Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 24, 16 June 1899 — HE MOOLELO KUPAI ANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO. [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPAI ANAHA NO Ka Moku Kamahao KA MALOLO.

(The Flying Fish.)

Lele i.ka Poiniu o ka Lewa Oni i ka Papaku o ka Moana —Hapapa i ka Ili o ka Honua —Hoea i kaWelau Akau —Ike ike Kulanakauhale Kahiko o Opira —Haalieo ma 11 a Munna Hunalaia.

Kahau'w e Hnmj Collingwood, a uiinhiia e Hoouhniuihiehie no l:e "Kilohana PookeAa no hi Lahu'i Hawnii/'

M.OKUN'A' IV. Ua lawa keia wahi manawa 110 ua poe la e hiki ai ke ike i ke-ano am€ ke kulana o na moku e nee ae ana maluna o īakou. Mamuli o na hoal§ale ino loa ia ana o ke kai, e kela oili ana ae a kololio hou ana aku o Ka Malolo iloloo ke kai, ua hoaleale ia na moku apau i komo iloko o ke anapuni o kalii o ke kai i hoalealeia. Ike ae la lakou nei i ka hoohulei lua ia ana ae o ua poe moku la. ame ka luli ana o na kino o ua poe moku la, me he mea la e hikaka ana lakou i o a ia nei. He mea oiaio, ua ike na poe apau o luna o ua mau moku la i ka oili ana ae o keia mea nui ano e mailoko ae o ke kai, a komo hou aku la nohoi iloko o ka opu lipolipo o ka moana. Aole nae hiki ia lakou ke hoomaopopo i ke ano o ua mea kino la a lakou i ike ai. Ua nui launa ole mai nohoi ka piha pihoihoi o na kanaka apau o luna o kela ame keia moku, a ua lehau ae la o luna o na kauia likini o na moku i na kanaka, me ka noke ana i ke kiei ina o a maa nei o ka ili apiipii n ka moana, no ka ike hou aku i ka mea kupaianaha nana lakou i hopuiwa nui ae. A hala he wahi \va loihi iki o ko ka Malolo lana hoolai ana iloko o ka opu 0 ke kai, haawi liou ae la ka Porofesa 1 na hoonee ana i ka enegini hooholo moku, a ia wa oia i oni hou ae ai, aka nae, o keia wa a ua moku 1 nei i nee aku ai, aia no ia ma ka huli inahope o ke alalieie a na moku e nee ana. Ua oili hou ae la ua moku kupaianaha nei a hiki i kona lana ana maluna o ka ili o ke kai. O keia wahi hoi ana i lana ai, aia ia ma kahi kaawale a manao iki mai'ka moku hope loa mai o ka puulu moku e holo ana. Aka. mamuli'o ka owe hou ana o ke kai, am€ ke kupikipiki liou ana o na ale 0 ka moana mahope aku o ua pōe moku nei, oiai ua hoaleale hou ia aku la ko lakou mau kino e na hakinua hou ana c ke kai, ua huli hou ae la na kanaka i hope a nana mai la maluna o ka ili c ke kai, aia hoi, ike mai la lakou me ka maopopo loa i. ka lana aku o keia mea aiai nui maluna iki ae o ka ilikai, a hooho ae la me ka leo nui no ka mea kupaianaha a lakou e ike , nei. Olelo ae la kekahi poe, he ia nui nc i ka moana, oia hoi ke a'u, a olelo ho: kekahi poe he mooderagona keokeo j oiai oia wale no ke ano holoholon? i noho kai i like ke ano o kana mau on i ana iloko o ke kai, elike me ka hana t 1 ka mea kino knpaianaha a lakou e ik<

aku ana. He manuunuu wale aku na ano olelo kohokoho wale a ua poe kanaka nei i hoopuka ae ai i kela wa. Oiai no ua poe kanaka nei e kiei ana, e nana ana i ka mea kino kupaianaha a lakou e ik« nei, aia hoi, liaawi hou ae la ka Porofesa i na hoonee ana a ka uwila, a emi iho la ua moku nei iloko o ka moana. Oiai ka moku e emi ana, ia wa i huli mai ai ka Porofesa a kamailio mai la i koua mau hoa, ma lea olelo ana mai: "B lilo na keia mku hoikeike ana aku nei a kakou i mea e kainailio nui ia ai e na kanaka apau o kela poe moku, a e lilo ana nohoi i mea hoolaha nui ia iloko o na nupepa o Ladana ame na wahi eaeo Europa. O ka'u ka hoi e ake loa nei e ike, oia ke ano o ko kakou ikeia ana mai nei e kela poe. Heaha la ka lakou e lioohalike mai ai ia kakou?" He mea oiaio, ua puka ae la maloko 0 keleahi nupepa o Ladana he manao elike me keia: KA IKEIA ANA 0 KEKAHI -PILIKUA O KA MOANA MA.KE KOWA O BERITANIA. He Moolelo Kamahao Loa. "Ma ke kakahiaka o ka Poalua i hala, la 27 o keia mahina, e holo ana j kekahi puulu moku, aneane he hooka- j hi haneri ame kanalima ko lakou nui, ; mawaho aku o ka lae o Start, a hiki | 1 ko lakou hoea ana i ka- hapalua like o ke kowa o Beritania nei, a ma ia manawa hoi he maikai ka moana a he malie loa hoi ke kulana o ka ea e nee ana maluna o ke kai ia wa. Ma kela wa' e lawelawe hana ana kekahi poe o i luna o keia puulu moku ma na kaula likini, oia ka wa i kauo kupaianahaia j ae ai ka lakou mau kiei ana me ka la- j kou mau nana ana maluna o ka ili o j ke kai me ka pioo nui ame ke pihoihoi hoi, ma kekahi wahi e moe ana ma ke kukulu hikina mai a lakou aku. "0 ke ano o ka maweheia ana ae o ke kai, ma ka lakou hoomaopopo ana | aku, aia no ia ma ke ano huina oioi o mua, a pela nolioi me hope, eia nae, aole maopopo loa o ke ano o ka moali hope, o keia mawehe ana o ke kai. Ua ikeia keia e na poe apau o luna o kela ame keia moku o loko o keia puulu moku he haueri a oi. Ua hoea ae keia mea kino ano e loa ma kahi kokoke i ka ulu moku. "Ua hoomaka mua nae ka ike ana aku a na moku i ka nee ana mai a ua kupueu nei o ka hohonu, mamuli o ke amio ikaika o ke kai, maluna o ka ili o ka moana, a hiki wale i ka oili ana ae o ua mea kino hoopahaohao la ma-! luna o ka ili o ke kai. Ma kona wa I hoi i oili ae ai mailoko mai o ke kai, ua liakinua mai la ke kai me he nalu nui la i ala ae mai ka opu ae o ka hohonu lipolipo o ka nioana, a hanee iho la maluna o ka ili o ke kai. A ua hookupikipiko ia ae ia na ale o ka moana a na moku e nee ana. "Ma ka hoomaopopo aku hoi o na mea apau i ke kino o ua mea kupaianaha nei a lakou e ike aku nei. ma kona wa i oili ae ai, a kapoo hou aku la iloko o ka moana, ua like loa kona kino me ke kino o kekahi ia nui o ka moana, aka nae, he like ole na manao o na kanaka i ike i keia mea kamahao, no kona ano maoli, oiai, ua manao kekahi poe he deragona noho kai, ( ua mea kino la. "Ua ikeia aku hoi ka luu ana ae o ua mea kino ano e nei malalo pono ae o ka moku kiapa 01ivia o Ladana nei, nona hoi.ke kapena o William Rogere. A ina keia wa i kaalo ae ai ua i'a kupaianaha nei malalo o keia moku, a lie mau haneri kapuai paha mahope aku ona, oia ka wa i puoho hou ae ai ia a lana ana iluna o ka ili o ke kai. Ua hiki ia kapena Rogere ke ike pono aku i ke ano o ua i'a nei. Wahi ana, he kino kona i like loa me ko ke kaku (saw fish). He keokeo aiai hulali kona kino apau. "Aia hoi maluna pono iho o ke kua o ua kaku nei, he wahi palahalaha, a maiuna ponoi iho o keia wahi palahaiaha. e ikeia aku ana he wahi puu poepoe, a ua l|ke loa hoi kona ano apau me ko kekahi karaunu keokeo. O kahi mea kupaianaha loa nae i ikeia aku maluna o ua i'a nei, oia ka ike ole ia ana r.lcu o na lialo, a i oie hoi ia, o ke kwi la, eiike me ka mea mau o nei rneivhe i'a. | "He hi'u uo kona, a na keia hi'u e hoonee iaia me ka liolo loa. Mamuli o ke kapalili loa o na oni ana a ua hi'u nei. ma ka wa e holo ana ua i'a kupaianaha nei, ua hiki pono ole ke ikeia aku ke ano o ka hi'u. 0 kekahi mea i lioomaopopoia no keia holoholona hookalakupua o ka hohonu, oia ka hiki ana ke hoomaopopoia aku, e ka poe i ike aku iaia, he holoholona moe wai ia i liiki ke hanu i ka ea maoli o luna ae o ka ilikai. 0 ka mea i hoomaopopoia ai keia ano o ua holoholona aukai la, mamuli ia o kona ikeia ana aku e lana malie ana no ia maluna o ka ili o ke kai no ka manawa he aneane hookahi minute. A i ka hala ana oia manawa, ua nalowale loa aku la ia iloko o ke kai, aole hoi oia i ike hou ia aku." MOKUNA VI. Ma ke alahele huli rio kekahi moku piholo—Ka buke o na Mea Huna Pohihihi—Ke kii i aloha nui ia. E hoomanao oe, e kuu makamaka

heluhelu, eia kaua i keia wa ke nana nei ma ke alahele e hoea aku ai Ka Malolo hana kupaianaha, ma kahi o ka opu o ka moana i makemakeia ai e Porofesa Heinarika e hiki aku ai. Nolaila, mahope iho o na hana hoikeike a kaua i ike ae nei ma ka liapa hope o ka mokuna i hala ae nei, ua kamoe loa aku la ua moku hookalakupua nei me ka holo loa no kahi i makemakeia, elike me ia i lioikeia ae nei. I ka hoea ana i ka hora 2 p. m.. ia wa i hoike mai ai o Lutanela Mildmay. aia lakou ia wa ma kahi a ka Porofesa i makemake ai, elike me ka hoike ana a ka palapala aina e waiho ana imua ona. A ua makemake hoi oia ia wa, e oili ae lakou iluna o ka ili o ke kai, i hiki ai iaia ke lawe i ke ana lonitu ame ka latitu o kahi a lakou i hoea aku ai, ana hoi i manao ai, oia kahi a ka Porofesa i makemake ai, a i mea hoi e hooiaio ia aWkahi a ka moku i hiki aku ai. Nolaila, ua hoopaaia iho la ka Uolo 0 ka moku, ua hookuuia aku la ka wai mailoko aku o na keena wai. a ia wa i pii ae ai ka moku a hiki i kona hoea ana iluna o ka ilikai. Ma ko lakou wa hoi i hoea ae ai iluna o ka ilikai, ua ike aku la lakou 1 keleahi mokuahi nui e holo ana ma kahi he ehiku mile mai kahi a e lana ana. A oiai lakou e nana aku ana i ua moku la aia hoi ike aku la lakou i ka hpohuli ana ae o ua moku la i kona ihu a holo pololei mai la oia ma kahi e hoea mai ai i kahi a lakou e lana ana, me he mea la, ua ike mai' kona mau luina i ke aiai olinolino aku ! o ko lakou nei moku, mamuli o ka pa-1 papa ana iho a na kukuna malamala- j ma o ka la, a ua hoopiooia hoi ko la-1 kou mau noonoo no ke ano.o keia mea i olinolino a lakou e ike mai nei. | I keia wa i huli ae ai ka Barona a I kamailio aku la i ka Lutanela: I "E awiwi oe i kau nana ana i Ka la. j a e luu hou aku kakou iloko o ka opu j o ka moana i ole ai kakou e loaa mai i | kela moku. He mea oiaio, ina kakou j e loaa mai ana i kela moku, alaila, e ili ana ke koikoi maluna o kakou, 110 ka hoakaka ana aku i na kanaka o kela moku i na mea apau e pili ana ia kakou;a, uole hoi o'u makemake e kau mai he haawina oia ano maluna o kakou." | Me ka awiwi nui, hana iho la kahi Lutanelā i kana hana i hele a kohu lawaia no ka wai opae, a ma ka wa i hoea mai ai ka mokuahi ma kahi he elima mile ke kaawale mai a lakou nei aku, o ka wa no ia i kapoo hou iho ai Ka Malolo iloko o ka opu o ka moana. a ua lilo hol ia i mea hoopahaohao loa aku i na noonoo o na kanaka o luna o ka mokuahi. Ua emi iho la ka moku ilalo o ko kai. Ua hele aku la a hiki i ka wa i nalowale ai ka malamalama e o ana iloko o ka opu o ka moana a komo aku la ka moku iloko o ka pouli, a he wa anoano lua ole keia i hekau iho maluna o na poe apau o loko o ka maku. Oiai hoi keia pouli e potpu nei ma o a maanei o ka moku, ia wa i hoopuiwaia ae ai ka Barona ame kona mau hoa i ke poha ana ae o kekahi malamalama aiai, a mohala ae la kona mau kukuna nani ma ia wahi apau o ka moku. Ua hiki hoi ia lakou nei ke ike i na ia nunui o ka moana hohonu e maalo ae ana ma kela ame keia aoao o ka hale pailata a lakou e noho ana. O kekahi mea kupaianaha loa n lakou o ka ike ana aku, oia kekahi holoholona a-i wiwi, i paa pu i kokala ooi a maluna pono iho o ka a-i ooi o ua holoholona nei he mau lauoho loloa. e'moe kololio ana me ka niaawe maikai iloko o ke kai me he limu lipalawai la, a o ke kino hoi o ua holoholona nei he kino ia elike loa me ko ka moo unahi, ka hele a opakaka, a o kona hi'u, ua like me ko ka mano. Ma ka lakou nei hoomaopopo aku, me ho mea la he kanalima kapuai ka loihi o ua ia nei. Ua hull ae la hoi ka Barona a ninau aku la i ka Porofesa i ke ano o ua ia nei. l'a hai mai la ia. nia ka olelo ana. ua kapaia kela ia he ilemgona wahine no ka moana. a ma kona manao. he ia opiopio waie no ia. mamuli o ka liiki ole ana iaia ke lole mai a hakaka ino kekahi mea kino nui ano e elike la me ko Ka Malolo, oiai, wahi ā ua i J orofesa nei i hoomau mai ai i ke kamailio ana, ina he ia makua kela. a ua lianau keiki. ina ua lele hakaka mai oia i ka inoku. ma ke ano e paio ana oia v.o ka palekana o kana keiki. Manao nae na Porofesa nei e haiawai aku ana no lakou me ka i'a makua oia ano, a. aolo nae ona hopohopo Ue lele mai ia e hakaka me ka moku. oiai he materia ko Ka Malolo e liiki ole ai i kekahi kupueu o ka hohonu "ke hoonahaha ae me kona ikaika apau, a i ole ia. me kona mau niho ooi paha. Oiai nohoi lakou e nanea ana i ke kamailio, ike ae la lakou me ka puiwa nui ame ka hikilele nohoi i ka naue ikaika ana ae o ka moku, a naka haalulu ae la ka moku, me he mea la ua hoonaueia ae oia e kekahi olai ikaika | loa. Aole hoi i liuliu ike ae la lakou me ke pihoihoi nūi i ka maalo ana ae o ka nuku o kekahi kakii nui iauna ole mai, a i ka hele ana apau koria loa ua like me 100 a oi kapuai kona loihi. a o ke anapuni o kona kino, ua like .me eono kapuai. (Aole i pau.) * /