Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 30, 28 July 1899 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII. HELU 30. HONOLULU. POALIMA. IULAI 28, 1899 NA HELU APAU 2765

 

 

HOOLAHA KUMAU.

 

T. MITAMURA M.D.

 

136 Alanui Beritania, mawaena o na Alanui Emma ame Papu, Telepona 277; Pahu Leta 843. No hona hana: @a ka 12 a.,m., a mai ka hora 7 a 8 p.m.; a ma na la Sabati mai ka hora 9 a 12 a.m.    2756-@

 

DR. I. MORI,

 

K@na Oihona, helu 247 Alanui Nuuanu, Pahu Leta 842.  Telepona 132.  Hale Noho 524 Alanui Nuuanu.  Halemai, 530 Alanui Nuuanu.  Na hora: 9 a 12 a.m., a mai ka hora 6 a 8 p.m.  Na la Sabati, hora 2 a 6 p.m.   2756-1m.

 

 

W.C. A@hi.     Enoch Johnson.

 

ACHI & JOHNSON,

LOIO! LOIO! LOIO!

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana Alanui Moi.

 

W.R. KAKELA
Loio a he Kokua m@ ke Konawai
He Luna Hooiaio Palaap@a
2370

 

LYLE A. DICKEY

L@ a @ e Kokua ma ke Kanawai.

Nolari no ka Lehulehu.

E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.
Kihi a ALanui Betela me Mo@ Pahu Leta 78@.  Telepona @06.

 

Papa! Papa!
Aia ma kahi o
LEWERS & Cooke
(Lui Ma)
Ma k@ Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

E Loaa no na

Papa Nouaiki

Okela a me keia ano.

 

Na Pani Puka....

Na Puka Aniani...

Na Olepelepe...

Na pou...

Na O’a...

No Papa Hele...

Na Papa Ku...

Na Papa Moe...

 

No Pili Hale

O na Ano apau.

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

Na Palakiona Ano he Nui Wale

 

Ke haiia aku nei oukou a na makamaka a pau, ua makaukau keia mau mak@mak@ o @kou @ hoolawa aku @@ a pau @ pili aa ma ka la@a Oihana @ ka.

 

Uku Haahaa Loa

 

@(unclear section)

 

POHA KA PELE MA HONOLULU!

 

IKEA ILUNA O PUO NAINA

 

Owela i Kaupoku Hale o Kaala

 

MANAO KANAWAI O LOIO HATCH

NO KE KUMUKUANAWAI O
AMERIKA HUIPUIA MA

HAWAII NEI

 

                Ke hoolaha aku nei maou ma keia wahi o ka makou pepa, i ka makou unuhina Hawaii no ka manao hanawai, mai a Loio hatch mai, i hoolahaia@eai maloko o ka nupepa P.C. Advertiser o ka poakahi nei, Iula@ 24.  Na keia manao e hoike ae nona @ho, a na ka makou poe heluhelu hoi ia e ike a @oo@ hoino lakou iho.

                E hoomanaoia o Loio Hatch kekahi kanaka kuonoono o ka ike ame ka n@eau ma na mea e pili ana i na kanawai, na lakou e alakai nei i ko kakou nohona aupuni ana o keia au hou a kakou e nee nei.  Ola aku nei ko Hawaii Repubalika Elele Kuhina ma Wasinetona, ma ka wa i koaa ai ko Hawaii aupuni awaiauluia ana me Amerika Huipuia, ma ka nohona huiia, a he mea kanalua o@e hoi, ka olelo ana ae, ua ike o Mr. Hatch i kana mea i kamailio ai maloko o keia manao a makou e hoolaha aku nei, no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu.

                He manao waiwai nui keia a makou e hoolaha aku nei, a ke kono aku nei makou i ko makou poe makamaka e heluhelu iho i keia manao me ka noonoo maikai ana.

 

                E ka Lunahooponopono o ka Advertiser:

                Aloha oe: -E ae mai ia’u, e h@ike aku i ke kulike ole o ko’u manao, me na manao hoakaka pili, kumukanawai e hoaiai pinepine ia nei maloko o ka Advertiser.  Ke manao nei au, he mau manao pololei ole ia, ke nanaia mai ke kulana kanawai aku, a ua piha nahei @a mau manao me kekahi hopena @oopilikia loa i keia anaina kanaka.

                O ko’u manao, no kakou no ke kumukanawai o Amerika Huiania: ua paholaia mai ka mana o ua kumukanawai la maluna o keia mau mokupuni, ma o ke keehina hana hoohai aupuni la; a, aohe hoi he mana hookahi e hiki e hoonele ia kakou me ia mea.  Aole hiki ia kakou ke @k@k@i mailoko mai o laila; a, aole no@oi e lilo kakou i poe kiola wale ia mailoko mai ona.  He apana a he lihi kakou no Amerika Huipuia.  Ke hoole nei au, aole i kaa ka mana o’ke kumukanawai ke hooliloia i mea @ole wale ia e ka Ahaolelo.  O kau hoakaka ana, aole i paho@a mai ka mana o ke kumukanawai maluna o keia mau mokupuni, aia wale no a hooho@e ka Ahaolelo Nui ia mea, alaila, he manao ia e alakai ana, aia i ka Ahaolelo Nai ka mana pah@la ole mai paha; a @ ole, he mana kona e pahola mai ai maluna o kakoa, a lawe hou aku nohoi ia mea mai a kakou aku; a i o@e, he mana hoi kona e lawe aku ai ia mea, mai kahi lihi aku o ka aina.  O ko’u manao, o ka hoakaka oi aku o ka maiaki, ua pili mai no ke kumukanawai, ma o ka ma@a iloko iho ona, maluna o kakou nei, ma ka manawa i hooholo loa ia ai ka hana ho@hui aupuni.  Ua pili mai ia mea ia kakou, ma ke ano oia, kekahi kakoo o ke kulana, nohona aupuni i haawiia mai ai ia kakou, ma ke ano o kakou kekahi wahi apana a lihi hoi o Amerika Huipuia.  Ua hookoia @a hana hoohui aupuni, ma o ka hana la i hoakakaia e he kumukanawai, mamuli o ka ho@hanaia ana o ka maua hana kuikahi ame ka mana @a@kanawai o @ko o na aupuni elua, a lilo ia i aelike pookela loa.  O kakou ma Hawaii nei, o kakou ka p@e @ope loa e ae ana, ua @iki i kekahi aoao hana aelike, mamuli o kana @ana po@oi iho, ke wawahi i ua aelike la; elika paha me keia, o ka hoolilo a@a ia kakou i panalaau (colony).  E hiki ana anei i ka Ahaolelo Nui ke hooholo, ua hiki kakou ke laweia aku i apana pili aku ia Gurama?  Aole: aia wale no a hoo@e kua maoli ia i ka aelike nana i h@olilo ia kakou i hapa no Amerika Huipuia.  O na kanawai o Amerika Huipuia, oia na mea i kaa ma ka Ahaolelo Nui (Congress) e paho@a mai ia mau mea, ma o ke kanawai la i hoo@olo@a e ka Ahaolelo Nui: a o ke an@ @ mawaena o na kanawai i kauia @ ka A@aolelo ame ke kumukanawai, ma ka mea e pili ana i keia hoopili ana, he mea moakaka loa ia.

                Ua ikeia ka pu@ohu ana maloko o kekahi mau poai kanaka o kakou, ka hauli @ kupikipikio no na hopena e ikeia mai ana, ina @ aeia ana, eia ke kumukanawai o Amerika Huipuia ke k@ nei he kanawai no ka aina nei, a mawaena oia poe, oia no na kakaolelo no na aelike kepa kanaka.  He mea p@ ia kakou a@ ke hauoli, he heana kupap@ ia kanawai.  He mea hoi no kakou e haaheo nui ai, i@a i hiki ke hoopauia aku keia kiko kinaunau mamuli o ka kakou hana p@noi iho, mamua ae o ka ha@ia ana he alahele @anawai n@ kakou hooponoponoia ana e ka A@aolelo Nui.

                Ua kikoo aku ae i na olelo a Seuatoa Morgan, aka, o ua mau olelo la nae au i kikoo aku ai, aole ia i kakoo mai i kou manao alakai.  Ua maopopo ia kakau apa@, ua manao oia, he apana kakou no Amerika Huipuia.  Ua ike nohoi kakou, o kona ano kanaka Amerika, aole ia no ke ano howai a ano loliloli hoi, a o kona makee ana i ke kumukanawai he mulei wale ia.  Aole loa ia e l@a ana, ma ka aoao e olelo ana, aole i paholaia ke kumukanawai ma na kuono ame na oawa o Amerika Huipuia.  Ke manao nei oia he holana kamehai ke @nei nei; me he mea la, mamuli o ka loaa ana ia nei he elua kumukanawai, a i ole ia, hookahi kumukanawai holookoa, a he hapa hoi o kekahi kumukanawai, e hoohana like @a ana ma ka manawa hookahi.  O ke kumukanawai nae o Amerika Huipuia, oia wale no ka mea o lana i loaa he o@a io kona.  E ikeia auanei ke kulana ole e kaena ma ke kumukanawai o Hawaii nei i keia wa, e paa nei i kana oi hana malalo o ka mana o ua kumukanawai @ (o Hawaii).  O lakou apau, aia malalo o ka maua o Peresidena Makinile.  O kona mana @oo@oho l@a aupuni, he mea maopupu, aole ia mai loko mai o ke kumukanawai o ka Repubalika o Hawaii.  Aole wahi mea i koe iho o loko o na kumukanawai @a e hiki ai ke oleloia, he kanawai aupuni ia (municipal law) malalo o na olelo o ka olelo hooholo hai @ ka hoohui aupuni.  E oleloia anei, mahope iho @ ko ka Ahaolelo Nui paho@a ana mai i na kanawai o Amerika Huipuia ma Hawaii nei, e mau iho ana no ka mana o ke kumukanawai o Hawaii?  E kaheaia anei he Ahaolelo hoololi a hoopau kumukanawai, a na ia Ahaolelo e hoopau liilii, a apanapana hoi i ua kumukanawai la?  Oiai, ua paa ua kumukanawai @a no ka wa i lilo ai ia, he mea hoonee i ke aupuni, ma ka manawa i hoakakaia ai kona ku ana, a i keia wa ua komo aku la ua kumukanawai la maloko o ka papa mookuauhau moolelo aupuni, a peia pu hoi me ka Repubalika i kuku@a iho ai maluna ona.  Ua hoopauia keia kumukanawai, ma o ka manao maoli o ke kanwai hoohui aupuni.

F.M. HATCH Honolulu, Iulai 21, 1899.

 

                Eia ma@alo i ho nei ka manao hoakaka o ka Luna hooponopono o ka nupepa Advertiser, no na mea i hoakakaia e Mr. Hatch; a he mea pono no hoi ke heluheluia iho me ke akahele:
                “O na manao hoakaka a ko kakou Aha Kiekie, no ka mea e pili ana i ka pahoiaia ana mai o ke kumukanawai (o Amerika Huipu@a. L.H.) i keia ama, a i oleia, o na manao hoakaka o ka Advertiser maluna o keia kumuhana, aole ia he mea i ru@aia aku ai ka Ahaolelo Nui.  Ua pololei ka Mr. Hatch hoakaka ana, ua jamakeia wahi Republika uuku he aelike hoohui aupuni me Amerika Huipuia, a ma ia mea e loaa ai ia Hawaii, keia ame keia pono, i loaa ai i kekahi aina (o Amerika, L.H.) malalo o ke kumukanawai ame na kanawai.  Ua hookoia ka aelike, a ke ku nei ia me ka mana piha.  Ke manao nei ka Mana Hooko e hoohana aku i keia aelike, ma o ke kau ana i mau kanawai hou, a ma ia hana ana, aole no e hanaia ana kekahi mea e pilikia ai o Hawaii.  He mea kanalua o@e hoi e hooikaika ana ne enemi o Hawaii e loaa oua mau kanawai e pilikia ai o Hawaii, aka, ua ike maopopo ia nei, aole hopohopo o ka Presidena, o Senatoa Mogana ame na hoaloha e ae o Hawaii, e loaa ana he pilikia nui, ma ka hooholo ana i na kanawai kupono o Hawaii nei.

                “Aka, ua paa ka aelike hoohui aupuai, aka, aole nae na ka Ahaolelo Nui (Congress) e olelo ae, ua paa lo paha a ua paa ole paha ke kumukanawai, (maluna nei o Hawaii, L.H.) mamuli o ka mana kuloko i loaa iaia, ma ka wa i hooholo loa ia ai ka aelike hoo@ui aupuni, aka, na ka Aha Kiekie (ia o Amerika Huipuia, L.H.) Ina ua paa ia ke kumukanawai maluna o Hawaii nei, e kukala koke ana ka Aha Kiekie (o Amerika Huipuia, L.H.) o keia ame keia kanawai e hookailike ole a@a i ka pono mawaena o na aupuni elua, ua kue ia i ke kumukanawai, a ua lilo hoi ia i mea ole.  @a loaa ko kakou mau pono, i hoopaaia ma ka aelike ho@hui aupuni, a, e hiki ole ana hoi i ka Ahaolelo Nui ke hoon@ ia mea.  Ina ua pololei na manao hoakaka o Mr. Hatch, a ke ma@ uei makou, he mau olelo hoakaka la e kakou ana, i kona ma@ manao alakai, e ike ana ia, ua hiki maa@@h@ loa i ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia, ke houki i na kanawai pili @w@ewa mawaena o na aupuni elua.  I keia wa, @a kaa aku keia kumuh@a mawaho aku o ka mana o ka Ahaolelo Nui, ina no e manao ana ka Ahaolelo e hana peia, oiai, na ha@ ka olelo aelike hoohui aupuni me Hawaii nei, oia hoi, e lilo ia i apana pili aku i ka @ o Amerika, me kekahi mau kumu hoakaka ole.  Ao@e olelo aelike o keia ao, mawena o Amerika Huipuia ame Porto Rico, a peia hoi me ua mokupuni Pilepine.

                “Mawaho-ae o keia manao, ke manao nei makou, mamuli o ka olelo hooholo a ko kakou Aha-Kiekie, ua kapaeia ae la ka hookuia ana aku o ke aupuni ma Wasinetona, me ke @iana hi@ia.

                “Ina i hooholo ko kakou Aha (territorial Court) o ka olelo hooh@ hoohui aupuni o Newlands, e olelo ana, ‘emau no na kanawai dute o Ko Hawaii Pae Aina me na aupuni a ae ua @o ia i mea ole, nokamea, ua kue ia i jke kumukanawai o Amerika Huipuia, a ua kukala pu ae hoi ia, ua lilo i mea ole ko kakou mau kanawai kuloko, nokamea, ua kue ia mau kanawai i ke kumukanawai, alaila, e waihoia ana keia Repubalika, a i o@e, keia ‘imperium in imperico’ (aupuni iloko o ke aupuni – a state within a state) wahi a Senatoa Morgan, me na kanawai hooponopono dute ole, a e okiia aku ana a lele mai a kakou aku ka hapa nui loa o ko kakou ma@ loaa dute.  Aole hiki i ko kakou Aha Kiekie ke hookaulike i na dute, nokamea, o ka olelo hooholo a ia Aha ma ia hooholo a ia Aha ma ia mahele, he hana hoololi wale no ia i kekahi kanawai kue kumukanawai.

                “Ina

 he kuhikewa kekahi o ko kakou Aha (Territorial Court) ma kana olelo hooholo, alatoa, aia keia kuhihewa, ma kona noonoo ana maluna o kekahi ninau kanawai pili i ka nohona aupuni huiia, ka ninau hoi, i kaa aku mawaho o kona mana.  Ua hoao ka Aha Kiekie e hoakaka i na pili ana o ka nohona aupuni huiia (oia hoi, ke Aupuni Federal o Amerika Huila – L.H.) mamuli o ke kumukanawai, me keia mau mokupu@i, oia hoi, aohe mana e haawi ana i ua Aha la e hana peia.

                “Ina i hoopuka ua Aka ia, penei: ‘e kukala no makou, ua paa no ko kakou mau kanawai kuloko no na dute, malalo o ka olelo hooholo hui aupuni a Newlands, a hiki i ka wa e hooholo ai kekahi Aha Hookolokolo mana o ke aupuni hulia, ma ke ano okoa ae, ina ua ku pono ia maloko o kona mau mana ponoi iho, a waihoia aku ke aumeumeia ana o keia ai@au pohihihi a malihini i kekahi Aha hookolokolo kupono ma ke kanawai, e hooholo ma ia ninau.  Ua hooholo ia i keia hihia me he mea la, elike no me ka hooholo ana a ka Aha Kiekie o Amerika Hu@pu@a, eia nae, aole anei ia i hooholo ma kekahi ninau i kaa aku mawa@o a kona mana? –Lunahooponopono.

 

“IMPERIUM IN IMPERIO”

 

                Ke hoopuka aku nei makou, ma keia wahi o ka makou pepa i na manao i hoopukaia e Senatoa Morgan, ka manao hoi nana i hoohana@ mai i ka namalaolelo olelo @tina e kau ae la ma ke poo o keia manao.  A o keia hoi na manao a Mr. Hatch i hoike ae ai ma kona manao hoakaka, elike me la e puka aka nei ma kekahi wahi o ka makou pepa o keia la a i hoike pu la hoi ma ka manao pane a ka Lunahouponopono o ka P.C. Advertiser, elike no ma ia a makou e hoopuka aku nei ma keia la.

                O ka hopunaolelo “Imperium in Imperio” he olelo La@ ia a o ko@ ano, ma ka Olelo Beritania, oia keia A “State within a State” a @ ka Olelo Hawaii, ma ka makou a@uhi ana. He Aupuni iloko o ke Apuni.

                “Ua loaa ia kakou,” wahi a Senatoa Morgan, “ma keia mau mokupuni (Ko Hawaii Pae ain@ he Aupuni iloko o ke Aupuni (@ imperium in imperio) a ke ka nei no ia i nei wa, ma ke k@iana hoohana lawa pono iloko o ke aupuni, koe wale no ma kona mau launa kuwaha ana, ka mea hoi i loaa @aia, ma kona wa e ku ana he repubalika ki@kia.  O keia kulana hoopoaupoau aupuni kamehai (anarchronism in government) oia no ke ku ana o kekahi repubalika, maloko p@n@i o ko kakou mana kalana aiua, @e kona kumukanawai i kakauial he mau kunawai k@ vile ame karaima; he kulana hooponopono ohi waiwai kulokoL he kanawai dute, e auhau aa i na dute maluna o na waiwai a komo ana ilaila, mai na @ina a aku apau me k@ komo pu ana nohoi o Amerika HuipaiaL he Peresidena ame ka Aha Ku@ina, a he kakaiapoia @awa pono o na luna aupuni (a complete official entourage) me ka komo pu ana o kekahi Aha mo@ hookolokolo hope loa: ke ku nei no la, moke kulana aupuni ku i ke kanawai, i hookahuaia maluna o na @ kanawai @ahui like loa me ka mea i @ ma Luaiana (Lousiana) malalo o ke kanawai i kakauinoaia ai e Thomas Jefferson, i mea e lawa loa ai ka ha@ hoohui aupuni mawaena o ka aina o Lusiana me Amerika Huipuia”

                “Mamuli o keia manao o Senatoa Morgan, ua olelo ae ka manao alakai, a manao pepa o ka nupepa P.C. Advertiser o ka Poalima o keia pule aku nei, Iulai 21, penei:

                “Mamuli o keia mau manao o ke Senatos, ua kapaeia aku ia ka manao e olelo ana, ua pahoia ia mai la k@ kumukanawai (o Amerika Huipuia – L.H.) a hiki i ka wa a ka A@olelo e hooholo ai ma ia ano.  O keia no ka manao like hookahi o na kanaka ma Wasinato@a, ka poe hoi i hooikaika e loaa ka hoohui aupuai, a o ka poe nohoi na lakou e hooponopono nei i na hana malaila.  Us pau ka makeeia ana o ka hie o ka Aha Kiekie o keia Pau Aina e kakahi poe o onei nei, kahi hoi a Senatoa Margan e olelo nei, he ‘Mana Aupuni poo’keia, aole hoi, he wahi panaiaau wale no, no Amerika Huipuia, a ke makemake nei hoi keia poe, e hoololila ae ka olelo hooholo a ua Ah@’la, ma ka mea @ pili ana i ka ninau kumukanawai.  Aka, oiai ka lakou (ka ka Aha Kiekie) olelo hooholo i aponoia ai, me k@ ohohia, e na kanaka ma Wasinetona, ka poe no lakou e kau na kanawai, aole no lakou nele ana i na mahalo mai loko ae nei.  O na makaainana ne’i nei, i heia a ‘o ka mae@le i ka @wihilo (chilled to the bone) no ko lakou owili oie ia ana iloko o ka huluhulu mehana o ke kumukanawai, he mea pono ia lakou i keia wa, ke nuku ikaika loa aku ia Senatoa Morgan, no kana mau au kanawai hewa loa, no ka mea e pili na i ko kakou kulana pili aku me Amerika Huipuia”

 

                I ka pau ana o ka mare, ua haia aku @a na opio i mar@ no Koolaupoko ae nei, ma kahi i kapaia o Kealohiwai.  O ka home hooluaolu keia o Lunakanawai Kiekie Alapaki ame kona ohana.