Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 18, 5 May 1899 — HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO. [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPAIANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO.

(The Flying Fish.) I Lele i ka Poiuin o ka Lewa — Oni i ka Papaku o ka Moana —Hapapa i ka Ili o ka Honua —Hoea i ka Welau Akau —Ike i ke Kulanakauhale Kahiko o Opira—Haaheo ma na Mauna Himalaia. Kaiauia e Htnry CoUingwood, n unnhiia e Hoouhimahiehie no ke Pookela no ka Lahui Hamui MOKUNPA IV. OXI KA. MALOLO. "Ua manao au," wahi a ka Porofesa i pane aku ai imua o ka Barona, 'mahope iho o ko'u ike oaaopopo ana i ka ikaika lele o ka moku nei, ma kona pii ana tie iloko o ka ipoai lewa, he mea pono ia kakou ke ike i ke ano o kona nee ana aku no mua, iloko o keia moana kai ea e halana xnai nei imua o kakou: a ke ike kakou 1 kona ikaika ma keia nee ana, alaila, e hoao kakou e ike i kona ikaika hoonee ma ka luu ana aku iloko o ke kai. O kahi hohonu loa o loko o ke kowa kai Beritania nei, oia kahi i kapaia ke 'Awawa Lipolipo,' he aneane eono mile =ma ka akau aku 0 ke Kaseka (Casquests) a me he mea la, he 94 anana «kona hohonu, ua like hoi ia me 564 kapuai, analalo aku o ka ilikai. Ma ko'u manao, o kahi keia a kakou e hoao ai i 'ka ikaika luu o ka moku nei, a ma ia wahi :hoi kakou e komo ai i ko kakou anau kapa aukai. Pehea; e apono mai ana anei oe i keia manao?" Manao iho la ka Barona ame kona mau hoa e ae elua, he manao maikai loa ka ka Porofesa i -kaimailio -mai ai, nolaila, ua hoike koke aku Ja lakou i ko lakou ae imua o ka Porofesa. * Ia wa ilalau aku la ua Porofesa nei iloko o kekahi holowaa, a* unuhi mai la i kekahl kii <palapala aina, no ke kowa Beritanis, a kuhikuhi mai la ua Porofesa nei maluna o ua palapala aina 'la i kahi ana i makemkae ai e hoolele aku i ka moku. E hoike ana hoi ka palapala aina, aia ia wahi ma kahi he 150 mile maanua akn o ke alahele pololei a 'ka moku e lele aku ai, a hi'ki 1 kona kau pono ana maluna iho. TJa haawi ae la ua Porofesa nei i ke kauoha e lele aku lakou no mua. Mamuli o ka ihoonee ana o ka enegini o ua imoku nei elike me ka mea i makeimakeia e ka Pcuofesa, ua ioaa ae la ke kaulike ana o ua moku la ma ke alahele i makemakeia ai. A ia wa i nee aku ai ika moku ma ka veloeite mama loa. O ke ano nae o keia lele ana, ua hookamoeia aku la kona lele ana ilalo. A ia wa hoi i -pane mai ai ka Porofesa: "0 ko kakou kulana keia e nee a&u ai. a hiki i ko kakou hekau ana ma feahi he 1000 kapuai anai ka ilihonua ae, alaila, hoolana kakou. Ma keia wahi e loaa ai ia kakou ka poai ea kaumaha, e kupono ai ka paahana ana a ka hnila nei o ka moku. Ua lawa nohoi ia kiekie no kakou e kaalo ae ai maluna o na kiekiena kipapaii kiekie o Enelani. Ke ole au e kuhi-hewa, me she mea la o ke kiekie o Leiia Hila, he eiwa hanen ame kanaonoktunamaihlku kapuai no ia mai ka ili laumania ae o ka honua A oia hookahi ka puu kiekie loa ma ke alahele e nee aku ai kakou. Aka, e kaalo aku ana nae kakou ma kona aoao komohana, ma kahi paha o ekolu a eha mile, ina nae e 'mau ana ka pohu. A ke kaalo pono aku hoi kakou maluna o ka puu o Ka*arina Hemolele, alaila, he 775 wale no kapuai kona kiekie. Nolaila, aohe o kakou hopohopo ana."

He wa pokole wale 110, ua hoea aku la ua anoku nei ma kahi i maJiemakeia e ka Porofesa; a ma ka wa i pau ae ai i ka holoiia na popo hau (.<?now) i pipili mai ai ana na puka aniani o ka hale pailata, ike ae la lakou i ka malamalama o ka mahina o ka po o Kulua e aiai ana ma o a maanei o ka poai lewa a lakou e nee aku ana. Eia no ke paahana n«i ka o ka moiku me Bia palanehe loa; a e niniu poahi ana hoi ka huila hoonee o ka moku, ma ka 1000 niniu ana i ka minute hookahi. A e lohe ana lakeu nei —oia hoi na poe lele poai lewa—i ka hu a ka makani mawaho ae o ka hale pailata. Ua kaa hope ae la o Leita Hiia, a ikeia aku la hoi ka haaleale ana mai a ke kai ia <wa, oiai e alohi ana ka malamalama o lea mahina, a iloko o ka wa pokole ua hoea pono aku la lakou nel maiuna pono ae o ka moanakai o 'ke Kowa Pelekane. I keia wa nae, ua owehewehe ae la kai ao, a ma ka >wa i hoomauia aku ai ko lakou nei nee ana a hoea ana kahi i malkemakeia, ua ane o <mal la na kukuna o ka malamalaima, A i ka hele ana o lakou nei a pUi i ka ili o ke kai, ua puka mai la ka la >me 'kona nani nui nia ka hikina. Ma keia >wa 1 lana iho ai Ka Malolo maluna o ka ili o ke kal, ia wa i unuhi ae al Ika Porofesa i kana wati, a nana iho la ia i ka manawa. "Hookahi hanerl aime kanalima mile i nee ia imai nei e kakou iloko wale no 0 hookahi hora ame ku hapaha. He wa maikai loa kela i nee ia mai uel e ka moku. O keia no ka mamao I upuia e a'u e hikl ana iaia nei ke nee iloko o hookahi hora. Ano, i koia wa e hoohana aku ai kakou 1 ka pauiua ea. Oia hoi e hoopiha hou iiaikou i ko loko oia nei me ka ea. Me he mea la ma kn \va e lawa pono ai ka ea i nuikemakeia e kakou no ka ana iaia nei, e 1110 ana na kukuna o kela la i opu malumalu e ike ole ia ai ko kakou piholo aua iho iloko o ka opu o ka hohonu nei. olai. e illo aua ka la i mea hoolinolino i na maka o ka poe e nana >mai ana keia wahi. ina he poe kekahi i kokoke mai ma kahi a kakou e lana nei. Aka, manao au, mamua o ko kakou luu ana iho iioko o ka opu o ka hahouu. he mea pono ia kakou ke puka aku iwaho a hanu aku i na ea makamaka heu o ke kai. Owau nae. he makenutke L>a au e auau." , Ua hoopaaia ae la hoi na enegini nun.ui4 a e hoonee malie wale ia ana no ka pauma ea, a ma ia ano i emi malie wale iho ai ka mo'ku ilalo, iloko o ke kai. I keia <wa hoi, i hoohala iho ai na ohua o ua wahi moku kamahao nei ma ka auau ana, a i. 'ka pau ana, ua ai iho la lakou i ko lakou aina kakahialea. Mahope iho o ko lakou paina kakahiaka, ua hoi a'ku la iakou no ka hale pailata. I ka ike a§a o ka Porofesa o ka wa kupono ia e kapoo iho ai lakou iloko o ka opu lipolipo o ke kai, ua hoopaaia ae la ka paahana ana a ka pauma ea, a ua weheia ae la hoi ke pani o ka puka omo ikai, a ia wa 1 omoia ae ai Jte kai <e komo iloko o ka moku. Ia wa hoi i emi malie iho ai ka moku noloko o Tce kai, a nee loa aku la ia a hala ilalo o fca papaku 0 ka moana. Ma ka wa i 'helkau iho ai, ua Malolo nei ma Jca "papaku o kt> kai, ua nana iho la ka Porofesa i kana wati, a ike iiho la ia o ka ihora 8 ia o ke kakahiaka. I nei wa i olelo mai ai ka Porofesa i kona mau hoa, he mea pnno ia lakou tee hoi e hooluolu, oia hoi, e 'hiamoe mai ia hora aku a hoea i ka hora 2 o tea aluina la. Hoike aku la nohoi ia i<mua o leona mau hoa, ke hiki aku ia mamawa na ke kuene e h.oala mai ia lakou. Ua iholo like ae la keia manao i na <mea apau, a ua hoi aku la kela ame keia o lakou e hiamoe, elike me ka makemake o ka Pororesa. He mea oiaio, ua haule aku la laikou apau maluna o na bela nolu, a ahaiia aku la iloko o ka aina moeuhane o "Hiku i "ka nahele." Ke ike nei oe, e kuu makamaka heiuhelu, i ka hoakoia ana o na olelo a ka Porofesa i hoi'ke 'mai ai Imua o kona mau hoa, e hoaumoe ana lakou.maloko o 'ka opu lipolipo o ka hohonu. MOKUNA V. Ka Huakaihele ima ka Opu o ka Hohonu Lipolipo. Ma ka <hora 2 o ka auina la, ua haawi mai la o Oeorge, ke kuene i ka hele kahea, e hoala ana 1 kona haku— oia ka Porofesa—ame kona mau hoahele. Mahope iho o ka pau ana o ka lakou paina ana, ua komo iho la lakou i ko lakou mau aahu aukai. Oiai, o ka wa mūa loa 'keia o ko ka Haku Barona komo ana i ke kapa o keia ano, a pela nohoi me kona mau hoa, ua lilo i hana nui na lakou ka hoaahu ana ia laikou iho me na 'kapa luu i hanaia e ka Porofesa. Ua kokuaia hoi lakou ma keia malihini e ka Porofesa. I ka paa ana o ko lakou mau aahu, ua komo iho la ka Porofesa i !kona kapa luu. Ua like ke komo ana a ua Porofesa nei i kona kapa luu, ime he komoia ana la o ke kapa aahu maoli. A 1 ka paa ana o kona aahu ua haalele

iho la lakou i ka moku, ma ke alaheie 0 ke pani o ka rumi e pili aua ma ka aoao iaio o ka mofku elike me k? mea 1 hoike mua ia aku. Penei nae ke ano o keia puita ana aku o ua poe nei mailoko aku o ka moku. Ma ka wa i komu aku ai lakou nui , k.i ru-a'.i luu-kai, oia hoi ka mmi e 1 puka a'ku ai lakou mailoko aku o ka moku a komo i ke kai. e hoomalamaj lamaia ana ia wahi e ke«kahi ipukukui uwiia. A na ia malamalama i hoike mai i kahi i paa ai ke pani o ka puka, a peJa hoi m« ua iaka hoopaa o ke pani. Ua weheia ae ia ke paai hoopaa kai, a hoomaka mai la ke komo ana mai o ke kai iloko o ua keena la. 1 nei wa l kamailio mai ai ka Poft>fesa imua o kona mau hoa: "Ano, e hoolohe mai oukou i ku'u mau hoakaka aua aku imua o >ukou i kekahi mau mea. lna e ike ke"kaJii 0 oukou i keia wa. a ma keia mua aku paha, i ke auo paupauaho o ka hanu. a ano ikiiki paha o ka ea o lo&o o ko oukou mau aahu, oiai ke kai e pii hoopuni ae ana mawaho ae o oukou apau, alaila, e wehe ae oukou i kela paui ea, a oia auanei ka mea e lotta ai ia he ea mai ka waihoaa ea mai. E h<ilo mal ana ia ea a ix>oke ae i ka wal 1 hoonee ikaika ioa ae i ko >ukou mau kapa; alaila, e pani hou iho 1 ke pani hoopaa kal a*me ke pani hoopaa ea. E wehe ae hoi oukou l kela pani hoomaha, a ma ia >wahi e holo aku ai ka ea i konno mai lu. ma ua wahl e ae o ka moku, a ua hiki loa ia ookou ke haalele iho i keia keena. a komo aku oukou ma kela keena, no ka wehewehe ana ae i ko oukou nuui aahu. i 'kela wa i pilu ae ai o o ka rtimi i ke kai. a uhi pu ia a* ia ka Porofet>a aiue koua mau hoa, muli hoi o ka paa ame ke ool«a l«ja o ka 'wt»taia i hanaia ui ua kapa luu 0 ua poe nel» ua lilo ae la mi kaiomi ana a ke kai ma na aoao apau o lakou nei i mea ole. l'a hiki loa hoi ia kou nei ke nee me ka malkai ame kra pili'kia ole. me he mea la ai.k iakou apiiu ma ka aiua maloo, Ma La wa ninau aku la ka iV-rofe;sa i kona mau hoa: "Pehea; aole uae p.iha t> oukou am> paupauaho mai?" "Aole," wahi a lakou i hooho mai ai. "Pe-hea; he l>ho pono mai tu> nae paha oukou i ka'u mea e kamailio aku nei ia oukou?" Ae like mai la aikou ap»iu. Alaila. pane aku la ka Porofeisa: "Ua pono. l*a hookoia kekahi mea ano nui a'u i iini ai a i hui ai nohoi iioko o kekahi mau makahlkl loihi i kaa hope ae nei. oia hoi. ka hi-ki aaa 1 na kanaka elua a oi aku e noho ana iloko o ka opu o ka moana, ke kamailio i kahi a*ne kekahi, me Ili ho- ! lolea loa. No keia mea, ua % hana au | he mau ohe apo leo ma na papale o aa | kapa hahu nei o ka'kou. mei oia- | io, elike me >ka oukou i hoike mai nei. j ua hiki pono ia oukou ke lohe i na | mea apau a'u e kamailio aku ai ia ou- | kou; nolaila, ua holo pono keia apana hana i huliia ai e a'u. Ke hoonuopopo , nei au, ma ka hiki ia'u e lohe aku i ko ! oukou mau leo me ka maopopo loa, ua j holo pono loa na paahana ana o ka'u ohe apo leo. Ano, ua makaukau anei oukou?" E kuu makamaka heluhelu. ke ike nei kaua i kekahi wahi apana hana a'kamai loa i hanaia « *ka na&u o ka Porofesa, oia hol, kela mau ohe apo leo i hookomoia aku ma na papale o lakou apau. Mamuli ona paahana ana a keia mau ohe i loaa ai he lohe ana i kela ame keia o kela poe kanaka, ma ka wa e kamailio ai kekahi o iakou, elike me ka kaua i i"ke ae ia. I ka heimo ana ae o ke pani hookuu, ia wa i nee like i-ho ai na kino o na poe apau noloko o ka opu o ke kai. A i ka pa ana o <ko lakou mau kapuai i ka papaku, ua pane hou aku 'a ka Porofesa: "E ho-a ae oukou i ko oukou mau ipukukui, a e hoomaka atku i ka heie ana. E hoomanao hoi, he honua malihini k*eia a ko kakou mau kapuai e hehi nei." I keia wa hol ihuli mai ai ka Hakh Barona a ninau mai la i ka Porofesa: "Ua manao mua no anei oe, aole hiki , ke lohe ia ka leo o ke kanaka iloko o ka wai nel i noonoo ai oe e hana i keia { mau ohe apo leo, wahi au?" ] (Aole i pau.) 0 ka nui o ka wai-wai io o C. P. Ka- ■ nakanui i make e waiho ana ma Ewa. ; he $1000. ! Aia ana maloko o ka hale pohaku o Kimo Ona Miliona o Lahaina. e weheia aku ai ka Eanako nona ka iooa, "The First Amertean Bank of Hawaii," e ; hoailaia mai ana ma keia mua iho. | He pule ahaaina aka Haku ka ia t Sabafti ae nei 1 kekhi poe Ekale&ia o | 'Honolulu nei, Ua makaukau anei oe? ! Eia mai no ktf hoi na laau a Kama- ' lena. <Mai poina i ke kii aku i kekahi o keia m-au laau i kahi o Benson, Smith A Co. i •< Ke manao nei kekahi poe o Honolulu nei e luln dala & lo&a he vaihona e kokuaia al na hana hoomalu i ka pono o na holohoiona poino. ' "Heaha la ke kumu ioi loa akn ai ka make mawaena o na Hawaii mamua t o ko na lahui e ae?" He kumumanao | maikai keia e noonooia ai. ' E nokeia aku ana ika hopuhopa ia ka poe e iawelawe ana i na h&na iulu onaloko o na h&le inu ranaa.

Ei ae keia poe makaikai au \i . ; aei ke au mai a«M ike km )>■ l mai koe. I ! l'a, makauk.au ua buke k. : kuouoouo o Hawaa i na; t ■ | kf ia halep&i. I Aohe haiawa.l a ka. Pa*»a 0;. 4 !a iu<eh!&«n oo ka akoakoa _*■. , ti ua hoa apau o ka Pa.i>a. j Aia maluoa o ka moku U»--"Mvrijfda C*ty" e ku msti «uw. he H ■- ■• 04.H) uo ua koa Amenka »a Mau. t He {iaikau hookaiukaha ka a w ali Pukaa 1 o ua ku« Am»rik£ ma ka auiaa la oa**biaei uut kr » m o Haiaauiaai. l'ii hada.wai ka Uui Ot»u> lta,x«j;. ko lakou k««ua at&u. wa u.a ma. k* aliUiiki o k* hlawni auo uui ka lakuu. [ B boiM)Mittao kAmtka Uo &lMiu & komo ouii tuei Uuku «** » :« uoiulu n*i, b* kahu akni&iK» fco '-a holohuiuaa. uōa o Mi** Wi^>[Ua k*> aoi ii ka Luu* Lei* \ i» ukuikk qa o ko&4 :•*.% ! utk 1 h*tta maw&ho o ki ua a» lu Aha. K.ulUb&. t£ tok&ai±. a.* au h« psA(Mi huue»i&tMtotei> tu> hu ■-;* - ; o k*ia aao. j Oiai kekaiii Ptbii« « oki wm* . uia ka ik&hale o S»*i>ujry t»d likii a» • o k* Alauui Li.lih«i taa iw Pu«Uld ueī, ua iiK»ku a» 4 ko«k% n H« haioielo k*r«rf; Oi*», H. cix k o k»? KuLauui o Lteun u»uutii, sia . KuUuui o l*UttttiioU : k«>ta kauii ttutbiittttutou. oia. «v<Hultftuttua o *«m K kottK* u | uua. ua kii hotkt«k« «*ji ! Ht» ehiii i»au k«?*ki koA J h>.HjiiaU»fci av i «».&* au; ' • j UUii ole :»*) tfct Wm AVs*. \i*ir ! ! v it>U i kit O k*ia. l*<i4fculH.» Uk i '♦> |Ue tt.» iiloiu au.i 4. ,% A . ( aiau Iwo. £ !a«** i »itu majitKV kul«Nifta : I raa ka Hui a ta*i »-i. . ai, ua Uk* i* t»> $.*•» G uku atu» aku asu o# > ;&» .. muu «liauL 1 ku» BW. <. :>, kaat liīiii a'. aui k«» «-i »- • v ui o«*. .W.i' A t .■ ;X« J if W.t «»■ 1 > kc»pua