Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 2, 13 January 1899 — HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO. [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO.

j (The Flying Fish.) Lele i ka Poiuiu o ka Lewa — Oni i ka Papaku o ka Moana ' — Hapapa i ka Ili o ka Ho- ! nua—Hoea i ka Welau Akau —Ike i ke Kulanakauhale Kahiko o Opira—Haalieo ma īia Mauna Himalaia. Kakauia e Henry Collingwood, a j unnhiia e Hooulumahiehie no I ke "Kilohana. Pookela no ka | .Lahui HawaiU' "Ea, e 'Mr. Porofesa," i hooho ano hoomakeaka ae ai o Sir Reginald ElphLnstone, ka Baroneta. "Ua kuliihewa loa paha. oe i kou apo ama i ka oihana akeakamai o na mea huna pohihihi, elike me keia au i hoakaka mai nei ia makou, oiai o ka haaia kupoaio a makou e manao nei, oia ka hana e pono ai oe ke lawelawe, oia no ka oihana haioielo akea maloko o na halekeaka? Aka, e 'Mr. Porofe®& maikai, heaha la keia mau mea hou ioa i ioaa ia oe, au hoi e kamailio uiumahiehie mai nei me ke ohohia nui?" "O keia mau'mea nou ioa i loaa ia'u, h« metala no ia o ke ano hou loa, a he mana ikaika hoomee Jiou nohoi," i hooho ae ai ka Porofesa. I kela wa, nanao iho la kona lima iloko o na pakeke o kona kuka, a iiauhi mai la oia he wahi eke ili i hana mali au loa ia. 'Mailoko mai hod o keia wahi eke ili, unuhi ae la io, he wahi inea paLahaiaJxa .huimalia loa, i like kona ano apau, ma ka naaia aku, me ke aiai ihulali o kekaihi apana dala i hoohinuMnu maikai ia. He elima iniha kona loihi, a he eha iniha kona laula, a he aneane hapaha iniha kona manoanoa. Alaila, kamaiiio mai la ia ia Sir Re^nald. "Eia mai e Sir Reginald," me ka : haawi ana mai i ua apana lahilahi la ia Elphinstone, a oinau mai la hoi, "E hai mai oe ia'u, heaha la kou manao no keia wahi mea?" Ma ka wa i lalau aku ai o Sir Reginald i ua wahi apana oei a ka Porofesa i haawi mai ai iaia, ua pane aku la ia, "He keu kena a kahi mea maikai nui wale?" A ma ka wa hoi i paa mai ad ua wahi apana lah.iia.hi nei i kona lima, ua hooho ano e ae la ua Barometa nei: "Kaihuhu! Heaia. hoi keia, '*Wr*ahi mea? Aole keia he apana kala!" Alaila, hookuakuai ae la kona mau ! manamana lima ma na aoao o ua wahi ! apana lahilahi -nei, a pane ae ia: I "Aole keia he apana kala (silver). He keu a ka mama launa ole mai! He 1 ike loa ko ia nei mama me ko ka hulu manu. E Mr. Porofesa, heaha keia mea?" "O kena hoi kuu metala hou a'u i hai aku nei la. oukou. Ua kapa au i ka inoa o keia ano metala he Eteriuma (ethereum) mamuli o kona mama. E nana paha oe." Ma. ia wa <ho4 klau mai la ua Poroj fesa nei i ua wahi apama lahilahi nei j a Sir Reginald e -paa ana, a 'huli ae la ia kekahi kiaha wai aniani nui e ! ku ana maluna o kekahi pakaukau e ! pili kokoke mai ana iaia, alaila, ninini iho la oia i ka wai o loko o ke kiaiha | aniani iloko o kekahi ipu wai gula e ! pili pu ana me ke kiaha. I Alaila, hoolana iho la ia i kahi apaoa lahilahi maluna o ka wai e iana ana iloko o ua ipu wai gula la. j He mea oiaio, me ka piha kahaha loa i hoi o na noonoo o na hoa o ua Porofesa nei, ua Jana iho |a ua apana JSJte- ! riuma aei maluna o ka wai, me ke kau maikai ana. Lalau iho la~ka Porofesa i ua ipu wai nei a paa ae la ma kona mau lima elua a hoonioni ae la i ka wai. Ua | oni ae la no ua Eteriuma nei maiima, , o na aleale wai, elike me ka nee ana ae a ka umoki huewai (cork). I "Auwe!" wahi a ke Konela i hooho ae ai, "He pani-huewai maoli no ha kena , i hoohinuhinu ia e oe me ka wai da!a!" I "Heaha hoi kau olelo ano kamalii, , e kuu hoaloha maikai," wahi a ka PoI rofesa. "Ua oi aku ke kaumaha oia I mea he pani-huewai mamua o keia. 0 keia iho la, ka matrla paa loa a i oi hoi kona mama mamua o ina mea materia e ae apau i' ikeia e ka noeau ame ka naauao o ke kanaka i keia wa. E aiana mai oe." Ia wa lalau iho la ua Porofesa mei i ka apana Eteriuma e lana ana maloko o ka ipu wai, hoomaloo iho la me kona hainaka silika, alaila, ,paa ae la ia ma kekahi poo o ua wahi apana lahilahi nei, mawaena o kona ma-namana-lima-nui ame ka manamana- • lima kuhi o kona lima akau, oiai hoi

ia i hapai ae ai i kona Jima a liala ae la maiuna o ke kiekie o kona poo, a ia wa oia i hookuu iho ai i ua metala nei ilalo. I kela wa i nee ae anl ia, me he mea la e lana hele ana iloko o ka ea. E nee ana ma o a maamei, elike me ka oni kilepalepa ana a ka pepa i hanle iho ma kekahi wahi i pohu ai ka ea. Pela, ua metala Eteriuma nei 'i haule iho ai a pa iluna o ka papahele. Ua lalau iho la hoi o Sir lteginald i ua apana metala Eteriuma nei a nana pono loa iho la ia, a pela nohoi me kona mau hoa, 'Aia na noonoo paiiao'hao Joa ke holoke la iloko o lakou no ke ano o ua wahi apana metaia nei a ka Porofesa i kapa ai he Eteriuma. E o'u poe hoaloha, k«e ike iho la no oukou me ka maopopo ioa i ka mama lua ole o keia metala. Aohe ona lua. 0 kona mama, ua ike iho la oukou; aka, o kona paa, kona uaua ame kona oolea, aole oukou e ike ana ia mau waiwai io o keia metala, oiai aole au i hana i kino nui kupono e hiki ke ikeia kela mau waiwai io iloko ona. E hooia aku no nae au imua- o oi kou, elike me ka lioopahaohaoia a>na o kou mau noonoo no ke aiiwaiwa kupaianaha o kona mama, pela no e hpopahaohaoia ai ko oukou mau noonoo no kona paa, koaa uauā >ame kona oolea. Ua hoao pā-ha au i ka ikaika ume pipili o kona mau matteria «. hoopaa ana i kona kino Eteriuma, * ua ike ' au, ua oi aku kona paa i !</,•■ k-akahi hao kila paa loa. He pa J haneri oi aku o ko ia nei paa imua o ua: hao kila la." ; Me ke ano hoomakeaka hou oie Ina, pane aku la ke Konela: "E Mr. Porofesa, he mea oiaio, mamuli o keia mea a makou i ike pono iho Ia me ko makou mau maka, ame ko makou paulele ana hoi i kau i ike mai nei ia .makooi no .k"3 kulana paa a oolea o keia materia mama loa, ua hiki ia'u, a i ole, o ma'kou no paha apau ke olelo ae, ua loaa io ia oe. ka haaheo mua loa, ma ke ao holokoa nei apau. no ka loaa ana o ka metala e 'hiki ai i kekahi kino moku lele poai lewa ke lana moloko o ka ,/eu. Aole ; kanalua hou ma keia ma/heJe<p ka mea 1 huliia e kou ike hohonu fha ole, e Mr. Porofesa; aka, hookahi mea i koe au i olelo mai nei ia ma'kou, oia hoi, ke kokoolua o na mea i loaa ia oe, oia ka mana a ikaika aino 'hou loa i loaa ia oe. Auhea hoi. ia mea*--• Mr. rofesa?" A-laila, haha hou iho la lea Porofesa iloko o na pakeke o kon'a kuka, a unuhi ae la he wahi opeope pepa uuku. Alaila,. wehewehe ae la i-a> i ua wahi opeope nei a hemo. Aia maloko o laila, he mau puupuu hulali hooluu omaomao, i like me ke ano o ka paakai. "Eia mai oia mea Ia au i ninau mai nei," wahi a ua Porofesa nei i pane , mai ai i ke Konela, me ka -haawi ana mai'iaia i ua wahi .puolo la. i "Oiaio hoi!" i heoho ae ai ke Konela, oiai ia i hoOhulihuli ae aii i ua mau puupuu ano paakai n€i, me kona manamanalima. "He mea ano 'hou loa io nohoi keia ia'u. Aole au i ike i kekahi mea elāke me keia, koe wale no ka paakai puiukona (blue-«tone) e malamaia n©i ena 'kauka. Da, heaba k«, 1 mana a ikaika iioonee e loaa ana mailoko mal o keia .paakai blue-stone au?" "Eia hou no oe, e kuu hoalolia, ke ninau mai nei i ninau maikai i owiliia iloko o ka manao hoomakeaka a hoopauhā wule. Aole keia he blue-stone, i kapaia i kekahi wa he blue vitriol, o ke ano paha au i manao al e olelo mai | mamuli o ka hooluu omaomao o kemia materia au e paa la, oia ke green vitriol, i kapaia he heu paakai, kupono no ka mai aai oka ili. He keoi no oe a kahi kanaka hoopauha nui wale. Aka, ; e hai aku au i na ano elua e pili paa loa a;na i keia materia. Ke hoohanaia keia ma. kona mahele mua o kona mana ame kona ikalka hoonee, e lilo ama ia he uwila; a ke hoohanaia !hoi ia ma kona ma'hele elua, e lilo ana ia i Ikaiika hoopahu elike me ka pauda, a. i ole, elike me ke pahu ana o ka mahu." I "Pehea; e pahu ae paUa aua.nel keia i mau paakal kupaianaia i keia w>a?" , i ninau ae ai ke Konela. i "Aole lakou e pahu i keia wa, ama ; ko lakou aaio hoi e ku nei i nei wa. Ina e kiolaia aku keia mau huna paakai apau iloko o ke ahi, aole loa lakou e pahu ana; aka, ina nae oe e kui iho i ana i keia mau mea a aeae, a hoowali S pu iho me ka wai aaida zeradedna (zerdain acid) e lilo auanei ka mea au e paa nei i mea hoopahu ikaika loa, a ua : lawa lioi kona ikaika e "hoolilo i keia i hale -i mau mea materia liilii loa." Huli like aku la ®a maka o na mea ■ apau e hoolohe ana i na olelo a ua Po- | rofesa inei a hekau pololei aku la hoi I maluna ona. j Aia wa nohoi i pane hou mai ai oia {imua o lakou: "O ka'u i ;hai aku la ia oukou, oia no ka mea oiaio loa e pili ana i ka ikaika hoohana o keia materia." "Alaila; ke ole au e kuhihewa ma ka'u hoomaopopo ana aku nei i kan mau olelo hoakaka, e liio #<®a lea metala kupaianaha a makou i ike iho nei i mea e !hikl ai ke kapillia ke kino o ka moku lele poai lewa au i olelo mal nei, a o keia materia kamahao nohoi, oia ka uhane ola nana e «hoonee i ua moku la ma na wahi apau i makaemakeia ai lia e nee aku?" "Ae; oia maoli no ka mea oiaio. Ina ihe kanaka{ waiwai au, eia me au (he mau tausani dala, alaila, e hiki no ia'u

ke hana i moku lele iloko o ka lewa me ka metala a'u i hoike aku nei ia oukou; a hooneeia hoi ia e ka ikaiak o keia materi-a. Aka, o ka pilikia nui; he kanaka akea'kamai wale oio au, e haha ana iloko o na poai o na mea kino kumu (elemeuts) i hoomakaukau mua ia e ke Akua, a hoolilo ae ia lakou i mea kino 4 5 hiki ke hoohanaia no ka pomaikai o ke kanaka. Ma ka waiwai e holo pono ai ita mea i lioouluia e ko'u Ike, ua nele au—he ālihnne maopopo au. Aka. ke lana nēi no nae kuu manao, ma .ka wa pouo e loaa ana ino ia'u kekahi kamaka waiwai'i? ae aaia e kokua mai ia'u me ke dala i mea e ikea ai ka pomaikai o ka mea i huli;a e ka naauao o ke kan<aka." "Ehia dala e lilo a paa he moku elike me kau e makemake nei e hana, e Mr. Porofesa?" i ninau aku ai o Barotia E!phiastone. "Aole 110 i maopopo loa ia'u. ~Marao >no mae lioi au, aole no e nui loa, me he mea la he hookahi haueri tausani : paona pa-ha." •'Kahuhu!" wahi a ka Bajoaa i pane ae ai me ka hokio ana a olelo ae 'a, "olelo ka poe Amei'ika, e puehu ana ka hupo ame kana dala. Aka, e Mr, Porofesa, ina inanaoio loa oe e hiki hololea aua ia oe ke hajna i moku elike me kau mea i hoolala ai, alaila, na'u tno e 'hoolawa aku ia oe me lee dala tau i makemake ai." 'Me ka hauoli nui, hooho ae ia ua Porofesa nei: "0! O! He mea oiaio loa, e liiki ana me ka holo lea loa e hanaia 'he moku oia ano. Aole kanalua ma lia mea. E hai aku au ia oe, e kuu haku 'Baron)a, elike me ka hiki 'holo lea ana e haiuaia he moku no ka holo ana maliina o ka moaina, pela no ka hiki maaiahi ana e lia'naia ihe moku lele i ka lewa. Ua noonoo nui loa au no ka mea e pili ana i keia kumuhana,, ma koaa mau anuu apau, a na ike au, aohe ona wahi hemahema i koe. E haawi niai oe ia'u i kou lima kokua. e kuu haku Barona, a e> lawe a'ku no au la oe i ka welau akau, e liiki no ia'u ke lawe aku ia oe iluna o Mauna Ararata no ka imi ana i ka hale-laoa o Noa, e pii no kaua a kau i ka wekiu o Mauna Evereta, a e hiki ana ia oe ame a'u maluna o keia kupaianaha o na kupatan<aJtia a'u e hana aku ai ke ilio me oe a liaha i n<a papaieu o lui ho•honii." "Ua pono." i pane ae ai ka Barona. i "Ua pav. Iho I& ka kaua aelike. T ke awakea o ka la apopo e halawai hou ai kaua maanei, a mai ia nei aku e •hele aku ai kaua i ka Jia!e ban;ako, a mal'aāl-a au e 'hoolilo <ae ai i .hookahi ,haneri tausa)ni pao-na (Dala Pelekane) ma kou inoa, i hiki ai ia oe, e Mr. Porofesa, ke hana aku i ka meu au e noonoo nui nei." i Alaila, huli r ae la ua Barana nei a 1 kamailio ae la i na 3ioa e ae elua o laua ine ka Porofesa: j "E, heaha ka olua pane e na keoinij mana, ma ka wa e paa ai keia moku kupaianalia a ko kakou ihoaloha akeakamai nei e hana aku ana; ax>le anei hoi olua e a§ inai ana, o'olua pu kekahi e hui pu mai me ka Poix>fesa nei ame a'u nohoi no ka hele ama aku ma ka makaikai 'honua a puni ke ao nei?" ) "Makemake loa au o loaa ia pomai- ' kai mai ko olua puu-wai h-amama m'ai," i pane mai ai ke Koneia. A oia ano . pane hookaW noliol ka ka lūlanela i pane mai ai. Nolaila, ua hooholoia i'ho Ia ia aelike e iakou. | 'Maanei i ku iho ai ka Barona me ka nooooo ana no kekahi mamawa a liuliu aea ae la kona poo a pane ae la me ka mlno aka ana iho o kona mau papalina: ; "Ano, e Mr. Porofesa. E ae mai oe ' ia'u e hai aku au ia oe i ko'u maaiao maoli, a oia keia. Ina e holo pono ole ana kau mau hoolala ana mamuli o aa ulia i Ike mua ole ia e kakou i keia wa, alaila, ua loaa no ia'u ka manao maikai o ka hoomaopopo ana ae, ua hoowaiwaiia na dala a'u e haawi aku nei ia oe, mamuli o ko lakou lilo ana 'he mea kokua aku i na poe paa- , hana i nele i ka hana i keia wa." j No keia mau olelo a ka Barona, na liaka pono mai la na maka o ka Porofesa iaia, a ninau mai la: | "0 ka poe paahana h-ea kau e kamailio mai nei?" j "O ka poe paahama Pelekane nohoi paha. 0 lakou ka'u poe i makemake ai e hoowaiwai ia me keia mau dala a'u e hookaawale ana no keia hana." i "Alaila, e manao anei hoi au, e lilo ' ana ina paahana e kuu haku Bamna, e kamailio mai nel, i kumu hoopaa iloko o keia aelike a kaua 1 hana iho la, no ke dala a kou lokomaikai e haawl mai ana ia'u me kou ae ole ana e kii aku i mau paahana emi mai o ka uku, a i oi aku lioi ko lakou kupono ma ka lawelawe ana 1 keia hana mamua o ina kanaka paahana Pelekane au e paulele nei, e kuu haku Barona?" "Aole pela ko'u manao, e Mr. Porofesa, aole o'u makemake e kau aku maluna ou i mau kumu hoopaa—aole loa. Aka, e hoomanao oe, e Mr. Porofesa, he kanaka Pelekane au, a he dala Pelekane hoi ka'u e haawi aku nei ia oe, alaāla, ina 'he hana kekahi e hiki aua ke lawelaweia e ke kanaka Pelekane, he mea pono ke haawiia aku na kokua ana ame na hoowaiwai aha a na dala Pelekane i na poe kanaka Pelekane la mamna o ka lilo ana aku oia mea 1 mea kokna i kekahi kanāka e aku. Aole paha he mea maikai no'u ke haawi holookoa aku 1 na hoopomaikai ana a ke dala Pelekane i kekaii poe malihini ina he mea hiki i na lim&-

hana Pelekane ke hana. Aka, aia no nae ia i kou -noenoo ana, e Mr. Porofesa." Ua hoakaka mai la hoi ka Porofesa i kona manao he mea pono no i ka Barona ke waiho aku ma kona lima i ka noonoo ana no nei mea he poe paahana, oiai he lehulehu wale na kumumanao e pono ai ke noonooia ma ke ano o ka wae ana i ma Mmahana, mo ka makaala pu ia ana 'hoi o na hana olokani pupuahulu a na paab>na i wae4a noloko niai o na hui limhana i kukuluia ae mawaena o kekahi poe limaliana kamaaina o loko o Pelekane ponoi iho. Mamuli o keia mau hoakaka a ka Porofesa, ua hoopau ae la ka Barona i kona manao hoopaakiki, a ua waiho aku ia i ka wae ana o inei mea ho paahana i ka noonoo maikai o ka Porofosa. (Aole i