Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 43, 27 October 1899 — Page 1

Page PDF (1.11 MB)

This text was transcribed by:  Kapua Adams
This work is dedicated to:  home

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

PAPA KUHIKUHI.

 

@@@@Aloha o Kuu Makuahine… 6

@@@@o ka Ohana o Iuda…………2

@@@@Ao Kela Ao………………..4

@@@@Mea Huna Pohinihi Ekolu….3

@@@@ Pepa:

@@@@K@@a ma Aferika…………2

@@@@me Keia:

@@@@me ka Liona-Heinei

@@@@Nuku Pe'a……………………1

@@@@Gula o ka Baibala……………1

@@@@Koi Poho a na Kupa Pele

@@@@ne i ke Aupunni Hawaii………2

@@@@o Ioane Kui……………………2

@@@@Iwi Aoao Kani Honehone……..2

@@@@Hoolewa o Kapena Kini………2

@@@@Papa Ola………………………2

@@@@Kini i hala aku la……………….2

@@@@Namu Ano Hou………………..2

@@@@Hoi Mai Ana…………………..2

@@@@Wahine me ka Aahu Keokeo…..1

@@@@N@hou Hawaii………………..3

@@@@Ke Ao Nei……………………..3

@@@@pa ka Uwila o ke Kaua ma

Aferika Hema……………………………4

@@@@Hoalohaloha……………………3

@@@@Hawele Hou ka A-i a Kawelea

i na Samoa………………………………..3

@@@@Makee Sabati- Auhea ka Malu-

hia?……………………………………….4

Ko Makou Noho I aipai………………….3

Kekahi Mau Mea Kahiko o Hawai'i Nei….1

He Lono Maikai…………………………..1

Ka Hakaka Kuikui Puupuu ma-

waena o Jeffries a me Sharkey……………1

Ka Imo ana a ka Maka……………………5

Na Hui Mahiko o Kamalo………………..5

 

KI GULA NO KA BAIBALA

            E hoomanaola hoi, eia no ma keia @@ku 2 o ka Mokuaa I o Kinohi, ka @@punaolelo, "maluna o ka hohonu ka @@@i." Nolaila, he poeleele ka mea e poipu ana ma na aoao apau o ke kino @@oho o ka honua, oia paha kela kino @@lipo o ka poepoe wai e haale ana @@ kona mau aoao apau. Ua hookumu @ ka honua i ka Po, a i ka puka ana i @@ Ao, malamalama ae la. Pela anei? @@ ka olelo a ke Mele Hawaii i ka @@ he "Kumulipo" @ ke au i kahuli wela ka honua. O ke au i kahuli lole ka lani. O ke au i kukai aka ka la, O hoomalamalama i ka malama, O ke au o Makalii ka Po, O ka walewale hookumu honua ia, O ke kumu o ka lipo i lipo ai, O ke kumu o ka Po i po ai, O ka Lipolipo o ka Lipolipo, O ka lipo o ka La o ka lipo o ka Po, Po wale ho-i. Hanau ka Po. Heaha la kela "malamalama" i hoeia ma ka Pauku 3? O ka huaolelo Hebera ma keia wahi he "or" (ur) aka, aole wale no ia hua-lelo i pili nohoi ia i ke "ahi." nana ma Isaia 31:9; 44:16; 47:14; @@kiela 5:2. Ua pili nohoi i ka "uwi@@" keia huaolelo. E nana ma Ioba @@ ma ka Baibala Beritania. Ma ka Baibala Hawaii nae, ua hoikeia penei: "Mahalo o ka lani apau nana no i @@u aku, A o kona malamalama i na welau o @ honua."

            O ka huaolelo "malamalama ma keia wahi, oia ka unuhina o ka huaolelo "@@ining" ma ka Olelo Beritania, a @@nonoi o "Or" ma ka Olelo Hebera. @@ pili no keia huaolelo ia mea he (heat). Ma ka olelo a ka Akeakamai: "Aia iloko, o kela ame keia pu i materia, kekahi mea kino rarite @@@. Ua oi kona rarite i ko ka ea, elike @@@ oi o ka ka ea rarite i ko ka hao. Elike me ka laha aua o na aleale leo a ka ea, pela nohoi i laha ai na aleale na malamalama ma kela ea rarite loa. A @@ aku keia mau aleale ma ka maka, @@@@ ka ike ana mai. Na na mea kino enaena (wela) e hoeueu i ua mau @@@ malamalama la. O keia "malamalama" e oleloia nei maanei, wahi a ka manao ana a kekahi poe, oia no ka wela" (heat) i loaa i na mea kino apau iloko o ka honua. Ua kapaia keia ana "wela" he "latent heat" oia hoi, he "wela kuloko," a i ole, he "malamalama kuloko" paha (latent light) i kapaia i kekahi wa he "calorika." Aole e ikeia ana keia "wela, a malamalama kuloko" hoi iloko o na mea kino, a hiki i ka wa e hoeueuia ai a hoalaia ae hoi e na materia e hiki ai ke hoala ae ia mea. Penei e lawe i ka pohaku paea, aia iloko on a he "wela, a he malamalama kuloko.: Ina e kila ia iho keia pohaku paea ma kekahi kila, e oaka ana no he "ahi," e loaa ana no he "wela," e loaa ana he "malamalama." E hoomanaoia, ua ukali aku ka puka ana o keia mea e oleloia nei he "Or" (Ur) oia he "malamalama," ma ka wa mahope koke iho o ka hoopunana ana o ka Uhane o ke Akua maluna o na wai. Oiai e uhi ana ka pouli maluna o ka honua, ia wa i hoopunana ai ka Uhane o ke Akua, a loheia ae la ko ke Akua kauoha ana i "malamalama" e maamaama ae iloko o ka pouli. Mamuli o ka loaa ana he "wela" (heat), a i ole, he "malamalama kuloko" iloko o na mea kino materia o ka honua materia. ua loaa he eu ana, he oni ana, he nee ana o na materia. Olelo mai o Iesu:

            "Iloko on a ke ola, a o ua ola la ka malamalama o na kanaka. Puka mai ka malamalama iloko o ka pouli, aole nae i hoopuka ka pouli iaia." Ioane 1: 4-5.

            O keia ka Pouli maluna o ka ludaio, ame Iesu, ka Malamalama i puka mai iloko oia Pouli. Pili keia i ka "Honua Uhane," i ka "Pouli Uhane." Aka. o ka Pouli ame ka Malamalama a ke Kinohi e kamailio nei, ua pili ia i ka Pouli ame ka Malamalama o ka "Honua Materia" a ke Akua i hana ai i Kinohi.

            E loaa no ka "malamalama" ma ka wahie e a ana, ma na anoano i  lilo i aila. ma ke konahua o na holoholona i puhiia. ma ka ea-hikili a pela aku. Aka, he mea pohihihi no keia. Manao kekahi poe. he wila keia malamalama. Manao kekahi poe. o ka puka ana mai keia o ke ahi mailoko mai o ka popo honua e hoopuniia ana e ka wai. a onou ae la i aina maloo maluna o ka ili o ka wai. Aka, o ka maopopo nae, ua hoike mai no ke Kinohi, ua kapaia keia "malamalama"  a ke Akua i kauoha ai e ikeia. iloko o ka Pouli, he Ao; a o ka Pouli nohoi. he Po. Ma ko keia wa helu ana no ka Po ame ka Pouli, aia ia mamuli o ke kaa poai ana o ka honua nei ma kona iho (axis) iloko o 24 hora. O kahi o ka honua e nele ana i ka malamalama o ka La. iloko o keia kaa poai ana i ka honua, ua kapa ia he Po; a o kahi o ka honua e maamaama ana i ka malamalama o ka La, ua kapaia he Ao. Aka, ma keia Pauku 3 o ka mokuna I o Kinohi aole i ikeia ka La ma ia wa, a hoea wale i ka 4 o ka la.

            Eia ka manao o kekahi kanaka naauao:

            E kala kahiko no i loaa ai ka La. A ma ka wa e hoopuniia ana ka honua nei e ka wai. he wa ia e pii ai ka ea o keia moanawai nui. oia hoi, ua punohu ka manu o ka wai e lele iloko o ka lewa, a lilo ae Ia i ale-poai ohu e hoopuni ana i ka poepoe honua, e opeia ana a e puoloia ana e ka wai mawaho on a. A i ka haawi ana o ka Uhane Akua i ka hookaa ame ka hoonee ana i ua Poepoe honua nei, oia ka wa i kaa aku ai ka honua ma kona ala-poai, a ma ia nee ana i ku pono aku ai ia ma kahi e o mai ana ka malamalamao ka La e ka pale poai wai e hoopuni ana i ka honua. Eia nae. o ka maamaama o na kukuna o ka la e o ana iloko o kela poai wai. ua lilo ia i "malamalama" i Kinohi. a ua lawaia no ka mahele ana i ke Ao ame ka Po maluna o ka honua." "A o ke ahiahi ame ke kakahiaka o ka la mua ia," O ke ano o keia, ua helu ia ke kaulana la o ke Kinohi mai ke ahiahi a hoea i ke kakahiaka, elike me ka helu Hawaii Po-a-ao-puka a hanau ka la, nolaila. kapaia he Po-akahi, Po-alua. Po-akolu. a pela aku.

            Pehea la i maopopo ai ua loaa mua keia mea he La, a i ole, ua hanaia no paha ka La ame ka Honua ma ka la mua? Ma ka manao o kekahi poe o ka huaolelo Hebera ma ka Pauku 1. no ka Lani, he huaolelo ia ma ka helunui oia o "Shamayim," oia hoi na lani, a ua pili ia huaolelo i na mea kino lani apau, elike me ka La, ka Mahina, na Hokulele e poai ana i ka La, ame na hoku e ae ma na ponaha lani. (Aole i pau.)

            AETO ME KA LIONA.

KAUPU HEHI ALE O KA MOANA

LELE PUA-O KA MOKU AETO.

AU MAL'E KA LIONA!

Hai ke Kia o Shamrock.

            NU IOKA. Okatoba 16- I keia la i malama hou ia ai ka heihei mawaena o ka moku Columbia o Amerika ame ka moku Shamrock, ma ko Enelani aoao, no ke aumeume ana i ka mea o laua e lilo ai ke kiaha e paa ia nei e na Amerika i keia wa.

            Ma ka hora 10:25 minute i hookuuia ae ai na kaula kolo mai kela ame keia moku aku. Ma ka hora 10:45 minute, ua haawiia ae la ka hoailona hoomakaukau a hooliuliu i ua mau moku la. Ua hookikaha ae Ia ua mau moku nei no ko laua mau kulana e nee aku ai ke alahele heihei. I ka hoea ana mai i ka wa e holo aku ai laua, ua haawiia ae la ka hoailona no ka holo ana aku, a ia wa i nee aku ai laua no ke alahele heihei. Hora 11, me 1 minute ame 3 sekona i haalele iho ai ke Shamrock i ka pahu holo, oiai hoi ke Columebia i haalele iho ai i ka pahu hoomaka no ka holo ana ma ka hora 11, 1 minute ame 6 sekona. Ua like me 3 sekona ke kowa o ka manawa mawaena o ka nee mua ana aku o ke Shamrock ame ka holo ana aku hoi o ke Columebia.

            O ka pahu holo ma keia heihei ana, aia ia no ka mamao o 15 mile ma ka holo hoopiipii ana i ka makani, a hoi hou i ka pahu i hoomaka aku ai ka holo ana.

            He umikumamalua paha manawa i hoohuli ai kela ame keia o ua mau moku heihei nei a hoea i ka pahu o waho loa.

            O ka hoea mua loa i ka pahu o waho. oia no ke Columebia a mahope aku hoi ke Shamrock. Ua holoia e kela ame keia moku ke kowa o 15 mile. penei ke ano: Columebia, 1 hora, 48 minute, me 19 sekona; a o ke Shamrock hoi, iloko o 1 hora, 58 minute ame 8 sekona. I ka huli hoi ana o ua mau moku nei no ka pahu eo oia hoi ka pahu a laua i holo aku ai, ua hoea na ke Columebia i ka pahu eo, a mahope aku ke Shamrock. Ua oleloia, he 10 minute me 14 sekonaka like ole o ka manawa mawaena o ka wa i ku e ai ke Columebia i ka pahu eo, ame ke ku ana aku a ke Shamrock.

            He lanakila haaheo keia i loaa i ka moku Amerika a puhili iho la ka holo o ka moku Pelekane.

KA HELU ELUA O NA EO ANA O KA MOKU SHAMROCK IA COLUMBIA.

            NU IOKA. Okatoba 17-- Ma keia la i malama hou ia ai ka heihei ana mawaena o na moku Columbia ame Shamrock. O kekahi keia o na heihei i anoi nui ia e na poe makaikai apau i hoea aku ma keia heihei ana.

            O ka makani i pahola ae ma ka ili o ke kai ma keia la, oia ka uluulu makani i kaenaia ai, he makani ia e hiu ai ka waa Pelekane i ka have o ka lanakila, a ua ikeia ka eleu hoihoi ana ae o na luina :Airiki: o ua moku la ma na lawelawe ana o ko lakou moku.

            O ke alahele heihei a ua mau moku nei e holo aku ai, aia no ia ma ke ano huinahakolu like loa o na aoao apau, He umi (10) mile ma keia ame keia manamana, a aoao o ua huinakolu la.

            I ka leina kinohi ana a ua mau moku nei no ka mea o laua e loaa mua ana ka nee mua ana ma ke alahele heihei ua ikeia na hookikakaha ana o ua mau moku la, ma ke kulana aumeume no ka mea o laua e lilo mua ai ka nee mua ana. A ma keia aumeume ana a ua mau "moho" aukai nei, aia hoi ua lilo aku la ka haaheo o ka hele mua ana i ka moku Pelekane. Aka, ua ahai aku la no nae ke Columebia mahope ona. Ua kaa ae la ke Shamrock ma ka aoao makaoi, a haule ae la hoi ke Columebia ma ka aoao malalo o ke Shamrock. E oni ana ke Shamrock mamua o ke Columebia i nee aku ai mahope o kona hoa paio, pakika aku la ma kona aoao, a i ka oili ana mamua o kona hoa paio, ua olali aku la ia mamua o kona hoa heihei me he "kaupu hehi ale la no ka moana." He aneane paha he 30 minute mahope iho o ka holo ana aku o ua mau moku la, ua ikeia aku la ke kunewanewa ana ae o ke kia o ke Shamrock. Ma ka hora 12 me 24 minute, aia hoi, ua ikeia aku la ka olepeia ana ae o ka peʻa heke a ua haʻi iho la ka wekiu ae o kona kia, a lilo iho la keia ulia poino i mea e hoonawaliwalia ai kona holo.

            Aole i hookaukaulua iho ke Columebia i ka holo ana, aka, ua hooma@ aku la no ia ma ke alahele i haawiia @@ ka heihei ana.

            Ma keia holo ana a ke Columebia kolu kaulike o ke alahele heihei, ua hala iaia he ekolu hora ame 37 minute, mai ka hoomaka ana, a hiki i ka hoea hou ana i ka painu eo. O ke alahele mua i holo ia no 10 mile he hoopii kela i ka makani, a ua holoia e ia iloko o hookahi hora, 39 minute me 11 sekona. I ka lua o ke alahele, ua holo ia e ia iloko o 53 minute ame 59 sekona, a o ke alahele hope, iloko o hookahi hora 3 minute ame 55 sekona. O ka rula paa i kauia no ka heihei mawaena o keia mau moku elua, oia keia, in a e loaa kekahi moku o laua i ka poino ma ke alahele heihei, aole ia he mea e hoomau ole aku ai ka moku o laua i pilikia ole i ka holo ana, a hoea i ka pahu hopu.

            Mahalo o keia rula i hoomau aku ai ka moku Columebia i ka holo ana a hiki i ka hopena mahope iho o ka poino ana o ke Shamrock.

KA WAHINE O KA "AAHU KEOKEO"

(Mai kahi Owili Lei Lehua mai o Hilo, "Ka Elele Hawaii.")

            He lono kai loaa mai la makou e hoike ana, ua ike hou ia i kekahi mau la o ka pule i hala ka wahine o ka "Aahu Keokeo," makai aenei o Lokoaka, Keaukaha e kekahi poe ola wahi. I ka wa i ike ia ai ua hookala kupuna la, ua manao ia he wahine kino maoli la, aka, i ke kokoke ana aku o na poe nana i ike, ua nalowale koke iho la ua wahine la, a pela mai no i ka lua o ka la. Mamua o ka huli ana o ke aupuni, ua hoike mua kela wahine o ka "Aahu Keokeo" ma Kau a i keia mau la ano koke iho la no ke ike hou ia aku nei no ua wahine hookala kupuna nei. Ina he olallo keia lono i lawe ia mai ia makou e Mr. Keaakoko o kahi i hoike ia ae la maluna, mamuli hoi o ka hoike a ka poe nana ike ua wahine la o ka "Aahu Keokeo" iaia, alaila, ke ninau nei makou. Heaha ka ke kiai o ka po hoike no keia ike hou ia ana o ka wahine o ka "Aahu Keokeo" e like me ia i hoike ia ae la maluna? Nana aku kakou i ua wahine la in a e ike hou ia ana ame na kahoaka o ka manawa e hiki mai ana, in a io e hiki mai ana he mau haawina kamahao.

KA AHAOLELO KUIKAWA O ENELANI.

            LADANA, Okatoba 17 i keia la i weheia ai ke Kau Kuikawa o ka Ahaolelo no ka noonoo ana i ke kulana ma Aferika Hema.

            LADANA. Okatoba 18- Maloko o ka Hale o na Makaainana i keia la, i lawe mai ai o Arthur J. Balfour ka Haku Mua o ka Waihona Waiwai a Alakai nui hoi o ka aoao Aupuni i ka Palapala Alii mai ka Moiwahine mai:

            " O ke kulana o na hana ma Aferika, ua hoea ae nei ia, ma ke kulana e oleloina ai he pilikia ma ka manao ana o ka Moiwahine a ua komo mai hoi ia maloko o ka manao o ke Kanawai Ahaolelo nolaila, ua manao ka Moiwahine he mea pono ke hoomahuahua hou ia aku ka holomua o ka Oibana Koa. Nolaila, ua manao oia, he mea pono ke waihoaku imua o ka Hale e kukala aku ana ka Moiwahine i olelo kuahaua no ka houluulu ana i na koa, a e kahea i na koa kuikawa a o kahi hapa paha oia poe, elike me ka mea a ka Moiwahine i ike ai he pono no ka oihana koa kuniau."

            O ke kaheaia ana o ka oihana koa kuniau ame kuikawa, ua lilo ia i mea e nune nui ia ai. Ua laulaha ae la na manao ua hoea mai ana na Aupuni o Europa a kue mai ia Enelani. Ua laulaha ae nohoi ka wawa olelo ana, ua paa ka manao o ke Aupuni o Enelani holookoa, aole na koa Pelekane he puulu kanaka kaua i hoohemahemaia.

            Ua heluheluia mai la ka Haiolelo Alii e ka Lunahoomalu o ka Hale, a i ka pau ana, ua ku ae la o Sir Alexander Fuller Aeland Hood, hoa mai So merset West mai a noi aku la e pane ia ka Haiolelo Alii. Ua kamailio aku la ia a hiki i kahi ana i olelo ai i ka weliweli o nei mea he kana aole no pono e kukalaia ke kaua in a aohe he kumu kupono e hana ai pela; aka, ma keia nae, ua hoaoia na hana oluolu apau, eia nae, aole i maliu la mai no laila o ke kaua ka mea e loaa ai na pono like i na ili-keokeo ma Aferika Hema a e pau ai na kaumaha o ka poe Outlanders.

            Ua kokuaia keia mau manao e @lement Royds.

            Mahope iho o Royds, na ku ae la o Sir Henry Campbell-Bannerman ke alakai o ka aoao Liberala maloko o ka Hale o na Lunamakaainana a olelo ae la, ua kaheaia ka Ahaolelo no kona haawi ana aku i kana mau aono ana no na keehina mua o ke kaua. Aohe wa e ae a ka Hale o na Lunamakaainanai akoakoa ai iloko o ke kulana ooloku a pihoihoi i na wa i hala ae nei elike ia me ko keia akoakoa ana no ka pono oikelakela hoi o na kanaka Pelekane. O na koi a ke Aupuni i waiho aku ai i ka Repubalika o Aferika Hema, he mau koi ia e hiki ole ai i ke Aupuni nei, a i kekahi Aupuni no paha i hiipoi i kona hanohano ke pelukua hou.

            "Ua hoomaka maoli ke kaua," wahi a Sir Henry "a ua waihola mai nei kekahi kumuhana koikoi loa e na Kuhina, ka hana nohoi e pono ai la lakou ke hooko aku. Aohe manao o kela Hale e akeakea, a e hana i mea e @copahuʻa aku ai, i ka ho@lakoia ana aku o na makaukau ame na mea apau e p@ao ai na hana e pulama mau ia ai ko kahou mau pono. He mea pono ke hoonee koke ia aku keia hana me ka eleu ame ka ka hikiwawe a aole pono i ka Hale o na Lunamakaainana ke hoole i kekahi mea e pono ai kela hapu."

HE LONO MAIKAI.

            Ua loaa mai nei kekahi palapaia i kekahi kanaka kuonoono o Honolulu nei mai kekahi mai o kona mau hoaloha ma Wasinetona e hoike mai ana ia palapala ua piha mahalo loa o Perisidena Makinile la Peresidena Dole o Hawaii nei no kana hooponopono ana i ka "Waa Aupuni" o Hawaii.

KA HAKAKA KUIKUI PUU PUUMAWAENA O JEFFRIES AME TOM SHARKEY.

NUIOKA. Okatoba 17- Ma ka halawai ana a na lunahoohapa nui o @im Jeffries, ekahi o na moho hoolei puupuu kaulana loa o ke ao nei ma keia la, ua hooholo iho la lakou e hoopaneeia ka wa e ulele kuikui puupuu ai oia me Form Sharkey, no hookahi pule mai ka la aku i hooholo mua ia ai @e laua e hakaka ai. E hakokola ana keia hoouka kuikui puupuu ma ka la 3 o Novemaba.