, a ua lawa hoi kona ikaika, e hoolilo i keia hale i mau mea materia liilii loa.”

            Huli like aku la na maka o na mea apau e hoolohe ana i na olelo a ua Porofesa nei a hekau pololei aku la hoi maluna ona.

            A ia wa nohoi i pane hou mai ai oia imua o lakou :

            “O ka’u i hai aku la ia oukou, oia no ka mea oiaio loa e pili ana i ka ikaika hoohana o keia materia.”

            “Alaila;  ke ole au e kuhihewa ma ka’u hoomaopopo ana aku nei i kau mau olelo hoakaka, e lilo ana ka metala kupaianaha a makou i ike iho nei i mea e hiki ai ke kapiliia ke kino o ka moku lele poai lewa au i olelo mai nei, a o keia materia kamahao nohoi, oia ka uhane ola nana e hoonee i ua moku la ma na wahi apau i makemakeia ai ia e nee aku?”

            “Ae; oia maoli no ka mea oiaio. Ina he kanaka waiwai au, eia me au he mau tausani dala, alaila, e hiki no ia’u ke hana i moku lele iloko o ka lewa me ka metala a’u i hoike aku nei ia oukou; a hooneeia hoi ia e ka ikaiak o keia materia. Aka, o ka pilikia nui; he kanaka akeakamai wale no au, e haha ana iloko o na poai o na mea kino kumu (elements) i hoomakaukau mua ia e ke Akua, a hoolilo ae ia lakou i mea kino i hiki ke hoohanaia no ka pomaikai o ke kanaka. Ma ka waiwai e holo pono ai na mea i hoouluia e ko’u ike, ua nele au – he ilihune maopopo au. Aka, ke laua nei no nae kuu manao, ma ka wa pono e loaa ana no ia’u kekahi kanaka waiwai e ae ana e kokua mai ia’u me ke dala i mea e ikea ai ka pomaikai o ka mea i huliia e ka naauao o ke kanaka.”

            “Ehia dala e lilo a paa he moku elike me kau e makemake nei e hana, e Mr. Porofesa?” i ninau aku ai o Barona Elphinstone.

            “Aole no i maopopo loa ia’u. Manao no nae hoi au, aole no e nui loa, me he mea la he hookahi haneri tausani paona paha.”

            “Kahuhu!” wahi a ka Barona i pane ae ai me ka hokio ana ae, a olelo ae ‘a, “olelo ka poe Amerika, e puehu ana ka hupo ame kana dala. Aka, e Mr. Porofesa, ina manaoio loa oe e hiki hololea ana ia oe ke hana i moku elike me kau mea i hoolala ai, alaila, na’u no e hoolawa aku ia oe me ke dala au i makemake ai.”

            Me ka hauoli nui, hooho ae la ua Porofesa nei:

            “O! O! He mea oiaio loa, e hiki ana me ka holo lea loa e hanaia he moku oia ano. Aole kanalua ma ia mea. E hai aku au ia oe, e kuu haku Barona, elike me ka hiki holo lea ana e hanaia he moku no ka holo ana maluna o ka moana, pela no ka hiki maalahi ana e hanaia he moku lele i ka lewa. Ua noonoo nui loa au no ka mea e pili ana i keia kumuhana, ma kona mau anuu apau, a ua ike au, aohe ona wahi hemahema i koe. E haawi mai oe ia’u i kou lima kokua, e kuu haku Barona, a e lawe aku no au ia oe i ka welau akau, e hiki no ia’u ke lawe aku ia oe iluna o Mauna Ararata no ka imi ana i ka hale-lana o Noa, e pii no kaua a kau i ka wekiu o Mauna Evereta, a e hiki ana ia oe ame a’u maluna o keia kupaianaha o na kupaianaha a’u e hana aku ai ke ihome oe a haha i na papaku o ka hohonu.”

            “Ua pono.” i pane ae ai ka Barona. Ua paa iho la ka kaua aelike. I ke awakea o ka la apopo e halawai hou ai kaua maanei, a mai ia nei aku e hele aku ai kaua i ka hale banako, a malaila au e hoolilo ae ai i hookahi haneri tausani paona (Dala Pelekane) ma kou inoa, i hiki ai ia oe, e Mr. Porofesa, ke hana aku i ka mea au e noonoo nui nei.”

            “Alaila, huli ae la ua Barona nei a kamailio ae la i na hoa e ae elua o laua me ka Porofesa:

            “E heaha ka olua pane e na keonimana, ma ka wa e paa ai keia moku kupaianaha a ko kakou hoaloha akeakamai nei e hana aku ana; aole anei hoi olua e ae mai ana, o olua pu kekahi e hui pu mai me ka Porofesa nei ame a’u nohoi no ka hele ana aku ma ka makaikai honua a puni ke ao nei?”

            “Makemake loa au e loaa ia pomaikai mai ko olua puuwai hamama mai,” i pane mai ai ke Konela. A oia ano pane hookahi nohoi ka ka luanela i pane mai ai. Nolaila, ua hooholoia iho la ia aelike e lakou.

            Maanei i ku iho ai ka Barona me ka noonoo ana no kekahi manawa a liuliu aea ae la kona poo a pane ae la me ka mino aka ana iho o kona mau papalina :

            “Ano, e Mr. Porofesa. E ae mai oe ia’u e hai aku au ia oe i ko’u manao maoli, a oia keia. Ina e holo pono ole ana kau mau hoolala ana mamuli o na ulia i ike mua ole ia e kakou i keia wa, alaila, ua loaa no ia’u ka manao maikai o ka hoomaopopo ana ae, ua hoowaiwaiia na dala a’u e haawi aku nei ia oe , mamuli o ko kakou lilo ana he mea kokua aku i na poe paahana i nele i ka hana i keia wa.”

            No keia mau olelo a ka Barona, ua haka pono mai la na maka o ka Porofesa iaia, a ninau mai la :

            “O ka poe paahana hea kau e kamailio mai nei?”

            “O ka poe paahana Pelekane nohoi paha. O lakou ka’u poe i makemake ai e hoowaiwai ia me keia mau dala a’u e hookaawale ana no keia hana.”

            “Alaila, e manao anei hoi au, e lilo ana na paahana Pelekane au, e kuu haku Barona, e kamailio mai nei, i kumua hoopaa iloko o keia aelike a kaua i hana iho ia, no ke dala a kou lokomaikai e haawi mai ana ia’u me kou ae ole ana e kii aku i mau paahana emi mai o ka uku, a i oi aku hoi ko lakou kupono ma ka lawelawe ana i keia hana mamua o na kanaka paahana Pelekane au e paulele nei, e kuu haku Barona?”

            “Aole pela ko’u manao, e Mr. Porofesa, aole o’u makemake e kau aku maluna ou i mau kumu hoopaa – aole loa. Aka, e hoomanao oe, e Mr. Porofesa, he kanaka Pelekane au, a he dala Pelekane hoi ka’u e haawi aku nei ia oe, alaila, ina he hana kekahi e hiki ana ke lawelawela e ke kanaka Pelekane, he mea pono ke haawiia aku na kokua ana ame na hoowaiwai ana a na dala Pelekane i ua poe kanaka Pelekane la mamua o ka lilo ana aku oia mea i mea kokua i kekahi kanaka e aku. Aole paha he mea maikai no’u ke haawi holookoa aku i na hoopomaikai ana a ke dala Pelekane i kekahi poe malihini ina he mea hiki i na limahana Pelekana ke hana. Aka, aia no nae ia i kou noonoo ana, e Mr. Porofesa.”

            Ua hoakaka mai la hoi ka Porofesa i kona manao he mea pono no i ka Barona ke waiho aku ma kona lima i ka noonoo ana no nei mea he poe paahana, oiai he lehulehu wale na kumumanao e pono ai ke noonooia ma ke ano o ka wae ana i na limahana, me ka makaala pu ia ana hoi o na hana olohani pupuahulu a na paahana i waeia uoloko mai o na hui limhana i kukuiuia ae mawaena o kekahi poe limahana kamaaina o loko o Pelekane ponoi iho.

            Mamuli o keia mau hoakaka a ka Porofesa, ua hoopau ae la ka Barona i kona manao hoopaakiki, a ua waiho aku la i ka wae ana o nei mea he paahana i ka noonoo maikai o ka Porofesa.  (Aole i pau)

 

 

KE KULANA AUPUNI

no ka Panalaau o Hawaii.

 

NA KANAWAI I HOOPAUIA

Na Poe Koho Balota no ke Kau Koho ma Novemaba 1899 ae nei.

 

KA WA AHAOLELO MUA MA KE KAU MAU.

Hoopauia ke Kiure hui.

 

HOONOAIA NA KAI LAWAIA.

O ka Poe Ike i ka Olelo Beritania ke Noho i mau Hoa Ahaolelo.

(Hoomaula.

 

OIHANA HOOKOLOKOLO.

 

Pauku 84.  Ua haawiia ka mana hookolokolo o ka Panalaau iloko o ka Aha Kikie ame na aha haahaa elike me ka hoonoho ana a ka Ahaolelo.

Pauku 85. Aia iloko o ka Aha Kiekie he Lunakanawai Nui ame elua mau hoa lunakanawai.

Pauku 86. O na Kanawai e pili ana i na lawelawe hihia ana ma ke ano kivila a karaima hoi e mau no ia. O na kanawai e pili ana i na kiure kanaka maoli ame na haole ua hoopauia. Aole e loaa ka pono hookolokolo i kekahi mea hoopii a hoopiiia paha iloko o kekahi hana maloko o kekahi aha e hookolokoloia e ke kiure i wae kaokoa wale ia mai no mai na kanaka mai o kekahi ano lahui hookahi.

Pauku 87. Na mea e kupono ole ai kekahi lunakanawai a kiure paha e noho ma kekahi hihia.

Pauku 88. O ka hookolokolo hoopii luna nui aia no ia imua o ka Aha Senate.

Pauku 89. E kohoia ana ka Elele Lunamakaainana i ka Hale o na Lunamakaainana o Amerika Huipuia, no ka lawelawe ana i kela ame keia wa e noho ai ka Ahaolelo Nui e na poe koho i kupono e koho i na lunamakaainana.

Pauku 90. E hoonoho ana i apana hookolokolo no Amerika Huipuia ma ka Panalaau o Hawaii e ikeia o ka apana hookolokolo kaapuni eiwa o Amerika Huipuia. Ma Honolulu e noho ai na kau mau oia aha ma ka Poakahi elua iloko o Aperila ame Okatoba, a ma Hilo ma ka Poakolu hope iloko o Ianuari o kela ame keia makahiki.

Pauku 91. E lilo ka Panalaau o Hawaii i apana ohi auhau kuloko no Amerika Huipuia, a o ka Luna Ohi, ma Honolulu e ku ai kona keena, a o na hope luna ohi hoi ma na apana e ae ma kela ame keia mokupuni elike me ke kuhikuhi ana a ke Kuhina Waiwai.

Pauku 92. E lilo ka Panalaau o Hawaii i apana ohi dute no Amerika Huipuia, nona na awa komo a hoolele ukana o na moku ma Honolulu, Hilo ame Kahului.

Pauku 93. E mau no na uwapo, na awa-pae, a pela aku, malalo o ka mana o Hawaii, a nana no e ohi i na pomaikai apau oia mau mea. Aole nae e kauia na auhau maluna o na moku Amerika.

Pauku 94. Aole e kuai hou ia na poo leta Hawaii, a pela aku, aka, e holoi a e hoopau loa ia ia mau poo malalo o na kauoha ana a ka Luna Leta Nui o Amerika Huipuia.

Pauku 95. E mau no na waiwai aupuni i panaiia mai mamuli o ka olelo hooholo hui ma ka malama ana a ke Aupuni Hawii, malalo hoi o kona mau lilo ponoi iho a hiki i ka wa Amerika Huipuia e lawe ae ai.

Pauku 96. O ka uku makahiki o ke Kiaaina he $5,000, Kuhina Nui o ka Panalaau $3,000, Ilamuku $2,000, Loio Kuhina $2,000. E loaa ana nohoi he $500 i ke Kiaaina no na lilo no na lako kakau, a pela aku, ame na lilo kaahele, a he $2000 no kana kakauolelo.

Pauku 97. O na waiwai komo mai mai Hawaii mai a i Amerika Huipuia i ku i ke dute ia, aole hoi ia he mau waiwai Hawaii ponoi. a peia hoi na waiwai i laweia i Hawaii mahope mai o Iulai 7, 1898, a mamua ae hoi o ka mana ana o keia Kanawai, e uku no i na dute elike me ko na waiai i komo mai ka aina e mai.

Pauku 98. Hoomanaia ke Komisina o na I’a ame na Kai Lawaia o Amerika Huipuia e huli a e noil pono i ke kumuhana holookoa e pili ana i na kai lawaia ame na kanawai e pili ana i na pono lawaia iloko o ka Panalaau o Hawaii a hoike i ka Peresidena no ka mea e pili ana ia mea.

Pauku 99. O na kanawai apau o ka Repubalika o Hawaii i haawi i na pono lawaia kaokoa i kekahi kanaka a poe kanaka paha ma keia ua hoopauia, a o na kai lawaia apau ma na kai o ka Panalaau o Hawaii, i komo ole hoi iloko o na loko, a mau wahi i pa ia a paa, ua noa ia mau kai i na kupa (citizens) apau o Amerika Huipuia, me ka nanaia ana no nae o na pono konohiki no lakou ia mau kai; aka, aole e mana hou aku ua pono konohiki la mahope aku o ekolu makahiki mai ka la aku e mana a e paa ai keia Kanawai, aia wale no a hoopaaia ua pono konohiki la elike me ka mea i hoakakaia mahope ae nei.

Pauku 100. O kela ame keia mea he mau koi kana no kekahi o ua mau kai lawaia la, e waiho oia i kana hoopii imua o kekahi Aha Kaapuni o ka Panalaau o Hawaii, iloko o elua makahiki mahope iho o ka mana ana o keia Kanawai, me ka hoakaka ana hoi i kana koi no ua pono lawaia la, a e hookoia ua palapala hoopii la maluna o ka Loio Kuhina, ka mea nana e lawelawe i ua hihia la ma ka aoao o ka Panalaau, a e lawelaweia hoi ua hihia la elike me ka hihia kivila maoli ma ke kanawai.

Pauku 100. A ina hoi e hookoia ua kuleana pono lawaia la, e lawelawe aku no ke Kiaaina o Hawaii, ma ke ano i hoakakaia ma ke kanawai no ka hoolilo ana i na waiwai no ka pomaikai o ka lehulehu, oia hoi, e hoolilo i ua pono lawaia la no ka pomaikai o na kupa o Amerika Huipuia mamuli o ka ukuia ana aku o ia pono ma ke dala, a e ukuia ana hoi ia mau dala mailoko aku o na dala maloko o ka Waihona Waiwai o ka Panalaau o Hawaii, ina he mau dala ia i hookaawale ole ia no kekahi hana e ae.

Pauku 101. E hoonoho ana i ua kahua hoomalu o na Eemoku malalo o ke kauoha ame ke kuhikuhi ana a ke Kauka Oki Nui o ka Oihana Halemai Marina o Amerika Huipuia, e kaa ana hoi ia mau wahi malalo o na hooponopono ana a Amerika Huipuia. E hoihoi ana i ke kahua hoomalu o na eemoku ame ka aina ma ke awa o Honolulu malalo o ke Aupuni o Amerika Huipuia. O na kanawai kuloko hoi pili i ke ola o ka lehulehu e mau no lakou malalo o ka hooponopono ana a ke Aupuni kuloko, a e lilo hoi na Amerika Huipuia e uku i ka hapalua o na lilo o ka malama ana i ka kahua hoomalu mai lepera.

Pauku 102. Pili keia no ke kakau hoopaa ana i na moku Hawaii i poe moku Amerika.

Pauku 103. O kela mahele aina o ka lehulehu i ikeia mamua aku nei ma ke ano he Aina Leialii ma keia ke kukalaia nei, he waiwai no ia no ke Aupuni Hawaii, ma ka wa i hooliloia ai Mana Poo Aupuni o Hawaii ia Amerika Huipuia, a e pau hoi na kuleana apau o kela ame keia ano e paa ana i ua mau aina la, ina he mau kuleana kahu a ohi waiwai wale no ia mamuli o ka haawi ana a ke Kanawai (elike me ka pono trust.) E hiki no i kela mau aina ke hooliloia aku elike me na hoakaka ana a ke kanawai. O na hoolimalima ku nae i ke kanawai no kekahi mau wahi o ua mau aina ia e paa nei no i keia wa ma keia ua hoopaa loa ia ia mau hoolimalima.

Pauku 104. No na hana e pili ana no ka hookupa ana malalo o na kanawai o Amerika Huipuia, he mea pono no elike ka loihi o ka noho ana ma Ko Hawaii Pae Aina mamua ae o ka wa e mana ai keia Kanawai me ka loihi o ka noho ana ma Amerika Huipuia, a o ka hoike mua ana hoi i ka manao haalele i na pono malalo o kekahi mana aupuni e ae, aole ia e pili i ka poe i noho ma na mokupuni no na makahiki he elima, ka helu haahaa loa, mamua o ka mana ana o keia Kanawai.

Pauku 105. O na Pake ma Hawaii, ma ka wa e mana ai keia Kanawai, e hiki no ia lakou ke loaa na palapala hooia o ka noho ana (elike me ka mea i kauohaia ma na kanawai o Amerika Huipuia) a ke pau ia makahiki hookahi, alaila, aole e manaoia ua ku i ke kanawai ka noho ana ma Amerika Huipuia, ina e loaa a e ikeia ana ia poe malaila me ka nele i na palapala hooia.

Pauku 106, 107. E hiki no i ka Ahaolelo o ka Repubalika o Hawaii ke kau i na kanawai e kue ole ana i na olelo o keia Kanawai mamua o kona mana ana. E mana no keia kanawai ma Iulai 4, 1899.

 

Eia mai kau hoolaha e Kealoha, Lunahooponopono o ka waiwai o Nahalehau (k) o Wailuku, i make kauoha ole. E makaala ae hoi ka poe apau i kuleana ma ia waiwai no ka wa e noho ai ka Aha. E nana ae i ka hoolaha e puka aku nei ma ko makou pepa o keia la.