Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 20, 19 May 1899 — Hoopiiia ka Loio Kuhina o ke Aupuni. "HIHI KAUNOA, HIHI I MANA." Hauhili ka Ai a Kawele-a HE MOOLELO PIHA. [ARTICLE]

Hoopiiia ka Loio Kuhina o ke Aupuni.

"HIHI KAUNOA, HIHI I MANA."

Hauhili ka Ai a Kawele-a

HE MOOLELO PIHA.

Ma keia wahi o ko makou pepa o keia la, e ike ai ko makou poe he'u'helu i ke ano nui o ka palapala hoopii i waihoia aku e Loio Humphreys o ka Papa Loio o ka Aha Kiekie o Hawaii Dei, e kue ana i ka Loio Kuhina. Ma keia palapala hoopii e ikeia ai na mea ano nui i ku ai 'ka hoopii a ka mea hoopii i ka Loio Kuhina o ke Aupuni. He mea .maopopo hoi, ina e puka | mai ana ka olelo hooholo a ka Aha no i ka pono o ka palapala hoopii, aiaila, e kue ana ka Aha, he olelo hoohoio i kulike nie ke koi a ka mea 'hopii. He hihia ano nui No ka pono a me ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, ke hoolana aku nei makou i ka unuhina Hawaii o ka Palapala Hoopii (ma ke ano nui nae) i ikea ai ke au nui ame ke au iki o keia mau hana hou. I ka Aha Kiekie o ka Repubalika o j Hawaii, lune, A. D. 1899. Ma ka Hihia o Henry E. Cooper, he Loio a he Hoa no "ka 'Papa Loio o keia Aha, hoopiiia no ka lawelawe oihana pono ole ana a ku ole hoi i ke .kulana oihana loio maikai, ma kona ano he hoa oia no ua Papa Loio la, mamuli o ka hoike ana ame ka hoopii ana a A. S. Humphries, he Loio a he Hoa hoi no ka Papa Loio o keia Aha. E oluolu mai ko oukou Hanohano: O A. S. Humphries, ka mea hoopii, ke hoakaka aku nei imua o ko oukou Hanohano, a hoomaopopo aku hoi i keia nyu kumu mahope ae nei, penei: ī.-tO ko oukou mea hoopii, ke noho nei īa maloko o Honolulu nei, a no na manawa hoi apau i 'hoikeia mahope ae nei, a no keia wa nohoi, he Loio oia ma ke Kanawai, a he hoa no ka Papa Loio. o keia Aha, a nia ia ano Loio a Hoa hoi no ka Papa Loio o keia Aha, ua loaa iaia ka pono o ka lawelawe ana maloko o na Aha Hookoiokolo apau 0 keia Kepu'halika, a e ku lioi iloko ola mau Aha ma ke ano he Loio, he kokua ma ka aoao o kekahi ,poe e ae, e koho ana iaia, ma ka hoopaa a;na i loio oia, ma ka aoao hoopii aku, a hoopiiia mai paha, ma na hihia apau, kivila, karaima, a hui paha. ll.—-Ma na manawa apau i hoikeia aē mahope nei, o 'Henry E. Cooper, he mea e noho ana ma Honolulu, he Loio oia, a he Hoa no'hoi no ka 'Papa Loio o keia Aha, a ;no na manawa hoi apau i hoikeia mahope ae nei, o Henry E. Cooper i oleloia ae nei, oia no ka Loio Kiihina i hookohu pono ia a e lawelawre nei hoi no ka Repubalika o Hawaii. lII—A ma ia ano Loio Kuhiua, ua ili iho ke koikoi o ka lawelawe ana aku 1 ka hana malalo o ke Kanawai, malirna iho o Coopev i oleloia ae nei, mawaena o na mea e ae, e kn ma ko ke Aupuni aoao, oia ponoi iho, a -ma o ka Hope la paha, maloko o na Aha Hookolokolo Kakau apau o keia Repubalika, ma na hihia apau, karaima a kivila paha i komo ai ke a i kuleana ai paha ia, a e ku nohoi oia imua o na Aha Apana, ke koiia mai oia e hana pela e ka Ilamuku o ka Repubalika, a i ole ia, e kekahi Hope Makai Nui o kekahi o na mokupuni; a e makaala nohoi me ka eleu, no 'ka hopu āna, a paa ka poe haihai i na kanawai o ka Re,pubalika, a e hoopii aku ia lakou me ka noiau. IV, —Ma na manawa apau i hoikeia mahope ae nei, 'he Loio o A. L. C. Atkinson, a he Hoa no hoi no ko Papa Loio o keia Aha, a -ma na manawa nohoi apau i hoikeia mahope ae nei, oia no ke Kokua a Hope Loio Kuhina i hookohu poiio ia e ka Repubalika o Hawaii, a ma ia ano (Kokua ! hoi, ua kaa oia malalo o ka mana pili oihana o ka Loio Kuhina i oleloia ae nei, a ua paa nohoi oia malalp o na kauoha oihana ku i ke kanawai apau a ua Loio Kuhina la. -V.—Ma -na manawa apau i hoikeia mahope ae nei, he Loio o Harry P. Weber, a he (Hoa -hoi no ka Papa .Loio o kieia Aha, a ma na wa hoi apau ,i hoikeia ma'hope ae nei, ua hoohanaia oia i ikakauolelo, a i ole, he kokua paha no ka Loio Kuhina o ka Repubalika o Hawaii, a ma ia ano kakauolelo, a kokua paha no ua Loio Knhina la, ua paa oia malalo o na kauoha oihana ku i ke kanawai apau a ua Loio Kuhina la. Vl.—Ma ka la 25 o Aperila, 1899, ua kakauinoa iho la kekahi mea o Ah , Ngee kona inoa, na hoohiki hoi, a ua waiho aku la i kekahi palapala ; hoopii iloko o ka Aha Apana o Honolulu nei, a maloko oia hoopii, e ahewa ana oia ia Abel Carreira, no ka hana ana i ka hewa hoeha maluna ona, o 'Ah Ngee i oleloia ae nei; a ua hoopukaia 'hoi he palapala hopu, i hookahuaia maluna o ua olelo hoopii la, e ka Lunakanawai

Apana o Honolulu nei, no ka hopu ana ia Carreim; a ua hoi o Carreit ra i oleloia, malalo o ka mana o ua paI lapala hopu la, a mahope iho o na hoopanee lehulehu ana. ua hooloheia iho la kona no ka hookolokoloia ana no ka la jll o Mei, 1899, a ma ia manalwa.ua hookolokoloia oia, a ua hooI paiia oia no ua hewa la e .ka LunakanaI wai Apana i oleloia ae nei. VII.—O ka olelo hoopii a Ah Ngee i oleloia ae la, ua hoomakaukau ia no ia e Atkineon i oleloia ae nei, kokua hoi o ka Loio «Kuhina i olelo mua ia ae nei, a ua kakauinoaia hoi ia e Ah Ngee i oleloia, hoo-hikiia e ia, a waihoia aku e ia imua o ka Aha malalo hoi o ke ao ana a ua Hope Loio Kuhina nei i oleloia ae nei. VIII.—A o Atkinson hoi i oleloia ae nei, mamua ae -6 kona hoomakaūkau ana i ka olelo hoopii i oleloia ae nei, a <mamua hoi o 'ke ao ame ike kauoha ana aku ia A-h 'Ngee i oleloia, e kakauinoa iho, e 'hoohiki a e waiho aku i ua olelo hoopii la imua o ka Aha Apana, ua kuka pu oia a ua noonoo pu hoi me Cooper i oleloia, -ma kona ano Loio Kuhina i oleloia ae nei, no ka mea e pili ana i keia hana, a ua loaa mai hoi kana ae ana e 'hookumu aku i keia hoopii. • IX.—O Atkinson i oleloia -ae nei, kokua o ika Loio Kuhina i oleloia, ua noho 'kino oia imua o ka Aha Apana o Honolulu nei, a malaila, ua lawelawe aku la i na hana ma ka aoao hoapii, ma ka wa i 'hoopiiia ai o Carreira; a ua hoopiiia hoi o Carreira i oleloia mamuli o ka olelo hoopii i hoikeia aku e Atkinson i oleloia. X.—Mahope mai nae o ka 'heluheluia ana aku o ka olelo hoopii imua o Carreira i oleloia ae nei, a mamua ae hoi 0 ka hoonohoia ana o ka la e hookolokoloia ai ia, ua noi mai la o Cooper 1 oleloia ia Atkinson e hoopaa oia i kekahi loio mawaho no ka lawelawe an-a ma ka aoao hoopii -ma ua hi'hia la; a nolaila, ua hoopaa mai la o Atkinson i oleloia ae la i ko oukou mea hoopii, tio ka lawelaw'e ana ma ka aoao hoopii. Xl.—Ma ka la 9 o Mei, 1899, ua haiia ■mai-la ko oukou mea hoopii, e ku loio mai ana ma ka aoao o Carreira i oleloia, o Harry P. Weber, ke kakauolelo, a kokua paha o ka Loio Kuhina i oleloia ae nei, no ke pale ana i ka mea hoopiiia, no ka hewa hoeha, elike me ia i hoikeiaae nei; nolaila, ua hoouna koke aku la ko oukou mea noi ia Weber i oleloia, a hoakaliia aku la imua ona i ka hewa loa, a .ku ole hoi i ke kulana maemae pili aupuni, a piii oihana no hoi, ame ke ano ku i ka pono io maoli, ko ka Loio Kuhina, a o kahi lima lawelāwe paha.o Kona keona, ku ana mai iloko o keia Aha Hookolokolo o keia R«pubalika, nra ke ano loio no kekahi kanaka i hoopiiia no ka uhaki ana i ke kanawai o ka aina, a ua makemake ko oukou mea hoopii e nonoi aku i ka Aha, ma ka wa e hookolokoloia ai ua hihia la, e ae ole ia o Weber, a o kekahi mea e ae paha iloko o ke keena oihana o ka Loio Kuhina, e loaa ana hoi ka ukuia e ia keena, a malalo no hoi o tka man-a oia keena, aole e ku mai i Loio imua o ka Aha, ma ka aoao o ka mea i hoopiiia ma ua hiliia karaima nei; a ua hoike mai hoi o Weber i oleloia ae nei, aia oia malalo o na kauoha a ka Loio Ku,hina, a. ua. konoia hoi oia e hooko aku no na kauoha la; a o ka mea e pili ana d ke kupono ole o kona -ku loio ana no ka mea i hoopiiia, aole ia he mea i maopopo mua ia e ia, a e kuka pu ana oia me ka Loio Kuhina no ia mea. Xll.—Mahope koke iho o ke kamailio ana o ko oukou mea hoopii me Weber, ua halawai pu aku la ko oukou mea hoopii me Cooper, a kue aku la imua ona no lee ku. loio ana mai o Webev, a o kekahi mea e ae paha i pili ma ke keena Loio Kuhina, ma ka aoao 0 ka mea hoopiiia ma ka hihia karaima 1 hoi'keia ae nei, a ua hoike aku no hoi oia imua o Cooper i oleloia ae nei, ua maikemake oia e nonoi aku .imua P ka Aha Apana i oleloia ae nei, e akeaj kea aku i ke ku ana mai o kahi mea o ! loko oia keena; a -mahope iho o kekahi kamailio ana, ua ae mai la no o Cooper i oleloia ae la, he -wahi hihia hoeha io no k'eia, a e kauoha ana oia e hoolimalimaia ona loio mawaho, no ke pale ana i ua hihia hewa la. XIII.—<Ma ka la 11 o Mei, 1899, ua ku aku la imua o ka Aha Apana o Honolulu, ko oukou mea hoopii, ma ka aoao hoopii o ua la; a mamua koke iho o ke kaheaia ana o ua hihia koke iho o ke kaheaia ana o ua hihia la; no ka hooloheia anfc, ua hai maila o A. M. Brown, ka Ilamuku o ka ißepubalika o Hawaii, i ko oukou mea hoopii, ua loaa mai iaia kauoha mai ia Cooper i oleloia, e ae ana i ko oukou mea hoop'4 e iawelawe aku ma ka aoao hoopii o ua hihia la, mamuli hoi o ke kumu, a ma oia kumu wale no hoi, e kapae ae ko oukou mea hoopii i kona kuleana kue aku, a e haalele hoi oia i kona -pono kue aku i ke ku ana mai o Weber. i oleloia a'e nei, ma ka aoao o ka mea i hoopiiia i oleloia ae nei, ma ka hoopii karaima i oleloia, a ma ka manaoio ana, ke olelo nei ko oukou mea hoopii ua kauoha io -mai no o Cooper i oleloia ae nei i ka Ilamuku. A ua kue aku hoi ko oukou mea hoopii imua o Brown i oleloia no ia hana a Cooper, ma ke ano he hana kue' kanawal ia, a hana maikai ole nohoi, aka, ua kaolii iaia iho mai ka iwaiho ana aku i noi imua o ka Aha, no ke akeakea ana i ke ku ana

mai o Weber i oleloia, ma ke ano ioio no ka mea hoopiiia ma ka hihia karaima i olel<jja ae nei, mamuli hoi o ke kumu pilikia i ai ko oukou mea noi, a i aeia mai ai oia e lawelawe aku i ka hoopii ana. XIV. —Ua ku mai la o'\Veber i oieloia ae nei iloko o ka Aha Apana, ma ke ano he loio a he 'kokua no Carreira i oleloia, oiai hoi ka mea nonn ka ino.i hope i hoopiiia ai 110 ka hewa karainui. oia ihoi: he hoeha, a ua laweiawe ikaika mai la i ke pale ana i ua hihia karaima- la a hiki i ka pau ana. ® XV.—Ua ku mai o Weber l oleloia ae la ma ka hihia i hoikeia ae la. a lawelawe mai la i ke paie ana ma ia hihia, malalo o ke kauoha ame ke alakai ana a Cooper i oleloia ae nei, wahi a 'ka hoomaopopo ana a ko oukou mea hoopii, a o ua o Cooper la nohoi ka mea nana \ apono mai i ka hookumuia ana o >ka hihia i oleloia ae nei. a i unuhi ole hou aku ai hoi ia i ua kaiv oha la /10 ka hoopiiia ana o ua hihia la, mahope mai, elike me ka hoomaopopo ana ako oukou mea hoopll. A ke hoopii aku nei ko oukou mea hoopii, mamuli o ke kinai ana o Cooper i ke noi a ka mea hoopil, mamuli hoi o kona h-oohana ana mai i kona mana luna Aupuni, ua hana oia ia hajia no kona pono ponoi iho, aole hoi no ka pono o ka lohulehu, oia hoi, ma ka hookapae ana i ko ka iehulehu ahewa ana 'aku i kana hana kue kanawai a maikai ole hoi. 'Ke hoike aku nei no hoi ka mea hoopii, ua hoopaakiki maoli o Cooper i oleloia e lilo 'kana kakauolelo, oia o We'ber, i mea nana e pale ka mea hoopiiia i oleloia ae nei, mahope iho no hoi o ke kti6 ana aku a ka mea hoopii, i mea e hiki ai ke kokua ia ka aoao pale, a lioonawaliwaii hoi i ka aoao hoopii. A ke hoopii aku nei nohoi ka niea hoopii, mamuii o ko ua Cooper nei hoonoho ana i kana kakauolelo e pale no ka mea i hoopiiia, ame kona hoohana ana i ke kauoha hookinakina maluna o ku mea hoopii, ua manao no ia e kaa malalo o kona mana ame kana alakai ana ka aoao hoopii, nie ka aoao hoopiiia ma ia wa hookahi no. XVI.—A ke hoopii aku npi ka mea hoopii, ua lioea o Cooper i oleloia ae nei i ka lawelawe ana i kekahi hanu hewa ino loa maloko o kana oihana loio, ma kona ano he Loio ma ke kanawai, a he Hoa hoi no ka Papa Loio o keia Aha, a mamuli hoi o ka hooweliweli ana e hoonele ia ka mea hoopii i ame ke kuleana o ka hoopiii ana aku i ua hihia ia, ina oia e hoohana aku ana i kona kuleana kue aku i ke kupono ole ma 'ke kanawai. o ke ' ku ana mai o Weber, ma ka aoao o ka | mea i hoopiiia, a ma ia ano ua hoohaij ki mai oia ma ke ano kue kanawai i jka pono piii iawelawe oihana o ka mea noi. 'Nolaila, ke nonoi haahaa aku nei ko oukou mea noi, e kauoha ia aku o Cooper i oleloia ae nei e hele mai a e pane mai i. keia olelo hoopii ma ke j Ka-u o lune, 1899, o keia Aha Hanoha- { no, a ina hoi e kakooia na oielo hoo- i pii maloko o keia hoopii, e hooholo j oukou Hanohano i oieio kauoha e kue ana ia Henry E. Cooper, elike me na olelo pili i keia hoopii ani9 n i olelo hoi*e kupono. A. S. HUMPHREYS, Mea Hoopii. Ua hoohiklia keia paiapala hoopii e Mr. Humphreys imua o Harriet E. Wilder, he Notari no ka Lehulehu, ma ka la 15 o Mei. TJa kauoha 'hoi ka Aha e hoea ae o Mr, Cooper imua o ka Aha Kiekie ma ka Poakahi, lune 19.