Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 19, 12 May 1899 — Ka Liona o ka Akau He Mooolelo no ke Au Manawa O Gustavus Adolphus. [ARTICLE]

Ka Liona o ka Akau

He Mooolelo no ke Au Manawa O Gustavus Adolphus.

i Kakauia c G. A. Hcnty a umihiiu <e | Jh e ka}ii mea un*uhi moolelooke Knokoa. MOKUNA X. i . ~ J Ka AB;*Da i na Wai Pu-anuanu o ika j Muliwai B.ine. | Ma ke Jcakadiiaka aku nae oia la, aa kukulu īiio ia o Makamu he elua mau ! pohaku m lihi oka muliwai. E ■ waiho ana kela a»me keia pohaku ma ka lama nololei i 'kekahi ame kekaihi, a j he 20 kapaai- ke kaawale mawaena o ! kahi ame kekahi. 0 ka. pohaku e pili j loa ana i ka lihi muliwai, ua kupoloj lei loa ia i kahi o ka \raapa e waiho ana ma keia aoao mai. Ma ka hora 6, ua molehulehu loa iho ' la, ia wa i hoea mai ai ka Moi Gustai vus ma kahi a na koa i !hooku-laina | ia ae ai, a ua lawe aku la hoi ke ko- | nela o ka puaM ia Alakamu imua o ua ! Moi la. Ia wa i pane mui ai ka Moi:

"E ke kanaka opio puuwai wiwo ole, e alana hou aku ana oe ia oe iho ma kekahi hana koa a wiwo ole ihoi e hoowaiwai nui ia mai ai ko makou puali kaua nei; aka, pehea la e loaa ai ia oe ka waapa ma kela kapa o ka muliwai iloko o keia pouli nui? O ka huli ana i kekahi mea elike me ia ke ano iloko o ka po pouli launa ole elike me keia, lie j>ohlhihl no ka loaa." "E ka Moi lokomaikai, ua lioomakaukau au i keehina hana e hoopauia ae ai ia mea pohihihi, mamuli o ko'u kukulu ana he elua mau pohaku, ma keia kapa aku nei o ka muliwai, a ma ka laina lxoi e kupono ana i iahi o ka waapa i waiho ai ma kela kapa o ka muiiwai. Ma ka wa o'u ame ko'u kokoolua e au aku ai no kela kat>a o ka muliwai, *he mea pono e kauia iho i elua mau ipukukui maluna o keia mau pohaku. I ko maua au ana aku nae, e au aku ana maua a pae mauka ae o kahi i waiho ai o ka waapa, alaila, mai 'kahi a maua i hoea aku ai ma kela aoao o ka muliwai e nee hou mai ai inaua i kai a kupololei maua i na ipukukui elua ma iela kapa nei o ka muliwai. Ke loaa ia maua ke kaha kaulike pololei ane na ipukukui ma keia aoao, e manaoio iho no maua, ua hoea pono maua i kahi i waftio ai o ka waapa." "Mafkai! Maikai!" wahi a h

i hooho ae ai. a huli ~ae la ia a kamaiiio aku la ia Munero: "Ea.-e ke Konel-a, he ipu waiwai nui keia lutanela o kou puali. Ano," wahi a ua Moi Ia i huli ae ai a kamaiho hou aku la ia Makamu, "o ke Akua pu 'no me oe ma kau "huakai e au aku ai ,iljoko p muliwai puamianu." I hei wa i haalele iho ai, o "Makamil ame kona kokoolua i kahi i lainaia ai na koa a pii aku la i uka o ka muliwai a loaa na pohaku elua a Makamu i waiho ai ma keia kapa aku o ka wuliwai, alaila, kau iho la laua he elua mau ipukukui maluna o ua mau pohaku la. Alaila, mai keia wahi aku pii hou aku la laua a he hapnha mile paha ka mamao mai kahi i bu ai na ipnkukul elua, ku iho la laua a hoomakaukau j iho la no ko laua aiwaiwa ilo- [ ko o na hoale wai quanuanu o kaßine. Ma keia hele ana nae a ua wahi Makamu nei me kona kokoolua, ua paa j pu aku Ia lafta he elua mau wahi pahu i barela liilii, i like ka nunui me ka pa-! hu "pena. I He elua pahu a Makamu, a he elua ! no hoi a kona. h.oa. A ma keia hele j ana a laua.ua ukaliia laua e Konela Muoero. Ua paa pu aku no hoi laua he mau hoe ame kekahi laau hoohuli a une waapa. I ko lakou nei hoea ana i kahi e hoomaka aku ai iaua nei e au, ua liuliu koke iho la laua nei no lea paio pu ana me na ohuku ale i)uanuanu o ka muliwai. Haawi ke aloha lululima ia Konela Munero, e o ko laua nei iho aku la no ia ilpko o ka wai. Ua paa mua hoi na pahu i ka hakiiia i lee kaula. He elua pahu ma kekahi kaula, a he elua nohoi «ma kekahi. Ua hoopiliia mai la ke kaula i ka umauma o fcela ame keia o laua, me 3ta lana ana ae o kahi pahu mahope o na poaeae o laua a i elua. A ua like iho la, ua mau wahi pahu barela nei, me he mau "boe" hoolana la i ke kai. 0 na hoe hoi me ka laau iioolana waapa, ua ko aku la laua nei maliope o laua.

Aole i liuliu ka laua nei au ana aku, aia hoi, ike ilio la laua i fca o maeele ana mai o ke anu. TJa lilo na wahi pahu e lana ana, ma kela ame keia aoao o laua i mau mea e kokua nui loa ai ia laua ma keia au ana. * Ike iho la o Makamu, ina aole oia i noonoo mua e lawe aku i keia mau pahu me iaua, ma ke ano i mau mea hoolana, ina no aole loa laua e hoea palekana aku ma kela aoao o ka muliwai, a ina paha ua ;holo-a-ia laua i ka opu o ka hohona. Au aku la laua nei a hoea i ka hapalua like o ka muliwai, ia wa i huli mai ai ka"hi kakiana a hoike mai la i kona anu ia Makamu, alaila, pane aku la o Makamu: "Ua o4 aku ke anu o keia mamua o ke anu 1 ikela e a'u ma na kahawai ame na muliwai a ko'u aina hanau. He oi keia."

."Ae, i ahona nae kaua i ke ano oolo?ii iki o ka wai. Ina he lialana lai makeia, aole i kana mai o ke anu," ahi a kaJii kakiana.. A o kekahi mea !• oi i palekana iki ai kaua, o ko kaua 'lnonioni mau i ko kaua nmu wahi <- ' Hooir.au aku la 110 laua nei i ka au momanawanui ana a hoea i ko Maike ana aku iloko oia pouli nui i *a pouiiuli mai o kekahi aiea mamua ;..ono aku o laua, a lioomaopopo iho la ; Makamu. ua kokoke loa laua e'pae tia kela kapa o ka muliwai, a ia "vva i ,;uli ae ai oia a kamaillo aku la i kona iokoolua: "E. kokoke loa kaua e pae ma keia >ioao." ī l;o nei piM ana ma- k?Ka aoao. ,;i:i hu'.i mai la o Makair.il i k'a a aku o 'na ipukukui, nia kela aoao mai, a ike ; ;nai la, ua kaa loa i lvai ua mau ipu:kukui la, nolaiia, ua hookoieie aku la , laua nei ia iaua iho i kai o ka mulia hiki i ke kupono ana o na ipu-.m-a ke kaha pololei ia laua; a l-oia ko laua nei wa i hoolana iho ai. I I ko Makamu nana pono ae iloko o J ka ulunahele e uiu ana ma ia wahi, f ike aku la ia i kahi kupono e pae ai. i I ko laua nei hele ana aku, a he mau kapuai wale no mai ke kae muliwai aku, loaa aku la ka waapa, a hooho ae la iaua me ke'hauoli. MOKUNA XI. KA LAWEPIOIA ANA 0 OPENAHEIMA. I ka ioaa ana o ua Waapa la ia laua nei, ua hoomaha iho la laua, oiai ua "hele iaua a maeele i ka hui a, ke anu. Oiai e paa ana no ona ko Makamu aoao kona wahi hue-barani, ua lalau iho la ia ia mea, -a inu ae la. Alaiia, haawl aku la i kona kokoolua. Mahope iho o ka hala ana o kekalii wahi minute pokole o ko laua ne,3 hoomaha ana, aia hoi, ua loaa māl la ia laua ka >mehana maikai o ko laue mau kino. Eleu ae la laua i ka hoopanee ana i ua waapa la no loko o ka wai. He waapa nui keia, a ua lilo i hanti nui na Jaua nei e hana ai, ka hoonee ana iaia no kahi a laua i makemake ai. Me ka paianehe loa 'hoi laua nei i hana ai. a hiki i ka hauie ana o ua waapa nei iloko o ka wai. I ko laue nei 'kau ana aku iiuna, ike iho la laua nei e kau ana no na hoe o uawaapala maluna ona, nolaila, ua llio i mea waiwai ole ka laua mau hoe 1 lawe mai ai. 0 ko lana nei wa iho la ao ia i hoe aku ai i ua waapa la no kela aoao. Ua pae aku ia laua ma kahi i aneane he ekolu hapaha maile makai mai o kahi i hoomoana ai koa, a oiai nae, ua hoonohoia na kiai nra kahi o hookahi mile, mauka a .maleai o ia wahi i hoomoana ai na koa, nolaila/ua loaa koke aku la ka lohe i ka Moi a me ka mahele koa i h.oomakaukauia no ka Makamu ma pae ana aku me ka waapa. Ua hoounaia mai la hoi he puulu koa e kii mai e 'huki hele aku i ka waapa no kahi o ke kahua hoomoana. 1 ka hoea ana aku o ua waapa la ma ke kahua hoomoana, ua lawelaweia iho la na hana apau e loaa ai i ko laua mau kino ka .mehana mai na umii ana mai a ke anu. A haJa he mau mhmte 0 ko laua paahanaia -ana e ko laua mau hoa, ua maikai loa ae ia ko laua mau kino. Haalele mai la ke anu maeeie ia laua, a lilo iho Ia ka mehana i hoa pili iio laua. Oiai laua nei e hoomakaukau ana ia laua iho no ka huipu ana inie ko laua mahele koa, ino ka holo ana aku ma kela kapa o ka mullwai, imaluna o kahi waapa a laua i lawe mai ai, aia hoi, lohe mai la laua >mai ko laua mau hoa mai, he elua huakai koa a kahi waapa 1 lawe aku ad a pae ma kapa o ka muliwai, a ua like ia me 50 kanaka i pae ma keia kapa. He wahi waapa keia o eha hoe. Ma kona wa i lawe aku ai i na piha koa mua, na wa-hiia ae na wahi o na hoe iloko o na pine a pau i ka welu, i ole ai e lohe ia ka nakekeke o ka hoe ana. O na koa mua he kanalima i pae mua aku ai, he poe Sekotia lakou, a o ka puulu elua aku he poe Suedena. He ehiku paha huakai a kahi waapa i pau ma k!ela aoao, lioea anai la i ka wa i kau aku ai fea mahele koa i noho lutanela ai o Makamu, ame kahi kokoolua Kakiana ona. Ua kau pu aku la nohoi o Makamu ame kona wahi hoa ma keia huakai. Oiai kahi waapa i hookokoke aku ai

i kela kapa o ka muliwai. ua pibn haohao loa ia o Makamu i kona lohe oio ana oku 5 ke kani ole mai o ua. |>u ime ka puoho mai 'hoi o na leo hoolio kaua. Aka, i ko lakou pae aua aku, a lele Aku la hoi i uka. ike aku la o Ma- .■>: ■ na mim i >aku ai e paeii ana i ka honua. lOki k:». e huna aiia lakou i mau auwaha eli, a i :uau p;vpu !>ale. Mamull o ka palupalu o ka iepo, ua lohe uui oie ia ke koele o na kipikua anu> na kopala. l'a lu.oaiauia keia hana a hoea i ka wanaao. aia Jioi, ua !v. 11 ae ia kekahi aliua lepo kiokie i.imia ole. e holo ana no na knpuai he lōo, ka ioa, L'a ioaa iiu> ia he auwalm eli. iie .3 kapuai ka ho.honu, kapuai ke akea, a he 1 r»0 kajuiai nohoi ka loa. I ka maamnama loa'ana ae, na haule iho !a na koa apau, he 000 ka nui, e paina- i ko lakou aiua kakahiaka, oiai ua lawe niai nohoi kela amo keia koa, maloko o kana haawe ai, he ai e lawa ai'na aina ekolu ivo elua ia. Oiai lakou e ai aua, lohe aku !a lakou i'4ce kani ana mai o kekahi o-le, a kani mai la hoi ka pahu. Ike iho la o Makamu ma, akahi no a kaakaa no ma'ka o ka poe iPaniolo no ko lakou nei -pae ana aku. •He >mea oiaio, ua hoopiha ioa ia un poe Paniiolo la i ke pahaohao nui i ke lakou ike ana mai i ke ku aku o kekabi alvua lepo kiekie ma ka lihi muliwai. Emoole hoi, puka mai la he umiku mamaha papa koa lio m&iloko mai ( ka pakaua, he aneane hapaiua mile k< kaawale mai ka lihi muliwai aku Aole 'hoi i liuliu, ua kuu 'mai la ua poi kaua lio Sepania nei l k«a holo o k< iakou >mau lio me ka ikaika loa, no k< lele kaua ana mai maluna o 600 koa < Gustavus. He elua-hapakolu o keia poe koa h 600, he poe koa kipukaupoahiwi, aok; akahi-hapakolu iho i koe, he poe koi laau iho. !Ua kukului-a aku !a na ke-a laau ih mamua pono o kahi a na koa lio nee mai ana, a o na koa k-ipu kaupoo hiwi mahope aku o iakou. Ua iik keia poe koa laau ihe niamua me ke kahi pa uwea ooi. Ua haawi ae la hol o Kauna Brahe ke kauoha i kon-a mau koa. aole e ki'u kekahi pu kau poohiwi, a hiki i ka w: e hoea mai ai na koa kaua lio Sepania ma kahi he kanalLma anana mai kah aku a lakou e ku ana. Hoomaopopo aku la nohoi, ua Ka una la imua o kona mau koa, o ka ha pa lua like o oa koa pu kau poohiwi ke ki mua i ka lakou mau pu a ke pau ka lakou, alaila, e hoopihe lakou i ka lakou mau 'pu me ka awiwi, oiai hoi ka papa elua oia poe, i k! mai ai i ka lakou mau pu, a peia aku e pau ai na ki ana ame na hoopiha ana o na pu. Aia ka auwaha eli, mamua pono aku o ke ahua iepo i pili aku ai na koa o Gusbavus. I ka hoea io -ana mai o na koa Sepania ma kahi he umikumamallma anana ke kaawale mai ka auwaha eii aku, oia ka wa i uuina paapaaina aku ai na pu kaupoohiwi a na koa Suedena me Sekotia 1 huiia. Ikeiaakula hoi ka hehee ana iho o kekahi mau lio lehulehu ilalo me ka hiolo aluhee ana iho o kekahi poe kanaka mailuna iho o ko lakou mau lio, a muu mokaki ana maluna o ka honua. Aka, iloko o ka lehulehu loa o keia poe Sepania i umeia iho e na poka a na koa Suedena me Sekotia i huiia, a "aliu-a-lala kuHui ana" i ka honua, aole no i hookuemiia aku ka nee ana mal o ua poe koa Sepania nei, aka, ua nee mai la no lakou no ka auwaha eli. Omau aku la na uuina paapaaina o na pu a ka mahele helu elua a na koa Sekotia me Suedona i "huiia, a hlolo hou iho la no he poe Sepania maluna o ka ilihonua; aka, mau mai ia no nae •ko lakou nee ana mai la no mua, a hoea mai la i ka auwaha eli. Lele mai la lakou iloko o ua auwaha eli la, oiai lioi, kekahi poe o lakou 1 haalele iho ai i na kua o ko lakou mau lio, a pinana ae la ana ke ahua lepo me ka lakou mau pahikaua ma ka lakou mau lima, a noke ae la i ka uhau, ke oki.ame ka hili ana i na koa iaau ihe o ku mai ana me he pa-kaua la imua o lakou. Ki ae la hol kekahl poe o iakou i ka lakou mau pu panapana maluna o na koa o Gustarus. Aka, ua ku aku la na koa ihe o ka Moi "Liona Akau" imua 0 na Sepania me ka naue ole. j

1 kela anii' keia \va, o lu.ii iKiapaaiOA mai ana na pu kau poohiwi a na koa. Sueilena me Sekotia i lmiia. L'a hoon;akaia keia kaua uo aue.ine hapalua hora. I ka ike aua o ka aiihik iua Sf*pania. aole hiki l*na koa kaualio ke lawe pio i ke kulana o na koa Suedena o paio mai ana, aia hoi, ua haawi o# ia ua Alihil/auu la i ke kauuha I koaa, inau koa e kuemi hope. l'a fcunleT«Tao la ia ma kt» kahua kuua, hi» €(>«) o au poe kanaka e muu iuokaki ana ma k* papu ahua lepo, mamua p oo aku o B;i koa SweUena me Sekoiia, ma ka «i:waha t !i, u n; i kahi mawarna o x:.v auwaha la .im.> kahi i hoomakaia ftkn ai ke kiia «u-.a o na pu kau !-• -V .v : inu.i u'.aluna o ua poe Sepama ia. l'a h:i;iU'īo iho kx u.i pve 3epaula ne/ i ka pakaua. <i holo lo.i aku !a kikai»* poe o !akou no kahi kauhale o M-.uu'/i. o ka hapa nui nae o lakou n > Openaheima. Aia nia k« i ia wa'ai \io-\w, bt pakaua mo 10C0 koa Auaeamu. Mahope il»o o ka ianakila ana o na koa o Kauna Di-ahe, ua hu'i hou ii aku la onu uiuu \vaai>a hou mal ko o ka nahelehele, a ua loaa ia h« ekolu waapa. N'olaila. ua W nie ehi mau waapa ka nui i keia \va n» ke ah> ana mai i ua koi i makeiaakeia ne keia aoao o ka muliwal. Maluna o kahi o na waapa o kn hmkai.o k:i huakai mna h-a o ka pae aaa mai «a>a keia aoao. mohope iho o ku ata 0 ke kaua, o ka Moi Gu»stavus kekahi "l'a maikal ka oukou hoouka ki*u* ana e o'u poe koa," wahi a «ft Mai n«i 1 pane mai ai imua o na koa. "Ta paio oukou me ka wiwo ole ame ka maka u o ]e; ahe mea nwopopo lot.ua hamama ke alahele no kakou e nee aku al me ka iaelae. Auhea la o Liuaaek 1 Makamu Clefe.ua. ame kahi Kakiana i au pu ai ine ia, uia keia muliwai i k»

l>o nei?" V& hoea niai hoi o M.i'Aaiuu iu* Uona wahl hoa liuua'o ka Mot. "Ua haawl «u I k.e kiWAoha > ka uo m>i e hoi olua no ko olua kahu:i hooinoana, ka manao e halawai ana au me olua inahope iho o ka loaa aaa o na aahu .aiahm no olua; ak;t, i ka pa* ana o ko olua mau aahu. aan» ka oie ana o kekahi kauoha mai a'u aku. ala lioi, lohe mai la au, u:i haalele fco* iho la oiua i ko olua hale lok*. a ua hu; hou olua me ko olua pai>a k*>a, a nw mai la ma keia aoao o ka mu'iwai. Aoie i ioaa ia oiua kekahi k iuoha e nana oiua peki." "E ke alii, he oiaio n<> ia. Aole io uo l loan mai ia maua he kauoha e hui hou maua me ko maua puali; &ka, oiai o inaua na mea i kipapaia ke alaheW t» I keia lanakiia i loaa iho la i ko ke aIR j raau koa, noiaila, aole hiki ia maux ke haule mahope n«l. a nele maua t ka ike aoa i ka hopena Muoll o ke ali>hele a maua i hoomoe ai ma kela hk*- ! Mwai pu«anuanu nui wale, a i oi» ehu poka a ke kaua. loaa ai ka meh* na ia maua." No kela mau olelo a Makamu, u« mino aka iho la ka Moi, a pane mai la: ,4 He mea oiaio loa, ua hana oli» ka olua apana hana i haawiia akn ai na olua e hana. Va hooko olua me k» hopo ole. Ke haawi aUu nei au i ko'» hoomaikai ana ia oiua no ka holo pono ana oia hana, a nolaila, ke hookiekie nei au ia oe e Makamu Gerema i Kapena Koa, a e kauoha aku a»a au ia Konela Munero e hoonoho Koke aku ia oe ma ke poo o kekahi p»att koa i neie i ke aliikoa kapena 0 kona mahele koa. A ina hoi. aotoe ona puali e komo koke aku ai oe i kapena, alaiia, na'u no e hoonoho U oe ma kekahi puali okoa aku a kikl i ka wa e loaa ai he puali ma lta reglmena o Konela M"unero. Ala»ila, huli a% la ua Moi nei a kamailio aku la i kahi Kakiana: "Ke hookohu nei au la oe i luianela. E lawelawe aku no oe ia knlana »»- loko o kou puali makaw mua loa • loaa ana he kowa kupono noa. XJa kupono loa kela hookiekiela «na *ktt ou ame kou hoa, ma keia <man Wla** a'u i haawi aku la ia olua, ao ka Ikao* koa a wlwo ole a olua i haaa aL** Mahope iho, ua h&awi ae la ua liol ne4 i k« kauoha e nee aku ka kaua no Opeoaiiaima. Ala keia v*ihl ma ka huli o ka muliwaii Hine e poai ia ana e na koa Imeperiela., Aia hoi mahope aku o ua waW kolanakauhale la, maluna hoi o kekala wahi puu eku ana kekahl hale kakela. 1 hooliloia 1 papu. E ka«RM» «aa kona mau pakoniahi ma aa wahi apau •

ke kula papu palalialaha e waiho mai ana ma kela aoao mai o ka muliwai. A e ku mai ana hoi ima kekahi aoao mai o ka muliwai, he papu i lako pono i na mea apau no ka hoouka kaua ana aku maluna o ko lakou mau enemi. E huli pono mai ana lioi i keia hale kakela, he papu e hoopuni ia ana, e elua mau auwaha wai eli hohonu, a j akea no hoi, a ua hele no "hoi a piha pono i ka wai. | E kau ana maluna o keia mau auj waha eli, he uwapo huki, a o keia wale ! no ke alahele e hoea aku ai i tia. papu la. Nolaila, maluna ona waapa e loaa ! aku ai na lako ai no uaf papu la, a pela i no hoi me na koa hoopuipui hou ma- [ laila. Ua hoomaka koke iho la na mahele koa Sekotia Omaomao ame Uliuli e hana i mau auwalia eli iio lakou, i loaa ai ia lakou he kulana maikai e hoonee kaua aku ai maluna o ka poe o loko o ka papu. A mai hoehu koke aku nohoi lakou i ke kaua ana maluna o ka papu, eia nae ua hookauluaia lakou, mamuli o ka loaa ana mai ia lakou he mau waapa mai kekahi poe Hoolepepe mai, e noho ana ma kela aoao..mai o ka muliwai. Nolaila, ua hookaulua iki ia ka lele kaua* ana aku maluna o ka papu, a liiki i ka wa e loaa ai he kulana maikai i ka poe e aloia aku 'ana e na waapa no kela aoao o ka muliwai, i hiki ai i na mahele elua, .ma kela ame keia aoao o ka muliwai, ke hoouka iike maluna o ka papu i ka wa hookahi. Ua ee aku la ka Pualikoa Kiaa Alii ame ka Pualikoa Keokeo no luna o na waapa ma Gerensaheima, aneane elima mile mai ke kulanakauhale aku, a nee mai la "no ia wahi ma ia po no.

Ike hai la hoi na Sepania mai luna aku o ka hale kakela Openahaima, a lakou e noho ana, i ko na koa Sekotia puuluulu a puni ka pakaua, a ia wa lakou i kipu mai ai lakou maluna o na Sekotia. (Aole i. pau.)