Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 26, 30 June 1899 — Page 1
| This text was transcribed by: | Aki Astrid Dinda |
| This work is dedicated to: | A ko`u `ohana ho`ola`a keia `ao`ao. Me ke aloha! |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXVIII. HELU 26 HONOLULU. POALIMA , IUNE 30, 1899.
Moolaha @
T. MITAMURA M.D.
126 Alanui Beritania, mawaena o na Alanui Emma ame Papu. Telepona 277; Pahu Leta 843. Na hora hana: 9 a ka 12 a.m., a mai ka hora 7 a 8 p.m.; a ma na la Sabati mai ka hora 9 a 12 a.m.
2756-1m.
DR. I. MORI
Keena Oihona, helu 427 Alanui Nuuanu, Pahu Leta 842. Telepona 132. Hale Noho 524 Alanui Nuuanu. Halemai, 530 Alanui Nuuanu. Na hora: 9 a 12 a.m., a mai ka hora 6 a 8 p.m. Na la Sabati, hora 2 a 6 p.m. 2756-1m.
W. C. Achi. Enoch Johnson.
ACHI & JOHNSON
LOIO! LOIO! LOIO!
Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana
Alanui Moi.
W. R. KAKELA
`oia a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
LYLE A. DICKEY
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
Notari no ka Lehulehu.
E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.
Kihi o Alanui Betela me Moi, Pahu Leta 786. Telepona 806
Papa! Papa!
Aia ma kahi o
LEWERS & COOKE
(Lui Ma.)
Ma ke Kahua Hema o na Alanui
Papu me Moi.
---
E LOAA NO NA
Papa Nouaiki
O kela a me kela ano.
Na Pani Puka ........ ----
Na Puka Aniani ... ----
Na Olepelepe........ ----
Na Pou.................. ---
---- Na O`a ..................
---- Na Papa Hele.........
---- Na papa Ku............
---- Na Papa Moe..........
------------------
* Na Pili Hale
* O na Ano apau.
A me na
Wai Hoohinuhinu Nani
O Na Ano Apau.
----------
Na Palakiona Ano he Nui Wale.
--------
Ke haaia aku nei oukou o na makemake a pau, na makaukau keia mau makemake o okou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka
Uku Haahaa Loa
@ ike me ka mea e holo ana mawaena e Laua a me ka Mea Kuai.
E Hale Mai o Wae no Oukou Ike.
KANIKAU HOU KA LAHUI
---
Kapiolani! Ua Hala!!
---
KA MOIWAHINE KANE-MAKE!
AOLE A’E NEI IA!!
---
Lele Pua-o ka Uhane! – Lele i Nuumealani e!!
---
Moku ka Pawa o ke Ola-Lele i ke Aho Hoi ole mai – Aloha!
Mahope iho o ka hakoko hoomanawanui ana o ka Moiwahine Kanemake Kapiolani iloko o kekahi mau mahina i hala ae nei, me na umii ana a kekahi mai koikoi maluna o kona kino, aia hoi, ma ka hora 8.45 o ke kakahiaka o kela Poaono aku, nei, Iune 24, aia hoi, hoomahaia iho la kana hakoko ana me kaa hoomanawanui, a lanakila aku la ka anela o ka make. He ekolu la mamua aku o ka haalele ana mai o ka hanu ola iaia, ua pouli pu mai la kona noonoo noo na mea apau, oia hoi, ua pau mai la ka ike ame ka hoomaopopo ana.
Ma kona’wa i make ai, malaila no kana mau keiki hoahanau, oia na kekikialii David ame Cupid, kona kauka, ame na ohua aialo ponoi o ke alii. Naha ae la ka ipu aniani i hoopaaia ai ka uhane ola, a lele pua-o aku la ia i ka poiuiu o ka lani, a i o lilo aku. Hala, aole e hoi hou mai.
Ma keia makea ana o keia alii i makahehi a minamina nui ia no hoi e na kanaka Hawaii ame na kanaka mai na aina e mai, i kamaaina me ia, ua hoowa hou ia na waimaka o na mea apau no ke kaumakena ana iaia.
He wa loihi ae nei no i hala i hoomaopopoia ai ka ikaika loa ana iho o na lima oolea o ka nawaliwali maluna ona, aka, mamuli o ka hoomanawanui o ke Alii i ka hakoko pu ana me ia mau umii ana a ka mai, ua loaa mai la iaia he mohala hou ana mai o kona mau la e ola a e kamau iki ai ma keia ao.
O kahi i hookuu mai ai ka uhane ola i ke kino o ke Alii, ma ka home aloha no ia ona ame kane alii i maa ai i ka luakaha ana i na wa i hala, oia hoi o Pualeilani Hale, ma Waikiki, ma na aekai o ka nalu hai o Kelehuawehe.
Ma ka wa i loaa mai ai ka lohe i ke kulanakauhale nei., ame na kua aku nei, ua ikeia ka momoku pioo ana o na poe pili alii apau e hoomakaukau a e hooliuliu ana ia i ko lakou iho no ka makena ana i kou lakou Moiwahine i aloha nui ia. Aole hoi i kaupale ia keia haawina mawaena o na kanaka maoli, aka, ua pahola like aku la no ia mawaena o na haole kamaaina o loko nei o ke kulanakauhale.
Olelo ka kauka, o kona mai i make ai, he koko howai no ia, i awiliia me na au awaawa mailoko mai o na puupaa. Ua hoomaopopeia nohoi no kekahi wa loihi i hala ae nei, ua ano nawaliwali na paahana ana a kona puuwai, a ua ano e nohoi kana mau hana na. Ua loohia no oia no na manawa ekolu i ka mai kauhola, aka, ua mau mai no nae kona ola ana, a hiki wale iho la i keia wa i kailiia aku ai kona hanu.
Ma ka Poalima, a mamua iki aku no paha oia la, ua ikeia iho la e no poe i pili ponoi loa iaia, aohe wahi i koe o ka Makuahine Alii, me he mea la, aole paha e hala ana ia Poalima, a haalele mai oia ia lakou ame ka lahui, nolaila, ua hoounaia na kauoha hoike loho i na poe pili i ke Alii e hele mai me ke kialana i ka hora hope o ke Alii. Ua akoakoa aku na aialo ponoi o ke alii amena makamaka pili pono loa iaia, a kali nui iho la no ka wa a ka anela o ka make e lawe aku ai i kana ukana. I ka hele ana a po ia la, ke mau la no ka nee ana o ke ola iloko o ke Alii, pela no a hoea i ke aumoe, a mai ia wa aku a hoea i ka hora 4 o ke kakahiaka, oia mau no, aka, ua mohala hou mai la kahi ikaika. A o ka hope i ikela mahope iho o ka manao ana o na mea apau ua palekana ke Alii, oia ka hookui pu ana o na mea apau me ka ehaeha walohia me ke kino ike ole ia o ka anela o ka make ma ka hora 8 a oi o ia kakahiaka (Poaono).
Lele pu-o ka uhane o ka lani,
Lele aku la I Nuumealani,
Me ua poe lani nei no a lakou nei me makou,
Lele na omaka uwila o Halo,
Kani kohakoha kani uina ka waimaka.
He waimaka aloha he u he minamina.
He kani-a-ula nou e ka lani.
---
KO KE ALII MOOLELO.
Ua hanauia ke Aliiwahine ma ka la 31 o Dekemaba, 1834, a ina e hoea aku oia i ka la hope o keia makahiki, o ka piha pono ana ia o kona mau makahiki he kanaonokumamalima.
He wahine alii kiekie o Kapiolani no loko o ka papa alii kiekie loa o Kauai. He moopuna oia na Kaumualii, ka Moi o Kauai. Ua mare mua no oia i kokahi alii hanau o ka aina, a make aku ia alii, mare hou iho la ia me ke Alii Kalakaua, ka mea i lilo i Moi aloha nui ia e ka lahui Hawaii, a o ke pookela loa paha o na Alii Hawaii i noho maluna o ka nohoalii o Hawaii i ikeia ma ka mooleloo ka noho aupuni ana o Hawaii nei. He wahine ui a kulana hiehie o Kapiolani, a ua aahu mau no oia i kona kulana hanohano a hiehie aku a hiki i kona moe ana aku la iloko o ka opu o ka makuahine honua. Ua mau no ka hoike ana mai o kona mau helehelena i kona ui o kona mau la oipo.
Ma ka makahiki 1883, ka makahiki i poniia ai kana kane Moi ma ka nohoalii o Hawaii, oia pu kekahi i lei ia hanohano Alii i kulena wale ai no na poe Poo Karaunu.
Ma ka makahiki 1881, ka wa i holo aku ai kana kane haku Moi no ka makaikai honua, aia hoi loaa mai la iaia he mau lalani hoalohaloha mai kana kane Alii mai, oiai oia e kaalo ae ana mawaho aku nei o ka Pae Aina o Hawaii nei, ma kahi i oleloia e ka poe holomoku, ka latitu 33, a lonitu 157 minute me 30 sekona, a oia iho keia:
O ka ike lihi aku i na ae one ma o.
Ka ko`u mau maka e ake nei.
Me ka pule e hoea hou au ilaila.
Mai ae i ka`u upu e ko ole!
O na nalu huakea lelehuna,
O ia ae one: he aloha au.
A ke huli kuu alo no na huakai home,
E nalo na manao hele auwana.
E kuu aloha e kali ala, nou ko`u haupu.
Me ka lei maile ma kou a-i!
O, e hai mai, e ke kai kupikio inaina.
A hea pau kau kokohi ana ia`u?
Ano, o ka hui me oe, he mea hiki ole,
Oiai ua okia e ke kai nui,
E puana aku nae au e ka ipo aloha.
He manaolana ko`u e hui hou kaua.
O kou aloha me ka manao oiaio.
Ke kiai ma ko`u alahele,
A ke ike au i ka poepoe honua,
I makana na`u ia aloha.
E hoomanaoia hoi, ma Hilo, Hawaii, kahi i hanauia ai o Kapiolani. Mai laila ae oia a noho ma Kona kai opua i ka lai, opua hinano, ua malie, a mailaila mai hoea mai oia i Honolulu nei. Oia ame kana kane mua, na kahu hanai o ke Keikialii Wohi, ka Haku o Hawaii, ka Hooilina o ko Hawaii nei Karaunu Alii, a o Manaolana Mahiehie o ka Lahui Hawaii iloko oia mau la. Ia mau la, ua haaheo o Kapiolani no ka wehiwehi haaheo o ka ui e halii ana maluna ona, me kapa aahuula la i wiliia a paa kona kino, ka nonolu wahine maikai e puaaai ana maluna ona. Ma kona wa i mare ae ai me ka Alii Kalakaua, e hoohaehae mau ia ana ua Aliikane la e kona mau hoaloha, na ka laki i loaa iaia na kona mare ana ia Kapiolani, ka mea i kapaia iloko oia mau la Ka Ui o ke Aloalii o Liholiho.
Aole i poina i ko makou poe heluhelu, ua holo aku oia i Pelekane no ka hoohanohanoo ana ia Hawaii Aupuni Alii ma ka wa i malamaia ai ka Iubile o ka Moiwahine Vitoria, ha aneane umikumamalua makahiki i kaa hope ae nei. O keia kahi ana i hoike ai i ka nani loaa ole o Hawaii nei, ma na aupuni e ae o ka honua nei, oia hoi, ka nahu hulu manu, i kapaia e kakou he Ahuula. O ke daimana, o ke guta ame na pokahu momi o na ano apau, no loaa ia mau mea i nam alii apau o ka honua nei, aka,o ke kapa hulu manu ana i aahu ai, aole i loaa i na Moi Poo Aupuni e ae o ka hinua nei, aia wale no ia i na alii o Hawaii, a nolaila, kaulana ae la no ka olelo kaena ia Hawaii, “O Hawaii no ka Oi.”
He wahine o Kapiolani i hoopiha i na makalua apau o nei mea he wahine, mai kona ano makaainana aku, oiai kona ano alii e owiliia ana e ia mea, a hiki i kona ku ana maluna o ka Nohoalii o Hawaii, ma o kana kane la, a ma ia mau wahi apau ana i hoopiha aku ai, ua lawelawe ia no e ia na hana oia mau wahi apauu, me ka hiehie ame ka maikai i papahiia e na mahalo ana a na kini makaainana o ka aina, ko loko nei nohoi ame ko waho mai. He wahine ia i mahalo nui ia e na mea apau. Ua oleloia, ma kona wa opiopio, ua holo aku oia i Maikonisia, maluna o ka mokupea, a hoi hou mai no i ka aina hanau nei.
Ua oleloia, mai ka wa mai i make aku ai kana kane aloha, oia ka Moi Kalakaua, i hoomaka mai ai ka emi liilii ana o ka ikaika o kona ola, a hiki wale i ka hoomaha ana aku la.
Ke ku nei he elua mau home i heaia ma kona inoa, ola hoi ks Home Kapiolani mauka ae nei o Kalihi, ame ka Home Kapiolani Hoohanau Keiki. Ma kona wa i make aku la, ua koe iho ma kela aoao he waiwai i manoia ua hiki aku ka waiwai io i ka hapaha miliona dala, aka, ua hooliloia aku ua nae, ia waiwai apau e ia kana mau keiki, oia na keikialii Kawananakoa ame Kuhio.
O ka hana pookela loa paha a keia Aliiwahine i hana ai iloko o na makahiki pokole mamua o kona make ana, oia kona hookaa ana i na aie o kana kane Alii, a Makua Moi nohoi. Ua auamo hoomanawanui ole i ke kaikai aha i keia haawe koikoi. E ukali ana i keia hana lua ole o ka hanohano, oia kona mikiala mau ana ma na hana kokua i na Hui Manawafea ame na hana Ekalesia o loko nei o ka aina.
NA HOOLALA HOOLEWA.
Ua kaa na hooponopono ana no na mea e pono ai ka hoolewa ana i ke kinowailua o ke Alii, malalo o na keikialii elua, ame ko laua hoaloa John F. Colburn. Ua hana ia na mea apau e ku ai ka hanohano o ke Alii, aole i hoohemahemaia na mea e pono ai keia hana.
Ma ka auina la Sabati ae nei, Iulai 2, e malamaia ai ka hoolewa. Mai ka Luakini mai o Kawaiahao e maneleia mai ai kona kinowailuaa, maluna o kekahi kaa i hoomakaukauia iho nei e W. W. Wright. He 12 kapuai ka loa, a he eha paha kapuai ka laula, a he 15 paha kapuai ke kiekie o na hale i hanaia ma ka maiau loa, a i hoohiwahiwaia me na nani kupono no ia hana.
Ua manaoia, aole e paa ana keia kaa iloko o elua pule, aka, ma ka hooko ana o ka mea i haawiia aku ai keia hana, au paa iho la na mea apau elike me ka mea i makemakeia iloko wale no o 14 hora.
Ma ka Poakolu nei, ua laweia mai la ke kinowailua o ke Alii mai Pualeilani mai, na ka luakini o Kawaiahao.
O ka auina la o keia la, Iune 30, a hoea i ke aumoe o ka po o ka la apopo, ua noa i ka lehulehu aloha Alii ke hele aku e ike iaia.
E hoihoiia aku ana no kona kino ma ka Ilina Alii ma Maunaana, Maemae ae nei.
Aloha – aloha ke aliiwahine,
Aloha o Kapiolani Alii,
Aloha ka Makuahine Hooulu Lahui,
Aloha ka Luaui Hoolaupai Kanaka,
Aloha ka Makua o na Keiki liilii ma Kapiolani Home.
KA LAWEIA ANA MAI O KE KINO NO KAWAIAHAO:
Ma ka hora 2 a oi iki o ka wanaao Poaha nei, hoea mai la ke kaoo manele kinowailua o ke Alii, mai waho mai o Pualeilani Hale, a i ka luakini o Kawaiahao.
Ma keia kaoo, ua ukaliia ke kaa kupapau e na pohai kkahili alii. He umi kahili nunui, a he heluna lehulehu loa hoi o na kahili liilii iho. He kaoo kanaka nohoi e ukali ana i ka huakai ame na kaa o na makamaka. Ua a ae la na lama hoomalamalama e paa ia ana ma na lima o na kanaka e hele ana me ka huakai, a he ku ke anoano ame ka eehia na mea apau.
Aia hoi ma ke alo iho o ka luakini o Kawaiahao, e ku ana ka pualikoa Aupuni, mahele G., malalo o ka noho Kapena ana a Charles Wilcox. Ua kaa na lawelawe oili hoomana ana malalo o ka Ekalesia Enelani.
He eono poe hapai pahu i kaikai mai i ke kinowailua mailuna mai o ke kaa, a lawe a hoea iloko o ka luakini, a ma kahi no i ku ai ka nuu i kau ai ke kaikamahine, malaila no ia i waihoia ai. Aloha no. Ua hookaniia ka ogana me ke aheahe malie loa, ame Mr. Wray Taylor.
Mahope iho ua wehe hamama ia ae la ka ike laulaha ana a ka lehulehu, a ua piha koke o loko o ka luakini na makaainana aloha alii.
O ka poe i ikeia aku ma ia wa e noho koke ana ma kahi i waiho ai ke kino, ola no na Keikialii Kawananakoa ame Kuhio. Kiaaina Ake, Keikialii Kunuiakea, Oliver Stillman, Mrs. Robertson, J. K. Kaulia, Mrs. S. C. Allen, Konela Samuela Paka, John F. Colburn, Miss Parker, Miss Kate Vida ame kekahi poe e ae he lehulehu loa.
Ua hanaia nohoi o koo o ka luakini me na wehiwehi kanikau i hanaia ma ka maiau loa, ame ka inaikai loa, a o na mea na lana i hana i keia, oia no o Mrs. S. C. Allen ame Mrs. Ward.
O kahi iho mamua o kahi i ka ai ke kuahu, malaila kahi i ka ai he eha mau pio i hanaia me ka nani loa, a i wahiia me na kahakahana lole hooloa gula ame ka poni. Maloko ponoi ae o kela wahi i hanaia me he lanai la i ku ai ke kahua o ka pahu kupapau, i uhiia iho me ka lole veleveta eleele, Aia ma ke poo o keia wahi, he elua mau karaunu pua, hookahi karaunu pua ilima, a hookahi karaunu pua poni moi ulaula. He nani maoli no ka hoonani ia ana e na lima aloha alii. Mawaena o na papahi pua i kau mai maloko o ka luakini, ua ikeia aku la na kahi o ka ogana, he elua mau papahi pua i hauaia ma ke ano o ka pila hapa, he ilima nae ka pua i hakuia ai. He karaunu pua ilima nohoi, a he mau owili lei loihi o ka maile ame ka pua poni moi.
KA HUAKAI HOOLEWA.
Eia iho ke kulana o ka huakai hoolewa i manaoia:
Hamuku o ke Aupuni ame na Hope.
Puali Makai.
Bana.
Kula Nui o Sana Lui.
Kula Nui o Punahou.
Kula Kamehameha.
Kula Kaikamahine o Sana Anaru.
Bana.
Na Ahahui Manawalea.
Ahahui Manawalea St. Antonio ame Lusitana o na Pukiki.
Ahahui Kalaiaina.
Ahahui Aloha Aina.
Ahahui Aloha Aina o na Wahine.
Konohiki ame na Ohua o na Aina o ka Moiwahine i make.
Mamuku o ka la ame na Hope.
Bana.
Bataliona Koa, mahele 6 o na Koa Amerika.
Pualikoa o ka Mokukaua Iroquois.
Bana.
Regimana 1. Pualikoa o Hawaii.
Na Kahuhnapule o ka Hooomana Hoolepope.
Na Kahunapule o ka Hoomana Katolika.
Ka Right Reverend Bishop of Panopolis o ka Hoomana Katolika.
Papa Himeni.
Na Kahunapule o na Hoomana Anegalican.
Ka Bihopa o Honolulu.
Hon. J. T. Baker e hii ana i na Kea Hoohanohano.
Na Keiki Oiwi o Hawaii e huki ana i ke Kaa Kupapau.
Kahili Nui. Kahili Nui.
Kahili Liilii. Kaa Kupapaa Kahili Liilii.
Hapai Pahu Hapai Pahu
(E nana ma ka aoao 44.)