Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 28, 14 July 1899 — KA MAI AHULAU ASIA. [ARTICLE]

KA MAI AHULAU ASIA.

He wa'i 'keia e halihali ana i ke"kalii inoa ku i ka hoolele hauli, a hooweliweli nohoi. La kapaia keia mal e na poe i'ke lapaau, he "Black Plague," he "Ahulau Eleeilie" paha ia ma ka unuhi ana ae ma ka olelo Hawaii. O !keia ma'i, ka makon i makemake ai e ikamailio ma keia wahi o ko makou pepa. I ko makiou kamailio ana maluna o keia kulmuhana, ke maikemake nei raakou e 'heomaapopoia ,mai, aole makou i mainao, e kamai'lio aku no ke ano e hoolaia ai keia Ikupueu hoamailo i ke ola o ka lahui; aole nohoi makou i manaio, e hoaka'ka aku i mau rula e hi'ki ai ke hoon'aauaoia ka laihui oiwi o ka aina, no ke a-no e hiki ai ia lakou 'ke hooponopono iho i ko la;kou ino*ho ana, olai ua manao ma(kou, aia iloko nei o ka aina. oia hoi, aia liloko n'ei o ke Aupuni, he poe i hoomama pono ia e ke kanawai o ka aina, ia la;kou ike 'kuleana ame ka mana n'o 'ka tJioomaopoi>o ana i ka pale•kana o 'ko ka lehulehu # ola, mai na holaipu ana imai a na ima'i lele mai waiio mai, a ipela noai'oi me na ma'i lele mailoiko ipanoi ae nei o ka aina; a o ua pfoe 'kana'ka la a ke kanawai i hoaahu ai ime keia mana, oia no ke kino i hoouluuiluia o ua poe 'ila iloko o ke'kahi aha, i kaipaia 'he Papa Ola. 0 'keia ka Paipa nana e kiai pono i T\a ho'onee haina ana a 'kela ame keia ina r i a l hitilau, e oili ana mailoko mai 0 'ka mea a makou e kapa aku ai he Papa iMake. O ka make mai ka ia Papa, alaila, o ike ola aku hoi ka ko \kakou Papa. A iio ia mea, ua hiki ke ihoono'honohioia ke kula.na o keia mau papa i kahi ame kasil, raa ke ano elike •me keia: Papa 01 a kne ia Papa Make; a i ole, Papa 'Make kue ia Papa Ola. Aole k€iia onaai Pajpa he hoailoha no ka)hi ame kalii. Ma .ka oiaio a pololei maoli, aole hiki ia Papa Ola ke 1110 1 inea kokua i 'na hana :a Papa Make; ke ole e 'liio o Papa Ola i mea makemake io e kōkua aku i ina hana lu'ku ana ole >a Papa Maike, 1 na iwa i hala, a i kaa ae nei ma ka wa e ku ana ke 'Aupuni i kapa mau ia, Tie "Aupuni Popopo," oia hor, •ke Aupuni Moi, ua ikeia ma' kela wo ame ikda wa e ha-na ole ai ka Papa Oia i na keehina 'hana e kaoihi, a e ikeaikeaiā aku ai ke 'komo ana mai o ikeka'hi ima'i lele (m'ai ahuilau) ina no ■h'e uuku, a he nui pa'ha ia ano ma'i—he aiaiwailiiwMi ā 'Pkailka paha ia—ua iilo iho la kela hana hoopalalelia a ka Papa Ola i rnea e ahewaia ai ka Aha Kuke lAupuni Moi, ua ikeia ma kela wa ko<ke na paia o loko o ka luaikini o Kaumakapili, a ipela nohoi ma na wahi e ae o loko >nei o 'ke kullanakauhaile i na fle(o ihooho inaina o na 'haole ame pa kanaka, puka ae la na olelo hooholo ahewa a hilimai ole i ika Aha Ku("hina, iu ia <mai la nā leo hookaukaweli no ka poloio ame ka make o ka lahui(kanaka, no ka hoohema'hema. a maIkaala ole a ka Aha Kuhina ame ka Papa Ola; a ikapaia aku ila ka Papa Ola, a o ka Alha Kuhina oia wa, ua maketmake nō laua a l elua, e komo mai !ka ma'i ilele, k»» ma'i luku, a o ke aliulau 'hoi iioko nei o keia Pae Ain.a

i imea pe»pehi a lukti i leeia lahuikanalea. Piha na piipa ame na huina alanui o Honolulu nei i na leo hauwalaau iiiaina o na 'kanaka, mai ka ili-u!aula a ■na lli-leeokeo, mai ka hun'e a ka waiwai; aohe mea koe. Hewa aku, hetwa mai, wahi a ma wa olelo ana. Lapuwale aku, 'lapuwale fmai, iwahi a na ke ana a ka lehulebu. Pono loa e hoopauia kfeia Aha Kuhina, e kipakuia, e olepeia, a e kaiehuia me ke ka'ulua a ihakalia ole, oia na leo inaina e laOapa >ana ma na "Waha o na kanaka. A"ka, i 'keia wa pehea la? Pehea Ihoi? E nana i ka wa i hala, a e hookuliu ae i ko -keia <wa, a e loaa no ka

ike ame ka naauao. Kaiikoo ka mua, 'kaimaike a -maioo kahakal ka lua. Ooi ko-'kala o ke ka'laihi i ka mua, pipika ko-kala i keia wa. E mea hoi kau "Aole eu i ka haua e ke anu Ua oni w&le i ke o'ho o ke kupukupu. I na hoa'liko pua kaunoa, I 'ka <loiele ia e 'ka hau." O na poe iloko o na hale aniani, e pa'kele ana pa'ha lakou, oiai, he lehulehu waie na rwaihi e ike mai ai lakou i ka'hi a ka ma'i lele e kolo aku ai, a hiki ia lakou ke alo ae. Aka, o na Haiwaii maoli, pehea iakou? 'Ma ka wa 0 na Papa Oia mua i ke "au Aupuni kapuiiu," e ikeaia ana na liooiaha Ruia Ala'kai a Kuhikuhi no ke ano o ka malama ana o na kanaka ia lakou iho—'ke ano me na ouli e hiki ai ke ikeia ua ma'i la maJiuna 0 ke 'kanaka—ka 'hana e ipono ai ke hanaia e ke kanaka, a peia aku, ma ka wa i manaoia e komo mai ana he ma'i ahulau. Ua like keia me na kukim& iike 'keia me -na "kukuna hoomalamaiama ma'ioko o na hale 'pili, na haie iaau; a, aohe 'hoi eP.elo ana no na liale aniani, oiai e pilha malamaiama mau ana o loko oia ano haie. . 'Ke 'kaii nei makou o 'ka puka mai 'o na Ruia o leeia ano ;mai ka Papa Ola mai o keia au, a ma'kou i oielo ai, 'he Au Holoanua 'keia, he Au e pono ai ka Hawaii, ke Au 'hooponopono Aupuni 'Popopo oie, eia nae, mai ka wa 'i 'lohe mua. ia»ai, ua hoea mai he moku me keia ano ima'i, a hoea mai i keia wa, aole loa makou i ike iki he mau Rula a he mau Hoaka'ka kekahi 0 keia ano i hooipu'kaia mai e keia Pāpa, no ika -pono o lehuHehu. Ua miienio anei na Papa elua? Puiima aloha anei ka ihooikaika e ola me hooikaka e oia ole? Ke manaoio nei ma'kou, aohe wa kupono e ae i ka Paipa Oia o keia wa, e haawi mai a i ua Ru'la Alakai a Kuhikuhi akea no keia "Ma'i Ahulau Eleele" olike la me 'keia wa. iHilnaiia ke Keena 'Hu'lihonua o lee Aupuni, oia hoi, ke Keena Ana Aioia Aupuni, imalalo o Prof. Alexander, no 'ka hoike e ana mai oia keena, nia o Laiana Opio la, i kahi wa, aole no i 'linliu aku >nei, e hu, a e kahe hou ana ka "Pele" o Halwaii, no ka wa aole no i liuliuima'i ia wamai; a eia io ke ka'he •nei ua "Pele" !a. A'ole o maikou ahewa i ka Papa Ola ma ke ano, ua hoohemahema ia ma ka hana e pili ana i ke pale i keia ma'i pi'li ana i ike pale ana aku i keia ma'i ahulau, aoile e 'hehi mai kona mau wawae ma keia aina, oiai ua paulele no ma'kou, eia no ia ke haawi nei i kana 'mau 'kiai ana ma keia hana; aka, aohe no he imea hewa ke loaa ,mai iaia mai na Rula AUakāi a Kuhikuhi e piii a-na i keia "Ahulau" a "Ma'i Lele" hoi, no 'ka pono o <na kana/ka Ha>xvaii i ke "opu weuweu," wahi a ka'hiko.