Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 18, 5 May 1899 — Page 1

Page PDF (1.22 MB)

This text was transcribed by:  Lianne Hee
This work is dedicated to:  Maxine Leinaala Porter Hee

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXXVIII.  HELU 18.                       HONOLULU,POALIMA, MEI 5, 1899.

NA HELU APAU 2753

Hoolaha Kumau.

W. C. Achi.                             Enoch Johnson.

            ACHI & JOHNSON,

LOIO!             LOIO!             LOIO!

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana Alanui Mo!.

            W. R. KAKELA

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

                 2370

            LYLE A. DICKEY

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

   Notari no ka Lehulehu.

     A hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

Kihi o Alanui Betela me Moi. Pahu Leta 786. Telepona 806.

            Papa!  Papa!

            Aia makahi o

LEWERS & COOKE

            (Lui Ma)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

E LOAA NO NA

     Papa Nouaiki

        O kela a me keia ano.

Na Pani Puka . . .

Na Puka Aniani . . .

Na Olepelepe . . .

Na Pou . . .

                                    Na O’a . . .

                                    Na Papa Hele . . .

                                    Na Papa Ku . . .

                                    Na Papa Moe . . .

     Na Pili Hale

     O na Ano apau.

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

     o Na Ano Apau.

Na Palaki o na Ano he Nei Wale.

     He haiia aku nei oukou e na makemake a pau, ua makaukau keia mau makemake o oukou e hoolawe aku me na mea a pau e pili ana ma ka la

ua Oihana me ka

Uku Haahaa Loa

E like me ka mea e holo ana mawaena e Laua a me ka Mea Kuai.

 

     E Hele Mai o Wae no Oukou I@

     Kani ka manu i ka uka o Olaa, he ono ke ko, he momona.  Lawe i mawele nou.

     Ma ka hora 6 o ke ahiahi Poalua nei i hoea mai ai no Honolulu nei, ka moku hoomoe uwea olelo moana, mai Kapalakiko mai.  Mai Honolulu aku nei, e holo aku ai ia no Midway Ailana, a i Guama, me ke kapakai hikina o Iuzona a hoea loa i Iokohama no ke ano hohonu ana.  He 10 mile e holo ai, e ku ia ke kulana ana hohonu.  O Neno ka inoa o keia moku.

Ka Liona o ka Akau

He Moolelo no ke Au Manawa

:O:

Gustavas Adolphus.

Kakauia e G.A. Henty a unuhiia e kekahi mea unuhi moolelo ke Kuokoa.

MOKUNA X.

Ke Au ana i na Wai Pu-anuanu o ka Muliwai Rine.

     Ma ka auina la o ka la 5 o Okatoba hoomakaukau iho la na koa no ka holo ana aku a pae ma kela kapa oka muliwai.  Ua kau ae la na koa malupa o na waapa a holo aku la, aka, ia wa i ki mai ai na Auseturia i ka lakou mau pu me ka ikaika loa.

     O kekahi poe koa hoi, nee aku la ma ka uwapo i hoohiolo kapakahiia, oiai no nae na poka a na koa Imeperiela e helelei mai ana ma ia wahi me he mau kulu paka ua eloelo la no ka hooilo.

     Aka, iloko o ka pouli a ka uwahi e hoopoluluhi ana ma ia hapa o ka muliwai a na koa o Gustavus e nee aku ana, aia hoi, ua kau aku la ka mahele koa malalo o Mekia Bothwell, ma keia aoao o ka muliwai.  A na keia poe koa i hoouka aku me ka ikaika maluna o na Auseturia e kipu mai ana ma kela kapa mai o ka muliwai, a hoauheeia aku la lakou.  Na keia kalehuia ana aku o na Auseteria mai ko lakou mau auwaha eli aku, i loaa ai he wa pono i na koa e alakaiia ana e Sir James Ramsay ame Sir John Hamilton, maluna o na waapa, e pae aku ma kela kapa o ka muliwai.

     I ka ike ana mai hoi o ka alihikaua nui o na koa Auseturia o loko o ka hale kakela i ka pae ana aku o na koa o Gustavas ame ka hoauheeia ana o na koa Auseturia ma na auwaha eli, ua hoouna mai la ia i kekahi mau mahele koa ona e lele kaua mai maluna o na “Sekotia,” a e kaili hou aku i na papu eli ma kapa o ka muliwai, mei ka paa ana aku a na Sekotia, aka, ua hoopahuaia aku ia manao o ua alihikaua Auseturia la, oiai ua hoauheeia aku la na koa Imeperiela ana i hoouna mai ai.  He mea maopopo loa ua hehi pono aku la na koa Sekotia ma ke kulana maikai, ma kela aoao o ka muliwai.  O na koa Sekotia, ka poe na lakou i waele ke alahele i loaa ai he alanui maalahi iki ke koena o na koa o Gustavas.

     I kekahi la ae, ua hoomaka aku la na koa Sekotia ame kekahi mau mahele koa Suedena  e hoouka kaua maluna o ka hale kakela i na koa Imeperiela e noke mai ana i ke ki i ka lakou mau pu meka hoomaha ole.

     Aole i liuliu keia hoouka kaua ana mawaena o na aoao elua, aia hoi, lilo pio mai la ka hale-kakela i na koa o Gustavas.  Ma keia hoouka kaua ana nae, ua ku iho la o Makamu i kekahi poka ma ka wawae, a hina iho la oia ilalo.

     I kona laweia ana aku a ma kahi kupono e waihoia iho ai kona kino, ua nana iho la ke kauka i kona wahi i ku ai i ka pu, a ike iho la ia mamuli o kona haha ana me ke kui haha, aole i lilo kahi a ka poka i waiho ai iloko o ka wawae o Makamu i mea nona e poino ai, a olelo aku la ia:

     “E ke kanaka opio aole no i haalele mai kou laki ia oe.  Aole i ku kekahi iwi o kou wawae i ka poka.  Aia keia poka ma kekahi wahi e ae mai ka iwi aku.  E hiki ana no ke unuhiia keia poka mai keia wahi mai.  E hoomaha oe no kekahi wa pokole, a e loaa no ia oe ka maikai o kou kino.

     Ua hooka’ulua iki iho la ka noho ana o ka pualikaua o Gustavas ma ke kulanakauhale o  Wurtzburg, a ua lilo ia wahi i kiko waena no na hoohana a hoolala kaua ana a ua Moi Liona nei o ka Akau.  Ua maau hele aku la na koa ma kela ame keia wahi o ka aina, a lawe pio mai la lakou i na papu he nui e nohoia ana e na koa Auseturia, me ka ohi pu ana mai hoi i na lako ai he nui ame na waiwai e ae.

     Aole i mamao loa aku mai keia kulanakauhale aku, a loaa aku kahi i hoomoana ai o Kenerala Tile me kekahi pualikoa i oi aku ka nui mamua o ko Gustavas; aka, mamuli o ka loaa ana mai iaia o kekahi kauoha paa mai kona mau poo mai, aole oia loaa e lele kaua mai maluna o Gustavas.  Ua hopohopo kona mau poo alihikana, ina mamuli o kona kaua hou ana me Gustavas, a hoauhee hou ia oia, alaila, e lilo ana o Geremania Akau, malalo o ka mana o Gustavas.

     I kekahi ahiahi, oia hoi ka wa i ola loa ae ai ko Makamu eha a hiki iaia ke hele me ka maikai, e noho ana ia ma ke pakaukau ai me Konela Munero ame kekahi poe aliikoa e ae, no ka paina ana i ko lakou aina ahihi, oia ka wa i hemo mai ai ka puka, a komo mai ana ka Moi Gustavus.  Ia wa i ku ae ai na mea apau iluna.

     “E Munero,” wahi a ka Moi i pane aku ai, “e hoakoakoa koke oe i na koa o kou mahele koa, me ka lako pono i na mea kaua.  E hoonoho ae hoi ia lakou ma ke kuea o ke kulanakauhale, a e kauoha aku oe ia Sir John Hepburn e halawai ae me a’u malaila.”

     Ua kani kapalili oe la ka pahu kahea, a ikeia aku launa koa e haalele aku ana iloko lakou mau wahi i noho ai, a holo mai la no kahi a ka pahu e kaui ana.  Iloko o ekolu ame eha minute, ua loaa ae ia he 800 koa, me ka lako i kona mea kaua, elike me ke kauoha a ke alii.  Ua alakaiia aku la hoi lakou e Hepburn ame Munero.  Ua hooikaika loa o Makamu, oia kekahi e hele aku ma keia huakai, aka, ua palpala mai la ia e Munero, nolaila, ua haule kope iho la ia.

     I ka hoea ana aku o keia poe koa ma kahi a ke alii i makemake ai, aia hoi, ua lilo ae la ke alakai o ua poe koa la malalo o ka Moi, a nee aku la lakou, ma ia po ma kekahi alahele i maopopo ole i na mea apau, koe wale no paha ka Moi.  E hiolo makawalu ana ka ua ma keia po.

     Elua hora ko lakou hele ana, aia hoi, hoea aku la lakou ma ke kapa o ka muliwai Maine, a ma ia  wa i lohe ae ai lakou i ka halulu o na kapuai lio o na koa kaua lio he 80 ka nui.  Akahi no ua Moi la a hoike mai i kona manao imua o Hepburn, a olelo mai la ia:

     “Ua loaa mai ia’u kekahi nuhou ano nui loa no Kenerala Tile, oia hoi, ua loaa mai nei iaia he mau koa hou, no lakou ka huina i hiki aku i ka 17,000, a e alakaiia ana lakou e ke Duke o Loreina, a eia ae lakou ke nee mai nei ma ke alahele e halawai mai me a’u a hoouka kaua mai.  Ina no i hoea mai nei ko’u mau koa apau ia nei, aole no ia he mea e loli ae ai ko kakou kulana panaiki e ku nei i keia wa.  Ua maopopo ia’u, ua like ka nui o keia poe koa e nee mai nei me 2 koa o ka enemi ia 1 koa o kakou nei.  Nolaila, ke ike nei oe me ka maopopo lea, he kulana pilikia ko kakou e ku nei i keia wa. 

     “Ua makemake loa au e lilo la kakou ka paa ana i kahi kauhale o Ochsenfurt.  He mea oiaio nae, aole no keia he wahi paa no ke palekaua ana aku, aka, o kona kulana nae i ku ai, aia ia ma kekahi uakee o ka muliwai, a e hiki ana no ke palekauaia aku ia no kekahi wa.  O ka poe i hiki ke hana i keia hana, oia no na koa Sekotia.  Ua lohe mai au, ua kokoke loa mai o Tile i keia wahi kulanakauhale.  Ua olelo mai ke kanaka nana i hai mai ia’u i keia lono, ma kona wa i haalele aku ai i ua wahi kauhale la, ua hoea mai la na koa hele mua o na Auseturia.  O keia iho la ke kumu nui o keia awiwi ana mai la o kakou. 

     “E paa oe me kou ikaika apau, e Hepburn i keia wahi, a ina e kuemi hope mai ana oe mai keia wahi mai, alaila, e nee no oe a hoea ae i ke kulanakauhale o Wurtzburg, a ma ia wahi au e ku mai ai a paio ia Kenerala Tile.”

     Hoomau aku la no ka pualikoa i ka nee ana ia po, a he umikumamaono paha mile, a’e aku la lakou ma ka uwapo e moe ana maluna o ka muliwai Maine, a komo aku la i kahi kauhale o Ochsenfurt.

     Eia no keia wa a na koa Sekotia i komo aku ai i ka po.  E aaki ana ka pouli nui maluna o ke kulanakauhale.  O kahi a lakou i puuluulu ae ai, oia no ke kahua makeke, a, oia kahi a na koa i hoomaha iho ai, me ka manao ana, aia a ke kakahiaka ae e hoouka kaua ai lakou.  Ua hoouna aku la o Hepburn he 50 poe kaua lo e holo aku e hai i ka lono, no ka hookokoke ana mai o na Auseturia.  Aole hoi i liuliu, ua lele kaua ia mai ai lakou e na koa Imeperiela.

     O ka wa iho la no keia i hoomaka ai ka hoouka kaua mawaena o na aoao elua.  Ua hoounaia aku la hookahi lu@nela me kanalima koa o ka mahele e Lumsden no ke kokua ana i na kaua lio, aka, ua nee mai la no na koa Imeperiela me ka ikaika, a hookuemi hope ia mai la na koa kaua lio ame na koa helewawae o ka poe Sekotia.

     I keia wa i nee aku ai o Konela Munero me hookahi haneri poe koa Sekotia, a hoouka kaua aku la maluna o na Auseturia, a mamuli o ka ike ole ana o ua poe la i ke ano o na koa a lakou e paio mai nei, ua kuemi hope aku la lakou.

     I ke ao ana ae, ua hele aku la ka Moi Gustavus ame Hepburn e nana i na pa pohaku e hoopuni ana i ke kulanakauhale, a ike iho la laua, he kulana nawaliwali loa ko ua pa la.  Oiai hoi laua e nana ana i ua pa la, aole laua i ike aku i na koa Auseturia, a manao iho la ka Moi (Gustavus) ua hala ae paha ua poe koa Imeperiela la ma kekahi alahele okoa e hoea aku ai i ke kulanakauhale o Wurtzburg, nolaila, hooholo iho la ia i kona manao e hoi koke aku oia no ke kulanakauhale.  Kauoha ae la ia ia Hepburn e kiai paa loa oia i ka uwapo, a, ina e ike ana ia, aole hiki iaia ke paa

i kahi kauhale, alaila, e wawahi oia i kela uwapo.

     Mahope iho o ko ka Moi haalele ana iho ia Ochsenfort, ua hoomaka koke aku la o Hepburn e pahonohono i na wahi papalu o ka pa pohaku.  E kukulu hou hoi i mau pakaua hou.  E wawahi i na hale e kuku ana mawaho aku o ke kulanakauhale, a oki hoi i na kumulaau.  Ekolu la i lilo okoa ai na koa i keia hana, a i ke kolu mai o ka po, oia hoi, ka po o ke kolu o ka la, lohe aku la o Hepburn, eia na enemi ke hookokoke mai nei ilaila.

     O na wahi koa helewawae hoi keia o Hepburn ame na koa kaua lio, i hoounaia aku no ke kiai ana ia waho o ke kulanakauhale, ua hookuemi hope ia mai la lakou e na koa Imeperiela, a hiki i ko lakou hoea ana mai i na pakaua i hanaia ai e Hepburn me kona poe kanaka.  A mai keia wahi aku i hoolu’e aku ai na koa Sekotia maluna o na koa Imeperiela i na poka mailoko aku o ka lakou mau pu, a na ia mea i hookuemi hope aku i ua poe Auseturia la.

     Mahope iho hoi o kekahi wahi hoouka kaua nuku ana mawaena o na Sekotia ame na Auseturia, ua unuhi hou aku la o Kenerala Tile i kona poe koa, no kona manao ana, aole ka Moi Gustavus ma ia wahi kauhale.  Nolaila, ua nee aku la ia (Tile) no Nuremabuga.  Elua la mahope iho o keia haalele ana mai o Tile i kahi kauhale o Ochsenfurt,  ua huli hoi aku la ia me kona poe koa no Wurtzburg.

     Alaila, haalele iho la ka Moi Gustavus i kona hoomoana ana ma Wurtzburg, a nee aku la ia no Fran-fort-on-the-Maine.  Ua waiho iho la nae ia maloko o ke kakela o Marienburg he 8000 poe koa, malalo o Ilamuku Horn, no ka paa ana i Franconia.

     Ma ka wa a ua Moi Gustavus nei i nee aku ai no kahi ana i makemake ai, ua lawe pio ia mai la e ia he mau kulanakauhale i nohoia e na koa Auseturia, a ua nui nohoi na waiwai pio i loaa mai ia lakou.  I ka hoea ana aku o Gustavus me kona mau koa ma Frankfort, ua wehe mai la ia kulanakauhale i kona mau puke me ke kue ole mai.

     Oiai ka pualikaua o Gustavus e noho ana ma keia kulanakauhale, ua hui mai la me ia he elua mau regimena koa Sekotia, malalo o Sir Ferederika  Hamiletona ame Alexander, Master of forbes, a hookahi regimena poe koa Pelekane malalo o Kapena Austin.  Eia i keia wa maloko o ka pualikaua o Gustavus, he umikumamakolu mau regimena poe koa Sekotia, a o ka hapanui hoi o na’liikoa ma na mahele koa e ae o loko o ka pualikaua, he poe aliikoa Sekotia.  He elima ona mau regimena koa Pelekane ame na koa Airiki.  O ka nui nae o na koa Pelekane apau, he umi-

kumamawalu regimena apau.

     Ua makemake iho la o Gustavus e hoouka kaua aku maluna o na koa Sepania, ma ka aoao kokua i na Auseturia.  Ua hoouka kaua aku la ia maluna o keia poe, a ua hookuemi hope aku la ia lakou, a hiki i ka muliwai Rine.  Ma keia wahi i pau ai i ka wawahiia na waapa ame na moku e lana ana iloko o ka muliwai, i loaa ole ai ia Gustavus he moku a he waapa e kau ai ma kela kapa o ka muliwai.  Na keia mea i hookaulua mai i ka nee ana aku o na koa Suedena no kela aoao o ka muliwai, oiai nae, ua pae mua aku la na Sepania ma kela kapa o ka muliwai.

     O na la hope keia o Novemaba, a ua hele ka hau a paa-pu maluna o ka aina, a o kahi a na koa Suedena i hoomoana iho ai, he wahi ia he elua mile makai mai o Openaheima.  O kela kapa mai hoi o ka muliwai, ua paapu i na lau nahelehele ame na opu laalaau liilii.  Aia maluna o kekahi puu, aole no i kaawale loa aku mai ia lihi aku o ka muliwai, e hoomoana ana na koa Sepania iloko o ko lakou mau hale lole.

     I kekahi la, oiai o Nigela Gerema ame Makamu e holoholo ana ma kapa o ka muliwai, huli ae la o Nigela Gerema, a kamailio ae la ia Makamu i ka i ana:

     “Ina paha he wa mahana keia, elike la me ke kau Makalii, ina nohoi ua hiki ia kakou ke au aku maloko o keia muliwai a pae ma keia aoao.  He oiaio, he muliwai akea keia, aka, ua hiki nae i ke kanaka akamai i ka au ke au aku a pae ma kela aoao, ina nae he wa malie.

     “Ae,” wahi a Makamu i pane aku ai, me ka olelo ana aku, “aohe no he pilikia o ka au ana, eia nae, aole me keia mau lako kaua e au aku ai; aka, aohe waiwai o ko ke kanaka pae ana ma kela aoao, ke ole e hoea pu aku oia ma ia kapa me keia mau lako kaua, elike me ia e paa nei maluna o’u.  Manao au, o ka loaa ana ona waapa, oia ke alahele e hoalaia ai ka hiamoe lealea ana o kela poe Sepania me ka hikilele nui.”

     I kekahi kakahiaka ae, ua hele huli aku la o Makamu no kahi e loaa ai ona waapa iaia, ma kapa muliwai ma keia aoao aku.  He ekolu mile ka loa o kapa muliwai i hele ia e ia, aole nae he wahi mea a loaa he waapa.  I kona hoi ana mai, ua hakilo pono loa aku la kona mau maka, ma kela kapa o ka muliwai, no ka nana ana no i waapa.  I kona hele ana mai, a he hapalua mile paha koe hoea mai oia i ko lakou kahua hoomoana, ia wa i ike aku ai ia i kekahi mea eleele maloko o ke opu laalaau, ma kela kapa mai o ka muliwai.  I kona ku ana iho, a nana pono loa aku, ike aku la ia i ua mea eleele la, he waapa ia i hoopaeia aku ma ia wahi.  Aole i kana mai ka nui o kona hauoli i kona ike ana aku i ua waapa la.  Hoomaopopo iho la ia, o ka loaa ana o ua waapa la; oia ke alahele e hiki ai i ko lakou poe koa ke kau aku ma kela kapa, aka, pehea la auanei e loaa ai kela waapa, oiai aia ma kela kapa o ka muliwai.

     Ua lilo keia i ninau na ua wahi Makamu nei e noonoo nui ai.  Hoomaopopo iho la hoi ia, aole e hiki ana iaia hookahi ke hoolana i ua waapa la, oiai ma kona hoomaopopo ana aku, he waa nui maoli la.  Nolaila, i kona hoea ana aku i ko lakou kahua hoomoana, ua kahea aku la oia i kekahi kanaka opio nona ka inoa o James Grant, a oia nohoi ke alii kakiana o kona puali.

     I keia wahi kakiana o Makamu i hoike aku ai i kona manao no ke kii ana i ka waapa ma keia kapa mai o ka muliwai.  Ua hooholoia iho la keia manao ia wa.  A i kela wa nohoi ua wahi Makamu nei i hele aku ai imua o ke Konela o kona puali, a hoike aku la no ka mea e pili ana i ka waapa ana i manao ai e kii ma kela kapa o ka muliwai.  Ua laweia aku la hoi keia lono a hoea i ka Moi, a ua hoohauoli loa ia oia no keia nuhou i loaa aku iaia, nolaila, ua haawi koke ae la ia i ke kauoha e hoomakaukau na koa Suedena he ekolu haneri ame hookahi haneri koa Sekotia o kela ame keia regimena o Ramsay, Munero, ame ka Haku o Wormiston.  O ka aliihikaua maluna o keia mau mahele koa apau oia no o Kauna Brabe.  O ka lakou wa e ku ai me ka makaukau, oia ka wa mahope iho o ka uhi ana mai o ka pouli, a na ua Moi la nohoi e nana pono i ke ano o ko na koa nee ana aku ma ia po.             (Aole i pau.)

KELA ME KEIA AIOLE OIA NO

Aloha oe e Mr. Lunahooponopono.

     Ma ka Mauna Loa o ka la 13 o Aperila, haalele aku la kou mea kakau ia Kailua, hora 8:15 p.m., a ua ka Mauna Loa ka hana, hora 3 a.m. hoolele ia aku la ka Hon. W. C. Aehi i Kihei, a

koe iho la au, a ma Maalaea lele aku la o Yates no Waihee, hora 8:30 a.m., Aperila 14, hiki aku la i Lahaina, a ilaila i apa ai a ma ka hora 13:30 a.m. eku aku la no na ale o Kaiwi, a ma ka hora 7:15 p.m. hiki aku la i Honolulu.  Ua hele a luhi, a ma ka Poaono holoholo wahi aona aku la, a ma ke kakahiaka Sabati, hora 9:15 a.m., kau ma ke kaaahi helu 1, no Kahuku, Oahu.  Oiai, ua uku e ia ke kaa e ka Hon. W. C. Achi, a ke nee la ke kaaahi, a lohe aku la au i ka olelo la Moanalua Station, kie@ aku la au no ka manao ihea la i haki ai ke au, o ke oki aku la no ia.  Eia ka o Aiea la, hiki i Waikele, a lele he lehulehu o na ohua, a ko@ iho la no o Hu-a  ma e okuu ana.  Nana aku la o ke awa o Puuloa, a ulu mai la na hoomanao ana no ka ia kuhi lima o Heaha ka a Kuhilima o Ewa?  He okupe oia hoi mai kuhia no a Palea.

            Mai Kuhia no a Palea,

            Ohi hewa ka ia hamau leo.

            Oia la hamau kanaka ilaila oe.

     Nolaila la, he okupe ka ia hamau leo o Ewa, aole he pipi, hala hope ae la ka nana ana no Ewa ku ana o Puuohulu mamua, a hoohiki aku la i Waianae, i ke ahi a ke Kaiaulu, a hii iho la me Rev. J. Kekahuna, a kau pu iho la ma ke kaa, e holo ana oia i ka pule no Makua, a kuhikuhi mai la i ka maile laulii o Kolahi ame Malolokai, na hana lapuwale o keia au pouliuli, a hiki aku la i Makua, a noho ua makua la, a kuoe hookahi aku la au, a hiki aku la i ka lae o Kaena, a hoomaopopo pono iho la au aia la ihea kahi i olelo ia ai Mokuhololua Kaena i ke kai?  A hala ae la ka lae o Kaena, huli ma kela aoao eia ka o Kawaihapai keia, a hiki aku la i ke kula ia o Mokuleia, hoomanao ae la au.

     “Ke nana iho ia lalo o Kawaihapai.  Me he moena pawehe la ke kula i Mokuleia, &e.”

A hiki aku la i Waialua, nana aku la mao, a mao, a ike aku la i ke ehu kai o Puaena, me kuu manao he oiaio la he nui o Waialua, pela io paha, aka, no’u iho, aole no e like aku me Kona kai opua i ka lai; a haalele ia laila ne Kahuku Plantation, hiki Waimea, a ma ka hora 1:30 p.m. hiki i ka mahiko o Kahuku.  He keu ka wela a ano kohu ole keia wahi, a o ka mea kupaianaha aohe nui o na Hawaii e holoholo ana, iloko o ka Pake ame na Iapana ua ike au he mau kane a he mau wahine, aka, aole e hiki ia’u ke olelo he Hawaii paha lakou, a i ole, he poe Samoa paha, oiai, o ka nana mai no o na maka nunui kohu kaele paoo, aohe ekemu mai.  Ina he mau Hawaii lakou, alaila, he mau Hawaii o ke kulana haahaa loa, nana wale aku la no mao, eia ka o kahi ia o ka puaa k--- o Koolau, ke kupu o Kaliuwaa, a aia malaila o Kualoa, ame ke kai lumalumai.  Hora 2:15 p.m., kau hou mo ke kaa, a goodbye ia Kahuku, hiki hou ma Honolulu hora 5:30 p.m. a hiki ma kauhale na moa na mea ai, a haupa iho la nui ka eha o ka maka i ka lepo.

     Poakahi, Aperila 17, holoholo wahi taona hou iho la a ma ka Poalua, Aperila 18, hora 12 m., kau ma ka oneki o ke Kinau, a he mau lole hou ana ia a hora 2:15 p.m. haalele i ka uwapo, a eku mai la o na ale ahiu e lole ana io a ianei, a hora 10 p.m. ku i Lahaina, a ma ka hora 8:30 a.m. lele i Mahukona a kau ma ke kaaahi no Kohala, a noho ma ka home nani o ke Deputy Sheriff Pulaa; malaila maua e noho nei, iloko o na puili ana a Mr. and Mrs. C.H. Pulaa.  He malie ka aina haaheo, koe hoi ka lepo, e lele ana mao a maanei me he ao opua la.  Nolaila, eia kou mea kakau i Kohala, a ke ole na ulia hiki ole ke alo ae, ma Kona au e telegarapa hou ae ai ia oe.  O na mahalo a nui no Hon. W.C. Achi ame Mrs. Achi, ame Mrs. J.N. Robinson, ame Mr. ame Mrs. C.H. Pulaa.

            No kahi wa aku.

Kohala , Hawaii , Aperila 21, 1899.

     E hoomaka ana ka wili ana o k@ Wiliko o Oahu, ma Ewa ae nei, ma keia la paha, a i ole, ma ka la apopo paha.  Ma ka Poakolu nei i hoaola ai ka hooheleia ana o kona mau mea paahana, a ua ikeia ka holopono.  Ua manao ia, o ke oo ko i makaukau no ka wili, e hiki ana i ka 8,000 a 10,000 tona.