Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 31, 4 August 1899 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepe Kuokoa

No ka Makahiki          $2.00

No Eono Mahina         1.00

 

O na olelo hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau a ina aole, aohe hookomo ia.

 

Hoopukaia e ka

Hawaiian Gazette Co

A.W. Pearson, Luna Nui.

Joseph M. Poepoe, Lunahooponopono.

Honolulu, Oahu.

 

Poalima           Augate 4, 1899

 

Na Ninau kumukanawai o Amerika Huipuiia ame Hawaii

            Aia ma merika huipuia he elua mau aoao kalai aupuni ikaika loa, oia hoi, ka aoao Demokarata ame ka aoao Repubalika.  A mawaena na ninau pili aupuni kuwaho ano nui loa i hoike ai na alakai naauao o kela ame keia o nei mau aoao kalai aupuni, o ka ninau e pili ana i ka mana ana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia, maluna o na aina a aupuni paha, i lilo lihi, a i ole, i komo aku hoi iloko o ka mana o Amerika Huipuia, kekahi ninau koikoi loa, i mahae ai na manao hoakaka kanawai a na loea kakaolelo o loko o kela ame keia o nei mau aoao elua.

            O ka aoao Demokarata iloko o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia ma o na hoakaka la a na alakai oia aoao, na paa ko lakou manao ma ka wa e lilo koke ai kekahi aina kuwaho malalo o ka mana o Amerika Huipuia, ina paha ma ke alahele hoohui aupuni, a ano e ae paha, oia ka wa i pahola koke ai ka mana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia maluna o kela aina kuwaho elike me Hawaii nei.  Ua olelo nae lakou ma ia ano, ua lilo na makaainana oia aupuni, a aina paha, i poe makaainana (citizens) Amerika, me ka loaa ole nae ia lakou o ka pono koho balota.

            A o ka aoao Repubalika hoi, ua hoole lakou i kei amanao o na Demokarata a ua olelo lakou na Repubalika aia ka paa a o ka mana ana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia maluna o Hawaii nei, a o kahi mokupuni e ae paha i lilo a i komo hoi malalo o ka mana o Amerika Huipuia, mamuli o ka hooholo ana a ka Ahaolelo Nui i kekahi kanawai kupuno e hoonee ana i ka mana o ua kumukanawai la maluna o na panalaau kuwaho.

            Ua hoike ae o Senatoa Daniel, he Demokarata, a he mea kue loa hoi i ka hoohuiia ana o Hawaii nei ame Amerika Huipuia, a pela hoi me na mokupuni Pilepine i kona manao hoakaka akea, maluna o keia kumuhana:  "E lilo ana na mokupuni o Pilepine i hapa no Amerika Huipuia, ma ka wa e aponoia ai ke kuikahi.  E pahola koke ia aku ana ke kumukanawai o Amerika Huipuia nei, maluna oia mau mokupuni, ma ka wa e aponoia ai ia.

            O kekahi panalaau (territory) o Amerika Huipuia, ua like no ia a like me kekahi hapa pili paa iaia, elike me ka lilo ana o kekahi kapuai o kona lepo ponoi iho i mea pili paa iaia iho.

            Ua kue keia Senatoa i ka hooholoia ana o ke kuikahi mawaena o Sepania ame Amerika Huipuia, mamuli o ke kumu ma ia hana ana e loaa ai na pono kivila o ke kumukanawai o Amerika Huipuia i na kanaka Pilepino.  Ua olelo ae hoi o Senatoa Money, he Demokarata, penei:

            "Aole hiki i kuu mau hoa paio ke hooluliluli ae i koʻu manao e olelo ana, ma kahi e welo ai ka hae o Amerika Huipuia, ina paha ma ke kai, a ma ka aina paha, ua kaa mai la ia mau yahi apau malalo o ko kakou mana, a aia hoi malalo o na mana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia.

            Eia hoi na manao hoakaka o na Repubalika ma keia ninau, o ka manao alakai oi loa aku nae paha a makou e lawe mai ai, oia no ko Senatoa Foraker, a oia hoi keia:

            "Ua kulike loa na alakai kanawai, elike me kaʻu i paio ai, oia hoi ma ke kulana aina (territory) akahi no a loaa mai, aole e hoohanaia aku ana o ke kumukanawai, nokamea, he palapala hiki ole ia e hookoia aku e ia ponoi iho, a oiai hoi, e hoohana ole ia aku ana ke kumukanawai maloko o na Panalaau, a hiki i ko kakou wa e kau ai i kanawai, e hoolako ana i mea paahana kupono no ia mau wahi, oiai e oiaio ana ia mau mea apau, eia nae, ma ko kakou wa e kau ai i kanawai, oiai kakou e noho ana maanei, ma ke ano he poe Senatoa, ua hoopaaia kakou e na kaupale o loko o ke kumukanawai, aole hiki ia kakou ke hoomaopopo ole ia mau mea."  Penei hoi kekahi manao ona:  "He mana kaukanawai piha ko ka Ahaolelo Nui maluna o na Panalaau, i kaupalena ole ia hoi e na kaupale o ke kumukanawai."

            No keia manao nae o ua Senatoa ʻla, ua pane aku la o Senatoa Turner, he Populiki, penei:  "Makemake au e paio me ke Senatoa mai Connecticutt mai, ame ke Senatoa mai Ohia mai, ame ke Senatoa mai Colorado mai, aole e paa pololei maoli ka mana (ex proprio vigore) maluna o na aina (domain) o Amerika Huipuia i lilo ole i mau mokuaina."  Ua pane hou hoi o Senatoa Foraker, penei:  "Ke olelo nei ma ke ano penei, aole ke kumukanawai e paa pololei ana kona mana (proprio vigore) ma ka panalaau, a hoohanaia aku hoi malaila, aka, ma ka wa e hoolawaia aku ia ai me ka mea paahana kanawai, lia ka wa e mana ai ke kumukanawai malaila, aole hoi mamua ae."

            O keia na manao alakai ano nui o keia mau mahele kalai aina elua o Amerika huipuia, a o kekahi o keia mau manao kai lilo i mea alakai i na noonoo o kekahi poe ike kanawai mawaena o kakou nei.  Aia ko kakou Aha Kiekie ma ka aoao o na Senatoa Repubalika, a pela nohoi me ko makou nei manao.  Aia, hoi, kekahi poe ma ka aoao o na Demokarata.  O ka mahele manao hea la ke lanakila ana?  Ma ko makou noonoo ana, o ka manao no o na Repubalika.

 

HE MAU NINAU KALAI AUPUNI.

            Ua ike iho makou maloko o ka nupepa puka la "The Hawaiian Star" o ka la 29 aku nei o kela mahina he mau ninau, he ewalu ko lakou nui, mai ka mea kakau mai o ka nupepa "Call" o Kapalakiko ma Honolulu nei.  E ukali ana i keia mau ninau na haina a ka mea nana i pane ae i ua mau ninau la, elike me kana i manao ai o kana mau haina ia oia mau ninau.  Aka, ma keia wahi o ka makou pepa, ke hoolaha aku nei makou i na ninau wale no, a koe na haina a ke makemake nei hoi makou e loaa mai na haina mai waena mai o ko makou poe heluhelu.  E hoomanaoia o keia nupepa "Call" o Kapalakiko, oia ka nupepa kue loa i ka hoohui aupuni mawaena o Hawaii nei ame Amerika Huipuia a he nupepa kue nohoi ia i ka oihana kepa kanaka ma Hawaii nei.  E hauoli ana makou ke loaa mai na pane a na makamaka no keia mau ninau.  E hoouna mai i na pane me na inoa oiaio o ka poe na lakou i kakau mai.

            1.  Heaha la ke ano (kulana) aupuni a kou noonoo i manao ai, ua kupuno ia no Ko Hawaii nei Pae Aina?  2.  E pono anei ke koho balota ia, na hoa o ka Aha Kiekie ame na Aha Kaapuni, a i ole, o na hoa wale no paha o kekahi o laua ke koho balota ia, a i ole e hookohu maoli ia paha lakou ma ka oihana, ma na Aha elua, a ma ka Aha hookahi wale no paha; a e noho anei lakou ma ka Oihana apau ke ola, a i ole, no kekahi mau makahiki paha?  3.  Kokua anei oe i ka hoomauia ana aku o na hoa o ka oihana hookolokolo, e hono nei i keia wa;  a oia manao ou, mamuli ia o kou hoopilimeaai ole ia lakou, aka, mamuli ia o kou manao maoli ana, he hana pono ia e hana ia ai?  4.  Manao anei oe, ua oi aku ka pono no kakou nei, e kohoia ko kakou mau luna aupuni e ka Peresidena o Amerika Huipuia, ina e ku ana kakou ma ke kulana aupuni teritori, a e waeia hoi ia poe mai waena mai o na kanaka noho ana maloko nei o ke Teritori a i ole, mai Amerika Huipuia mai paha?  5.  Manao anei oe, au oi aku ka pono e hookohu maoli ia mai na luna aupuni e ae e ke Teritori nei e ke Kiaaina a i ole, e koho ia paha lakou e na kanaka ma ka balota?  6.  Aia anei oe ma ka aoao e hoopaa ana i ke kanawai e kau ana i hoopai paahao, maloko o na aelike kepa kanaka?  Ina aole, alaila, he manao hoakanaka anei kou, no ka mea e pili ana i mau kanawai i mea e pulamaia ai ka pono o na poe haku hana, a palekana hoi ka lakou dala?  7.  He manao hoakaka anei kekahi au e pili ana i kahi e loaa ai na limahana lawa pono, i lawa ai na hemahema o ko kakou mau mahiko ame na oihana mikiala e ae?  8.  Heaha la kou manao no ka pono koho balota?  E haawi laulahaia anei ia pono, a i ole, e hoohaikiia paha?  Pehea hoi kou manao no ka poe i hanauia ma Hawaii nei, no ka mea e pili ana i kei apono, ina he poe kanaka maoli a i ole, noloko mai paha o na lahui Asia?  O keia mau ninau ae la, oia na ninau kalai aupuni a makou i hoike ai ma ke poo o keia manao;  a nolaila, o na pane e loaa mai ana ia makou, he mau haina lakou no keia mau ninau kalai aupuni.

 

Mai poina i na Huaale Akala a Kauka Williams.  Pela nohoi me na Huaale a Doan. 

Na mea hou o ka huakai makaikai a ka Peresidena o ka papa ola ame na kokua maʻi no kalaupapa ka aina a ka ehaeha i noho ai, ka luakupapau hoi o ka poe i loaa i ka maʻi lepera.

 

Mr.  Lunahooponopono o ke "Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii."  Aloha nui oe;  Mamuli o kou ahonui i hilinai ia, ua loaa i kou kiu mea hou ka ae a ana mai e ka Peresidena o ka Papa Ola, e holo pu aku no Kalaupapa ma ke ano kaku mea hou.  No laila ma kou ahonui e Mr. Lunahooponopono e hookomo iho ma kekahi mau rumi kaawale o ka kaua waha olelo ahonui, i na wahi hunahuna mea hou o ka aina o ka ehaeha i loaa i kou kiu a i ike mai hoi na kini makamaka mai ka la hiki ma Haehae a ka mole olu o Lehua.

HAALELE IA HONOLULU.

            Mamua ae o ka hora 9 p.m. o ka po Poalima, la 28, ua akoakoa ae la na poe i ae ia e ka Peresidena, H. E. Cooper me kekahi mau lala o ka Papa Ola, na haole ame na kakau mea hou o na nupepa oiwi ame haole, ma ka uapo o Poka ma, kahi a Malulani e ku ana, mamuli o ka oluolu o Peresidena H. E. Cooper ua ae ia aku kekahi poe e holo no Kalaupapa.  Hora 9 p.m. ponoi, ua haalele iho la ka Malulani i ka uapo.  O ka nui o na ohua a Malulani e lawe nei no Kalaupapa he 120 ke huiia me Peresidena H. E. Cooper, C. B. Reynolds, W. O. Smith, Wm. Smith o Wailuku, Maui, J. J. Williams, mea paʻikii o Honolulu, ame kekahi mau haole e ae, na kokua maʻi ame na kakau mea hou o na nupepa oiwi ame haole.  E. L. Like, no Ke Aloha Aina, F. J. Testa, no ka Makaainana, Wm. K. Kaleihuia, no ka nupepa Kuokoa, D. W. Kamaliikane, no ka Loea Kalaiaina, D. H. Kahaulelio, no Ka Lahui Hawaii.

            Ua oi aku ka nui o na poe i ae ia e keia Peresidena, e hele e ike i na maʻi i kela kau, i ko na wa i hala ae.  I ka wa ia W. O. Smth, aole e ae ia e piha ka 100, he 40 no i kahi kau e holo ai, he 50 nohoi i kahi  kau;  i keia Peresidena hou o ka Papa Ola, akahi no a ae ia na kokua maʻi a hiki i ka 100.  Ua nui loa ka mahalo o na kokua maʻi ame na poe e ae i keia Peresidena, a no ka oluolu nohoi kekahi. 

            Malie maikai ka moana, aole o ehuehu o na keiki o ke kai (ale), he pahee, he pakika lua ua mahimahi nei, olali lua i ka ohuku ale.  Hora 10 p.m. kaa hope ae la ka lae o Leahi mahope o makou.  Hora 12, ikeia akula ke kuikui o ka lae o Kalaau e a mai ana ma ka aoao komohana hema o ko makou halelana e pii pololei nei no Kalaupapa i oi loa aku hoi ka nani i ka malamalama maikai o ka mahina; ahuwale na kahakai pali ku hoho o molokai, mai ka lae aku o Kailio a hiki i Kalaupapa, ae, olelo mai ana kekahi o koʻu mau hoa aukai, "He wahi aina pali kiekie ku hoho ka hoi keia ma keia aoao, o ka pali no ia a hiki i Kalaupapa."

 

KU NO KALAUPAPA.

            Hora 5 a.m., Poaono, kuu ka heleuma o ko makou halelana i ke awa o Kalaupapa, maliemaikai ke kai, aole nalu au like me ko Honolulu ka lana malie o ke kai; kuu na waapa, hooke aku a hooke mai makou ma ke alanuipii o ka moku e ake ana o ke kau mua aku iluna o ka waapa, aia ka pono o ka pae mua iuka o ka aina iaʻu me kakahi mau hoa aukai iluna o ka waapa, pae mai la ka leo o J. M. Kea, kekahi kakauolelo a ka Peresidena H.E. Cooper. 

            Hora 3 p.m. e akoakoa mai ai na kokua apau loa i ka uapo, a mai no oukou a hele e inu bia i kahi ona maʻi, a ae aku la makou a pau ia leo kauoha, ke neei nei ko makou waapa no uka o ka aina, aia hoi na maʻi ke piha maila i ka uapo a hiki iloko o ka halepapaaa, o ka hope luna nui John Waiamau ame na makai e ku mai ana maluna aku o kahi e poili aku ai ka waapa, ia makou i kokoke aku ai i ka waapa, ia makou i kokoke aku ai i ka uapo, ua hookani mai la ka Bana Puhi Ohe o Kalaupapa i ka lakou mau mea pani i ka himeni "Aloha oe," pili i ka uapo, a pii aku la a hui me ka hope lunaa nui, haawi ko makou mau palapala ae mai ka Papa Ola mai, a haawi pu aku la hoi i ko makou aloha i na maʻi apau e ku mai ana ma kela ame keia aoao o ka uapo a hiki loa aku iloko o ka halepapaa.  Ma keia wahi ku wale makou me koʻu hoa aukai, e huli ana e ninau ana i kahi o na makamaka i noho ai, a na ke oeoe a ka Malulani i honolulu hou ia makou i kai o ka uapo me na maʻi.

 

HELE MAKAIKAI KA PERESIDENA.

            Hora 7 a.m., ua hele makaikai ka Peresidena me na lala o ka Papa Ola, ame kekahi mau haole paʻikii ame na kakau mea hou i kekahi mau wahi o Kalaupapa a hiki loa i Bishop Home i ka hora 8 a.m. hui me na Makuahine Wilikina o ka Home, hele makaikai ia loko o na hale noho o na kaikamahine a hiki loa i ka hale kula ame humuhumu o na kaikamahine, komo ka Peresidena iloko o ka hale kula, a ua himeni mai la na kaikamahine i kei amau himeni.  1.  Aloha oe; 2.  O Maui no ka oi; 3.  Malanai anu ka makani; 4.  Ke ahi o Wailuki; a o ka himeni hope loa, Hawaii Ponoi.  Ua himeniia mai keia mau himeni e na kaikamahine me ka leo walohia ku i ke aloha, a i kokua ia hoi e ka leo o ka Ogana e hookaniia ana e Miss Cicilia Kaili, me ka palamimo mikioi o kona mau manamanalima i ke kaomi ana i na ki.  Mahalo a nui loa ia oukou e na keikamahine makua ole iloko o ka aina  aka ehaeha Ke Himeni nei na kaikamahine, ke paikii mai ne i hoi kekahi mau haole pai kii i kekahi mau kaikamahine ame kekahi mau hale o loko o ka home.  Pau ka makaikai ana ame ke paikii ana, ua huli hoi no ka hale oihana o ka Papa Ola.  Mamuli o ka oluolu o ka hanau mua o kaʻu aliiwahine aloha, ua loaa mai la koʻu wahi lio, a kau ae la maluna o ua wahi lio nei, a hele aku la no ka hale oihana o ka Papa Ola, a hiki ilaila, haʻi ia mai ana aole e pii koke ana ka Peresidena no Kalawao, e hoomaha iki ana apau ka hora 12 awakea, alaila pii no Kalawao. 

            No ka pii koke ole o ka Peresidena no Kalawao, ua koi aku nei au ia D. H. hele loa aku no Waikolu e makaikai ai, he oki loa hoi ka lohe pepeiao i ka nani o Waikolu, e aho hoi ka hele a ikemaka i pau ke kuhihewa.  Ua ae mai la koʻu hoahele, a kau ae la maua ma ko maua mau lio no Waikolu ka ke alahele.

            Haalele maua i ka hale oihana o ka Papa Ola i ka hora 9:15 a.m. a hiki aku la maua no Waikolu i ka hora 9:55, ua like me 40 minute ko maua manawa hele mai Kalaupapa mai a hiki i Waikolu.  Mai keia wahi aku, pii hou iuka o ke awawa, he maikai ke alanui e pii ai, la maua e pii nei me koʻu hoa, ke kilohi ala maua i ka nani o ka ain, me na loi kalo e ulu mai ana ke kalo, e kahe mai ana hoi ka wai ma ke kuahiwi mai a mai ka pali mai kekahi, e kahe mai ana a mai kekahi pali mai, ma ka aoao hikina akau o ke kahawai, e moe mai ana kekahi paipu wai mai luna mai o ka pali a o keia hoi kekahi paipu wai o Kalawao ame Kalaupapa.  Nani a oluolu maikai ke ea o keia wahi, e waiho mai mai ana hoi na loi kalo mai ka nui a ka liilii, ma kela ame keia wahi o ke kahawai; ua laupai ke kalo kekahi mau loi kalo akahi nohoi a kanuia kekahi.  Hiki maua i Kanaloa, aia keia wahi maluna mai o Kawailoa, o ka palena ia o kahi i mahiai ia, hiki maua i keia wahi i ka hora 10:20, hoomaha na wahi lio, a hoomaha pu nohoi me maua.  Hai ia mai ana ia maua, aia i lalo o Kawailoa o Chas. Wilcox; J. M. Kea, Ed. like, Dvid Nahoolewa, Samuel Kamaʻiopili, ame kekahi lede i loaa ole i kou kiu kona inoa, ame kekahi mau keiki kamaaina oia o Aarona, J. K. Mia.  O ka loihi o keia alanui mai kai mai o kahakai o Waikolu a hiki i keia wahi a maua e hoomaha nei, me he mea la ua kokoke no paha i ka 1 1-2 mile.  ma kekahi mau loi kalo e ulu koke ana i keia wahi, he keu aku ka ulu, uliuli maikai ka ulu ana, hoihoi ka maka ke ole aku.  Ma keia wahi, ke haawi ae nei au i koʻu mahalo a nui ia W. J. Feary, ka luna nui o ka Panalaau o Molokai, i ka hooikaika ana me ka manaoio hana, e kanu i ke kalo ma na wahi kupono o Waikolu, a me he mea la, ma keia mua aku, o Waikolu kekahi wahi nui o ke kalo, a ola nohoi na maʻi no kekahi mau wa pilikia loa i ka ai.  I ka hoi ana mai o Chas. Wilcox ma mai lalo mai o Kawailoa, au huli hoi like mai la makou maluna o na lio, o ka hora 11 ia; i ka hoi ana mai a hiki i ka hale mahiai o Wm. Notley, e hoomaha ana ilaila o F. J. Testa, ame kona mau hoahele, hoomaha liilii a huli hoi loa mai la no Kalawao;  hiki no Kalawao hora 12 ponoi o ke awakea, hoomaha hou ilaila a hele aku la makou e makaikai ia Baldwin Home.  Ia makou e makaikai ana hiki mai la o Peresidena H. E. Cooper me kona mau hoahele.  I kona hiki ana mai a komo iloko o ka halekula o na keiki, ua eleu mai la na keiki o ka Bana Puhi Ohe o Baldwin Home.  Nani a maikai na leo mele i hookaniia mai me ka walohia;  o ke mele hope loa, o Hawaii Ponoi.  I ka pau ana o ke puhi ohe ana au lulu dala makou no ke aloha i na keiki a ua loaa na dala $9.50, ua haawi ia ma ka lima o ka Makua Luna Nui oia Home.  Nani a maemae ka malama ia ana o keia home, e ulu ana na ano laau like ole iloko o ka pa a puni, ame ke kihapai mahiai  mahope aku o ka pa o ka Home, e ulu ana ka uala maoli ame kekahi mau mea kanu e ae.  Ma ka nana aku a kou kiu mea hou i ke kulana hiohiona o ka maʻi mai na kanaka makua a na keiki ua ikaika loa ka maʻi o kekahi he ano maikai no hoi kekahi, a o kekahi hoi aole ano maʻi i ka nana aku o ka manamana lima wale no kai pepee mai.

 

HAALELE IA KALAWAO.

            Hora 12:55 p.m. kau hou maluna o na lio no Kalaupapa me kakahi o koʻu mau hoa, a noho iki aku la ka Peresidena a mahope kona hoi ana mai me kona mau hoahele, hiki hou makou i Kalaupapa, i kauhale kamaaina, ma ka home o ka hanau mua o kaʻu aliiwahine o ka hora 1:30 p.m. ia.  Hoomaha iki a ka hora 3 ponoi, kani maila ke oeoe kahea o ko makou halelana, liuliu makaukau no kai o ka uapo.  I ka hiki ana aku i ka uapo, ua hele a pihaʻu i na maʻi ame makou hoi na kokua, a he oi aku nohoi ia o ka wa walohia ame ka ehaeha i ke aloha, e uwe ana ke kane i ka wahine, a o ka @ hoi i ke kane, a pela hoi ka maku ai ke keiki o ke keiki hoi i ka makua, aole waimaka paa iho, oiai, ua like ka hui aloha ana me ia ohana iloko o ka ehaeha, elike me ka mahu i puʻa ae a nalo aku, Aloha no.  Kau iluna o ka waapa no luna o ka moku ia makou iluna o ka moku aia na hainaka o ke aloha ke ani peahi mai la me he mea la e i mai ana.  "Aloha oe a nui loa," a o makou pu nohoi kekahi e peahi aku nei me na hainaka me ka ehaeha pu i ke aloha.  Haalele mako ia Kalaupapa i ka hora 4:15 p.m., a ke huli hoi nei no Honolulu, malie maikai no ka moana, elike no me ka holo ana mai mai Honolulu mai a pela no keia a makou e hoi nei, he la'i malie wale no ia o Malulani ia makou a ku ana i ke awa lai o Kou i ka hora 8:45 p.m. o ka po Poaono, la 29.  Aole no he mau mea ano nui a Peresidena H. E. Cooper a kou kiu i ike ai, no na mea e pili ana i na ma'i.  O ka makaikai a nana ana i ke kulana o ka noho ana o na ma'i ma Bihop Home ma Kalaupapa me kekahi mau wahi e ae, a pela no ma Baldwin Home ma Kalawao;  aka ua lawa nae kona lokomaikai, i kona ae a hele pu ana me na kokua ma'i i ka aina  a ka ehaeha a ike aku la hoi lakou i ka maka o ka lakou mau ma'i i aloha nui ai.  Anoai paha i keia kau hou aku ke mau ka hoho ana o keia Peresidena, e nui hou aku ana ka huina o na kokua ma'i e ae la, a ia kau no paha e nana ia ai na ma'i i ola loa, ke oluolu i mai nae e ko ke Akua aloha.  Ke haawi aku nei au i ko'u aloha ia oukou a pau loa e kuu mau hoa aukai, a pela hoi i na ohana apau iloko o ka aina o ka ehaeha:  "Aloha no oukou a pau loa."  Na ka lokomaikai ame ke aloha o ke Akua e hoohui hou ia kakou ma keia mua aku, ke hooloihi ia mai na la o keia ola ana.  Ke hooki nei au maanei me ke aloha nui ia oe e Mr. Lunahooponopono ame na keiki hoonoho hua metala o kau papapa'i.  WM. K. Kaleihuia, Kakau mea hou no ka Nupepa Kuokoa, Honolulu, Iulai 31, 1899. 

 

PERESIDENA DOLE MA KAUAI.

            Aia o Peresidena Dole âme Mrs. Dole, ame ka laua keiki hoahanau, ma Kekapua, Kauai, ma kahi noho o Mr. Francis Gay.  Mamuli o ka loohia ana o keia keiki pili ohana a Mrs. Dole i ka ma'i, ua loheia mai la, aole i maopopo loa ka wa e hoi mai ai ka Peresidena ame Mrs. Dole no Honolulu nei.  Aia ka lawelawe lapaau ana o keia mea nawaliwali malalo o na Kauka Sandow ame Gaibraith.  Aia pu hoi malaila o Mr. James Judd, kekahi o na keiki a ka Lunakanawai Kiekie, he haumana no ke kula i kapaia, "College of Physicians and Surgeons of New York," a ua lilo kona maamaalea oihana lapaau i mea kokua nui aku i ka pono ame ka oluolu o ka mea mai.

 

LA HANAU O KA EMEPERA O KINA.

            O ka Poalua nei, he la hoomanao la hanau ia no ka Emepera o Kina, a ua malama ae ka oihana kanikela oia aupuni m Hawaii nei, he anaina hookipa ma ke keena kanikela ma Honolulu nei.  Mamuli o ke onawaliwali o ka lunahooponopono o ka nupepa "Ka Makaainana," ua kaulua iki kona puka ana i keia pule, a e puka aku ana no nae.  O Mr. D. K. Naone ka mea nana i alakai ka Bana Hawaii ma ke kahua paani kinipopo ma Makiki ma ka Poaono aku nei.  He 40 paha ka nui o na kamalii i pau i ka hopuia ma ka auina la Sabati nei, a laweia ae i ka Halewai no ka uhai i ka maluhia o ka la Sabati.  E nana ae i ka hoolaha hooko a Henry Waterhouse, Opio, ma ko makou pepa o keia la, no ka moraki a Miliama Kepe Kahulu (w), Kahikina (k) ame Kahahana (w) o Honolulu nei.  O na halemeli he mea hoopoino nui ia i na kamaiki a me ka poe nunui pu nohoi kekahi, o ka aila hamo a DOAN aole loa ia e pahua, e hoopau koke ia no ka eha a e ola koke no.  E kuai ia e na hale kuai lapaau apau.  Ua lohe wale ia mai, ke makemakeia nei e loaa na kumu wahine alakai himeni no ke kula kaikamahine o Kamehameha.  No keaha no ka mea kii ole ia o "Mele Kuke?"  "Ua kuhi au he nani o Hilo nei, e kaulana nei, e aho no ka ke kaha o Mokuleia, i ke kau mai a ka wai hiilani i ka puolo," wahi a kekahi mea i puana ae ai ma Hilo, i kona hoea ana aku ilaila mai Honolulu aku nei no ka nana ana ia Tutu Pele.  Ka hoole ia iho la ia o ka ui o na owili lei lehua o Hilo?