Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 38, 22 September 1899 — KI GULA NO KA BAIBALA [ARTICLE]

KI GULA NO KA BAIBALA

MOKUNA I. HE MAl' HOAKAKA ANO Nt l. 1. Heaha ia ka mea i Kapaia ai Ka Baii»a'a o ka "'Buke ia o na Buke?" No ka mea. aia maloko olaila ka o!e--lo a ke Akua. O ka Baibaia. oia ka Waihona o ko ke Akua mau manno i Loīke mai ai i ke kanaka. 2. Heaha la ke ano o kela huaolelo "Ba:bala.~ Mailoko mai o ka huaolelo Beritania "Bib!e" i laweia mai ai keia huaol?lo. l'a laweia mal hoi ka huaolelo •*Bible" mailoko mai o ka huaolelo He!?ne. "Bībilīa," a 1 ole. "Biblos" paha, o kona ano nae, he "Buke," he "Palapala." Olelo Hoakaka. —He elua mau mahele o ka Baibala: Ke Kauoha Kahiko ame ke Kauoha Hou. Ua oleloia. i.a kakauia na buke o ke Kauoha Kahiko ma ka O'lelo Hebera, koe nae na uuke 0 Ezera, Nehemia ame Daniela, ua manao kekahi poe naauao, ua kakauia keia mau buke ma ka olelo Kaladea. O ke Kauoha Hou hoi, ua kakauia ma ka Olelo Helene. Ua manao nae keka'ni poe naauao, ua kakauia ka Euanelio a Mataio, ma ka Olelo Hebera, i kapaia 1 kekahi wa, he Olelo Arama. Ma ka B. C. (makahiki mamua o Karisto) 227 paha, unuhiia ke Kauoha Kahiko iloko o ka Olelo Helene.ma ke au e noho nlii ana o Ptolemy Philapelphus. 0 !ia Buke keia i kapaia, ke Septuagint, oia hūi ka unuhina a na poe he Kanahiku. Ma ke kulanakauhale o Alexandria i hanaia ai keia hana. 3. Heaha la kekahi inoa e ae i kapaia ai ka Baibala? He Palapalā Hemolele. "Ua lalau oukou," wahi a lesu i olelo aku ai i ka poe Sadukaio," i ka ike ole i ka Palapala Hemolele. "Mataio 22:29." "A, mai ko'u wa kamalii mai uukumai, ua ike oe i ka Palapala Hemolele, i ka mea e hiki iaia ke hoonaauao ia oe e ola ai, ma ka manaoio iloko o Kristo lesu. 0 ka Palapala Hemolele apau, ua haawiia mai ia e ka Uhane o ke Akua, he mea ia e pono ai, no ke ao ana, no ka papa ana, no ka hoopololei ana, no ka hoonaauao ana ma ka Tono." 2 Timoteo 3:15-16. "Me ka īke mua i keia, o kela wanana keia 'wanana o ka Palapala Hemolele, aole na na kaula ponoi iho lta hoike ana." 2 Petero 1:20. Ma ka A. D. 180 paha i hoomaka mua ia ai ka laweia ana o ka inoa "Palapala Hemolele" no na buke apau o ke Kauoha Hou, e komo pu ana hoi malaila, na Euanelio Eha, oia o Mataio, Maieka, Luka ame loane. Ma ka hapa hope paha o ke kenetaria 2, a ma ka hoomaka ana o ke keneturia 3, i laulaha loa ai ka hoohanaia na o keia inoa no na Buke apau o ke Kauoha Hou, pela hoi me na buke apau o ke Kauoha Kahiko. 4. Heaha la ke ano o ka olelo ana, ma ka mea e pili ana i ka Palapala Hemolele, no kona "uluhia ia ana?" "Ua olelo mai na kanaka hemolele o ke Akua i ka Uluhia mai e ka Uhane Hemolele." 2 Petero 1:21. Mamuli o ke alakai ana a ka Uhane o ke-Akua i ka naau o ka mea kakauia ai a paa na mea iloko o ka Palapala Hemolele: a oia hana ana a ka Uhane -Hemolele pela. ua kapaia he "uluhia ana." 5. Nokamea la i maheleia ai na Palapala Hemolele iloko o na mahele elua, oia hoi. ke Kauoha Kaliiko ame ke Kauoha Hou. I mea e maopopo ai na mahele elu i o na palapala hoano, a hemolele i manao io ia. a pauleleia hoi e ka poe liulaio ame ka poe Karistiano. E manaoio wale ana no na ludaio i na buke apau o loko o ke Kauoha Kahiko, a manaoio ole hoi lakou i na buke o loko o ke Kauoha Hou. O na Karistiano hoi, e manaoio ana lakou i na palapala apau o loko o ke Kauoha Kahiko ame ke Kauoha Hou. Aia maloko o ke Kauoha Kahiko, lie 39 ka nui o na'huke. Ua kapaia ke:a mau buke, na palapala hemolele i aponoia ma ke ano he mau buke oiaio. Aia hoi maloko o ke Kauoha Hou, he 27 ka nui o na buke. Maloko o ka Paibala i"unuhiia e ka poe Katolika Roma, ua oi aku ka heluna o na buke o loko o ke Kauoha Kahiko i aponoia e lakou mamua o na buke i aponoia e na poe Hoolepope. 0 keia mau buke keu wale aku i aponoia e na Katolika Roma, ua kapaia e na poe Hoolepope he mau Buke Apokampe. 0 na inoa o keia mau Buke kaulana loa ma ke ano Apokarupe, oia no ka Buke o Tobia, ka moolelo o Bel ame ke na, na Buke Elua o na Makahee, ka moolelo o Itulita, ka moolelo o Siu-.a:ia ame kekahi mau buke e ae. 6. Heaha la ka mea i kapaia ai ka unuhina o ke Kauoha Kahiko mab>ko 0 ka Olelo Helene he Sepetuagina? O ke ano maoli o keia huaolelo, he "kanahiku.' Ua oleloia he kanaliikukumamalua ka nui o ka poe na lakou i unuhi i ke Kauoha Kahiko mai ka Olelo Hebera me Olelo Kaladea, a i ka Olelo Helene. Nolaila, ua kapaia nohoi ua Buke ia, o ka Unuhina a na Kanahiku. Penei ka moolelo kahiko e pili ana 1 ka unuhiia ana o keia buke. Ma ke au e nohoalii ana o Ptolemy Philafelphus, i Moi no Aigupita, a ma kona wa hoi e kukulu ana i waihona huke no kona Aupuni, ua koiia mai la ia e Demetrius Phalereus, e nonoi aku oia ia Eleazada, ke kahuna kiekie mawaena o na ludaio, i kope o ka bake i paa ai na kanawai o ka poe ludaio. He oiaio, ua loaa mai la he kope o keia buke i makemakeia e ia, alaila, nonoi 1 aku la nohoi ia ia Eleazara, e hoouna mai oia i kekahi poe naauao mawaena o na ludaio, no ka unuhi ana i ua buke la mai ka olelo Hebera mai, tae Kaladea. a 1 ka olelo Helene. O ka huina o na poe unuhi i hoounaia mai i Aigupit« no ka hana ana i keia hana, he kanahiku-kumamalua ko lakou nui. Ua oleloia he eono kanaka i waeia no loko mai o kela ame keia ohana o ka Isaraela. Ua hoonohoia keia poe maluna o kekahi mokupuni, a malaila lakou i noho ai, a lawelawe ai i ka hana unuhi. Iloko o na la he kanahikukumamalua ua pau ae la ka buke holookoa i ka unuhiia e ua poe la. O kela anie keia t»pana i unuhiia e ua poe )a, a i kuikahi like ai hoi ko mau apouo ana, ua kakauia iho la ia mau mea e Demetrius. Ua heluhelu akea ia aku la hoi keia mau mea i unuhiia imua o kekahi poe ludaio i hoakoa-* koaia mai e ia no ia hana. 1 ka hoike ana mai hoi o keia poe i ko lakou apono no na mea i heluheluia aku imua o lakou ua lilo iho la ia i mau mea a paa. Ua hanaia nohoi i hookahi kope o keia buke no na ludaio na lr.fcou i

unuhi. a hoihoi pu no lakou ia <o k >e i Palesetina. 7. Heaha la ka inoa o ka PmilKila i unuhiia maloko o ka 01010 Unimi mi ke Keneturia 3 a l paha mahope mai o Karisto? He "Vulegate." O S;.»na ierome ka aiea nana i hana i keia hana. Hi!ia;:t nui ka Ekalesia Katolika Homa i kvia Baibala i unuhiia e lerome. S. Pehea ka Baibala Hawaii? tlna ua hemahema keia mau hoik*' e pili aaa no na unuhiAa ana o ka Baibata Hawaii. e oluolu ka mea ike a makaukau e kokua mai ma ka hoopau ana ae ia hemahema.—Mea Kakau.> Ua unuhi hoomanawanuiia keia buke e na makua Misionari mua i hoea mai i Hawaii nei. O na bv.ke o ke Kauoha Hou kai unuhi mua ia. Penei ka Papa Hoike o na Buke. r.a poe na lakou i unuhi. ame ka wa i unuhiia ai keia mau buke. i Luka. Binamu 1527-1529. Maiaio. Binamu ame Kakina .1527. Mareko. Rikeke 1529. ! loane, Kakina 1829. j Roma, Kakina ame Bihopa... IS3I. i Korineko I, Rikeke IS3I. ! Ivorineko 11, Kakina lS3t. Galatia, Kakina ame Bihopa .1831. Epeso. Kakina ame Bihopa ..IS3I. Pilipi, Kakina ame Bihopa.. .1831. I Tesalonika, Binamu IS3I. Kolosa, Binamu ...1831. Hebera, Binamu ....1831. lakobo, Hikeke ame Anaru ..1831. Petero Elua, Rikeke ... 1831. Na Episetole 3 a loane. Rikeke I ...1831. I luda, Rikeke ame Anaru ...1831. I Hoikeana. Rikeke ame Anaru.lSSl. Tesalonika 2, Binamu 1832. Timoteo 1 ame 2, Binamu 1832. I Tito, Binamu ...1832. j Pilemona, Binamu ..1532. ; I'Mei, 1832, ua paa pono ke Kauoha Hou. Na Rikeke kekahi hapakolu, na Binamu kekahi hapa-kolu, na Kakina kekahi hapa-kolu, a na Bihopa ame Anaru ka hapa-umikumamalua i koe. | (Buke no ka "Haiolelo a ka Hon A. F. Judd no ka lubile Baibala Hawaii." 1889, aoao 7-9.) Eia iho na Buke o ke Kauoha Kahiko i unuhiia, ka poe na lakou i unuhi ame ka wa i unuhiia ai: Lunakanawai, Rikeke 1835. Ruta, Rikeke 1535. j Samuela I, Kakina 1535. 1 Samuela 11, Bihopa j Ilalelu, Binamu ame Rikeke ... IS3I-1539. Kinohi. Kakina ame Bihopa .1836. Pukaana, Rikeke '. IS3G. Oihanakahuna, Binamu 1836. Nahelu, Kakina ame Bihopa ,IS3G. Kanawailua, Kakina ame Bihopa 1836. losua, Rikeke .1836. Na 'Lii I, Binamu me Kalaka 1838. Na 'Lii 11, Kakina 1S3S(?) Oihana'lii I, Bihopa ~1838(?) Oihana'lii 11, Gerina 1836. Kekahuna, Gerina 1836. | Mele a Solomona, Gerina .1836. Daniela, Gerina .....1839. loba, Kakina.. ..1S39(?) Ezera, Kakina, .1839. Nehemia, Dibela 1835. Esetera. Rikeke ....1535. Xa 01ejo Akamai a Solomona. j Anaru 1836. Isaia. Rikeke 1836-1838. j leremia, Rikeke 1836-1838. Kanil(au, Rikeke 1836-1838. Ezekiela, Binamu .......1839, Hosea, Isaia, Amosa, Obadia, lona, Mika, Nahuna me Hahakuka, Kakina. 1839. Hagai, Zepania, Zekaria me Malaki, Bihopa 1539. (Aolo i pau.)