Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 7, 17 February 1899 — KA PALAPALA HOOILINA LAHUI A WILIMANA. [ARTICLE]

KA PALAPALA HOOILINA LAHUI A WILIMANA.

Ma ko makou pepa o keia ia, e ike ai lvo makou poe heluhelu i ka palapala paue a ke "Alii" Wilimana i kakau aku ai i ke "Aliiwahine" Liliuokalani. no -ka e pili ana i kekahi mau oleio i ikeia e ia maloko o ka buke a I.iliuokalani i hoolahīi ai, nona lioi ka inoa Beritania "Hawaii'a Story by Hawaii's Queen," a he mau olelo 2ioi ia ana (Wilimana) i ike ai, frohe oiaio.

E ike >pu ,ana nohoi Jko makou poe lieiuhelu, ma keia wahi hookahi i ikeia ai keia palapala a Wiiimana, ka palapala i loaa ai iaia ame kon mau hoa IComisina—Kamuela Paka ame.Keoni Kama'ki—mai a iPeresidena Kalivalana mai, e hoole maopopo mai ana, aole o Kalivalana e hana i ikekahi hana no ka hoihoi liou ana mai i ke Aupuni Moi o Hawaii nei, elike me ka mea i makemakeia e Liliuolealani ame ka p'oai pili alii. Aia nohoi maloko o keia palapala a Kalivalana, ua liooia mai oia ma ka makahiki 1894, ua ike ia mai ke Aupuni Repubalikti o Hawaii e ke Aupuni o Amerika Huvpuiav ma ke ano, oia wale no ke Aupuni mana hookailii ma Hawaii nei. 0 keia palapala paae hamama a "Alii" Wilimana i waiho aku ai imua < Liliuokalani, ke kapa nei makou i mea| o ka*palapala hooilina lahui a Wilil mana. Ae—aia ma keia palapala e hikl ai i ka lahui Hawaii ke ike maopopi iho. ua holo o Wilimana i Enelanl. aml eGi"emania, no ke kikeke ai¥a i na ma nao oia mau Aupuni no ka mea» e pji ana* i ka hookahuliia ana o ke Aupue Moi o Hawaii. i

Ma keia hoike, ua loaa pono mai p pane a ke Aūpuni o Enelani, ma o 4\ Haku Kimberley, e hoole ana i ke wmo ana mai e haawi Lna kokua iJa no ka hoihoi hou ana ae i ke Aupiii "Alii." Ma ka wa hoi i lioea ai o Wlimana i Geremania, kekahi w,ahi aii i manao ai e loaa mai na kokua anaho ka pono o ke kumuhana lioihoi Aupini Moi ma Hawaii, ua iia'lawai mua itu

hi ia :ne na nupepa o loko o ku'.anakauhale ana i kipa aku ai. a «? hoike ana hoī ia mau no ka ike ana 0 ke Aupuni o eGremania i ke Aupimi Repuba]i'ka o Hawaii. Maopoiw loa ia Wilimana. aohe manaolana i koe no ke ku hv»u afta o ke Aupuni Moi ma Hawaii nf*i, oiai aoie i ae mai o Ene!aui, haawi mai i kana mau koku-i ana iu ka pono oia kumuhana. a pela nohoi o Farani. E kala kahiko loa keui ikeia ana o keia mea e Liliuokalanl, ame ka poe Roialiti piii kokoke loa no paha iaia. Ma ka makahik* 1594 ka ikeia ana o keia hoole ana mai o Euelani. aoie e kokua mai i ke koi a na Roialiti; a ma ia nohoi i ikeia ai ko Geremania ame ko aFrani ike ana niai i ka Repubaiika o Hawail. Aka, o keia niaiamalama pili aupuni nae i loaa mai ia Liliuokalani. ame kona mau hoaloha kakaikahi, ua po'e wale ia iho no ia malamalama mawaena o lakou, aole 1 hoolauialiaia ae mawaena o na Roialiti apau o Hawaii nei, a no ia, kumu i mau ai ka noho ana o ke kuhihewa mawaena o lakou, aia no he manaolana i koe no ka hoihoiia ana inai o ke Aupuni Moi o Hawaii. Ina no £ hoihoi ole mai o Amerika Huipuia. alaila, e kokua mai ana o Enelani, C»eremania, anie kekahi mau Aupuni e ae o Europa i ka lahui Roialiti <ma keia kumuhaua.

Mnnao makou, ina i maopapo mua keia mauao a Wilimana e hoike nei n\a keia paue ana e pane aei ia Liliuokalani, no ka hoole maopopo ana mai o Enelani i ka hoihoi ana mai i ke Aupuni Moi, i na poe Roialiti, iwa no ua lehulehu ioa ka poe o lakou e haaI lele i na mauao a;iakai hewa a na nu- [ pepa kakoo kumuhana hoihoi Aupuni Moi e hoopaakiki nei i keia \va, elike me ka Loea Kalaiaina ame Ke Aloha I Aiwa. lua nohoi ua lehuleUu loa na Roialiti e hookapae ae la lakou mawaho o na poai ikalaiaina e hoopaakiki mau ana no 'ka hoihoi mai o na mana nui o Europa i ke Aupuni kunm 0 Hawaii. K kala lilo i lpaa mai ai keia hoike hoonele pomaikai Aupuni i ke Poo ame na hoaloha koikoi o ke Aupuni Moi o Hawaii, aole nae i aa iki o Liliuokalani a i ole ia, o kekahi Roialiti a mau Roialiti e hoike ae imua o ke a'kea i keia mea, i hoopauia ai ke kuhihewa nui o na kane, na wahine ame na kamalii Roialiti, e manaolana mau ana, mamull hoi o na olelo hoonuinui a oiaio oie a keia mau nupepa Roialiti a makou i hoike ae la, e hoihoi hou ia mai ana uo ke Aupuni i hookahuli ponoi la no e ka liawawa ame ka hemahema o na alakai na lakou e >klai ana ke Aupuni Moi ma ka ma'kahiki 1892. Ke manao nei makou, he hana hewa loa keia i hanaia e Liliuokalani ame kela poe Komisina i hoounala ai i Waslnetona. Aka, mamuli o keia pa'lapala j>ane hamama a Wilimana, elike me ia u makou e hoopuka aku nei ma ko makou pepa o keia la, ua loaa mai la i keia lahui he palapala e hoopau ana 1 keia alakai hewa ia *ana o 'ka lahui t> na nupeipa 'ka Loea Kalaiaina ame Ke Aloha Aina, a ua hiki uohoi ia makou ke olelo ae, ua lanakila haaheo 1 ke "Kilohana Pookela no ka Lahui Ha- j waii" maluna o kona mau hoa paonioni, ma ka maa e pili ana i ko Enelani hoihoi <hou ole ana mai i *ke Aupuni Nloi o Hawaii nei, elike me ka mea i hoike mau ia aku e ia i na wa i >kaa hope ae nei. A nolaila, mailoko mai o keia kumuhana i loaa ai he lanakiia i ke KuoW)a, e ku ai keia akioma: •"Aohe manaolana i k6e o 'na Roialiti no ka lioihoiia ana mai o ke Aupuni Monakia o Hawan e Enelani, Farani ime Sepania." A mai'loko mai lioi o veia akionui oiaopopo e loaa ai 'keia :nanaohai maopopo: "No «ko Enelani. ko Farani ame ko <reremania ike Aupuni ana i ke Aupuni Repubalika o Hawaii, ua kaUpaleia na manao liouluulu hoihoi Aupuni Moi o Hawaii. ma ha Aupuni apau o ke ao holoakoa nei."

Mamnii hoi o keia hoike oiaio loa i loaa mai i ka lahui olwi o Hawaii, mai k£ "Alii" Wilimana mai i hala aku la i ka po, e hiki ai ia makou ke olelo ae me ka maopopo ioa penei: O na hoopaakiki wale ana aku o na Roialiti ia lakou iho, aole e hookapae ae ia lakou iho mai loko mai oia poai, a e hoomau ana hoi i ke kue i ke AuIpum Repnbaiika o Hawaii, i lilo i Panalaau no Anverika Huipuia i keia .wa, he mau hoopaakiki ana la, aole no ka manao ana, e hoihoi ia mai ke Aupuni Hoilki o lakou e na mana nui o Europa, aka, he paakiki wale ana llio .no ia mamuli o ka manao hoohuakeo maoli. He oiaio o keia mau palapala a makou i unuhPmai ai, malloko mai ia o ka nupepa P. G. Advertiser, Feberuari 3, a i hoolaha mua ia hoi ma ke kulanakaihiale o Waainetona,- Amerika Huipuia, a me he mea ia, lie kumu paha*ia e oleloia mai ai, he mau palapala oiaio ole keia, aole na Wilimana io keia mau mea i hoike ae nei. Aole makou i poina iki i ka la 19 o Dekemaba o kela makahiki aku nei. ka wa a ka Lunahooponopono o keia pepa ame Mr. J. K. Kahookano, hoa o ka Papa Loio Hawaii. i hoea aku al ma ka hale noho o ke "Alii" Wiiimana no kekahi e pili ana i ka hooiaio ana i keka,hi palapala kuai aina,- Ma ia halawai ana o ko makoū lunahooponopono, i kamailio maoli mai ai no o \Viiimana ieiua ona 'ame Mr, Kahookano i na mea i hoikeia maloko o keia mau palapala a makou i hoolaha aku la, me ko-

ua hoikeike'" pu ana :uAi hoi ik& buii«r i paiia ai k*>la niau paia[Mla. lJi i«cr pono o Mr. ko limahtK)ponopono i ua hnkl 1 ia, :t ua k: ei rki nohoi ma kahi mau a.aao i» ua buke la. l'a hoao o Mr. Kaho>fean > nonoi aku i ke **A!ii" Wilim.ma i k.»p< 0 ua Luike la. aka. ua hv»oie mai o.a, me ka olelo ana. aole i hiki rua\ ka w.i ana i manao ai. o:a ka w:t e hoopun..t akeaia ai ua palapaia ia. Nolaila. makela !a 1» mai o Dfkemaba, a hoea i ka ia L'l -o lanuan aku nei. ka la i puka. al ma Wasioetona. Affl<"rik.a Huipuia. ua \awa ioa no ia manawa. no ka hiki ana f hoouuaia aku ua bitke la mai Honolulu aku «ei a h'aila i\\as.'neiona). Ke lana nei ko makou uianao e iilo aua keia paiapaia hoi'ke hope loa a k«* "Alii" Wilimana i mea e hoonatuaoia ai na poe hoopaakiki kuhihewa m»waena o ka lahui, aia aku no a hoihoi ia mai ke Aupuni Moi Aka. he oiaio mau no nae ka oieio: "Pirka mai ia ka malamalama iloko o ka Pouli. ao!«- ua** 1 hookipa ka Pouli iaia.'