Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 9, 3 March 1899 — HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO. [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO.

(The Flying Fish.)

Lele i ka Poiuiu o ka Lewa Oni i ka Papaku o k'a Moana —Hapapa i k'a Ili o ka Honna—Hoea i ka Welau Akau —Ike i ke Kulanakauhale Kahiko o Opira—-Haalieo ma na Mauna Himalaia. Kakauia e Henry ColHngwood, a unnhiia e Ilooulwinahiehie no he "Kilohana Pookela no hi Lahui Ilawaii.'l "0 kēia mau mea," wahi a tya Porofesa. i pane mai ai imua o ka Barona, aaia hoi i kifhikuhi -mai ai i kekahi mau iuau i kapiliia iho me na papa hoike maiuna o lakou apau, "he mau kuaa ia no ka wehe ana ame ke. pani ana i na pale o na ipu hoopaa ea a wai mohoi. 0 keiā hoi," wahi ana i hoomau anai ai i ke kamailio ana, me ke kuhikuhi ana aku o kona lima i kekahi •wahi pahu uuku, me kekahi wahi pihi poepoe maiuna iho, Vhe ipu paahana ikeia no ka hoonee ame ka hoolele ana 3 lee topido mai loko aku nei oia nei." Nana mai la nohoi ka Haku Barotntfta maluna o ua Poro£esa nei me na imaka piha pahaohao, a mahope mai, olelo- mai la ia: "Auhea la ke topido o luna nei o ka Malolo?" "Aole oe e ike ana ia mea i keia wa, .aka, e hoike aku no, nae au ia oe ma keia. walii no, nle ko'u lawe ole ana aku <i ana kahi i waihoia ai o ia mea, kahi •hoi a'u i olelo ai, he keena topido. Peaiei: O ka ihu oioi o keia moku, ua ihanaia kela wahi a paa loa. Aole hoi oia 'wale no, aka, .e hiki ana ia wahi 3oe nee mai iloka nei o ke kino o ka anoku, a 'hoi hou aku iwa!ho eiike me ka anakemake o mea hookele moku maloko nei o keia hale pailata. Ma na «wahi hoi apau i makemake ole ia ai 3jana. mau hoohana ana, alaila, e mau ana no kona paa ana ma kona wahi. "Aka, ma ka wa e makemakeia ai e ski ia &ku kekahi topido mai loko aku nei o ka moku, alaila, e hooneeia mai ana ua iho oioi la o ka Maiolo iloko nei o ka moku. E hoholo mai ana ia ane kja pāhee maikai loa maloko o keIkāhi ohe i opakaia ae o loko ona. Ma keia wa 9 ka ihu e kuemi hope mai nei iik>ko nei, oia no ka wa a ke topido e aiee aku la nowaho maloko aku o kona auwaha hooholo, no ke alahele oili aku jna kana misiona. "I 'ka hele ana hoi o ka ihu a piii i kona wahi e nee hou ole mai ai iloko nei o £a moku, oia ka wa e haalele iho ai ke topido i kona auwaha l me ka ihikiwawe ioa, a ma ia wa hookahi no i Ihooholo hou aku ai ka ihu oioi 0 ka anoku a ku hou ma kona kulana mua.

"Mawaho ae o keia mea paahana topido, he mau pu nunul kekahi o luna ael, a he eono mau pu kani pinai alapine ō ke ano hou loa. O keia mau <pu, ua 'hanaia lakou e Mr. Maxim, ke pookela loa o na kanaka akamai o ke ao nei, ma ka liana ana i na pu maikai loa. O na wahi pu kani pinai nae, me Ihe mea la he mau wahi mea paahana 3ua ole ia o ke kamahao ame ke kupaianaha. Ma ka wa e kiia ai laua, mai |ja wa aku ka /īee ana o ko laua ikaika hoolele poka i ha, aekona apau me ka hoomaha o[e. Ē hiki ana i ke/a ame ikela mea pakahi o laua ke sioolele i 600 poka i lea minute 'hookahii 0 kau wale no e makaala ai ma "ka wa e ihoohanaia ai •keia mau pu, oia ka owili poku. Aia a "hoea/aku kaua i kalii i <waiho ai o tia mau wahi pu la, alaila, Aoakaka piha aku au ia oe i ke*ano o fea ihoohanaia ana o ia mau mea. "Ua hoolako nohoi au ia luna nei o lea moku me na pu raifela liilii, na palii loloa a pahi,pokopoko nohoi, na ihe o, na pu-panapina ame na mea na «pau e pono ai na hana ki manu, o ia, pepehi kohola, a pela aku. 0 keia mau -wahl pihi poepoe au e ike nei, o keia na M e loaa ai ka uwila hoomalamalama o ka ipu kukui maiuna ae nei o ka Siale pailata, a pela ihoi ria ipukukui j onahope a mamua o ka moku. 0 ka pau I keia o ka'u mau mea e hoike aku ai iaoe ma keia-wahi, a e iho kaua e'nana i na mikini." Ia wa haalele iho la laua i ka hale I>ailata, a iho aku la ma ke alapii. I £o laua nei hoea ana aku ilalo o na alapii la, ike iho la ka Haku Barona e ku ana laua ma kekahi papahele i haliiia a uhiia iho me ka moena veleveta nani, a e hoomalamalamaia ana hoi ia wahi e na puka aniani ma na aoao elua oka moku. Mai ke kumu dku hoi o ke alapii, e nee ana i hope, ke ka-wa o 12 kapuai, e ku ana he l>aku pale keena o ke ano nani loa o ka hanaia ana. A e moo ana -paku pale, mal ka'hl aoao a kahi aoao o ka -moku.

Ua hanaia keia pale, nia ke ano pauleuku huinaha, i molina ia me ka maiau loa, a i ihanaia nohoi me ka loea ame k£ akamai loa. E kakau mai ana nohoi ma kekahi mau wahi o ua paku pak> la, he -mau mea kau ipu hoonni. Ma kela ame keia pauku hiiiniiha. 1 o ua paku la, e moali 'mai ana na molina wai gula. Aia nae ma kekahi mau wahi kaawale like o keia paku pale ke ike aku la ka Barona he mau pani puka ekolu, i hanaia noloko mal o ka eterluma.

HaaLele iho la lauā nei i kahi a Jaua i hoea aku ai, a i ike aku ai »hoi ka Barona i ka paku pale nani a kona mau onohi maka i kuluma ole ai i ka nana ana, Kaalo ae la laua ma ke kua o ke alapii, hoea aku la laua ma ke poo o kekahi olapii hou. He alapii poepoe keia, e wili poai ana mawaho ae o kekahi kia ilui poepoe, e ku ana mai lalo ae a hoea iluna. Ma keia wahi, oleio mai ia ka Porofesa i ka Haku Barona: "O keia kia poepoe au e. ike nei, ke halo nei ia mai lalo mai o ka rumi eneglni a hoea, j ka ruwi paiJata." Alaila iho aku lā laua nei ma ke alapii poepoe, a hiki i ko laua hoea ana aku ilalo. Hele aku la laua <a hoea ma kekahi panl puka i kauia ae maluna o(ta kekahi papa. hoailona, "Engine Room" (Rumi Enegini).

•Ia wa wehe aku la ka Porofesa i ka puka, a komo aku la laua nei iloko. Ua manao niua ka Haku Ba2*ona, e ike ana oia i kekahi mau mikini nunui maloko o keia rumi. A ua like nohoi ko ua Barona noonoo la ia wa, no na mea e pili ana i na miklni, me ka noonoo & loaa ana i kahi kanaka e ae, ina ia e ike ana i ke kino nui hookala-ku-pua o Ka Malolo. He mea oiaio, e komo~ ana keia manao iloko o ua kaxiaka la, he moka aui keia, a lele ma. ia iloko o ka lewa, a e luu ana lioi iloko 0 ka opu lipolipo o ka hohonu, alaila, he mea pono ke' loaa iaia na mea paaliana nunui a ikaika i >hookoia ai na kanawai, i makemakeia ai kana mau hooko āna. / ' ~Aka, i ka ike ana aku o ka Barona. i na mea paahana o loko o ua keena la, oia hoi na mikini, aole i kanamal ka nui o kona kahaha ame ka piha. haohao. Nana aku la ia,'ike aku la 1a i kekahi mau mea hulali e opuupuu ae ana ma na wahi he lehulehu loa o loko o ua keena la. ' Kuhikuhi mai la ka Porofe9a iaia 1 ka enegini nui o loko o ua keana la, oia hoi, ka enegini nana « hookaa i aa mea paahana e ae o ka moku. He mikini keia o ekolu pauku olokaa poepoe i pu-kolu ia ko iakou hfeonohoia ana. A oia mau mea apau, ua hanaia noioko w;ale mai noo ka eteriuma. Ua like no ka nui o keia «negini me ko na enegini .maa mau o luna o na -waapa mahu lii--IU, e iholoholo ana raa ka muliwai Teima (Thames). Hoakaka -mai Ia ka Porofesa i ua Haku Barona nei, ma ka wa e hoohanaia ai u enegini la., alaila, e komo ana ka ea hoeueu ikaika, maloko o kekahi ohe kaonii ea ikaika, a nona hoi ka ikaika kaoml ea, he 5000 paona ma. ka iniha kuea hookahi, a e hiki ana i keia ikaika. lie hookaa ae i na enegini hookaa huila, ma ka niniu ana i 50 lele poai ana i ka minute, a ua lawa loa hoi ka ikaika oia kaa ana, e hoonee i ka huila epaepa o kd moku, i 1000 manawa e' niiniu ai i ka minute hookahi, ma ka wa malie maikai iloko o ka lewa.

"Alaila, pehea pep loaa ai ia oe keia ikaika hoopikea?" "Aohe ia he hana pohihihi," wa'hi a ka Porofesa i pane mai ai. "0 ka mea nui wale no ma keia hana, oia ka ike, ka makaukau ame ka maopopo maoli ana o ke ano e paipai ai oe i ka teria a'u i hoikeike aku ai ia oe ame'! kou hoa, maloko o ka hale Kulu-1 •kehau, he makahiki paha a oi i hala ae ! nei, me kekahi wai asida i hanaia nohoi e a'u. Elike auanei me ka • ratio, kaulike o ke kuaniti o kela .ame keiaj 0 keia mau mea elua a'u i hoike jaku la ! ia oe, ma 'ko laiia wa e pa"dpa'i ia ai a hui like, pela.no ka lōaa ana o ka ea hoopii kupono e hiki ai ke leaomiia maloko o ka ipu kaomi ea, a loaa he ikaika hoonee." "A pehea oe e pa'ipa'i ai i keia mau mea?" wahli a ka Haku Barona i ninau mai ai. "E hele kaua ma o," wahi a ua Porofesa nei i pane aku ai i ka Baroha, me ke kuhikuhi pu ana aku hoi o kona lima i kekahi wahi ipu poepoe hulall, elike, me ka alohi hinuliinu o ke dala. "0 keia," wahi a ua Porofes& nei, "ka ipu hoopunana ea. E hookomo ana au i na materia ano paakai a'u i olelo ae maloko o kela wahi ipu, a o ka wai asida hoi maloko o keia -wahi ipu, aiaila, e holo mai ana ka materia mai kela wahi mai, maloko o -kekahi ohe a hoea i kekahi ipu malaīo pono o keiū ipu nui a kaua e ike nei; a pela nohoi ka wai asi<ia mai .loko aku o keia ipu, e kahe'aku ana no ia-.ma ,kona paipu | a hoea i ka ipu ka-wili, oia hoi, kahi 1 komo mai ai o ka materia. Ua hanaia na ipu e holo mai ai ka materia, a e kahe aku ai hoi ka asida, ma ke ano ratio o ko laua nunui i kahi ame kahi, elike me k& ra,tlo i makemakeia ai ke kuauiti o ka materia ame ka asida e komo iloko o ka ipu kawili, i loaa ai ke kaulike maikai ana o na kuanill elua, a loaa hoi ka punohu ea kupono i makeiMkeia. O keia ea, e loaa ana ijiia ka 'ikaika hoonee o 5000 pona. E

nana oe, e kuu haku, i wa ohe hoike no ke «na ikaika o ka ea. Ke hoike mai nei ia ua loaa i ka ea i keia wa, he ikaika kaomi, a i ole, he ikaika hoonee o 5000 paona i ka iniha kuea hookahi." . Me ka heieheiena kunahihi hooho ae la ka Barona: "Kahuhu! E hai iiani ana anei oe ia'u, e Mr. Porofesa, ua piha keia ip\i i ka ea hoonee \ hiki aku kona ikaika kJbmi i ka 5000 paona i ka iniha kuea hookahi? Ua iike ia me elua tona a oi ke kaumaha. Peliea, ina e pa-hu ae ana, pehea iho Ia kaua?" "E pau ana kaua i ka a ia e ke ahi, mamuli o ka hemo ana mad o ka ea 0 loko o keia ipu iwaho nei. Aka, e k«u Haku Barona, mai makau a 'hopohopo oe no keia mea. Aole loa keia ipu e pahu ina o keia iho la. ka ikajka kaomi o ka ea. Ua makaala loa ia e a'u ka 'hanaia ana o keia ipu, a ua hoolawaia e a'u kona ikaika omo ea a hoopaa ea, a hofia i ke kuaniti i oi aku mamua o keia a kaua e ike nei. 0 ko ia nei palena kiekie loa o ka ikaika ma ka puliki paa ana ikaea i hoo■mahuahuaia kona kaomi ana, aia aku no ia i ke kanakolu-kumamalima tona ka ikaika kaomi ma ka iniha kuea hookahi. Nolaila, ihe 30 tona a oi ka "iikaika kaomi i koe o ka ea, a hoea aku kaiia i'kahi e hiki ai ke haawiia na kiai makaala loa ia ana o na hana hoohapai a hoohanau ea maloko, a. mailoko aku ho'i o ipu." No keia mau hoakak» a ka Porofesa, uā ihoōpauia <ae la ka pioo o ka Haku Ba'rona. Alaila, hoomau aku la Ja\ia i ka hele makaikai i na mea paa'hana v e ae.' Aole no nae ia he mea ano nui loa. Mai keia wahi aku, hele aku la laua e nana i na rumi moe o lōko o ka moe. Ike aku la ii'ā Haku Barona n-ei, aialuna ae o kekahi 'keena, i ka inoa, "Sir Reginald Elphinstone." Alaila, nihau ae la i ka Porofesa; "0 ko'u rumi ka paha keia au i hana ai?" "Ae; d» kou rumi ia a'u i hana ai." I ko ua Haku aßrona nei nana ana aku nohoi ia loko o ua keena la, aole 1 kana mai o ka nani. •Alaila, heie aka la a he keena Ua kakauia no me ka inoa, "Konela Leitabirita;" a ihe keena aku ana nohoi, o "LiUanela Miidmay;" ka inoa o ke kau ana, a o ke keena hope ioa, oia ko. ka Porofesa, "Von • Salakenabuga." Mahope i'ho o ko laua makaikai ana i na keena moe, hele aku la laua a hoea i kekahi rumi i hoailoxjaia, "Keena Luu." Aia hoi inā na aoao o keia keena, he mau keena liilii i hoailonaia me Jia inoa i hoikeia ae rtei ma na keena moe. Maanei hoakaka inai la ka Porofesa imua o ka Haku Barona: "O keia ko kaua keena komo kapa au-kai, ana ko kaua wa e makemake ai e hele 'holoholo aku ma ka papaku 0 ka moana." , , Alaiia, wehe mai la na Poi*ofesa nei 1 ke pani o kekalhi keena, a ike aku la ka Haku Barona i na aahu auaukai ame kekalii mau mea e ae. Ike aku la h"oi ka Barona, me ke pahaoliaoioa, i kekahi aahu ano e loa iloko o ka rumi. He aahu opea lio (india rul>ber) ia', me elua -nae mau opeope maluna iho—liookahi mamua a hookahi mah«pe, a ike pu <aku la ia lie ■aahu kila, elike me ko na Naita o ka wa 'kahiko, alaila, huli mai la ia a ninau mai la i 'ka Porofesar "EJa, pehea hoi kela mau aahu ano e a'u e ike aku la? E heie ana anei kaua i ma ka papaku o ka moana mawaena hoi o na i'a o ke kai, me he mau Naiia la no ka wa kahiko?" \ (Aole i pau.) I : X." • '