Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 17, 28 April 1899 — HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO. [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO.

(Thb Flying Eish.)

Lele i ka Poiuiu o ka Lewa — Oni i ka Papaku o ka Moana —Hapapa i ka Ili o ka Honua —Hoea i ka Welau Akau —Ike i ke Kulanakanhale Kahiko o ()pira —Haaheo ma na Mauna Himalaia. iKakauia e Henry C(>llin(jwood, a •unnhiia e HoouluimsChiekie no ke u Kilohana l'ooke&i no ka Lahui Hawaii MOKUN'A. IY. ONI KA MALOLO. "E na.ikeomimana," wahi .a.ka Poroi pane imai ai, a hoomau mai ia «mohoi i ka olelo ana imua o kona mau ! hoa, "Ua hoea mai nei ka hora e haa- ! dele iho ai kakou i keia iii-honua. 0 , keia ka hora e i'ke like ai kakou apau ' j ika hoiopono ana o keia hana a kakou | apau e ike like nei. Ke ole au e kuihihewa, ua neoneo loa na alanui o L&dajia nei, a pela nohoi na muliwai, mai ke alahula ana a na kanaka maau heiLe o ke aumoe. Nolaila, o ko kakou ihaalele ana dho i ka ili-honua .nei i keia >wa„ aole no ia .e li'lo ana i mea hoopioloke nui ia ai na kanaka. Nalaila, e o'u mau hoa. ua makaukau anei oukou?" "U.a makaukau makou apau," wahi a ka Barona i pane jnai ai me ka nanaina kuoo. "E M.r. Porofesa, aole anei keia o ka wa o kakou apau 1 kali hooma- | nawanui ai iloko o .elua makahiki i kaa ! hope ae nei ? Nolaila, e Mr. Porofesa, e hana aku oe i ka ihana e hookoia ai ka moeuhane a kakou apau i moe al Ē ukali aikii no makou ia oe. Ina he nuau kauoha kekahi au e haawi mai ai ia anakou, i pono ia makou ke hooko aku, ua makaukau loa makou e hoo'ko aku ia mau kauoha/' ' "Ina pela," waihi a ka Porofesa i pane mai ai, a hoomaika ae la ia e ku iluna, a hele ak,u la mamua, oiai .hoi kona mau hoa i ukaJ| aku ai mahope ona. Ua hoea- aku la lakou apau noloko o 'ka ihale pailata, a «mai laila aku, oi.Li 3oa ae la lakou iuna o ka oneki o ka moku. Ma keia wahi, ua ike ae la lakou a pau e poipu ana ka aahu eleele o ka pouli maluna o ka ili o ka honua, a e halana lai papuhea ana na eheu o ka ea maluna o ka honua. I nei wad olelo mai ai ka Porofesa: imaikai loa keia no kakou e nee aku ai iloko o ka lewa. Ua pohu ka lewa. Nolaila, e hoonohonotho aku ana au ia oukou apau ma kekahi mau .hana e pono ai keia hoomaka ana o kakou e haalele iho i ka honua nei. O oe e Mr. Lutanela, ia oe ka nana pono ana ma keia wa o ka moku o kakou i oie ai ia e hookui ae me kekahi paia laau o keia pa e hoop-uni nei iaia. 0 oe hoi e Mr. Konela, e hele aku oe e ma kela aoao o -ka hale pailaia a nana pono i ka ipukukui uwi'a ma ia aoao o ka 'hale i ole ai ia e hihia ae i kekahi lala laau; a, o oe hoi e Sir Reginald, e ku oe ma ke alo mai o ka haie pailata, a e nana nohoi oe i ka ipukukui uwila maluna ae o ka ha!e pailata 1 ole āi e pilikia. Aka, i mea nae no oukou e imaopopo ipono ai i ka oukou mau hana a'u e .hoonohonoho aku nei ia oukou, he mea pono ia oukou ke hoi pu 111« a'u iloko o ka hale pailata, a malaila e 'hoakaka ai au ia oukou i kekahi mau mea." I ka hoea ana aku o lakou nei apau iloko o 'ka hale pailata, ia wa i kamailio mai ai ka Porofesa: "Ano; o ka hana mua a kakou e hana al, oia. ka hookupono ana i ka hoeuli ma kona kulana iliwai like." Lelau la ua Porofesa nei i ke kuau

hoohana o ka hoeuli a kulai akau ae la, alaiia, pane hou mai la ia; "Pau ae Ja keia ana. O <ka helu elua o aia mea a kakou e Jiana aku ai, oia ka iiookuu ana i lea ea apau o loko nei 0 ka moku, a koe ka ea e lawa ai no ko kakou ihanu ana. Aka, o Ka hoolawa jkhio ana ia kakou me -ka ea iio ka lianu ana, aole no ia he mea pohLhihL Mamuli o kekahi mahu ea mama loa i hookomoia aku iloko o na keena apau o.loko nei o ka moku i piha m>e ka.ea maoli e hoauheeia aku ai ia ea maoJi no waiho o ka moku, a ku iho la ka moku nei he mea kino i nele 1 ke ea e kaomi ana maloko ponoi ona, koe wale no ka ea e kaomi ana mawaho ona. O keln huila nui a oukou .e ike nei, ka huila nana e hooponoppno i keia mea a'u j hoike aku la ia oukou. Ina au e >hookaa ae ana i keia huila penei la —alaila, e ike ana | kakc« i ka hopena ī makemakeia no ka- | na hoohaiia ana. E nana ae i ! kela mau paipa hoike poepo-e e kau mai la ma kela paia o ka 'hale pailata nei.'.'^ He oiaio, aia ma ikekahi paia o hale pa.ila,ta, e ku ana "ne elna mau papa j poepoe, ēlLke la me ka papa hoike manawa oka wati. He mau manamana kuhikuhi uohoi leo laua, elike la no me ka mamamana o 'ka wati. TJa nana like aku la lakou apau ma keia mau papa I hoike «lua.

Ua nee Hke as la na -manaimaha kuhikuhi o ua mau papa hoike la. He hapalua minule paha ka loihi o ka manawa o ko lakou nei nana ana, aia hoi, ui wiili hou ae la. ka Porofesa i ka huila ana i hookaa mua ae ai, a hele aku la ia ma kahi e kau ana na pajp.a elua, a nana ipono aku la. .

"Maikai," wahi ana d liooho ae ai me ka. leo hauoli, a lmli mai la ia a pan» mai la i kona mau Jioa: "E na l£eonimana, ua hololea keia mahele o ka ikakou hana. A 'ke olelo aku nei au ia o'-ikou, e aku ka kakou oni ,«.Ua aku i ka poiuiu o ka lewa. Maikai — maikai!" "Pehea i maopopo ai 3ceia mea ia oe, e Mr. Porofesa?" wahi a Sir Regina]d i ninau aku ai. "E nana poao liou mai oukou i' keia mau papa hoiike ©hia. keia mau mea e hoike aku ia ou'kou i ka haina o kau ninau e kuu ha-ku i ninau mai nei. 0 keia papa hoike," wahā a ua Porofesa nei i hoomau mai ai i ka olelo.ana, me ke pa'i mama ana ihō o kona lima 1 ka papa hoike ana i makemake ai e kamailio ma-i, "he <mea hoi'ke keia no ke kanmaha o ka moku, oia hoi, ka nui o leona kaumaha i kaomi Hio ai maluna o ka ili o ka honua. 0 keia papa hoike hoi,"—kuhi.kuhi ae Ja ia i ka lua oia mau mea—"oia ka mea hoike i ka nui o ka ea e hooke paapu ana ia loko nei oka moku. Ke hoike maopopo mai -nei ka mua, e'a ke kaumaha o ka moku ke kao.mi nei maluna o ika honua ma kaihi c> hookahi tona i hoem-iia iho, taai kona kaumaha maia mai, oia 'hoi, he hookahi tona kona mama i keia wa i ko ka wa he hapalua 'minute a oi i kaa hope ae nei. Ke hoike mai nei hoi ka mea ana ea (air-gauge) eia no ke koe nei maloko o .ka moku (he kaomi ea maoli ana, ma ikahi o eono paona ke kaumaha ma ka iniha kuea o loko o ke kin'o o ka moku; nolaila, eia ka moku i keia wa ma ke kulana mama e h'iiki pono ai iaia ke ilana ae iloko o ka lewa, a i ole, iloko o ka hoopuni ana iaia mawaho aku nei." "E Mr. Lutanela," wahi a ua Porofesa nei, "e wili hou ae oe i ka huiia, ma ke ano e hookuu hou aku i ka ea i waho oka moku. Ua okil" I ka wa i kahea mai ai ua Porofesa nei i ka Lutanela « hoopaa oia i ka huīla, oia ka wp i ku ae ai ka manamana ka'papa lioike mua i ka helu 0 (ole) a ia wa 1 oielo mai ai ua Porofesa nei ia Sir Reginald: "E kuu haku, i keia wa e'a ke ku nei kou moku ma ke kulana, aohe ea maoli i koe iloko ona. Ina e hele ae ana kekahi kanaka, a malalo pono ae ona, e hiki ana no iaia ke hapai ae iaia, me he wahi pa*ku laau uuku loa la. Ano, ua hoea lo la kakou i ke. kulana e ko kakou hoopipili hou ana maluna oka honua. E hoi aku ke'la ame keia o oukou ma ko oukou mau kulana iho, elike >me ka'u i hoike mua ak.ii nei ia uokou." I kela wa i eleu like a 1 kela ame j o ua mau hoa nei o ka Porofeaa 110 ko lakou mau kulana iho. Aia hoi poha mai la ka ileo o ka Lutanela mahope mai: "Makaukau maanei!"

"Makaukau maanei!" wahi a kahi Konela i hooho imai ai me ka iiauoli! "Makaukau'" wahi a ka liaku Ba.rona. "E ku me ka makaukau," i pane a-ka ai ka Porofesa, a o kona wa ia i hookaa ae ai i na mea paahana hoonee i ka moku no ka hoopii ana ae iaia iluna. Ua hookaaia ae la ka huila, me he mea la, he 60 -manawa i niniu ae «ii ua huila la i ka minute hookahi. Emoole oui ae la ua moku la, a poha koke mai la. ka leo o ka Lutanela: "Huro! Huro! Ke oni nei ia nei la!" "Huro! Huro! Auwe! Laweia kākou i ka lewa e!!" wahi a kahi Kone>la. "Ea, he oiaio, eia io 'kā Malolo ke pii ae nei i ke kiekie," wahi a ka leo kuoo o ka Baroneta i hooho mai ai. He mea oiaio, ma:hope iho o ike kali hoomanawanUi ana o na mea apau, ka Baronfita, me kona mau hoaloha elua, ma leekahi aoao, ame na hoa helu- : helu 'o ke 'Kuokoa ma kekahi aoao, o j 'ka lioea mai o ka wa e 'lele ai Ka Malol& i ka le.wa, aia hoi ma ka mahina i ai ia ai ka malolo e ko Honolulu nei poe, oia ka wa i hoea mai ai na mea -i#au e Tke i ka hookoia ana o ka moetihane a ka Loea Akeakamai o Gere,man,ia. Eia io "Ka Malolo" (F.lying Fish) ke neeu <nei «.0 poiuiu o ka lewa. Aole i liulin, ua pii 'malie maikai ae la ua imoku nei .iloko o -ka poai lewa anoano e hoolai papuhea iho ana maluna o k.e kulanakauhale o Laelana. Ua hele ae la ua m»oku la a hala loa ae la j maluna o ke kulanakauhale.

Oi ike iho lakou nel i ka aa ae o na kukui o na wahi lehulehu ;0 loko o ke kulanakau'hale, a fiistfi 'ka wa i nalowale aku ai ia mau mea mai a lako-u Ua Bja.u aa la no.ka, pii ana o ka nioiku a' hiki i ko lakou komo pono ana ae i kekahi punohu ao e lana ana | i ka poiuiu o ka lewa. I nei wa i ike iho ai lakou apau i ka iniki welenia o ke anu. Ua hoi mai la naiihoaloha ekolu o ka Porofesa a loko o ka rumi pailata, a mailaila lakou i haawi mai ai i na mahalo ana i ka Porofesa. Oiai lakou e noho ana ma keia wahi, a, mahope iho ihoi o ka ipau ana o na kamailio ana mawaena o lakou no ka mea e pili ana i ka moku, aia pane - mai la, ka Porof£sa imua o leoua mau hoa: "Oiai, ua komo mai la kakou maloko nei o ka hale pailata, he mea pono ia kakou ke noho maloko nei, a e hoao kākou i ka ikaika o ,ka oni ana aku o ka moku nei iloko o ka lewa. E kii ana kakou ,ma keia lele ana, I ke ana kiekie'.loa i hiki i ka moku ke pii aku, oia hoi, e pii aku ana kakou iloko 0 ka poai lewa, a hiki i kahi e hlki hou oLe 'aku ai iaia ke nee aku. O kahi kupono loa keia a kakou e nohio ai, a kali hoomanawanui no ko kakou hoea j aku i kah.i a ikakou e ike ai oia ka 1 palena kiekie loa e hiki ai i '-a moku nei kē pii aku. Aole pon.o owaho aku nei." ' "Heaha hoi ke e kupono ole ai owaho no maleou e noho ai?" walii a ka Baroneta i n.inau imai ai i ka Porofesa. "Eia ke ikumu," 'wahi a ka Porofesa i pane mai ai, "Ina oukou e iiooūlau aku ana i ka noho ana mawaiho aku nei o ka hale pailata, e ike ana oukōu i ke •anu, a e pii mahuahua ana hoi keia anu a oukou e ike ai maluna o ko oukou mau kino, elike me ke kiekie o kahi a kakou e pii aku ai. Aole hoi oia wale no, aka, e iyte me ke kiekie o kalii a kakou e pii aku ai, pela ka lahilahi mai o ka ea e kupono ai oukou ke hanu; aka, e hoopauia ana keia mau pilikia elua mamuli o ko oukou noho ana mai maloko nei o ka hale pailaka."

Ua pauma hou ia aku la ka ea maoli anailoko aku o ka moku, elike me ka hoohana ana a ka mea pauma ea, a ia. wa i pii hou ae ai ia. Ua ihekau like aku -la na maka o na mea apau maluna o ka Baroneta. I ka haule ana iho o ka wai-dala o ua barometa nei a loaa he 15 iniha mai kona ikulana nxua mai, aia hoi, ua ike ae ia na mea apau e noho ana .iioko o ka rumi pailata i ka o maeele ana mai a ke anu. Ua pohina mai la hoi o waho o ke aniani e hoopuni ana i ka hale p>ailata i na pohina a ka lelehune hau anu o ka lewa luna. Aia nohoi ka wai <lala o ka barometa ke nee iho lallalo, a e hoike ana hoi ia, aia 110 ka moku ke nee la noluna. I kela ame keia iniha a ka wai o ka barometa e nee iho ai, e olino ae ana ka

nauali ma na maka o ,ka Porofesa, a o na mino hene aka ana hai ma kona mau papalina. Aka, e hoomau ana no ia i ka, nana ana a kona mau maka i ua barometa la. I ka nee ana iho o ka wai-dala a ihoea i ka 11 iniha wale no i 4toe o ka vbarometa, aoie i kana mai ka p-iha hauoli oka Porofesa. Ika nee hou ana iho o ua wai-dala 'la, a he 10 wale no iniha i koe, aole i kana mai ka nui o kona hauoli, a ia wa oia i pa,ne mai ai:

"E na keonimana, e hauoli pu mai oukou me a'u. I keia wa a kakou e lele nei, eia kakou ma ke kiekie i kaa ae maluna o ka pookela Joa o na mauna kiekie io ke ao nei, oia ka piko o Mauna •Everesa. A e hai aku au.ia oukou, e, o'.u poe hoa, e ihiki mai ana no ka wa pono, ma keia mua aku, a hoea aku no kakou maluna o ka wekiu o ua mauna la; a maluna auanei o kona piko e kuknlu ai kakou i kekahi kia hoomanao ma ke ano o kakou na mea oia mua loa a ke Akua i hana a.i maluna o ka ilipalahalaha o ka -honua i hoea i keia hu'a-ke pookeia loa o ka oioi ma ka ili hualala o ka poepoe lioaua."

Ailaila, nee hou iho la ka \\i»ai-dala ilalo ahe ewalu paha iniha-i koe, a paa loa d,ho la. O keia iho la ka palena kiekie loa i hiki i ka •moku lele a.ku iloko o ka lewa. I keia wa i huli ae ai ka Porofesa imua o kona mau hoa ame ka piha uwila ma kona mau maka pane mai la .ia: , • "E na keonimana, ke hoike mai nei ka barometa ia kakou i ka .helu.haahaa loa i loaa i kona wai-dala ka uee ana īho, elike me ke kiekie o kahi o ka moku i pii ae nei iloko o ka moanakai ea e poipu ana i ka poepoe honua. He oiaio, mamuli o ka a ka barometa iniua o kakou, eia kakou i kei'a -wa ma ke kiekie i kaalo mua ole ia e kekahi mea kino kanaka. He oiaio ua p.ii aku o Humehalo ame Bc-ne-palana, kekahi imau Uanaka akeakamai kaulana loa o ke ao nei, maluna o ka lapa kuahiwi o Ohimborazo, ma Amerika Hema. Oke kiekie o keia mauna he 21,22 kapuai. Ua lele ,hoi o Gay-Lus-sae .maluna o kona baluna a hoea oia i ke kiekie o 23,000 kapuai mai ka ilihohua ae. Aka, ua hoea aku o Green, he kanaka Pelekane i ke kiekie o 27,600 kapuai. Eia ia kakou i keia wa, ke ppokela loa o na kiekie i a'e ia e ke kanaka, oia hoi, eia kakou i keia wa ma leahi o 34,600 kapuai imai ka ,ili laumania m'ai o -ka poepoe honua. Ua like keia me 6 mile ame ka .hapa, oi aku nohoi, mai ka •honua mai. Nolaila, e Sir Reginaid, heaha la kou imanao no kaeia alahele poiuiu « kou moku hele i hoea mai nei?"

"He mea oiaio, e Mr. P,orofesa, he lua ole ke kamahao o na han'a i hanaia mai nei e Ka Malo'o. Aka, aole paha he mea kamahao e ae a'u e olelo ae ai, oia keia, o nei kiekiena a kakou e lana nei mai ka ili m" o ka honua, oia ka hua i loaa noloko mai o ka naauao o kou puaiu poo, e Mi. Porofesa. A o keia moku hoi, oia ke kiaha kupaianaha i lilo i paepae no kakou apau e iana ai ma keia poiuiu o ka lewa. Ke ike nei au i ka mea I hiki e hanaia e Ka Malolo ma >kona alahele iloko o ka poai ilewa, a ke ake pihoihoi loa nei lioi ko'u uha,ne e ike iaia e haha aku ana oia i ka opu iipolipo o ke kai. Nolaila, e Mr. Porofesa, i hea la oe e maiiao nei i keia wa, e hoohele hou aku ikamoku?" (Aoleipau.)