Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 39, 29 September 1899 — KI GULA NO KA BAIBALA [ARTICLE]

KI GULA NO KA BAIBALA

MOKUNA 11. KA PENETAKIUKA —KINOHI 9. Heaha la ka inoa maa mau i kapaia ai o na buke mua elima o ka P.aibala? He "Penetatiuka" (Peniaieueh). O ke ano o keia huaolelo, "ua buke elima." He huaolelo Helene keia; a he elua mau huaolelo kaokoa maloko'ona. "Pente" ame "teuchos." O ka mua. he "Elima" kona ano; a o ka lua, he "Imke," a he "palapala" ke ano. O keia ka inoa o na buke elima, oia hoi, o Kinohi, Pukaana, Oihanakahuna, Nahelu, ame Kanawailua; na buke i manaoio laulaha Voa ia, na Mose i kakau. 10. Heaha la ka like o keia mau buke elima ke huipuia hoi me ka buke a losua, ke hoohalikeia ae me na buke mua elima o ke Kauoha Hou, oia hoi, na Euanelio eha (4) ame ka buke o Oihana? Ua like keia mau buke elima a Mose i kakau ai, me na Euanelio i kakauia e Mataio, Mareko, Luka ame loane; a o ka buke hoi o losua, me ka buke o Oihana. Aia maloko o ka Penetatiuka, ka moOlelo o ka hanau ana, na ao ana, ame na hana a Mose, ka mea i kapaia, ko na ludaio mea kau, a haawi kanawai; a pela pu hoi me na Kanawai e hooponopono ana i ka Ekalesia o ke Akua ma ka waonahele (Oihana 7:38), oia nohoi ka lfkalesia i kapaia, ka Ekalesia ludaio. Aia hoi maloko o na Euanelio Eha, ka moolelo o ka Hanau ana, na A'o ana ame na Hana a lesu Ivaristo, ka Mea Kau Kanawai, aole no ka puulu kanalea hookalii wale no. akn. no ko ke ao apau; a, aia hoi maloko o ia mau buke, na Kanawai alakai no ka Ekalesia o lesu Karisto, i kapaia he Ekalesia Karistiano. a i ole. o ka Ekalesia Ivauoha Hou. Aia maloko o ka Buke a losua. ka moolelo o ke kukuluia ana, hookumuia ana a hoonohoia ana o ka Ekalesia Waonahele i alakaiia ai a i hooponoponoia ai e Mose. ma ka aina o Kanaana, mahope o kon,a (Mose) make ana aku. Aia hoi, ma ka buke o Oihana ka moolelo o ke kukuluia ana, hookumuia ana a hoonoho maoli ia ana o ka Ekalesia o Karisto ma lerusalema. mahope iho o ka hoi ana aku o īesu Karisto i ka poli o Kona Makua, ka lani. 10. Heaha la ka mea i kapaia ai keia buke mua o ka Baibala o "Kinohi?" O ka huaolelo "Kinohi," oia no ka huaolelo muu o ka hoomaka ana o keia huke. Penei: "I Kinohi," a i ole. "Kinohi hana ke Akua i ka lani ame ka honua." He mea maa mau i ka poe Hebcra o hoike i ka inoa o ka palapala hemolele a lakou, ma ka luiaolelo mua loa o Ka buke. 0 ka huaolelo mua, ma ka olelo Hebera, ma keia huke i kakauia e Mose. oia o Bereshith, he "Kinohi" ke ano, he "hoomaka ana." Aka. ma ka Baibala Hebera. aolie inoa poo i ikeia no keia buke. O ka inoa Beritania nae. "C.enesis," he huaolelo Heleue ia, a ua hoopiliia hoi keia inoa mamuli o ka inoa Helene i ikeia no keia Buke ma ka Baibala Sepetuagina, oia hoi, "Biblos Genneseos," "ka huke o na hanauna," a i ole, "ka hnk'e kuauhau," elike me ka mea i ikeia ma Mataio 1:1—"Biblos gen(n)eseos leson Christon." 11. Mahea la i kakau ai o Mose i kleia buke; a o ka maka'hiki hea hoi ia mamua aku o Karisto? Ua manaōia, ua kakauia keia buke ma ka wa e auwana hele ana ka Isaraela ma ka waonahele ma ka wa mahope mai o ka liaawi ana mai o ke Akua i na Kanawai he umi ma ka Mauna o Sinai. Aka, manao kekahi poe, iloko no o na makahiki okoa he 40 i kakau liilii ia ai na moolelo i piha ai leeia buke. 0 keia no na makahiki he 40 o ko ka Isaraela kuewa ana maloko o ka waonahele, oia hoi ka B. C. 1491 a ka 1451. Manao kekahi poe ma ka B. C. 1500 i kakauia ai. » E hoike ana keia buke i kekahi moolelo mai ka manawa mai o Adamu a hoea i ka make ana o losepa, ma ka B. C. 1635. Nolaila, he buke moolelo o Kinohi no ke au manawa o 2369 makahiki. Hoakaka —Ua makemakeia na hoakaka a kekahi poe naauao huli baibala mawaena o na Hawaii maoli, e hoike ia mai, no na ninau i hoikeia ae la, ina ua kulike ole ka lakou mau hoakaka me ia mau mea i hoikeia ae la. Aole i pau. He la "opihi" ka la apopo no na llmahana o ke Aupuni. Ua aneane e paa loa i ka hanaia ka pale pohaku o ka huli ma Ewa o ke kahawai hou o Makaaho ae nei. Ua hoohuiia ae nei na Loio Akinekona me Kauka (Atkinson & Judd) ia laua iho i mau loio hui. Aia ko laua keena maluna ae o ka Banako o Bihopa Ma. Ua hala aku o M.r. Jarnes Holt no Vanakoua, maluna aku nei o ka mokuahi Aorangi, ma ka Poakahi nei; a mai Vanakoua ae, hoea loa oia i Kapalakiko no ka lawelawe lapaauia ana o kona wawae. E holo pu aku ana o Mrs. Holt me ia.