Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 43, 27 October 1899 — HE MOOLELO WALOHIA NONA MEA HUNA POHIHIHI EKOLU [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NONA MEA HUNA POHIHIHI EKOLU

Ke Kanaka nhsi &>.«b&K'aa o{-:-x «<*ai m - ': Ka Wakae oj»oie{*nie. i aha ina. 0 Haransa ko'n :2<«a. < >«tbī īa: ; Ht ,v« * l- c i A'iea" «*. «W-\ J. N ] '• A'ū »at« JfeīrJw Ka* j . i>» ■>!<•. »f!_--3 ! «liwiiie T0«» W * īīi**ri l~- j MAHĪEHIE, imi K'rrto»īa mi «a « i i« (M ihnii. » h Ktk*um »v .•? i Laimi HwmiL ] MOKCXA VI. ] XA KIU ELUA. I ke kakahiaka ae, ua auamo ae la no ua kanaka opio nei i kana pu ralfela ma kona kua. lalau aku la ia i "'kopala" a hele aku la iloko o ka uīuiaau, no ka hooko ana i kana olelo hoohiki 1 haawi aku ai i kahi Ilikini. I kona hoea ana aku hoi ma kahi ana i waiho ai i ke kino make o ua wahi Ilikini nei, ike iho la ia T e waiho ana no ia elike no me kana i haaa ai a paa i ka lau i ka la mamua iho. Ia wa hele aku la keia a paeli iho la i lua e waiho ai i ua kino nen a kanu īho hoi a paa, elike me ke kauoha a ua wahi kanaka ili ulaula la. I ka pau an» o ka ia nei eli ana na kii aku la keia i ke kino o ua wahi Ilikīni nei, ka'ika'i mai Ia me ka hooikaika ana, a waiho iho la iloko o ua lua la. Uhi iho la keia i ka lepo a paa. I ka pau ana o keia hana aloha hope e hanaia ai no ka poe i hala aku ma kela aoao o keia ola ana, ia wa i anehe al keia e huli ae a hele aku ma kahi ana i makemake ai. ia wa keia i hoopuiwa ia ae ai.i kona lohe ana aku i ka nakeke ana mai o ka lan laau maloo i muu mokaki iho maluna o ka ili o ka honua. me he mea la he mau kapuai kanaka ke hele mai ana ma kahi ana e ku ana. Iko ia nei nana ana aku ma kahi a ka nakeke ana i lohe aku ai, ike aku la ia i ka hele ana mai o kekahi mau kanaka elua. I ko laua kokoke ana mai hoi ma kahi a ia nei e ku aku ana. ua pane mai la ke kanaka mua loa o laua: "A-ha! la liio ka oe i kanaka eli luakupapau?'' "Na'u i eli iho nei keia lua kupapau, a na'n nohoi i hoopiha hou iho !a," i pane aku ai ke kanaka opio. "A jiau nohoi i imi i kino kanaka e kupono ai no kena lua au i oli ai, ea? i ninau mai ai ka iua o ke kanaka me fce ano hooka-kana-l'a a pakike hoL I keia wa i nana aku ai ke kanaka opio maluna o keia man kanaka malihini loa iaia. me na onohi maka ano e, ame ka noonoo nui ana nohoi iloko ona no fea makemake o keia mau kanaka iaia, a mahope pane aku la ia: "Mai make an īaia nei. īna i mau loa aku ke ola iloko ona i hapalna sekona." "Alalla; oia nei anei kai kau e akn i kana pu ia oe. a mai lilo'hoi ke kani e ana o kana pu. 1 mea nou e make ai. I ole wale no ke kani mua ana mai o kau pu a ku o Lolo-wa nei. ka hoaloha ili-ulaula oiaio loa o na E hai aku au ia oe„" wahi a ka lua o ke kanaka i hoomau mai ai i ke kamaīlio ana. "he kanaka lawelawe keia no ke Kīaaina. a oia nei nohoi kana maheleolelo." ' "A pehea oe i ike mai nei o Lolo-wa keia e waiho nei īloko o keia lua-ku-papau. oiai ma ko olua wa i hoea mai nei. ua nalo keia ia'u? Pehea i maopopo ai ia oe. a ia olua paha a i elua. 0 Lolo-wa keia. ke ole olua e ike mua 1 ke ano o kana huakai o ka hoea ana mai iloko nei o ka ululaau?" Ma ka wa a ua kanaka opio nei i ninau aku ai i keia mau ninau, ua o maeele ae Ia ka hauli hopohopo iloko ona. no kona hoomaopopo ana o Lo-lo-wa ka Ilikini i make ai iaia. a oia hoi kana i kanu ai me kona mau lima ponoi, a i ike ia ai hoi oia e keia mau kanaka e kamailio pu ana me ia. e uhi ana i ka lepo maluna o ke kupapau. Hoomanao pu iho la nohoi fa, o ka make ana o Lolo-wa. he mea ia nona e komo akn ai iloko o ka popilikia nui. nokamea, he Ilikini o Lolo-wa i lilo i' hoaloha no na ili-keokeo apau o ke kulanakauhale o Jamestown. O kana hana. oia ke kiu ana i na Ilikini pakaha wale a hana ino hoi i na ili-keokeo. a ua lilo oia i lima akau ikaika no na luna aupuni ma ka mea e pili ana i na Hikini.

"No kau mau ninau i ninau mai la ia maua, no ke kumu i maopopo ai ia maua o Lolo-wa ke kino kupapau au i kanu iho nei. aole ia he mau mea hiki ole ia maua ke pane aku ia oe. Mamua 0 kou hiki ana mai nei ia nei i keia kakahiaka, ua hoea mua iho nei maua la nei, a ua nana iho nei maua i ke kino i hunaia me na lau laau ame na lala laau nohoi a ike iho 1 maua i ke kino make o Lolo-wa. Mai ka wa mua Joa au i hoomaka ai e eii i ka lua-kupapau nei a hiki i kou ka'ika'i ana i ke kino make o Lolo-wa nei a komo iloko o ka lua, ame kou kanu ana iho nei, aia no maua ke ike mai la ia oe. Mamuli o ko maua ike ana mai nei ia'oe e hana ana 1 keia mau mea apau. i hoomaopopo ai maua, na kouiima ponoi no i iawe i ke ola makamae loa o Lolo-wa, ke kauwa hoopono a ka lehulehu." "He mea oiaio, ua lilo olua i mau kanaka hoomakakiu ia'u nei. Aole no a'u mea e huna aku ai imua o olua. He oiaio na'u i ki i keia Ilikini me ka'u pu raifela nei, i mea e pakele ai ko'u ola ponoi iho. Ua hana au i keia hana no ke pale ana īa'u iho." "Ina pela. heaha kou mea e lawelawe ponoi ai me kou mau lima iho ma ke kanu ana i ke kanaka i makaukau e lawe i kou ola?" "Va tftlna au i keia hana mamuli o kana noi ana mai ia'u. ma ka wa hoi mamua ae o ka iele loa ana o kona hanu; a he noi hoi keia i hiki ole ia'u, ke hoole." "A-ha! ke ae mai nei oe imua o maua, nau io no i ki ia Lolo-wa i ka pu ea?" "Ae." . . "Alaila; heaha hoi kekahi mai olelo e ae a Loio-wā' i olelo mai ai ia oe, mamua o ka lele loa ana 0 kona hanu?" wahi a ke kanaka mua loa i kamailio mua loa mai ai iaia, me ke ano

. ... , . . aea a* ? £oo& apau. Ua =a::a aaea ke kanaka opiv » ?<sr:~- r.in.vj, n:.* k.i hoike an.i : -3. apa\s i ai .uawaeaa auw L*>!o-wa, aka. m,i:nur. o> ka aea o ko ia nei inaina - *vtl. .iaae ea niean kikoola a ua an« «i. ua paa iho la ko ia ael >. ao**? e hoīke akn īa me.» :m*sa ;< :3. pane waie akn !a no :a: "Aoir> mau clv?o e ae i kamailio ! mai ai īmua o'u. i a ike ia e make ana ia. a r.ūso3 ma! 3a īa e kanu au i kona i )ilao kupapau." | "Aohe ana e ae?" j "Heaia !a kana olelo oae e oleīo mai aī :a v j? " wahi a ke kanaka opio i | ninau aki ai i kona hoa kamailie me I na maka ame na helehelena oluolu ole. i "Aoie an'i ike ia mea. Kuhi au. He ; mau wahi olelo e ae la hoi kekahi ana oka hoopu-a wale ana mai ia oe. Manao la hoi au, ua wjiiho iho oia i kekahi kauoha, a olelo hope loa paiia no na luna aupuni ma Jamestown.' "Aole ana olelo i haawi mai ai ia'u no na luna aupuni, he ole loa no; a ina no he olelo kana oia ano i hai mai ai ia'u, aole no au e hai aku ia mea ia olua, ke ole au e maopopo o olua io na mea ana i kanoha mai ai ia'u e hoike aku au i ka olelo ana i haawi mai ai ia'u." Ua pane aku la ke kanaka opio i keia mau nuaolelo me ka pupuku ana iho o kona mau maka. Hoomaopopo iho la oia, mai na ano hana mai, a pela hoi me na olelo a ua mau kanaka la, ua ike laua i ke ano maoli o ka huakai a ke kanaka llikini 1 hoea mai ai iloko o ka ululaau i ka la mamua iho, a me he mea la o laua pu kekani i komo pu ma ia hana, a no ko laua manao ana, ua ha'i mai ka Ilikini i kahi mau oleio e pili ana no laua. oia ke kumu o ko laua hooninaninau hoohuahualau ana mai iaia, ina paha he mau olelo kekahi a ka Ilikini o ka ha'i ana mai iaia. **Aka." wahi a ua kanaka la i pane mai ai imua o ke kanka opio. "ina no he olelo kana i hoike mai ai ia oe. aohe no ia he mea nui Lu ia maua. O ka'u mea wale no e hai aku nei ia oe. oia keia, mai oi loa aku ka pono. ina 0 oe hookahi wale no kai hana iho nei 1 keia hana me ka ike oie ia e kekahi mea e ae."

"Heaha ke ano o kau olelo?" i ninau aku ai ke kanaka opio me ka pnai ana ae o ka ula ma kona mau kumu pepeiao, a pupuku inoino mai la hoi kona lae. "Aohe no he ano nu! o ka'u i olelo aku nei ia oe," wahi a ke kanaka i pane aku ai me Ke ano ka-ka-na; a hoomau aku Ia nohoi: "Ina nohoi i maopopo ole ia oe ke ano o ka'u mea i kamaiiio aku nel ia oe, alaila, aole no au e hooluM wale ia'u ibo ma ka wehewehe ana aku i kona ano imua ou i mea e maopopo ai ia oe." Alaila,huli ae la ia i kona kokoolua a kamaiuo aku la: "K Kaloiona, ina kanai" Ia wa huli ae la ia a hele aku la. oiai hoi kona kokoolua ī nhai aku ai mahope ona. I ke koe hookaHi ana iho hoi o ke kanaka opio, oia wale no, hoomaka iho la oia e noonoo i na mea apau i kamaliloia mawaena ona ame na kanaka malihini dna, a ia wa i waihi moakaka loa mai a| na mea apau a Hurama i hoike e mai ai iaia. Ike iho la ia. ua loaa pono oia i keia mau kanaka e kanu ana ia Lok>-wa; aua ae maopopo aku nohoi oia imna o laua, nana ponoi no i lawe i fee ola o ua Ilikini la. kekahi mea ano nui ana i hoomaopopo ai. o Lolo-wa, aole ia he Ilikini ahiu, aka. he sanaka ili-ulaula hoaloha oia no ke A;rpani. Nolaila, vahi ana i noonoo tfco al, aole anel e lilo aaa keia make ana iho la o Ilikini la i mea nona e huliia inai ai e na kauoha aupuni. a hookolokoloia hoi oia? "Heaha la ka hewa. ina no au e kii ia mai ana e ke Aupuni." wahi ana i olelo iho ai iaia iho. "oiai. aole no*u ka hewa o ka make ana o kana kauwa?**

He oiaio. aole oia i hoomaopopo pono i ke keīkoi lanna ole o ka hewa i hanaia e ia. oiai ua'manao ola. o kana olelo hoīie iho no e hoike aku ai imna o ka Aha, ma ka aoao e apono ana iaīa iho, ua lawa ia no kona nookauia ana mailoko mai o ka halepaahao. Me keia manao iloko ona, hoi aku la ia i kona wahi pupupuhale me kona wahi luaui naakuahiue. I ko ia nei hoea ana aku i ka hale. ike aku la ia i kahi wahi paele lawelawe o laua ne! e ku ana iloko o ka mala. a he nanaiea ano e a kaumaha hoi ke kau mai ana maluna o kona helehelena. a. noonoo nai iho la keia i ke kumu o*k£ia ano e ana o ua wahi wahine kauwa nei. A e ka iaea heluhelu, he mea pono i kou mea nnuhi moolelo ke hoike aku ma keia wahi i na huaolelo ponoi maoli a ua wahi wahine paele nei i kamailio mai aī imua o kona haku opio. ma ka Olelo Ber:.facia. a no ka poe hoi i maamaalea ole i ka "namn" e loaa ana no ia lakou unuhina Hawaii. O ke kumu o ;-:e ka mea ueūhi moolelo hana pela. i mea e loaa ponō ai ke ano o ke kamaīJ:o ana mawaena o ka hapanui loa mawaena o ba lahui paele. koe wale no ka poe i hoonaauaoia. "O me Massa! 3le glad you eome haek" ana i hooho ae ai, iaia i ike mai ai i kona haku opio. "Me sartin fraiil dey got ymi." (E kuu Haku! Owaa olioli ua het mai la oe. Maopopo ia'u ua le&a aku nei oe ia laua. " > "Loaa nei au ia laua?' i pane panai akii ai kona haku opao iaia. "He aha ke aūo o kau mea e kamailio mai nei?" "I mean two men dat eome dis momin'. (no kela mau kanaka elua i hoea mai ia nei 1 kakahiaka nei). wabi a ua wahi wahine paele nei, me ka mohala maikai ana ae hoi o kona mau helehelena, no kona Hoomaopopo ana mai, ua palekana no kona haku opio. "Owai ia mau kanak»? Heaha ko laua makemate o onei nei?" •*Why, I tink dey was after you, Massa, but den I don r know who they be, "cause I nevet saw (Heaha mai ka hoi kau! 'Mahaō au i hull mai nei laua ia oe, e kuu haku, aka, aole nae au i ike ia laua, oiai, aole au i ike ia laua manaua), wahi a ua wahine paele nei i pane' mai ai. "Ua ninau mai nae paha laua no'u nei?" ■ "Dey talk abcut you, Massa—an' I tell vou horw. When you went away dis momin*, I was down to de brook washin' myself. In a minute I hear something make a xiois6 in de bushes. an' I hidē myselfy den dese two men eame out, anf one ob 'enl say, 'Dat's him goin' off into de woods, an' he p'inted his at you. Den de odder

I say. *yes dat's him—we'U go and see whai he do'. Den dey ialk 'bout >hootin' you in de woo»b. an' 'bout an In- ; «iian viog called Don me i t;nk «lat dey go to >hoot von. l>ui ; v':e l.orti. you eome Uaek sat'e." t Kamauio hoi !aua nou. e kuu haku. a e hai i aku au ia oe i ke ano o ka laua mau , olelo. la oe i hala aku ai i nei kaka- • hiaka. ī kahawai au ia wa e auau ana. : Aole i emo. lohe aku la au i ka nakeke ar.a mai kekahi mea maloko o ka na- ! helehele, a pee iho la au. a ia wa oili i mai la keia man kanaku mailoko mai io ka uahe'ehele a olelo ae la t kekahi o laua. 'Oia kela e hele la ilofeo o ka ululaau', a kuhikuhi aku la i kona manamana lima ia oe. Alaila. olelo mai : la kekahi. 'Ae. oia no kela. e hele kaua : a nana i kana mea e hana ai.' Alaila. } kamailio ilio la laua no ke ki ana ia oe i i ka pu nialoko o ka ululaau. a no ka mea e pili ana i kekahi iilo Ilikini o j ka inoa. Alaila. manao iho i la au ua hele aku laua e ki ia oe i ka pu. aka. e hoomaikaiia nae ka Haku. ua huli hoi niai la oe me ka palekana." Aohe mea e hopohopo ai." walii a ke kanaka opio i pane aku ai. ma ke ano hoomalielie aku i ke ano uluku pioo o kahi wahine paele. . He mea oiaio. aia iloko o kona noonoo ponoi iho e paialewa ana na oolokn manao ano e. Me he mea la e poi pu j»na maluna ona ka pouli, a ua hiki ole iaia ke ike ia mua ame hope. a pela hoi ma kona mau aoao apau no ke kumu i ulu mai ai o keia pilikia e popoi mai rtei iaia. Hooholo iho la ia iloko ona. aole pono iaia ke hoi aku iloko o ka hale me ka helehelena kaumaha a inoino, o ike mai auanei kona makuahine, a lilo ia i mea hoopuiwa a hoopilikia aku hoi i kona noonoo. Nolaila. ua ku iki iho la ia no ka hoomalielie ana i ka uluku o kona noonoo. A i koua ike ana, ua pau ke ano pioo o kona houpo. a mohala maikai ae la nohoi kona helehelena. ia wa i hoi loa aku ai oia i ka hale. «Aole ī pau.)