Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 30, 28 July 1899 — UA MANA ANEI KE KUMUKANAWAI O AMERIKA HUIPUIA MALU-NA O HAWAII NEI? [ARTICLE]

UA MANA ANEI KE KUMUKANAWAI O AMERIKA HUIPUIA MALUNA O HAWAII NEI?

O ka ninau keia nana i hoomahaehae ae i na noonoo ana o kekalii mau olohe ike kanawai o kakou nei, eli'ke me ka mea e hoomaopopoia iho ana, e ko makou poe heluhelu, ma kekahi mando akea, e puka aku nei ma kekahi wahi o ka makou pepa o keia la, malalo o ke poo "Poha ka Pele ma Honolulu," a pela hoi me £a manao. i hoike ia malalo o ke poo "Impeiium in Imperio." • Aka, mamua o ko makou pane ana i haina no ka ninau i hooliloia i poo no keia manao. makemake makou e olelo ae, ma keia wahi, i kekahi mau manāo ano nui i loaa ia makou, maloko o na olelo hoakaka a Loio Hateh, kekahi o na Elele Kuhina o Hawaii Repubalika ma ke kulanakauhale o Wasinetona i kahi wa i hala ae nei. o ua mau ma-

nao la. oia iho keia: Ma ka wa i holo loa ai ka aelike hoohui aupuni, mawaena o Hawaii Repuhalika me Amerika Repubalika, oia ka wa i hehi koke mai ai ka mana o ke kumukanawai o Amenka Huipuia maluna o Hawaii nei. Mamuli o ka hooholo ana o na mana hana kuikahi ame ria mana kaukanawai o na aupuni elua, i ke kumuhana hohui aupuni. mawaena o laua. ua paa iho la he aelike pookela loa, mawaena o na aupuni elua. Aole hiki i kekahi aoao i paa ma keia aelike, ke hoopau wale ae i keia I aelike mamuli o kona manao iho, a makemake iho paha. j Ke noho nei ko Hawaii nei mau luna | aupuni i kela la, he poe i hanauia mai, i noloko mai o ka puniu 1010 o Peresidena Makinile ponoi iho, aole mai ka Ahaolelo mai. Ma ka wa i hooholoia ai ka olelo hooliolo hui no ka hoohui aupuni, mawaena o.Hawaii nei ame Amerika Huipuia, ua lilo ih'o la kakou he apana pili aku ia Amerika Huipuia; aole hiki ia Amenka Huipuia, ke pcfku hou mai ia kakou iwaho o keia nohona hui ana o na aupuni elua. Mamuli o ke keehi koke ana mai o j ka mana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia, maluna o Hawaii nei, ma ka wa i (hui ai o Hawah me ia aupuni, ua lilo iho la ke kanawai "kepa kanaka" o Hawaii nei i mea ole. Me he mea la, ma ka makou hoomaopopo ana, o keia ae la na mea ano nui loa i loaa ia makou, maloko o keia manao hoakaka naauap o Mr. Hatch, a ke kakoo nui mai ne| keia mau manao i na mea i hoakaka pinepine ia aku e makou, ma na wa i hala ae. nei, ma ke Kilohana Pookela nei no ka Lahui Hawaii. Ua hooia mau aku makou, ua lilo kak°u i apana pili paa loa no Amerika Huipuia, a ke ku nei, a ke noho nei kakou he "kalana, a he okana aina Amerika.' Ma ka makou hoomaopopo ana, ua kulike loa no ko makou mau manao hoakaka i na wa i hala ae, ma ka mea e pili ana i ka aelike hoohui aupuni i hooholoia ai mawiaena o na mana hooko ame na mana kaukanawai o na aupuni elua —Hawaii me Amerika—me na mea a Mr. Hatcli e hoike nei. Aole makou i poina iki, ma kekahi wa i hala koke iho la, i ko makou hoike ana aku imua o ke akea, i ka manao a pili ana i ko kakou mau luna aupuni malalo o ke poo "Kela Kauoha Papa Koho Balota" a Peresidena Makinile, penei: "Oiai, e kau ole ana ka Ahaolelo Nui, he kanawai no ka hooponopono ana i ke ano e hoonohoia ai, a e hooponoponoia ai na Luna Aupuni kuloko o kakou nei, alaila. aia ka noho luna aupuni ana o ko kakou mau luna aupu-

ni. e noho nei i keia wa, malalo o ka mana o ka Peresidena o Amerika H«ipuia. Oia ka mana hoonoho mai, a I hoopau hoi i kekahi Juna anpuni o kako« nei." | Ua kakoo mai o Mr. Hatch i keia ma- ! nao o makou; a ke ku nei kela manao I a makou i hoike e aku ai, ma ko ma--1 kou manao alakai, ma ko makou pepa I o lune 9 aku nei, ma ke'ano oia kekahi i mea hoike i kakooia e kekahi o na loio ; kaulana loa o Hawaii nei. oia hoi o j ili-. Hatch. Me he mea Ja. ma ka makou hoomaopaipo ana iho i ka awaiaulu | like ia ana « keia mau manao e kakoo j i kahi ame kahi. a e hui like hoi ma ka auwaha hookahi, ua malaelae loa ae la, I ka manao alakai a makou i hoopuka j ai. malala no o kela manao hqokahi no, a e hoike ana penei: | "Mamuli o keia mana oikelakela i loaa.i ka Peresidena o na Aupunl Huiia o Amerika Huipuia ame Hawaii, no ka hoonoho ame ka hoopau ana i ko kakou mau luna aupuni kuloko nei, ua loaa iaia ka mana haawi hooponopono aupuni ia Hawaii nei, i ka poe ana i makemake ai, kia paha he kamaaina, a he malihini paha ia. he Roialiti paha, a he Repubalika paha."" Aka, e hoomanaoia nae. ua loaa ia Peresidena Makinile keia manao kamehai, niailoko mai o ka Olelo Hooholo Hui a Lunamakaainana Newlands (Ainahou), aole hoi mailoko mai o ke kumukanawai o Amei'ika Huipuia. O keia mana kuikawa i loaa i ka Peresidena o Amerika Huipuia. mailoko ae o keia olelo hooholo hui, e mau ana ia mana, ma ke ano he kanawai no Amerika Huipuia, a like ka loihi o ka manawa, me ka wa e hooholo ole ai ka Ahaolelo Nui o Amei'ika Huipuia he kanawai kumu e alaleai ana i na mahele hooponopōno aupuni kuloko ano nui o Hawaii nei. A ma keia mahele hana i loaa i ka Peresidena o Amerika Huipuia. aole hiki ke oleloia, he hana kue kumukanawai kana e hana mai ai, ke haawi'mai oia i olelo kuahaua laulaha, elike paha penei: "Mamuli o ka mana i loaa mai, a i

haawiia mai ia'u, e ka Olelo Hooholo Hui a Newlands i hooholoia ai ma ke kau Ahaolelo Nui o ka makahiki 1898, ke kukala aku nei au, ua hoonoa a ua hoopau loa ia ka noho oihana Juna aupuni ana o na luna aupuni apau e noho nei ma ka Repubalika o Hawaii; a ma ko lakou mau wahi, a no ke pani ana i ko lakou mau hakahaka, ke hoonoho aku nei au ia mea, a ia mea. a pela aku." . Aole hiki i ke kumukanawai o Amerika Huipuia ke kaohi i ko ua Peresidena nei hana ana mai i keia hana, a makou e olelo ae ai, he hana kamahao lua' ole ia ana e hana mai ai. Aka, he mana keia i loaa iaia mai ka Ahaolelo Nui aku, ma o ka Olelo Hooholo la a New--lands, a o ka mana Ahaolelo wale no ka mea nana e hoopau i keia mana. Ua lawa paha ko makou kamailio ana maluna o na mea i hoikeia mai e Mr. Hatch, a e kamailio aku makou i ko makou manao maluna o ka ninau i haheiia ma ke poo o keia kukulu manao ana.oia hoi, "Ua mana aneiak mana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia maluna o Hawaii nei?" Ina o ka manao o keia ninau, ua- like ia me ka ninau ana penei: Mai ka wa mai nei i hui ai o Hawaii nei me Amerika Huipuia, mamuli o ka Olelo Hooholo Hoohui a Nerwlands. a hiki mai i keia wa e hele nei, ua hiki anei ke hoohanaia ke kumukanawai o Amerika Huipuia holookoa, ma ke ano elike me kana hoohanaia ana ma kona mau mokuaina ame kona mau kalana aina ponoi iho, i loaa ko lakou mau kumukanawai, ame na kanawai alakai aupuni? Ke olelo nei makou, me ka maopopo, Aole. *

Ke manao nei makou he wahi kaula hakiikii a hoopaa wale no ka olelo hoohooholo hui a Newland, mawaena o Hawaii nei # ame Amerika Huipuia, no ka manawa a Hawaii e kaii ana e loaa mai ona kanawai alakai nona mai ka Ahaolelo Nui mai o Amerika Huipuia. Aia a loaa mai ia mea ia Hawaii nei, e hoopauia ai na oni kanawai ana a ka Olelo Hooholo, koe wale no kona mana nakiikii ia Hawaii nei me Amerika Huipuia, oia ka wa a makou i manao ai, oia ka wa e pahola mai ai ko Amerika Huipuia kumukanawai maluna o Hawaii nei. Aka, i keia wa, Aole. Ua like paha ia me ka olelo ana ae, ua paa ka aelike materemonio mawaena o Hawaii nei ame Amerika Huipuia. A o na kuleana ame na hana i hoakakaia maloko o kela aelike, elike la me ka Olelo Hooholo Hoohui Aupuni, oia wale no na mea hiki ke hoohanaia e kahi aoao ame kekahi. A ma ka wa e ia ai. oia ka wa e paa ai ke kanāwai e pulama ana i ka mana hooponopono a malama oke kane mahina o kana wahine. Eia nae, o ka aelike i hooholoia mawaena o Hawaii nei ame Amerika Huipuia. no ka hoohui ana i kahi aupuni a pili me kekahi aupuni, he aelike pookela loa ia, i oi aku i ko ka aelike hoopalau a makou i hoike ae la. Aka, he wahi ano like no nae.

Ma ka wa i mare ole ai laua—kane me "wahine i hoopalau —aole i paa na rula ame na pono hoomalu a ke kane maluna o ka wahine. Pela hoi, ma ka wa i hana ole ia ai he kanawai alakai no Hawali nei e ka Ahaolelo Nui o pili paa maoli ana i ko Hawaii nei hooAmerika, ke kanawai hoi nana e hoo-

ponopono ia ana, aoie i paa ke kumukanawai laulaha o Amerika Huipuia. l : a olelo o Mr. Hatch. aole hiki i kekahi aoao o keia aeiike hoohui aupuni. ke uhai i keia aelike, oia wale iho no, oia hoi, aole hiki ia Amerika ke hoo- ! pau i keia olelo hooholo hoohui aupuni me ka ae ole o ke aupqni o Hawaii, ke ole nae makou e kuhihewa, oia ka manao maoli o Mr. Hatch ma ka olelo j ana, "We in Hawaii should be ihe last | to eoiicede that one party to'ihe eonj tract by its sole act ean destroy it." O ko makou manao hoi, aole anei e loaa he mana i ka Ahaolelo Nui a Amerika Huipuia e hoopau i kela oielo hooholo hui a Newlands? Aole anei e hiki i ka Ahaolelo o Amerikā Huipūia ke hoopau i kekahi' kanawai i kauia e ia mamua aku, ina no he oielo hooholo hoohui aina ia? Aka, aole keia o ka manao nui ma keia kukulu a alakai manao ana. 0 ka manao nui wale no oia ko makou olelo «ina, Aole i paa ke kumukanawai o Amerika Huipuia maluna o Hawaii nei i keia wa.