Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 40, 6 October 1899 — Page 1

Page PDF (1.18 MB)

This text was transcribed by:  Malia
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

@ XXXVII. – HELU 40.

HONOLULU, POALIMA, OKATOBA 6, 1899.

NA HELU APAU 2775

 

PAPA KUHIKUHI,

@ Pepa:                                   Aoao.

@ Hanau anei ka Moa?........   2

@ la ka Hewa?.....................   2

@ la ka Hewa?.....................   2

@ Oiaio ane Keia?...............   2

Moolelo:

@ Liona o Iuda…………….  3

Ke Aloha o Kuu Makuahine.. 1

Na Mea Huna Pohihihi Ekolu 3

@Mea Ano Nui:

@ Gula o ka Baibala………   2

Ka Hui o Hakifila Ma……..   1

Ka Ninau Aina Aupuni……   1

 

HAPALUA KENIKULIA

Kanalima Makahiki o ke Ku ana o ka Hui o Hakafila Ma

 

@ Makeke ka Hoomaka ana, he Ku@ Lupalupa Maikai i keia wa.

 

Me ka Poakahi nei, Okatoba 2, 1899, @ a mai ai ka Hui o Hakifila Ma i ke @ena o ka piha ana o na makahiki @ kanalima o kona ku ana ma Hawaii

            E hoomanaoia, o kekahi Hui Ka@ koikoi loa keia ma Hawaii nei i @a mau la e nee nei. He Hui kuono@ ma ka hana, a holomua nohoi. Aka, elike me ka laau oka i hoomaka @na oili ana mailoko mai o kahi hua aku loa, pela no i oili mai ai ke kino hoomaka mua o keia Hui, ma ka la 1 o Okatoba, o ka makahiki 1849. Ua @ke me ka hua makeke makalii kona hoomaka ia ana i kinohi, a he laau na@lupalupa ia e ku nei i keia la.

            O ka moolelo e pili ana i ka hooma@mua ana o keia Hui, pela me kona @ana mai ma na hana i loaa ai iaia @ holomua, he mea ano nui loa ia e pono ai i na hanauna o keia au e nee nei ke ike a ke hoomaopopo, a maluna @ o na mea apau, e hoomahui aku ma @ alahele i loaa ai ke kuonoono ame @ waiwai i ka poe i hoomaka mua ma @ hana, ma ke kulana liilii loa, aka, mamuli o ka hoomanawanui, ua hoo@oia ka mea liilii ma ke alahele o @ hehi ana aku ma ke kulana kiekie @ holomua.

            @a hoomoe mua ia ka pohaku kihi @ ke kahua o keia Hui nui a kaula@ Hawaii nei, e Kapena Henry Hackfeld, ma ka la 1 o Okatoba, 1849 @loko o kekahi wahi hale uuku, ma Alanui Moiwahine, a oia nohoi kela @hi e ku nei ke keena oihana o ka @ o Henry Waterhouse Ma i keia @ Mamua aku o ke kukulu ana o Kapena Hackfeld i keia hale kalepa @, e lawelawe hana ana no ia ma @ano “kupakako” no Makee & An@, a no Kapena Dominis nohoi, ma @ huakai aumoana i na kai hema a @ Kina nohoi, ma Honolulu nei. Aka, mamuli o kona hoomaopopo ana, @ he mau kumu wai hoopomaikai ma Hawaii nei, ua haalele iho la ia ame @na wahine ui opio ia Honolulu nei, ma ka makahiki 1848, maluna aku o ka moku Wilhelmine no Geremania. A ma keia huakai, o kona kaikoeke opio kekahi, oia o J. C. Pfluger, he 16 paha @a nui o kona mau makahiki ia wa, a @ kekahi hoa hui nohoi ona ma keia @ma i kahi mau makahiki mai paha. @ ka hoi ana mai o ka moku Wilhelmine mai Geremania mai, ua hoea @ la na wahi waiwai kalepa mua, @ ke ano panaiki no. Aka, aole nae @liu mahope mai, ua hoomahuahua @ ia ae la na wahi waiwai.

            Ma ka makahiki 1853, ua lilo o J. C. Pfluger i hoa hui, a ia wa i hoomaka @ ai ka inoa Hackfeld & Co. Ua @ nui ka hui ma ia mau la iloko o @ana “o-kohola,” oiai oia na la e ku @ “kikina o-kohola,” a e pii ana na @ iluna a ilalo, me he oni ana la @ ka wai dala iloko o ka barometer. @ ae la ka Hui i agena no kekahi @ moku, a kuai nui aku la i ka aila @ na iwi-kohola, a hoouna loa aku @ Europa, maluna o na moku i hoo@maia e ka Hui. Mamuli o ka nui @ hana a ka Hui, ua hooneeia aku @ hana, mai kahi mua mai, a hoea @ o kekahi hale pohaku, i ikeia o @ halekuai o Kauka Wood, oia ka ha@ pohaku e noho ia nei e ka Hui o Brewer (Burua) no ka manawa. I ke@ wa i komo ai ka hui ma ka oihana mahiko, oiai, ua lilo ae la ia i agena no na mahiko o Dr. Wood, oia na Hui Mahiko o Koloa, ma Kauai, ame Makawao, ma Maui. Ua hele palahalaha loa ae la na hoohana ana a ka Hui. Nui na hana i hooneeia ma ka oihana kalepa moku, nolaila, ua kapiliia malalo o ke kauoha a ua Hui la, he mau moku lehulehu loa. O kekahi o keia poe moku, oia o A. J. Pope, R. C. Wyllie, (Wale), C. R. Bishop, Ka Moi, Iolani, G. F. Haendel, a he mau moku nohoi kekahi i kapiliia no ka oihana “o-kohola.” Ma ia mau la nohoi, e nei, a hiki i kona make ana ma Bremen ma ka malama o Okatoba, 1887. O kana wahine, oia o Mrs. Marie Hack@hoea mau mai ana na moku Rukini mai Kamschatka, mai ke kai “ohulu” mai hoi o “Aukaki” (Okhotsk Sea), a ua kukuluia e ka Hui he halekuai lala nona ma Petropolowski, Kamschatka.

            Ma ka makahiki 1861, mahope iho o ka hala ana o na makahiki he umikumamakahi a oi o ka lawelawe ana i ka hana me ka holomua, ua haalele iho la o H. Hackfeld ia Hawaii nei, a hoi aku la i Europa e malama ai i ka hana, mamuli o ka nui hewahewa o na hana e lawelaweia ana e ka Hui. I keia hoi ana, aole oia i hoi hou mai i Hawaii feld, eia no ia ke ola nei ma Bremen, a i keia mau la kokoke wale mai nei no, ua haawi manawalea ae ia oia he mau huina dala nunui a lehulehu i na Hui Manawalea oia wahi, a pela hoi me na halema’i.

            M amuli o keia kaawale ana aku o Hackfeld, ua ili iho la ka lawelaweia ana o na hana o ka hui, maluna o J. C. Pfluger. Ua lilo hou ae la ka Hui i agena no kekahi mau Hui Mahiko hou, oia o Lihue, Grove Farm ame Lahaina. O kekahi hana ano nui a ka Hui i lawelawe ai, oia ka hoopae ana mai iloko nei o ka aina i ka papa ame ka laau hale mai Puget Sound mai. Ma ka makahiki 1871, haalele mai la o J. C. Pfluger ia Hawaii nei, a hoi aku la i Bremen, a malaila oia i huipu ai me k@na kaikoeke, a kukulu iho la laua i kekahi hui ma ka inoa hui, elike me ka hui ma Honolulu nei. Ma keia wa hoi, i komo ai o J. C. Glade ame Ed. Furstenan i mau hoa hui no keia Hui o Hackfeld Ma. He elua paha manawa i holo mai ai o J. C. Pfluger i Honolulu nei, mahope iho o kona hoi ana aku i Geremania, ma ka makahiki 1874, a ma ka makahiki 1880, a 1881 paha. Ua make hikiwawe loa ia ma ka malama o Okatoba, 1883, a he 50 ka nui o kona mau makahiki ia wa. Na keia Hui i paa mua ka oihana agena o ka leina mokuahi mua loa i holo ai mawaena o Kapalakiko ame Australia a oia hoi ka laina mokuahi i lilo aku ai i ka Hui Mokuahi Pakipika (Pacific Mail Steamship Company) a i lilo loa aku ai hoi i ka Hui Oceanic Steamship Company, ma ka makahiki 1884.

            Ma ka hooholoia ana o ke Kuikahi Panailike me Amerika Huipuia, ua haawi aku ka Hui i na kokua ana, ma ke dala, i na hui mahiko hou i ulu ae ia wa, elike me Waimanalo Sugar Company, Waianae Company, Kilauea Sugar Company, Ookala Sugar Company, ame Kukaiau Plantation Company.

            Ma ka makahiki 1874, ua lilo mai la ma ke kuai, mai ke Aupuni Hawaii mai a i ka Hui, o “Halekauwila,” oia hoi ka Hale Aupuni kahiko, a ma ia makahiki i hoi aku ai na hana o ka Hui maloko oia hale, a mai ia wa mai ke ku ana o ka hana malaila a hiki mai i keia was.

            Ma ka makahiki 1878 waiho aku la o Ed. Furstenau i ka hui, a lilo a la o H. W. Schmidt i hoa hui. Ma ka makahiki 1881, lilo o Hon. Paul Isenberg, H. F. Glade ame J. F. Hackfeld i poe hoa hui, a komo pu no nae o H. Hackfeld, J. C. Pfluger ame J. W. Pfluger i mau hoa hui kuikawa.

            Ma ka makahiki 1886, lilo o Ed. Muller i hoa hui, eia nae, ua waiho oia i ka hui ma ka makahiki 1890. Ma ka makahiki 1889 hoi, waiho o H. W. Schmidt i ka hui, a lawelawe oia i hana kalepa ponoi iho nana. Ma ka makahiki 1890, mamuli o na hoakaka ana a Hon. George N. Wilcos, komo aku la ka Hui iloko o ka oihana hoopae “lepo manu,” a oia ka hoomoali ana, a hoea wale i ke ku ana o ka hale kawili lepo hoomomona aina mauka ae nei o Kalihi, malalo o ka inoa Pacific Guano & Fertilizer Co. O kahi e loaa mai ai ka lepo manu, mai ka mokupuni “guano” mai no ia o Laysan.

            O ka hana hoi a ka hui ma ka mahele e pili ana i ka lole ame na waiwai oia ano, ua nee mahuahua no ia. Ua lawelawe nohoi ka Hui i ka oihana kanu o kuai Kope. He aina mahi Kope nui ko ka Hui ma Olaa. He hale kuai papa ko ka Hui ma Hilo.

            Ua oleloia, o ka huina kumupaa o ka hui i keia wa, he $2,000,000, i pau i ke kaa; a he mau mahele hoi, nona ka huina waiwai ia o $300,000, i paa nae ke kuleana o ke kuai mua ana i ka hui iho no.

            Eia na luna o ka Hui i keia wa: Paul Isenberg, peresidena; J. F. Hackfeld, hope peresidena; W. Wolters, alakai; Ed. Suhr, alakai; H. A. Isenberg, kakauolelo; W. Pfotenhauer, puuku a luna hooia.

            Ke hoolalaia nei hoi ke kukuluia ana aku o kekahi hale pohaku no ka hui ma ke kihi o Alanui Papu ame Moiwahine.

            I keia wa, ke noho agena nei keia Hui no keia mau mahiko: Hui Mahiko o Lihue; Grove Farm Plantation; Hui Mahiko o Koloa; Hui Mahiko o Kekaha; Hui Mahiko o Oahu; Hui Paionia; Hui Mahiko o Kipahulu; Hui Mahiko o Kukaiau; ame ka Hui Mahiko Pukiki ma Hilo. Me he mea la, e loaa mailoko mai o keia mau mahiko he 65,000 tona kopaa i keia ame keia makahiki.

            He agena keia hui no ka Hui Mokuahi Pakipika, Hui Mokuahi Occidental & Oriental ame ke Toyo Kisen Kaisha, a pela nohoi no kekahi mau mokupe’a e holo nei mawaena o Honolulu nei ame Kapalakiko, elike me na moku Marie Hackfeld, H. F. Glade, H. Hackfeld, J. C. Pfluger, Paul Isenberg, J. C. Glade, Albert, C. D. Bryant, Aloha, Robert Lewers, Alice Cooke, ame ka moku Kamaliiwahine Kaiulani e kukuluia mai la ma Bath, Maine, ame kekahi poe moku e ae.

            No ka wa loihi loa i paa ai keia Hui i ka Oihana Kanikela Geremania ame Rukini. Ke hoohana nei ka hui, he 30 poe kakauolelo a he 30 poe paahana maoli.

            UMIKUMAMAKOLU TAUSANI DADA MA KA MANAWALEA.

            Ua haawi manawalea ae keia Hui he $13,000 i kekahi mau Hui Manawalea o Honolulu nei, ma ka $1,000 i kela ame keia pakahi o lakou. A eia ua mau Hui la:

J. F. HACKFELD

            Hui Kokua Amerika, Hui Kokua Hawaii, Hui Manawalea Geremania, Hui Aloha no na Malihini, Hui Manawalea Beritania, na Hui Kokua Free Kindergarten ame na Keiki, Na Hui Manawalea o Hawaii i Hoohuiia, Hui Manawalea a na Lede Pukiki, Hui Aloha o Hawaii, Hui Manawalea Katolika, Hame Hoohanau Keiki o Kapiolani, Haukipila Pake, Hui Manawalea Iapana.

            Mawaho ae o keia huina dala nui, ua haawi ae ia o Paulo Isenberg ame J. F. Hackfeld he $53,000 no ke kukuluia ana o kekahi Ekalesia Lutera ma Honolulu nei.

 

He mau Keiki Makamae.

            Ka maha ia o ka Makuahine, a o ka hauoli hoi ia o ka Makuakane, a oia ka makana makamae a ke Akua i ke kanaka ma ka honua nei. He keu a ka mea nani o ka ifke ana aku i kekahi keiki kino oolea, maikai, a eleu ma na ano apau. Nani hoi ka mea kaumaha ke ike aku i ke keiki e uwe mai ana me ka aaka, inoino na helehelena, a hauli ka ili apau. O keia ano aaka o ke keiki elike me keia ae la, ua loohia oia ia ka ma’i maloko o kona opu, oia hoi ua hoopilikiaia oia e ke koe. O ka oni ino ana o ke keiki, oia ka hoailona o ka oni ana o keia ano moo, i ka paia he koe, iloko o ka opu o ke keiki. He umi manawa mailoko ae o umi manawa e hoohanaia ai ka Laau Kikapu Hoomake Moo, e loaa no he ola. O ka laau keia mai ha honua mai, a o ke keiki ola, oia no ke keiki mailoko mai o ka ouli hanau oiaio, oia auanei ka laau e ola ai ke keiki ma’i. Mamuli o ko ka Ilikini hoopapau loa ma na laau mailoko mai o na mea kino ulu o loko o ka honua, ua laa ia lakou ka laau e ola ai keia ano ma’i weliweli. No na keneturia lehulehu wale i hoohana ai na Ilikini i keia laau i mea e loaa ai ka ikaika ame ka makau ole iloko o ka lakou mau keiki. O ka mea i loaa ai ka pono i ke au naauao. O keia maoli iho la ka mea i hanaia iloko o na makahiki he nui i kaa hope ae nei. Eloaa no ia oe keia laau maikai loa maloko o na hale kuai laau lapaau no ka 25 keneta. E hoomaopopo loa nae oe e loaa ia oe ka laau oiaio loa. He mea nui ke ola makamae o ke keiki, e pono ole ai ke hana me ka hemahema, a kii hoi i na laau waiwai ole.

           

            Ma ka auwina la Poalima o kela pule aku nei i hooleleia mai ai mailuna mai o ka moku “Ceylon” he 106 poe kao, no ka laweia ana aku i ka mokupuni o Kauai, maluna aku o ka mokuahi “Kimo Maki,” no ka pomaikai o na ohana Geremania ma ia mokupuni.

 

            Ma ka nupepa P. C. Advertiser o ka Poalima o kela pule aku nei, i ike iho ai makou he palapala i hoopukaia ma ka inoa o “T. McCants Stewart.” e ahewa ana i ka hookaeia o na ili-eleele, aka, ma ka nupepa P. C. Advertiser mai o ka Poaono, ua hoopuka mai la o “T. McCants Stewart” he palapala e hoole ana, aole nana i kakau i ka palapala i puka ai ma ka Poalima, ma ka inoa i ano like loa me kona.

 

Ka Ninau Aina Aupuni

Na Holo Palapala mawaena o ke Aupuni

Hawaii me ke Aupuni Makua.

Owai la kai Hewa?

 

            Ma keia wahi o ka makou pepa o keia la e loaa ai i ko makou poe heluhelu kekahi mau palapala i kukaiia mawaena o ke Aupuni Hawaii nei ame ka Mana Hooko ma Wasinetona, no ka mea e pili ana i na Aina Aupuni e nune ia nei i keia wa, ame kekahi mau mea e ae pili i ke Aupuni.

            Mahope iho o ka hooholoia ana o ka Olelo Hooholo Hui e ka Ahaolelo Amerika Huipuia, ua ninau aku la ke Aupuni Hawaii nei, ma ka la 4 Augate 1898, i ka Mana Hooko ma Wasinetona he mau ninau, a e nonoi ana hoi ke Aupuni Hawaii i ua Mana Hooko la e pane mai i na ninau e waihoia aku ana imua o lakou. Eia iho na ninau a ke Aupuni Hawaii i ninau aku ai:

NA NINAU.

            1. Aole anei e pono e hoopihaia na hakahaka e ikeia ana ma na oihana o ke Aupuni Hawaii nei, mamuli o ka pau ana o ka manawa, ke make, a haalele ana paha, ma o ka hookohuia ana elike me na mea i hoakakaia ma na kanawai o Hawaii?

            O ke ano o ka hookohu ana i ua mau luna Aupuni la, ame ko lakou manawa e noho ai ma ka oihana ua hoakakaia ma ke kanawai. O ka rula nae, o na luna aupuni maloko o keia ame keia buro, ua hookohuia e ke poo o ka buro, me ke apono ana o ke poo nui o loko o ke Keena Oihana (Department.) E hookohuia ana na poo o na buro e na poo nui o na Keena Oihana, me ke apono ana o ka Peresidena. Na ka Peresidena hoi, me ke apono ana o ke Senate, e hookohu aku i na hoa o ka Aha Kuhina, na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ame ka Aha Kaapuni ame ka Luna Hooia Nui; pela nohoi na hoa o ka Papa Ola, Papa Hoonaauao, Pap Hoopae Limahana, Papa Nana Paahao, ame na papa oihana e ae elike me ia ke ano, a pela pu hoi me na Lunakanawai Apana. (Pauku 23 o ke Kumukanawai.)

            Ina paha e make ana, a haalele mai paha kekahi Lunakanawai Apana, makai, luna paahao, a luna Aupuni haahaa e ae, aole anei e pono e hoopihaia ka hakahaka oia oihana mamuli o ka hookohuia ana o kahi mea elike me na kanawai o Hawaii?

            2. Heaha la ka inoa oihana o Dole? Aole anei ia e hoomau aku ma ke kakauinoa ana, ma ke ano he Peresidena no ka Repubalika o Hawaii?

            3. E HOOHANA AKU NO ANEI O PERESIDENA DOLE MA KE KAKAUINOA ANA MA NA PALAPALA SILA AME NA PALAPALA KUAI, ELIKE ME KA MEA MAA MAU, MA KE KUAI ANA ‘KU I NA AINA AUPUNI, MALALO O NA KANAWAI AINA O HAWAII?

            4. Aole anei e hookumuia na hoopii imua o na Aha, a e hoopukaia hoi na palapala hoopii mai ka Aha aku, ma ka inoa o ka “Repubalika o Hawaii,” elike me ka mea i hoakakaia ma ke Kumukanawai ame na Kanawai o Hawaii? (Kumukanawai, Pauku 92, Mahele 3.)

 

            Ma ka la 6 o Sepatemaba, ua hoouna ia mai la e Mr. H. M. Sewall i ke Aupuni Hawaii na pane o keia mau ninau ae la, a oia iho keia:

            Oihana kuikawa o Amerika Huipuia, Honolulu, Sept. 5, 1898

            Hon. Henry E. cooper, Kuhina o ko na Aina E, Honolulu. – Aloha oe:- No ka mea e pili ana i na ninau a kou Aupuni i waiho mai nei, a i hoounaia aku ai hoi e a’u i Wasinetona, ua loaa ia’u ka hanohano o ka hoike ana aku ia oe, ua loaa mai nei ia’u he pane telegarapa mai ke Kuhina Nui mai, e pane ana no ua mau ninau nei, a mailoko mai oia pane, ke lawe mai nei au i keia mau mea mahope ae nei, i mea hoike a hoomaopopo aku ia oe.

            “O na hoonoho ana ma na oihana, elike no me ka rula mau, oia ka hoopiha ana i na hakahaka elike mamua, aka, e pono nae e hoohiki malalo o Amerika Huipuia.

            “Ua hoikeia ma ka olelo hooholo, aole’e pili aku na kanawai aina o Amerika Huipuia i na aina aupuni o Hawaii, A E MAU NO KA MANA O NA KANAWAI KULOKO O HAWAII.

            “Ua hiki no ia Mr. Dole, no ka manawa e nee nei, e kakauinoa ma ke ano Peresidena no ka Repubalika o Hawaii, a e hoohanaia aku no na palapala pili kanawai elike me ko keia mua aku nei. O ka hoohanaia ana nae o ka huaolelo Repubalika, aole ia he mea e hoike, he kuokoa ia.

            “O na ninau ano nui, e hooholoia ana no elike me ka wa o ko lakou hoea ana mai.”

            HAROLD M. SEWALL. Agena Kuikawa no Amerika Huipuia.

 

            Mahope mai o ka la 5 o Sepatemaba ua hoomau aku la no ke Aupuni i ka hana ana i na mea e pili ana i na aina Aupuni elike me ka mea ana i hana ai mai mua mai, malalo no o keia mau kauoha ae la, a hiki i ka wa a ka Hope Kuhina Nui i kakau mai ai he palapala i keia Aupuni, e hoomaopopo mai ana hoi i ko ke Aupuni noonoo ana no ka mea e pili ana i ka palapala kue a ka poe “pa’i aina” (squatters) i na Aina ma ka mokupuni o Hawaii, aka, aole nae he wahi hoakaka iki maloko o keia palapala no ko ka Mana Hooko kulana ma Wasinetona, no ka mea e pili ana i ke kuai ana i na aina Aupuni. Ma ka la 1 o Sepatemaba, 1899 aku nei, ua hoounaia aku la he pane, e hoakaka pono ana i ko keia Aupuni kulana ma keia ninau. (Aole i hoea aku keia palapala i ke kulanakauhale o Wasinetona mamua ae o ka la 13 o Sepatemaba.) Ma ka la 11 o Sepatemaba, ua hoopukaia ke kauoha Mana Hooko e papa ana i ke kuai ana’i na aina Aupui. Eia iho ua kauoha la:

            O ke kahua nui i puka mai ai keia kauoha Mana Hooko mai Wasinetona mai, mamuli no la o ka palapala a ka Loio Kuhina Griggs i waiho aku ai imua o ka Peresidena, ka palapala hoi i puka mai noloko mai o ka ninau a ke Kuhina Kalaiaina (o keia wa) i kakauia ma Augate 24, 1899, a i haawila ae ai hoi e ka Peresidena i ka Loio Kuhina.

            O ka palapala hoi o ka la 1 o Sepatemaba o keia makahiki i hoounaia aku ai mai ke Aupuni Hawaii aku nei e hoakaka ana i kana hana, he mea maopopo, aole ia i loaa aku mamua ae o ka puka ana mai o keia kauoha a ka Mana Hooko, a makou e hoolaha aku nei. aole i loaa mai i ke Aupuni Hawaii, he pane o kana hoakaka i hoike aku ai. Eia iho ua palapala ‘la a ke Aupuni Hawaii:

            Honolulu, Sept. 1, 1899

            Aloha oe: - Ua kauohaia mai au e ka Peresidena, e hoike aku i ka loaa ana mai o kau palapala o ka la 4, e pili ana i ka palapala kue a kekahi poe kanaka ma Hawaii, no ka mea e pili ana i ka hookaawale hou ia ana aku o kekahi apana aina Aupuni, no ka hookuonoono ia ana, me ke kope pu hoi o ka olelo kue a ua poe kanaka la, a e hoike aku hoi, malalo o ka olelo alakai mai ke Kuhina Nui mai, i hanaia ma ka la 5 o Sepatemaba, 1898, ua hoomau no keia Aupuni i ka hoohana ana i kona mau kanawai aina, elike me mamua, elike me ia i hoike nee papa ia ma ka Pakui “A,” i hookomo pu ia me keia palapala, me ke komo pu ole ana nohoi o na hoolimalima maa mau.

            O ka olelo alakai i hoikeia aku la, oia no ka haina no keia ninau:

            “E hoohana aku no anei o Peresidena Dole i ka hoopuka ana i na palapala sila ame na palapala kuai, elike me na mea maa mau no na Aina Aupuni malalo o na kanawai aina o Hawaii?”

            Eia ka pane i loaa mai:

            (E nana ma ka aoao5).