Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 20, 19 May 1899 — Ke Aloha o kuu Makuahine KE ALOHA O KA'U MEA I ALOHA AI. Ka Mana o ke Aloha. He Moolelo Walohia [ARTICLE]

Ke Aloha o kuu Makuahine

KE ALOHA O KA'U MEA I ALOHA AI.

Ka Mana o ke Aloha.

He Moolelo Walohia

MOKUNA XVII. "Aka, o ka ninau a kaua e noonoo ai, oia. ka mea e pili ana i ka palapala kauoha a ke kane," wahi a ke kauna i pane aku ai me ka leo malie imua o ka loio. "Aka, e kuu makamaka," wahi a ka loio i pane mai ai, "he elua keia mau palapala kauoha a'u e paa nei 1 Keia wa. O ka ke kane ame ka ka wahine. 0 ka palapala kauoha a ka wahine, ke hoo'ili nei ia i kona waiwai apau maluna o ke Kauna-wahine Berene, oia hoi o.Mademoasela Mareceli. E nana mai oe i ka mea kupanaha loa. O keia palapala kauoha i hanaia ai no ke Ka-una-wahine Berene, aia ia i ka la 12 0 lanuari, 1877; a o ka palapala hoike make hoi au i hoike mai nei ia'u, aia ia i ka la 9 0 Dekemaba, 1875. Ke hoomaopopo mai la anei oe?" "Ke ike aku la au oia hoi, ua lilo kena palapala kauoha i mea ole," wahi a ke Kauna. "Aohe i like ko'u manao me kou." "Pehea hoi?" "Aole anei hiki ia oe ke noonoo no keia la 12 o lanuari, 1877, aneane 31 la mahope mai o ka la 9 o Dekemaba, 1875?" ■■ x "Aohe maopopo ia'u o kau mea e olelo mai nei." "E hai aku au ia oe i ko'u ike ma keia mea, oia hoi, he mea oiaio mamuli 0 ka hanaia ana a kakauinoaia ana 0 keia palapala kauoha ina ka la 12 0 lanuari, 1877, mahope mai o ka wa i hoike*ia ai ua make ke Kauna-wahine Berene ; eia no ua Kauna-wahine Berene nei ke ola nei i keia wa." Aole pela ko'u noonoo. O ko'u manao maoli, mamuli o ko Madame Hardy hana ana i keia palapala kauoha ma keia la 12 o lanuari, 1877, ua pupule maoli ia oia." "Aole peila. Ua.ike pano no au ia Madame Hardy ma kā la ana i kakauinoa ai i keia palapala. He noonoo maikai loa kona ma ia wa, a pela no

hoi ka loio nana i hana i keia pal-a-pala." "He keu keia a ka ha>na ku i ka naaupo loa!" wahi a ke Kauna i hooho ae ai me ka piha huhu. "He keu keia o ka -oiea pahaohao' nui v Tvale, a ma keia olelo an.i, ho ke»r keia a ka mea pahihihi." Me ka leo ano piena, pan« aku la ke Kauna: . "Nau wale no keia e hoopahihi nei, aoie oia ka mea oiaio." "Mai poina oe, e ke Kauna, i ka hoomaopopo ana iho, he wahi lunahooko wale iho no au no kei<a palapala. kouoha." "Alaila, e hoole loa mai ana oe i % ko'u kuleana o ke komo ana 'ku iloko 0 ka wamai?" "Ma ko'u aoao nei, ke hoole 'loa aku ! nei au ia oe, aole hiki ia oe ke komo j iloko o ka waiwai a paa iioi ia mea. ! Aka, ua hiki nae i ke Kauna-wahine Berene, oia hoi o de Marac-eli ke haawi mai ia kuleana ia oe.' "Alaila, wahi a ke Kauna i pane aku ai me ka piena launa ole imua o kahi loio, "e hiki mai ana ka la e uku mai ai oe ia'u no keia mau hana hoohoka au ia'u." "Ua hiki ia oe ke hoopii aku la;u imua o na Aha Kanawai, aka, aole nae ia he mea no'u e maka'u ai.' I nei wa i ku ae' ai ua Kjauna mei iluna, ame na onohi maka i hele a piha 1 ka hiihu ame ka inaina, ame ka leo haalulu ano e pane aku la ia,: "E, i hookahi a'u huaolelo i koe imua ou, mamua o ko kaua kaawale ana. E ae mai anei oe, e iai mai ia'u i ke kumu nui o kou makemake ana e hoopohihi mai ia'u elike iho le me keia au e haua mai nei V "Ua hoike aku nei au ia ce i na :mea apau. Aneane hookahi hora okoa a kaua i kamailio Lho la, a iloko oia wa okoa, ua hai aku au imua ou i ke kumu o keia mea pohihihi. Ma ka la j9 o Dekemaba, 1876, make ke Kauna-wahi-ne, aka, ma ka la 12 o la>nuari, 1877, e ola ana no ia. O ka'u wale no e hai aku nei ia oe, he mea pono ke loaa ia oe kekahi palapala hookohu mai ke Kauna-wahine de Berene mai." "Ea, i ehia la o'u manawa e hooia aku ai imua ou, ma ke ano, ua make ke Kauna-wahlne, a, aole hoi oia i ola hou mai, mai ka make mai. Ua lohe no anei oe, ua oīa hou mai kekahi kino kanaka i hahaoia iloko o ka paliu kupapau, a i ho-o ia aku iloko o ka lua kupapau? Ua hoike mai nei au iā oe i ka palapala hooia aupuni no kona make ana." "He palapal-a hooia aupuni io kau no ka make ana o ke Kaunawahine, wahi au i manao ai, na make oia a ua pale ka wa pono tio kona ola ho\i ana mai, a koe wale no ke ola ana mai ma ka la mahape. He palapala hooia aupuni notxoi ka'u i hoike aku nei ia oe, eia no ke Kaunawahine Berene ke ola nei i keia wa. Aole i lawa kena palapala liooia j make no ka hooīaio ana mai, aole ke Kaunawahine ke ola nei i keia wa." "Aole anei keia o ka lua ole o ua

hana lapuwale loa o ka hupo i hanaia ma kekahi waiwai nui elike rae keia?" "E kuu makamaka, ke kala aku nei au no ka nui o kou pioloke i keia wa. Ke 'hoike mai nei kou ano apau i kou piha ana i ka hehene huhu koikoi loa, aka, he mea ole nae ia ia'u, aka, ua hoopahaohao loa la nae au i,ka ike ana ame ka hoomaopopo ana hoi i kekahi kanaka nona kulana kiekie elike me kou, e komohia aku kona noonoo ma ke kulana hoohuoi -no kekahi hana i lawelaweia e a'u, ma ke ano he hana ia i hanaia e a'u 'iloko o ka hupo ame ka heniahema. Noiaiia, e ke Kauna, ke hai aku nei au ia oe i ka mea eiaio:. I'a ihiamoe ke Kaunawahine Berene, a ua ala mai oia mailoka mai oia hiamoe ana, a eia no oia ke ola nei i keia wa." "Pehea! Me ka hooia maopopo loa no a'u i hoike aku nei inuia ou, a hoopaakiki mai na nae oe ia'u eia no ke ola nei ke Kaunawahine?" "Ua hai-aku nei au ia oe, aohe i lawa kena mea hoike no ka hoole ana, aole ke Kaunawahine ke oia nei i keia la; aole no hoi ia he mea hoike lawa pono e hoole ai, aole ia e ola ana ma ka la 12 o lanuari, 1877, ma ka wa i hanaia j ai keia palapala kauoha/' ' I kela wa i kahuli ano e.4oa ae ai ka 'niohiona o ua Kauna la, a nana pono aku la ia maluna o ka lo'io. Ua haikea pu ae la >Ma kahi o ! ka puai ana o ka ula ma kona imau ■onohi m'aka, a, me na kumu o ikona mau pepeiao, aia hoi, he keokeo pu wale no ma ia mau wahi. Kokolo puanuanu mai la ka maeele hopohopo iloko o kona houpo. Me Jie mea la hoi, ua ike ae la ia, ua paa ae la kona poo i kekah'i apo 'hao kaliki oolea loa, a puu hua ohia mai la kona man onohi maka ! Me ; he mea la Jho.L,j»a kona hoomaopopo iho ia wa, e hamama mai ana ka hon.ua mamua pono mai ona, a e hiolo iho ana ihoi na paia ame ke kaupoku o ka hale maluna ona. "He moeuliane uluahewa pohih'ihi ioa keia!" wahi ana i namunamu malie aē ai, aka, ua lohe mai la no nae kahi Joio, a pane mai la oia: "Aole keia he moeuhane au i lohe iho la, aka, he mea oiaio maoli no kena. A e hai aku au ia oe, he va pokole wale no i hala ae nei, ua hoouna aku la au he 100,000 farani ma ka inoa ponoi o Kaunawahine de J3arene. E hai hou aku au ia oe, ua ike au Iloko o hookahi makah'iki 1 hala ne nei i na palapala he nui i kakauia mai e Aliee de Maraceli. A ina aole i pau kou kanalua ma ia mea, alaila, e hai ihou aku au ia oe, ma ka malama o Dekemaba aku nei, ua loaa ia'u ke hanohano o ka ike ana i ka Kaunawahine, he maka no a. he malea, a kamailio pu me ia, maloko o ka rumi hookipa o kona ifiakuahine bapa'tema." "Alaila, ua ike maoli oe i kuu wahine?" i ninau aku ai ke Kauna me ka .puuwai nui. "Ua ike maopopo loa au iaia, elike me ko'u ike ana ia oe i keia •wa." Kahuli hou ae la ke ano o na helehelena o ua Kauna nei, a o mai la na kukuna o ka maka'u ma kona mau onohi maka, li-o ae la kona mau lauoho, ame ka ihooho leo -ano e ana ae, aia ho'i, holo aku la ia mailoko aku o ka rumi, me he kanaka pupule la. A oiai na Kauna nei e holo awiawiana ma ke alanui, ua namunamu ae la ia: "Auwe! auwe! aole ka i make kuu wahine." Ua kupouli loa ae ia kona noonoo, aole 'i kana mai. Ua pono h€le wale aku la no ia, me ka maopopo ole iaia 0 kana wahi e hele ana. 1 Ika hoea ana mai oka po, aia hoi, ma ka wa i o mai na aheahe huihui a ke kehau ahiahi, ua maalili iho la na holapu ikiiki ana a na manao ulala iloko ona, a hoomaka mai la k-a mohala j hou ana mai o ka noonoo ao kanaka, a ia wa hoi 1 ninau iho ai oia iaia iho: "Eia la au i hea i keia wa?' | Ia wa i huli ae ai oia a nana ae ia ma o a maanei o kahi ana e ku ana, ike iho la ia, aia oia ia wa ma kekahi aina kuaaina ioa, la iwa hoi epa iho ana ka malamaiama o ka mahina, a na ia mea i ihoomaopopo pono mai iaia i 'ke ano o ka aina ana i hoea aku ai me ka maopopo ole. Aia ma kona aoao hema, ike ae la ia he wahi puu i hele a liihipea ia e ka ululaau, a ma kona aoao akau hoi, he kula maau ioioa e waiho mai ana me ka maikai. Aole nae oia i ike aku i kekahi mea kino ola e maalo mai ana ma ia wa.

Hoao hou ae la hoi ia e heie aku. aka, aole nae e hiki. oiai, ua hele mai la ia a maloeloe, a ua hiki ole i ka ikaika o kona mau wawae ke halihali aku iaia. Nolaila, ku iho la oia me ka noonoo nui ana no kekahi wa. He mea oiaio loa, ao'ie e hiki ana iaia ke hele aku, a o'ka hana pono wale no ana i noonoo ai ma ia wa, oia kona hookuu ana iaia ih'o ma ia wahi e liomaha ai. Nolaila, .haule iho la ia ilalo a noho iho la. Ia wa hoi ala mai la kona mau homanao ana no na olelo a ka loio i hai mai ai iaia, a kamailio ae la oia iaia iho: "He keu keia a kahi loio iuo nui wale, ua oi aku ka ikaika o ka pa ana mai- o kana mau huaolelo maluna o'u maniua o ka ikaika o kekahi kuina hekili ina oia mea kai pa mai maluna o'u. He kupanaha maoli. Eia.no ka ke o!a nei kau wahine. Ta, ta, he wahahee wale no paha ka kela loio i hai mai nei ia'u. Na kela wahi opulepule wale no paha i hana ae i kela moolelo hoopunipuni-ae-na kela Madame Hardy i hana i keia wahahee nui. Eia nae, o kela wahi loio hoi kekahi i puni aku nei i kela wahahee i hakuepaia e kela luahine." A ia wa i akaaka ano e ae ai ua Kauna nei, a oia wale no ka leo nana i haehae ae i ke anoano maikai oia ahiahi. "Ke ola nei no ka kuu wahine," wahi hou ana i pane ae ai. Aole anei hoi au i ike me ko'u maka ponoi nei i kona 'hookomoia ana iloko o ka pahu kupapau, ame ke kakia ia ana iho o na kui maluna o ua pahu ia? Aoie anei hoi au i haha aku i kona mau lima puanuanu? Aka, wahi a keia loio pupule, oielo mai oia, ua ike oia iaia he maka no a he maka." Noho iho la ua Kauna nei me" ka nooiioo nui ana, a haia kekahi wa loihi ioa, ia wa i pane ae ai oia iaia iho: "E imi aku ana au i keia mea huna pohihihi. He -mea oaio maoii he mea huna pohihihi īkeia. Ua make, a ua ola hou 'ka. Olelo mai o Solomona, Lapuwale o na lapuwale, pau na mea apau i ka lapuwale. Aka, o keia na kupaianaha o na kupaianaha, pau loa na <mea apau i ke <kupaianaha. luia hoi i huii hou ae ai a nana aku ma o a maanei o kahi ana e noho ana, a kiola loa aku la iioi na kiei ana a kona mau maka nnamua pono aku ona, aia hoi ike aku la ifi i ke ku mai o ka oioi o keka'hi halepule maloko o kekahi ululaau, a ia wa i mohala maikai mai ai ,kona noonoo. Me ka hooikaika hele kupaoi aku la ia no kahi e ku mai ana ka halepule nona ka oioi ana i i-ke aku ai. I kona hoea ana aku i kahi i »ku ai ka. haiepule, ike iho la ia he kahi kulanakauhale uuku ia, a, aia iwaena o ua wahi kulanakauhale la 1 ku ai kahi halepule ana i ike anai ai. Kipa mua aku la ia ma ka hale mua ioa i hoea aku ai oia. Ike iho la ia he -wahi hale hookipa ia. Haawi aku la ia i ke kauoha e hoomakaukauia mai ona mau wahi mea ai nana, a ninau aku 1 hoi i, no ka mamao mai ia wahi aku a i kahi kulanakauhale o Frejus. Ua haiia mai la hoi iaia, 'he eha legue kona kaawale mai ia wahi aku. Hoomaopopo iho la ia he mau miie kona mamao loa mai ke kulanakauhale mai ana i haalele pupuahulu aku ai, iloko o na noonoo uluahewa. Hoaumoe iho la ia o keia wahi hal£ hookipa ia po. I ke kakahiaka ama ae, ua ala ae la ia, ua kau ' ae la ia maluna o ke kaa hoolimalima a 'holo aku la no ke kulanakauhale o Maraseila, kahi hoi e loaa ai iaia ke kaa ahi. I ke awakea kona hoea ana aku ilaila, a, paina iho Ja kona aina kakahiaka ilaila. Mahope iho o ka pau ana o kana ai ana, ua ikau aku la ia maluna o ke kaa-ahi a huli hoi aku la no Parisa, me kona poina loa ana ia Mademoasela Clara, e kali uluhua ana nona maloko o kekahi hotele okoa aku. ■Ma ke ahiahi o keka;hi la ae, ua hoea aku la ia i Pariea. I ka hehi ana no kona mau kapuai ma ka paepae o ka puka o kona hale, o kana huaolelo mua loa o ka pane ana ae ai wa, oia keia: "E h©le aku ana au e nana i kela pahu kupapau i hookomoia ai kuu wahine." MOKU'NA XVIII. E kuu makamaka heluhelu, e hoomau aku anā no kaua i ka nana ana no na hana a >ke Kauna De Berene ma-

hope iho o koii;i hooa ana aku i Paiisa. a e iki ana kaua i ke kamailio ana 110 Aliee ina. 0 kana m.ea niua loa nae i hana ;u\ oia kona hele ana aku i-mua o kekahi loio. I kona hoea ana aku hoi imua o ka loio, ua ninau mai la ka loio iaia: "Ea, heaha keia pilikia ou? He helehelena imaikai ole maoli kou i keia kakaliiaka. Ua ma'i ia anei oe?" "Aole." wahi a k£ Kauna i pane aku ai. "Aole ka auanei. Ke nana aku nei au i kou mau maka. ua hele a ano t\ 0 kou heleheleiia hoi keia. ua a hailepo. O kou ano apau. ua ke.ikee) pu ,oe eliko m-e ko keoke.) o kekahi p.epa." "0 ka mea oialo inaoli, aole ko'u he pilikia ma'i maoli, aka, ua lunulumi ano e loa ia ko'u noonoo ina kekahi mea ano nui loa. A no ia niea ka'u 1 hiki mai la innia ou." "Ae; a he;:ha kou inakemake ia'u?" "0 ko'u hoi ana mai nei no ia mai \tareseila mai. I ka la aku la nae hoi i nehinei. 0 kou wahi nae i heie aku ai i kahi kulannkauhaie no ia o Frejus." "Oia nohoi paha kalil i noho ai o ka makuahine bapatema o kau wahine?" "Ae; aka, ua make nae oia i keia wa." "Alaiia, i hele aku nei oe ilaila e koi j ai i kona waiwai ma ka aoao o kau wahine?" "Oia aku nei hoi ke kumu o ka'u huakai aku nei ilaila, aka, aole nae i kana mai ko'u pilikia no keia hana a'u i hana aku nei, oiai i ko'u hoea ana aku imua o ka loio o ka waiwai o ua makuahonowai bapatema nei o'u, ua hoole mai no ia ia'u, aole owau ka hooilina o kela waiwai.'' "Pehea ka hoi kela palapala kauoha au i hai mai ai iau mamua. "Eia no ia palapala ke paa nei i keia wa." "Alaila, heaha ke kumu a ka ioio i holke mai ai ia oe, no kona hoole ana mai ia oe, aale o oe ka hooilina o ka waiwai?" "He kumu kupaianaha loa kana o ka hoike ana mai iau. He keu a ka mea pohihihi maoli." "Malia paha lie palapala kauoha pakui kekahi." "E kuu makamaka maikai" wahi a ke Kauna i pane aku ai i kona loio, e nonoi e aku au la oe o ka mea a'u e hoike aku nei ia oe, he mea huna pohihihi no ia. Ua ike nohoi oe, o oe no ko'u loio ma ka'u mau bana nunui »apau o kela ame keia ano. Ua ai« nul au i kou ike ame kou naauao. Ua Hlo maoli nohoi oe i hoaioha oou, a nolaila ia oe au e hoike aku ai i ko'u mau manao huna apau." "He mea oiaio ua hiki no ia oe kepauleHe mai maluna o'u." "Ae, ua hoike mai ka loio ia'u, eia no ke Kaunawahine de Berene ke ola nei i keia wa. Aole oia i make.' 1 keia wa i nunui ae ai ka maka o> ka 1010, a nana mai ia oia maluna o ke Kauna a pane mal la: "Aole anei oe i paa pu aku me oe i na pepa e hooiaio ana no ka make ana 0 ke Kaunawahine, a peia hoi me kona kanu ia ana?" "Ua paa pu aku no au ia mau pepa apau me a'u, a ua hoike aku no hoi au 1 ua mau pepa la imua o ka loio, aka, aole nae ona manaoio mai ia mau mea." "Aoie ka ona manaoio mai i na mea hoike maopopo i hoikeia aku e oe?" "Aole. O kana i pane mai ia'u, oia keia: Ua hana o Madame Hardy he pailapala hooilina waiwai maluna o ke Kaunawahine, ma ka la 18 o lanuarl„ 1877." "I ka wa hea i make ai kau wahine?'* "Ua make ia ma ka mahina aku ne: o Dekemaba, 1876. "Aole io no a ka mea kupaianaha nui wale. He mea oiaio, he hana nui aku ana kena. Ua ike au o kela loio, aole ia he loio wale no ma kana oihana, aka, he Notari oia no ka lehulehu, a ua ike nohon au, he kanaka makaala loa kela i kana hana." "Heaha la kou manao no keia mea?" "Aole i like ko'u manao me kou," wahl a ka loio i pane mai ai. "Ua komo mai no hoi iloko o'u ka inanaolo ana no na olelo a ua wahl loio nei i hai mai ai ia'u. I klnohi, ua kanalua loa au i kana m&u olelo, aka, ma ka wa ana i hoike mai ai ia'u, ua ike pono loa oia i ke Kaunawahine, he maka no a he maka, a ua kamallio pu

hoi me ia, ma ka maLamu Dpkemaba, nialoko poaoi o k,kona makuahino hapateau. u i : loa au i ko'u kaualua no k i kana mau mea i hoik*» aia: a. . ' He mea maopopo Ui. »-i.i ;t o!a iH'i kau wahme i keia a.i." No kekahi \va i noho ua nutu kanaka la. me ka ?> i:iana i kahi aaie kok;xhi. nte !:<• :• ua hopohopo !oa laua i ka b i ko laua mau manao ma n.t :i ma ia wa. A mahope nat'. pane aku :.t na imua o kona !ou>: "Ekolu la i hala ane; i 'i'. • a mea i mea ano nui !ou na u r- :: jai. a ua hele nohoi ko'u uoou •" •. ole." "0 ko kaua ike u lumkua iho, ua ola hou mai k 'kahi :«fa make mai elike iho la k>-;a. a ia he mea e nele ai ka h > , 0 ka noonoo, I kela \va. ow/.a ; kekahi e ike la i ke au > • » k>>' ; i noo. "Ta makemake loa au *■ ii->i > j ia'u i kekahi mea e . keia mea pohihihi !oa mv a'u t I pu iho la." Kuiou iho la ke poo o u.i : u<> n<hala kekahi manawa. ia « t i a**a .» kona poo iluna. a pant» mai !a im ke Kauna: "Hookahi wale no me.t tuav>po!> > ia'u i keia wa, a oia wale no ka : : e hoike aku ai ia oe. oia !u>i kei.t kanu ola maoli ia no k.tu wahinua ike ia no na mea lik*- o ke:a a na wa lie nui i kaa ho;» - ae ru 01 aku nae hoi, ka ike o ka p »e . r< i na kanaka i keia wa. mamua kauka o ka wa kahiko. l'a ku.t kauka o keia wa e nee he m i : hou e piii ana i ka make ana o kpoe, ma ka manao ana o na kanak t lapaau ole. eia nae he mau hak.' ia i oleloia e lakou, he h >oma!oo 4 ana no ia o na mea paahaua ola o ~ kanaka, a hiki no i ka w.i •• a!a mai ai ia mau mea paaliaua. o k.i ia e loaa ai he ola hou au t i k.t • kino i manaoia ua mak«\" "Ina ke o!a nei ka'u wahin*- -i .*• wa, pehea Ia oia i puka mai ai nu.l . mai oka luakupiiupau'* ivhea !.* i hemo ai mailoko mai o kona ;< t kupaupau?" "Aohe a kaua noouoo no ia uina t keia wa, oiai, oia ka mea a kaua e hu:. aku ana. Eia ka ru!a ano uui ioa a k.i poe makaikiu akamai it>a, oia k«-..t e aiakai aku aua ka im*a i i ka'. 0 ka mea i ike ole ia. a u ka hope a;;.t nei, e hoea mai ana ka m«*a i ike o.- . he mea i ikeia. l'a maop >p<> !>a ;.t 1 keia wa, aole i make kau wah:n< ola io nei oia i keia la. E !io>holo kt • o keia iho la ka mea i ik.* :a. a aa k--. v mea ikeia ae La * aUkai aku i kh. - loaa ai ka haina o ka ninau aii i uin t i mai nei. Pehea la, ua U»he waJe u« oe, ua hoomaopopo. a i ole ia. u.t paha na makua o Aluv i keia mea"" "Aole. K« mau nei tu k > laua nikau ana noua." t Ao!e : pau i