Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 14, 7 April 1899 — KA HOPENA O KE AO NEI He Wanana Kupaianaha Loa. HE UMI KA! POPE I KOE HULIHIA KE AO NEI. Nune ka Aha Kadinela i no Pope Leo XIII. E LUKUIA ANA KE KULANAKAU HALE O NA PUU EHIKU. [ARTICLE]

KA HOPENA O KE AO NEI

He Wanana Kupaianaha Loa.

HE UMI KA! POPE I KOE HULIHIA KE AO NEI.

Nune ka Aha Kadinela i no Pope Leo XIII.

E LUKUIA ANA KE KULANAKAU HALE O NA PUU EHIKU.

Eia ! keia maa la e nee nei, ua hoouluia ae la he pioo nui mawaena o kekahi mau luna Ekalesia lehulehu loa 0 loko o ka Ekalesia Katolika Roma no ka mea e pili ana i ke kanaka e pani mni ana i ka hakahaka o Leo XIII, ka Pope o ua Ekaleaia la. Ma ka la 2 aku nei o Maraki, i piha ai ea makahiki he kanawalu (S9) i keia Pope e noho nei i keia wa. Mamuli o ka lu'alu'a loa o kona man makahiki ame kona onawaliwali i ikeia ma keia man la aku nei, ua ala mai la na nuneia ana e na poe koikoi o loko o ka Ekalpsia e noonooia i panP hakahaka nona. Aia ma keia wa i hapaiia mai ai keia maiao, ua ala pu mai la na hoomanao ana o kekahi poe no ka olelo. wanana a Sana Malaki, he Kahnna Moneka no lerelani, i hoike ai he 700 paha makahiki mamna aku nei, no ka mea e pili ana i na Pope, na lakou e noho ma ka noho o Sasa Petero, a hiki aku i ka hopena o ke ao nei. I ka nana i ka olelo wanana a keia Sana Malaki, ua kn no i ke kupaianaha ame ke kamahao, oiai o na Pope ehiku i noho ma ka noho Pope ma Roma, e hoomaka ana mai ka makahiki 1130 mai, a hoea mai i ka makahiki 1878, ka wa i lilo ai o 'Leo XIII 1 Pope, ua ikeia ka hookoia ana o na mea ana i hoike e mai ai mamua, no ke ano o kela ame keia kanaka e noho Pope ana ma Roma. KA HOOIAIO ANA I KA WANANA.

I mea e maopopo ai ka oiaio o keia wanana, e hoomaka ka makaikaiia ana o na mea hooiaio mai ka makahiki 1775, aneane 627 makahiki mahope mai o ka make ana aku o Sana Malaki, a hoea mai i ka wa i noho ae ai o Leo XIII e roho mai nei ma Roma i keia wa. 1. Ma Feberuari 15, 1775, kohoia o Pio (Puio) VI i Pope. O ka inoa o ke ano o ke kanaka e noho ana ma ka noho Pope i hai e ia mai e Sana Malaki, oia o "Peregrinus Apistolicus," oia hoi, "Ke Kanaka Hele Malihini Apotolika." He mea oiaio, ua kuewa aku Ia- o Pope Pio VI, a noho malihini oia ma Farani, a make oia malaila. 1800—Mahope mai o keia Pope, ua wanana e mai la o Sana Malaki, o ke ano ame ka inoa o ka Pope e noho ana ma keia wa, oia o "Aquilla Rapax," oia hoi, '*Ka Aeto Pakaha wale."

He mea oiaio, o Pio VII ka mea i noho Pope mahope aku o Pio VI. O ka hoailona oihana o keia Pope, oia hoi, kona Sila Oihana, he Aeto Eleele. Eia nae, ua hopu pio ia iho la ia e na aeto pakaha wale, a Napoliona Bonepate o Farani, a lawe pio ia aku la ia i kahi. Ua noho pio oia a hiki -wale i ka haule pio ana o Napoliona ma ke kahua kaua o Watalu, akahi no a hoi hou keia Pope i Roma. a oia ka malama o Mei, 1814. 1823—0 ka inoa o ka Pope i wanana' e ia mai e Sana Malaki, oia o "Canis et Coluber," oia hoi, "Ka Ilio ame ka Nahesa." 0 Pope Leo XII, ka mea i noho Pope ma keia makahiki, he kanaka ia i kaulana no kona makaala, hoomanawanui ame ke akahele. 1829—0 ka inoa o ka Pope mahope aku o kela Pope mua ae la, i wanana-

ia mai e Sana oia o "Vir Re- . Ligious/' oia hoi, "He Kanaka Haipule j ?oa." I O ke ano keia o Pio VIII, ka mea i ; noho Pope ma keia makahiki. Ua kau- i lana oia no kona haipule ame kona ; kulana hoopono loa. 1831—Wanana e mai la o Sana Ma i laki i ke ano o ka mea e noho Pope ; ana mahope aku o ka mea i kapaia | "Yir Religious," oia hoi, "De Balneis ! Etruriae." Oke ano o keia. "Mai ea : : Wai Auau mai o Eteruria" (Tusekani.) • O Pope Geregorio XVI. ka mea i no- • ho pope ma keia makahiki. he keiki : hanau oia no Eelluno. a he Moneka ; hoi ia no Camaldoli, ma Tusekani. | IS46 —O ka inoa o ka inea e noho Pope ana, mahoiie aku o kela kanaka . ae la, oia o de Cruse." Oke ano 6 keia, "Ke Kea mailoko mai o ke • Kea," oia hoi. "Ka ehaeha o na ehaeha.** « | Oka mea i nono Pope ma keia maka- , ; hiki, oīa o Pīo IX, a oia nei kekahi o . i na kanaka i noho Pope ma Roma i ko- ! | mo iloko o na ehaeha ame na popilikia | he ndi. Ua hookuewaia keia Pope mai j ka makahiki 1848 a hoea i ka maka- j hiki 1850, a haoia ka elua hapakolu o kona mau waiwai. Ma ka makahiki 1870, ua lilo pio aku la ke kulanakauhale o Roma ia Vitoa Emanuela, a he ewalu makahiki mahope mai, make iho la o Pio IX maloko oponoi o ka Votieana, ma ke pk> a he paahao noloko oia hale. O ka hoailona alii o ka ohana alii o Savoe, oia hoi ka lalana alii na lakou i hoopilikia iaia (Pio IX) he kea keokeo ko lakou.

1878—O ka inoa wanana oka Pope e noho ana mahope aku o "Crux de Cruce," oia o "Lumen in Caelo." Oke ano o keia, -f Ka Malamalama >ma na Lani." Ma keia makahiki i kau ae ai o Pope Leo XIII e noho mai nei i keia wa. Ma ka noomaopopo ana 1 kana lawelawe ame ke alakai axa i ka Ekalesia Pope iloko o na makahiki he 21 a oi i kaa hope, ae nei, h£.lua ole ka mahaloia e na mea apau—Ae. Pope me Hoolepope. Ua oleloia, he Pope naauao loa keia, a ua piba oia i ka noeau ame ka ike. KA NUI O NA POPE I KOE A HOEA A'KU I KA HOPENA 0 KE AO NEI. He umi wale no ka nul o na Pope mahope aku nei o Leo XIII, wahi a ka olelo wanana a Sana Malaki, alaila, hoea mai ka hopena o ke ao nei. Ua hoike mai nohoi ia i na aro pakahi i pili i kela ame keia o nei poe Pope he umi. 1. "Ignis Ardens"—"Ke Ahi Okooko." 2. "Religio Depopulata"—"Ulupaia ka Ekalesia." 3. "Fides Inirepidia'—"Manaoio wiwo ole." 4. "Pastor Angelicus"—"Ke Kahu Ekalesia Anela." 5. "Pastor et Nauta" —"Ke Kahu Ekalesia ame ka Luina (moku)." 6. "Flos Florum"—'TCa Pua o na Pua." 7. "De Medielate Lunae" —"Mai waenakonu mai o ka Mahina," 8. "De Labore Solis" —"Mai ka Pouli (eclispe) mai o ka La." 9. "Gloria 01ivae"—"Ka Nani o ka 01iva." 10. "Petrus Roma3ius"—"Petero o Roma." 1

"Iloko o ke au lioi»e o ka hoouiaauia ana o ka Ekalesia. e noho Pope ai o Petero 11.'* wahi a Sana Malaki. "Nana auanei e hanai i ka ohana hipa iloko o na wa popilikia he nui, a ma ka hopena oia manawa e iukuia ana ke kulanakauhale o i»a Puu Ehlku (Roma) a e hookolokolo ana ka Lunakanawai n?ana i Koua poe kanaka." Ua hanauia o Sana Malakl ma Armagh ma ka makahiki 1094. Ua liio oia i Aki-Epikopo no ia Apaua Ekalesia. Ua make oia ma ka la 2 o Novemaba, 11S4. i ke 54 o kona mau makahiki. Ua paa mua i ke kakauia na olelo wanana a nei kanaka »maloko o ka buke i paiia e Arnold Wion-, ma kana buke i kapaia, "<Lignum Vitae," ma ka makahiki 1595. Ma ka makahiki 1670, ua kakau hou ia he buke e pili ana i keia mah olelo wanana e loane Geremano, a i hoolahaia ma Napela, a ua kapaia kela buke, "Ke Ola, na Hana

ame na Olelo Wanana a Sana Malaki Hemolele." Ua loaa nohoi keia mau olelo wanana maloko o ka buke i kapaia, "Ka Moolelo o na Pope," i kakauia ma Lyons, 1888; pela nohoi ma ka huke a Abbe de Vallemont, i kapaia, "Elements de m-ialoi^e."

He 7 wale no poe Pope o loko o 262 Qfe i oleloia, ua noho Pope ma Roma, mamua aku o Leo XIII nei, i hiki ka nui o ko lakou mau makahiki pakahi o ka noho Pope ana i ka 21. 0 ka averika loihi o ka manawa i noho ai na Pope maluna o ka noho Pope o Roma, mai ka ehiku niakahiki aku. He 10 Pope i make iloko o hookahi mahina wale xo mahope iho o ko lakou kohoia ana ma ia oihana. Oka Pope i pokole loa kona manawa o ka noho ana, oia o Pope Kepano (Stephen) 11, he ekolu wale no la. I keia wa e neonooia nei no ke koho ana i pani-hakahaka no Leo XIII e ola nei, ua hekaif aku la na hoomaopopo ana a ka Aha Kadinela maluna o kekahi mau kanaka ekolu. Ka mua o Kadinela Girolamo Maria Gotli; ka lua, 0 Kadinela Serafino Vannutelli, aoke kolu, ō Kadinela Mariano Rampoela del Tindaro. Ona kii o keia poe ekolu, ua hoikeia ma ke kii e ikeia ana ma keia aoao o ka pepa o keia la. Ua lauaheaia ae, e manaoia ana e lawe aku i ka Bana Puhi Ohe Aupuni no ka Hoikeike Nui ma Omaha, Amerika Huipuia, ke ae nae ke Aupuni Hawaii. O ka himeni "solo" i meleia ai e Miss Cecilia K. Poepoe ma k€ anaina pule ma ke ahiahi o ka la Sabati aku tiel, ma Mililani 'Hale, ma ke ano paanaau no ia i hanaia ai ka olelo o ua himeni la, a oia ke ano o ka himeni "solo" ana, 1 ikeia eia ma kekahi mau aha mele nui ma Kapalakiko, San Jose aine Sana Cruz. Wahi ana, he ano kaliiko ka nana ana i ka pepa himeni, a himeni mai. He mea pono e hoomaamaaia keia kulana himeni e na opio Hawaii.