Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 30, 28 July 1899 — POHA KA PELE MA HONOLULU! IKEA I LUNA O PUO NAINA Owela i Kaupoku Hale o Kaala MANAO KANAWAI O LOIO HATCH NO KE KUMUKHANAWAI O AMERIKA HUIPUIA MA HAWAII NEI. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

POHA KA PELE MA HONOLULU!

IKEA I LUNA O PUO NAINA

Owela i Kaupoku Hale o Kaala

MANAO KANAWAI O LOIO HATCH NO KE KUMUKHANAWAI O AMERIKA HUIPUIA MA HAWAII NEI.

Ke lioolaha aka nei aaaoo 213. «<sia wahi o ka makou pepa. i ka makou unuhīna Hawaii no ka manao £aa&wai, mai a Loio Hatch ™i, ī hool2Jiai22eai maloko o ka nupepa P. C. AdYertiser o ka Poakahi nei, lulai 24. Na keia s»anao e hoīke ae nona Iho. a na io 2sakou poe heluhelu hoi ia e ike a ao«a»co hoi no lakon iho. E hoomanaoīa. o Loio Haīei kekahi kanaka knonoono o ka ike ame ka neeau ma na mea e pili ana i ea kanawai, na lakou e alakai nei i >:o aohona aupuni ana o keia aa £on a liakou e nee nei. Oia aku nei ko Repuhalika Elele Kuhina ma Waaīnetona, ma ka wa i loaa ai ko Hai7aīī aupuni awaiauluia ana me AmerDca Huipuia, ma ka nohona huiia, a he mea kanalua ole hoi, ka olelo ana ae, ua ike o Mr. Hatch i kana mea i kamailio ai maloko o keia maaao a makou e hoolaha aku nei, no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu. He manao waiwai nui keia a makou e hoolaha aku nei, a ke kono aku nei makou i ko makou poe makamaia e heluhelu iho i keia manao me ka noonoo maikai ana. E ka Lunahooponopono o ka Ailvertiser: Aloha oe:—E ae mai ia'u. € noike aku i ke kulike ole o ko'u manao, me na manao hoakaka pili e hoaiai pinepine ia nei maloko o ka Advertiser. Ke manao nei au, he mau manāo pololei ole ia, ke nanaia mai ke kulana kanawai aku, a ua piha nohei ia mau manao me kekahi hopena hoopilikia loa i keia aifaina kanaka.

O ko'u manao, no kakou no ke kumukanawai o Amenka Huipnia; ua paholaia mai ka mana o ua 'kumukanawai la maluna o keia mau mokupuni, ma o ke keehina liana hooliui aupuni la; a, aohe hoi he mana hookahi e hiki e hoonele ia kakou me ia inea. Aole hiki ia kakou ke ekekei mailoko mai o laila; a, aole nohei e 11lo kakou i poe kiola "wale ia mailoko mai ona. He apana a he lihi kakeu no Amerika Huipuia. Ke hoole nei au, aole i kaa ka mana o 'ke malalo o ka mana o ka Ahaolelo Nui, (Congress). Aole hiki ke kumukaaiawai ke hooliloia i mea ia e ka Ahaolelo. O kau hoakaka ana, aole i pahola mai ka mana o ke kumukanawai maluna o keia mau aa wale no a hooholo ka Ahaolelo Nui ia mea. alaila, he manao ia e alakai ana, aia i ka Ahaolelo Nui ka mana pahola mai ia mea maluna o kakou.. a pahola ole mai paha; a i ole, he mana kona e pahola mai ai maluna o kakoiu a lawe hou aku nohoi ia mea mai a kakou aku: a i ole, he mana hoi kona e lawe aku ai ia mea, mai kahi lihi aku o ka aina. 0 ko'u manao, o ka hoakaka oi

, aka o ka maikai, ua plli mai no ke kuf mukanawai, ma o ka mana iloko iho „ ona» maluna o kakoa nei. ma ka m;i--r nawa i hoehelo loa !a ai ka hana lioo- | hni aepuni- Ua pili mai ia mea ia kaj Koa r ma ke ano oia, kekahi kakoo o ke I" kulaea nohona aapnn! i mai ai ia kakoa, ma ke ano o kxkou keka{hi wahi apana a lihi boī o Amerika Hnipuia. Ua hookoia ka hana hoohni . aupnnī, ma o ka hana )a i hoakakaia |e ke konnkanawai, mamuli o ka hoohanaia ana o ka mana har » kuikahi ka mana hinhMwai 0 īoko o na aapuiii elea, a līlo ia i aelike pookela lea. O kakou nia Hawaii nei. o kakoa ka poe hope Jo.a e ee ana, ua hiki i keI Ēahi āoao haua aelike, mamuli o kana j hana ponoi iho, ke wawahi i ua aelike I la. elike paha me keia, o ka hoolilo ! ana īa kakou i panalaan (colony). E hiki ana aeei i ka Ahaolelo Nui ke hooholo, na hiki kakon ke laweia aku i apana pili aku ia Guama? Aole: aia v.ale 110 a hoole kue maoli ia i ka aelike na'iia i hoolilo ia kakou i hapa no Amerika Huipuia. O na kanawai o Amerrka Huipuia, oia na mea i kaa ma ka Ahaolelo Nui (Congress) e pahola mai ia mau mea, ma o ke kanawai la i hooholoia e ka Ahaolelo Nui; ao ke

ano e mawaena o na kanawai i kauia e >;a Ahaolelo ame ke kumukanawai, ma ka mea e pili ana. i keia hoopili ana, he iiiea moakaka loa ia. Ua ikeia ka punohu ana maioko o kekahi mau poai kanaka o kakou, ka hauli lele kupikipikio no na hopena e ikeia mai a*na, ina e aeia ana, eia ke kumukanawai o Ameilka Huipuia ke ku nei he. kannwai no ka aina nel, a mawae-na eia poe, oia no nā kakaolelo no na aelike kepa kan&ka. He mea ia kakou apau ke hauoli, he heana kupapnu ia kanawai. He mea hoi no kakou e hnaheo nui ai, ina i hiki hoopaui.a aku keia kiko kinaunau mamuli o ka kakou hana ponoi iho, mamua ae o ka hanaia ana he alahele fean?.T.ai 710 kakou hooponoponoia ana e ka Ahaolelo Nui. Ua kikoo aku oe i na olelo a Senatoa Morgan, aka, o ua mau olelo la nae ni: i kikoo akn oi, aole ia i kakoo mai i kou iiianao alakai. Ua maopopo ia kakou apau, v»a manao oia, he apana kakou no Araerika Huipuia. Ua ike nohoi kakou, o kona ano kanaka Amerika, oole.in no ke ano howai a ano loIi?oIi hoi, a o kona makee ana i ke kumukanawai he mulei wale ia. Aole loa ir v e loaa ana, ma ka aoao e olelo ana, aole i paholaia ke kumukanawai ma na kuono auie na oawa o Amerika Huipuia. Ke manao nei oia he kulana kamehai ko onei nei; me he mea la, mamnli o ka loaa ana ia nei he elua kumukanawai, a S ole ia, hookahi kumukanawai holookoa, a he hapa hoi o kekahi kumnkanawai, e hoohana like ia ana ma ka manawa hookahi. O ke kumukanawai nae o Amerika Huipuia, oia wale no ka mea o lana i loaa he ola io kona. E ikeia auanei ke kulana ole e kaena ma ke kumukanawai o Hawaii nei i keia wa, e paa nei i kana oi-

hana malalo o ka mana o ua kiunukannwai la (o Hawaii). 0 iakon apau, aia nialalo o ka manu o Peresiclona Makinile. 0 kona mana noonoho lnna aupiini. he mea maopopo. aolo ia mai loko mai o ke knmukanawai o ka Repuhalika o Hawaii. Aole wahi mea i koe iho o loko o ua kumukanawal la. e hiki ai ke oleloia. he kanawai aupuni ia i munieipal law) malalo o ua olelo o ka olelo hooholo hui no ka hoohui aupuni. E oleloia anei, mahope iho o ko ka Ahaolelo Nui pahola ana mai i ua o Amei ika Huipuia ma Hawaii nei. e mau iho ana no ka mana o ke kumnkanawai o Hawaii? E koheaia anei he Ahaolelo hoololi a hoopau kumnkanawai. a na ia Ahaolelo e hoopau liilii, a apanapana hoi i ua kumukanawai la? Oiai. ua paa ua kumukanawai la no ka wa i lilo ai ia. he mea hoonee i ke aupuni. ma ka manawa i hoakakaia ai kona ku ana. a i keia wa. ua komo aku la ua kumukanawai la maloko o ka papa mookuauhau moolelo aupuni, a pela pu hoi me ka Repubalika i kukuluia iho ai maluna ona. Ua hoopauia kela kumukanawai, ma o ka manao maoli o ke kanawai hoohui aupuni. F. M. HATCH, Honolulu. lulai 21, 1899. Eia malalo iho nei ka manao hoakaka o ka Lunaliooponopono o ka nupepa Advertiser, no na mea i hoakakaia e Mr. Hatch; a he mea pono no hoi ke heluheluia iho me ke a"kahele:

"0 na manao hoakaka a ko kakou Aha Kiekie, no ka mea e pili ana i ka pahoiaia ana mai o ke kumukanawai ,(o Amerika Huiputa. L. H.) i keia aina, a i oleia, o na manao hoakaka o "ka Advertiser malunaokeiakumuhana, aole ia he mea i rulaia aku ai ka Ahaolelo Nui. Ua pololei ka Mr. Hatch hoakaka ana, ua hana keia wahi Repuhalika uuku he aelike hoohui aupuni me Amerika Huipuia, a ma ia mea e loaa ai ia Hawaii, kela ame keia pono, i loaa ai i kekahi aina (o Amerika. L H.) malalo 0 ke kumukanawai ame na kanawai. Ua hookoia ka aelike, a 'ke ku nei ia me ka mana piha. Ke manao nei ka Mana Hooko e hoohana aku i keia aelike, ma o ke kau ana i mau kanawai liou, a ma ia hana ana, aole no e hanaia ana kekahi mea e pilikia ai o Hawaii. He mea kanalua ole hoi, e hooikaika ana na enemi o Hawaii e loaa ona mau kanawai e pilikia ai o Hawaii, aka, ua ike maopopo ia nae, aole hopohopo o ka Peresidena, o Senatoa Mogana ame na hoaloha e ae o Hawaii, e loaa ana he pilikia nui, ma ka hooholo ana i na kanawai kupono o Hawaii nei. "Aka, ua paa ka aelike hoohui aupuni, aka, aole nae na ka Ahaolelo Nui (Congress) e olelo ae, ua paa io paha, a ua paa ole paha ke kumukanawai, (maluna nei o Hawaii, L. H.) niamuli o ka mana kuloko i loaa iaia, ma ka wa i hooholo loa ia ai ka aelike hoohui aupuni, aka, na ka Aha Kiekie (ia

o Amerika Huipuia. L. H.) Ina ua paa ; ia ke kumukanawai māiuna o Hawaii ! nei, e kukala koke ana ka Aha Kiekie

10 AiiHM-ika Huipuia. L. H.) o kel:t

amo keia kanawai e hookailike ole ana i ka pono mawaena o na aupuni elua, ua kue ia ike kumukamiwai. u:i Hlo hoi ia i mea ole. l'a loaa Uo kakou mau pono, i hoopaaia m i ka aelike hoohui aupuui. a, e hiki ole aua hoi i ka Ahaolelo Nui ke hoonioni ia mea. Ina ua pololei na manao hoakaka o Mr. H.ueh. a ke manaoio nei makou, he mau olelo hoakaka h-, e kakmi ana i kona mau manao alakai. e ike ana ia, ua hiki nuialuhi loa i ka Aha Kiekie

o AmeHka Huipuia, ke hooki i na kanawai piii ewaewa mawaena o na aupuni elua. I keia wa. ua kaa aku kela

kumuhna. mawuho aku o ka maua o ka [Ahaolelo Nui, ina no e manao ana ka |Ahaolelo e hana pela. oiai. ua hanaia i ka olelo aelike hoohui aupuui -me Hawaii nei, oia hoi, e Hlo ia i apana plli 'aku i ka lepo o Amerika, me kekahi jmau kumu hoakaka ole. Aohe olelo iaelike o keia ano. mawaeua o Amerlka I Huipuia ome Porto Rieo. a pela hoi me na mokupuni Pilepine. "Mawaho-*e o keia manao, ke manao nei makou, mamuli o ka olelo hooholo a ko kakou Aha • Kiekie, ua kapaeia ae la ka hookuia ana aku o ke aupuni ma Wasinetona, ma ke kuiana hihia. | "Ina i hooholo ko kakou Aha (Territorial Court) o ka olelo hooholo hoohui aupuni o Newlands, e olelo ana, 'e mau no na kanawai dute o Ko Hawaii Pae Aina me na aupuni o ae,' ua lilo ia i mea ole, nokamea, ua kue ia i ke kumukanawai o Amerika Huipuia, a ua kukala pu ae hoi ia, ua lilo i mea ole ko kakou mau kanawai kuloko, nokamea, ua kue ia mau kanawai i ke kumukanawai, alaila, e waihoia ana keia Repubalika, a i ole, keia 'imperium in imperico' (aupuni iloko o ke aupuni— a state within a state) wahi <a Senatoa Morgan, me na kanawai hooponopono dute ole, & e okiia aku ana a lele mai a kakou aku ka hapanui loa o ko kakou mau loaa dute. Aole hiki i ko kakou Aha Kiekie ke hookaulike i na dute, nokamea, o ka olelo hooholo a ia A'ha ma ia hooholo a ia Aha ma ia māhele, he hana hoololl wale no ia i kekahi kanawai kue kumukanawai, "Ina he kuhihewa kekahi o ko kakou Aha (Territorial Court) ma kana olelo hooholo, alalla, ai& kela kuhihewa, ma kona noonoo aua maluna o kekahl ninau kanawai pili i ka nohona aupuni huiia, ka ninail hoi, i kaa aku mawaho o kona mana. Ua hoao ka Aha Kiekie e hoakaka i na pili ana o ka nohona aupuni huiia (oia hoi, ke Aupuni Federal o Amerika Huiia—L. H.) mamuli 0 ke kumukanawai, me keia mau mokupuni, oia hoi, aohe mana e haawi ana 1 ua Aha la e hana pela. "Ina i hoopuka ua Aha la. penei: 'e kukala no makou, ua paa no ko kakou mau kanawai kuloko no na dute, malalo o ka olelo hooholo hui aupuni a Newlands, a hiki i ka wa e hooholo ai kekahi Aha Hookolokolo mana o ke aupuni huiia, ma ke ano okoa ae, inā

ua ku pouo iu maloko o koua mau mana pouoi iho. a waihoia aku ke aumeumeia ana o keia niuau pohihlhi. a malihini, i kekahi Aha hookolokolo kupono ma ke kanawai. e hooholo ma ia ninau. l'a hoohoio ia i keia hihia. rae he mea la, «'like no nie ka hooholo ana a ku Aha Kiekie o Amerika Muipuia, eia nae, aole anei ia i hoohoio ma kekah) ninau ī kaa aku mawaho o kona mana? —Lunahooponopono.