Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 37, 15 September 1899 — Ka Liona o ka Akau. He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus. [ARTICLE]

Ka Liona o ka Akau.

He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus.

&akowa e G. A. Henty a iinuhiia e lehahi mea unuhi moolelō 0 ke Kuokoa. MOKUNA XVII. HOOUKA KAUA WELIWELI MATJTAENA 0 GUSTVUS AME WAU,ENSTEIN. 'i ia paa ana o ko Gustavus manao 9 hnit hou oia i hope, no ke kokua ana i ke Alii o Sakoni, ua hoomaka koke lc(m& nee ana me kona pualikoa. Maaaoli o ke ano nawaliwali o Kenerala Ba9ner t kekahi o kona mau alihikaua akaaiai loa, ua hoonoho aku la ia ma leona wahi, ma ke ano aiihikaua kokua mnlnna. o na koa he 12,000, i ke Keikialii !Palatine o Bukenefela, a waiho ihō 3» ia. poe koa ma ke Danuba. Haawi aka la nohoi ia i mau koa hoopuipui &oti xoa Augsburg, Rain ame Donanwonii, ame ke koena iho o kona mau 2iee aku la ia no Sakoni.

Mai X>onanworth aku nee aku la ia a iioea i Nuremburg, hookaulua iki iho la m malaila no na hora he 48; a mai laila a£a nee aku la ia me ka awiwi nui i 3Erfart. kahi ana i makemake ai, oia kahi e hoakoakoaia ai na mahele koa apaa ona. 0 ka Pualikoa Omaomao o koa iSekotia, oia kekahi o na mahele Jtoa i waihoia aku e ia (Gustavus) ma Bararia, malalo o ka noho alihikaua aoa ake Keikialii Palatine. O ke āamm nui o keia waihoia ana o ua poe, 3na Sekotia nei mahope, ma keia nee

ana a aa Moi Puuwai Liona nei o ka Ak&a, mamuli ia o ke kulana nawaliwāll i ioaa ia pualikoa ma kela hoouka kana ana me na pakaua o Ate Veste ame Atenberg. Ua haawi ke alii ia la3ttra i inanawa hoomaha no lakou, a i nra hoi e hoonohonoho hou ai i na papa koa ame na alii alakai iloko ona. He laea oiaio, he ulia pakalaki keia i ikeia iaa ka aoao o ua Moi Puuwai Liona nei. O kekahi nlia pakalaki i loohia hou ma ka aoao o ua Moi Gustavus nai, oia && 2»aalele like ana o na alihikaua makaukaa ioa o ua Moi la iaia, ma ka la mahope iho o ka la i hoea aku ai ka ipaalikaua ma Neustadt, a o keia poe alihikaaa, oia o Hepburn, Sir James Hamillon, Sir James Kamsay ame ka Ulaifcntsa o Hamiletona. Ma ka wa i hele aku ai o Hepburn ane kona mau hoa Alihikaua ekolu, a haalele iho la i ka pualikaua o ka 3ffoi o Suedena, ua ukali aku la na 'liikoa Sekotia apau o ka pualikaua ia Hephnrn, a hala ekoiu mile, alaila, haawiia iho la ke aloha lululima walohia ioa mawaena o Hepburn—ke kanaka maua i alakai me ka makaukau nui o na koa Sekotia. ma na kahuakaua apau 5 lanakila ai na koa Sekotia ame na Suedena maluna o ko lakou mau enemi —ame ua poe aliikoa Sekotia nei; a pela pn nohoi me na hoa aiihikaua ekoiu 4 na Kenerala Sekotia nei.

O Mafiamu Gerema hoi, aole oia i Imonohoia aku e Gustavus e noho i Bu▼aria me kona pualikoa, aka, ua lawe aal la ka Moi Gustavus iaia i hoa no leiko o kona poe alii ukali; a he kulana lianoh&no maoli keia 1 'oaa i ua wahi koa opio nei o Sekotia. Ua hauoli loa o Makamu no keia ukali ana or a i ka poaiikaua o ka Moi Gustavus, nokaanea, ua manaoio loa ia, e hooukan ana ieekahi kaua weliweli loa mawaena o Gostavns ame Wallenfftein, a oia auaaei kahi e ikeia ai ko laua mea i makaukau. Ma ke kulanakauhaie o Erfurt, hui n&i la me Gustavus o Duke Bernhard o me kona poe koa, a &oomahuahuaia ae la ka nui o na koa o Gostavns a hiki i ka 20.000. I ka lohe an& hoi o ke Alii o Sakoni no ka heaa ana mai o kona hoaloha, oia o GaataYtts, ua hoohauoli hou ia ae la ieona oaau; a, aia pu me ia, ma ia wa, iuioa o 15,000 Hoa, e noho ana ma Torgan. Ma ka wa hoi i halawai pu ai ua alii aei o Sakoni me Gustavus, ua hoi mai ia, he ekolu mau mahele malalo o Wallenstein, a he 12,000 ka nui oia poe; hookahi mahele malalo o Papeaiaheima, he 10,000 ka nui oia poe koa; a liookahi mahele malalo-o ua KeneT*la Gallos ame Holk, he 16,000 ka nui afta poe koa. Nolaila, o ka nui o na koa Imeperiela he 38,000. Mamuli o ka hikiwawe loa o keia aee ana a Gustavus me kona poe koa a 3toea i kahi kulanakauhale o Erfurt, *>Je loa i loaa iki mai he wahi lono ia Watienstein no keia nee ana mai o iioea enemi, me he makani puahiohio 3a no ke kukulu akau. No kona mano ioa aia no o Guatavus ma kahi ma<oso loa mai iaia aku. nolaila, ua hoo«na aku ia ia ma ka la a Gustavus i boea ai i kahi kukmakauhale o Erfurt. Ike 12,000 poe koa, malalo o Gallas i BoHemia, no ke kokua ana i kona poe e boao a&a e lawepio ia Naumburg a. o kahi hoi ana i manao loa ai, oia 3ke alahele e nee mai ai kona hoa paio, a, o ka īiK» pio ana mai oia wahi i mau koa ota auanei ka mea e

panikuia aku ai kona enemi, a hookauluaia hoi kona nee ana mai e halame ia. I ka hoomaopopo ana hoi 6 Gustavus, aole i haule pio aku ke knlanakauhale o Naumburg, iloko o na lima o ka poe Imperiela, ua huli koke ae la ia a nee aku no ia kulanakauhale-Ma-mua hoi o ka lohe ana o na Imperiela i kona nee ana aku no ia wahi. aia hoi, ua hoea aku la ia i ua kaiaulu ku- j waho a ua kulanakauhale la, a, mahope iho o kana luku ana aku i uawahi maheie koa Impereiela i aa mai 6 paio me ia ua komo aku la ia iloko o ke kulanakauhale, a hoomaka koke iho la i ka hookuene pono ana iaia iho ame kona mau koa. Lohe mua mai la hoi o "Wallenstein mai na koa Imeperiela i auhee mai ai mai Naumburg mai„ aia maloko o ia kulanakauhale o Gustavus, ua lilo ia i mea hoopuiwa nui loa i kona noonoo, aka, i kona hoomaopopo ana nae aia kona kulana ia wa mawaena ponoi o Naumburg ame Torgan, ua..maha iho la no ke pihoihoi o kona noonoo, no ka mea, aia no iaia ke kulana e kaupale ana i ka hibi ana e huipn na koa Suedena o Gustavus me na koa Sakoni. Ua ike hoi ia. o ka huipu ana o keia mau puali elua, hs mea ia e oi aku ai ko laua heluna huiia mamua o kana mau koa, aka, ma ko laua wa e ku kaawale ai, kahi mai kekahi mai, | ua lawa loa ka ikaika o kona pualikaua I e paio me kekahi o laua. Ua manao iho la nohoi na Alihikaua Imperiela nei e noho ana o Gustavus me kona j poe koa ma Naumburg, a pau na la puanuanu o ia kau hooilo, nolaila, aoh® ona manao e lele kaua koke mai ! ana o Gustavus maluna ona. 0 kama hana i hana ai ia wa, oia kona hooi una ana 1a Papenaheima e lawepio mai i ka papu o Halle, a e nee aku hoi ia no ke kokua ana i ke kulanakauhale o Cologne. Alaila, nee aku ia ia i no kahi kulanakauhale o Lutzen.

Aole hoi i manao iki o Gustavus e noho oia ame kona poe koa maloko o ke kulanakauhale o Naumburg; nolaila, hoouna aku la ia i kauoha i ke Alii o Sakoni, he mea pono iaia e nee aku ana no Eilenbuga, he wahi ia i kokoke aku ia Leipasika, alaila, e nee aku no ia (Gustavus) i ka hema a nee ae mahope o ke kulana o Wallenstein, a ma ia wahi laua e hui ai. Me ke kali ole ana o ua Moi Gustavus nei a loaa mai lie pane mai ke Alii o Sakoni, aia hoi, haalele iho la ia me kona pualikaua ia Naumburg, ma ka hora 1 o ka wanaao o ka la 5 o Novemaba. Aka, mamua nae o ka liala ana o eiwa mile ka mamao o kahi ana i nee aku ai me ■kona poe koa, lohe mai la ia mai ua kanaka mai o kahi ana e nee aku nei ua hala aku o Papenaheima no Halle, a ua nee aku o \Vallenstein no Lutzen.

0 kahi a Gustavus e nee aku ai me kona mau koa. a hoea pono aku i kahi kulanakauhale o Wallenstein e noho ana, he wahi pohopoho nenelu ia. A, aia hoi ma kel«a aoao mai o.ua wahi pohopoho nenelu nei, ma ka aina paa e hoopuni ana i kahi kauhale o Lutzen, na koa Imeperiela papale kila ame ka bataliona keo Croat. Ua hiki loa i keia poe koa ke lele kaua mai maluna o na koa o Gustaviis e nee hoomanawanui aku ana iloko o ke poho, aka, ma kaJii 0 ko keia poe koa Imperiela lele kaua «na mai maluna b na koa o Gustavus e nee aku ana, ua haalele iho la lakou 1 kahi o lakou i hoonohonohoia ai, a naholo aku ia lakou a kau aku la iluna o kekahi wahi kiekiena ma ke kua mal o kahi keuhale o Lutzen, a malaila lakou i nana. malie mai ai i ka nee aku a ka pualikoa Suedena. I ka hoea ana i ke •ahiahi, ua kau aku la ma kela kapa ka pualikaua Suedena, a lele koke aku la lakou maluna o na koa Imperiela, a hoauhee aku la ia lakou, a no ka uhi e ana mai o ka pouli, ua hookHa/ko na Suedena hoonee kaua ana aku, ū hoomoana iho la ka puaAi holookoa ma kahi a lakou i a'e aku ai. He po noonoo kupllikii keia no ua Moi Liona nei o ka Akau, ua kukakuka iho la ia me kona mau allhikāua alakai, oia o Kniphausen me Duke Berhard no ke ano o ka hoonee ana aku i ke kaua. Ua manao o Kniphausen, he mea pono ia lakou ke kuemi hou i hope, ma ka au hoomanawanui hou ana ike poho, a pae i kahi a lakou i haalele aku ai, i mea hoi e hoopuipui hou ia ai ko lakou huina, mamuli o ka hui ana mai o na koa-o ke Alii o Sakoni me lakou. Hoike mai la hoi keia keneraia imua o Gustavus, ua luhi na koa ma ko iakou nee ana maā kahi mamao loa mai. a ina e hooukaia ana ke kaua ma kekahi la ae, e paio ana lakou me ka hoomanawanui, me ko lakou nele pu ana hoi i ka ai, oiai, aia no na koa lawe ai o ka pualikaua ma kela kapa o ka aina poho. Ua manao nohoi ia, mamua o ka loaa ana ia lakou he lanakila maluna o Wallenstein ma ka hoouka kaua o kekahi la ae, e hoea mai ana no o Papenaheima ma ke kahua kaua. Aka, ua hoopaakiki iho la no ua Moi Liona nei o Suedena, ua oi aku ka pono o kona lele kaua ana aku maluna o kona enemi mamua o kona kuemi hope ana, a, ua manao no oia, e hiki ana no iaia ke hoauhee i na Imeperiela mamua o ka hoea ana mai o Papenaheima mai Halle mai. Nolaila, ua hooholo iho la uā Moi Gustavus nei lele kaua ana aku luna o kona enemi ma ka hora 2 o ka wanaao. Mamui o ka hoea ana aku i ka hora2 o ke k&kahiaka, me he mea la o ka hora 12 paha ia o ke aumoe. aia hoi, 1

hoomaka mai la ka halii ana mai a Ka | uhiwai (ohu) poluluhi loa maluna o ka i aina, a, ua lilo ia i mea hoopouli loa iho i ka po e uhi ana maluna o ka aina . ia wa. Ua hiki ole i kekahi koa ke ike i kahi koa, ina he mamao o eono kapuai wale no mawaena o laua. Ua mau ke poipu ana o keia ohu pouli a hoea i ka hora elua, ka wa i manao ai o Gustavus e hoehu i ke kaua. Na keia ohu i akeakea mai i ka nee ana o na koa Suedena no ka lele kaua ana aku maluna o na enemi ma keia liora; a, uiole nohoi i malohia aku ka uhi paa ana iho a ua uhiwai poipu nei maluna o ka aina a hiki wale i ka hora 9 o ke kakahikaa, a. oia ka wa i poha mai ai ka mlamalama o ka la maluna o ka aina, a makaukau iho la ka nee anajiku o na koa Snedena. i 0 keia hiki ole ana o na koa o ua Liona nei o ka Akau ke nee aku ma ka hora 2 oia wanaao elike me kana i manao mua ai, he ouli pakalaki no ia i hookui pu hou me ia. I E alakai ana ua Moi Liona nei o Suedena i ka eheu akau o kona poe koa. Aia raa ia eheu, he eono mau regiman koa Suedena, i kokuaia hoi e na koa kaua lio ame na koa kipu pololei. O ka eheu hema hoi, e alakaiia ana ia e Duke Bernhard, a he poe koa kaua lio ia. me na koa hele wawae nohoi. Mawaenakonu hoi, he eha pualikoa helewawae e alakaiia ana e Nlkolao Brahe, ke Kauna o Weissenberg, a ua kokuaia keia poe e eha mau mahele koa Sekotia malalo o Henderson. 0 na pualikoa kokua hoi mahope o keia mau mahele ekolu, he poe kaua lio ka nui. Ma ka eheu akau, e alakai ia ana e Bulach; mawaenakonu, e Kniphansen; a ma ka eheu hema, e Ernest ke Keikialii o Anhalt. Aia hoi mawaena o ka eheu akau ame ka puali koa mawaena, a pela nohoi mawaena o ka eheu hema ame ka puali waena, he puali pukaa, ame iwakalua mau pukuniahi.

Ma keia nee ana, ua komo mai la o Franz Albert o Lanenburg i hoa ukali pu no ka Moi Gustavus, he keiki pilikoko na ua Moi Giistavus nei, ma ka aoao o kona makuahine, a, he mea hoi i noho aliikoa no kekahi pualikoa Imeperiela i kahi wa i hala ae. Ahe kanaka opio nohoi i hilinai a i pauleleia e Wallenstein. A mamua o ka nee ana aku o ua mau mahele koa nei o ua Liona nei o ka Akau, e halawai me kona hoa paio, ua haawi aku la ia i kekahi haiolelo hooikaika i kona poe koa. 0 Wallenstein hoi keia ma kona kulana hoonohonoho kaua, ua kukulu iho la ia i kona mahele koa eheu hema, mahope ponoi aku'o kekahi auwaha eli; a o ka mahele akau o kona pualikaua, ua hoomalumaliiia ae la ia e ke kulanakauhale o Lutzen. Aia hoi maluna o kekahi ahua kiekie ma ka aoao hema o ke kulanakauhale, he wahi hoi ia i paapuia e na huila makani he lehulehu loa, i kukulu iho ai he batari pukaa o umikumamaha mau pu kuniahi. E kokua ana hoi i kona mau kaa kipu pololei iloko o na auwaha eli mamua pono aku ona, ma kela ame keia aoao o ke alanui e hoea mai ai i kahi kulanakauhale o Lutzen, hoonoho iho la ia i batari pukaa o ehiku pukuniahi nunui.

0 kona mau koa helewawae hoi, ua maheleheleia iho la e ia iloko o elia mau puali, a i hoopuniia ko lakou mau aoao apau e na koa kipu pololei me na pualikaua lio. Aia ia Kauna Colloredo ke alakai o ka elieu hema; ia Holk, ka eheu akau; a ia Terzky o waenakomi. 0 keia ae la na kulana hoonohonoho kaua a ua mau alihikaua kaulana nei, ma keia kaua pili hoomana. 1 aeia pule ae e hoouka kaun ai na aoao elua. (Aole i pau.)