Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 44, 3 November 1899 — HE HOOMANAO NO REV. C. M. HYDE. D.D. [ARTICLE]

HE HOOMANAO NO REV. C. M. HYDE. D.D.

I ka muhina o Okatoba 1. o ka tuakahiki 1881, ua komo au i ke Kula Kahunapule ma Honolnlu. a huipu nie Rev. C. M. Hyde. Ua haawi aku au i ko'u palapala hoolauna iaia, mai a Rev. T. Coaua, "(Mikoana) mai/ na ka Aha Euan?lio o Hawaii Hikina Ua īipono oia i ka palapala, ua ae mai la ia'u i haumana no ke kula. I kekahi mau la mai, ua hoomaka kula, aole i pau pono mai na haumana niua. \la keia kula ana. he eha makou he niau haumana Hoti. a elima mau hauir,ana kahiko, a mahope mai pau pono mai ana na haumana mua me hookahi hpumana hou. a ua hiki ka nui o na haumana i ka 12. ua like loa me na hnumana a ka Haku. ( : a noho makou iloko o ke kula i na makahiki ekolu, a hookuuia. I keia mau makahiki ekolu i ike ai makou i ke ano o keia makua o ka pono. a ke hoomaka nei au e hoike aku ,i na mea a'u'i ike ai nona, malalo o keia niau mea. He mea kupanaha ke hai aku niAa- j nei i keia ano i loaa iaia, aole he wa 0 makon i Jke i kona huhu. ua lilo oia i mea nune mau mawaena o na hau- I mana. I kekahi la kula, ua ku ae la j kekahi haumana a ninau maoli akii no. Pehea la oe i liuhu ole ai? Eia kana 1 pane mai ai; "Ua waiho aku au i ko'u huhu i Amerika." He mau mi-

nute ia o ke eehia me ke anoano. aole paiie leo o na haumana, oiai keia mau olēlo i puai mai la me he la m?.i ki lani mai. Oiai o makou ua maa i i ka neiio ana o na kuia nui, ua ike i ke ano o na kumu a me ka lakou mau hana. i like oie meii nei, pela e o nei ka malu | kukui o "Kaukaweli," oia ke ano o n? I kumu mua i hiki mai i Hawaii nei. Ke hiki mai oia i ka pa ieula', e haawi mau ana oia i ke kunou i na wahine a makou, a i ka minoaka i na kamalii ana haumana. Lua ole na kiimn o keia ano, pono no ke hai liou aku maanei. 2.—Keaa naau2.o. Ua akaakaia ma na hua D. D.. e licjike ana he naauao ma na naea pili uhane, i kapaia. He Kauka Uhane nvaluna o ka Baibala. Kona kahua naauao i hiki mai ai ia nei, ua kau i mua ona ka Baibala me he aiiia'ni la. I kn wa e ulii ai na ninau pohiihihi, ua pane kokeia ka haina, penei: * Oiai kekahi haumaaa i ka wa knla 3 olelo ana i kekahi kanaka naauao a-* ia i Niihau, aleamai rr.a ka Baibala -o | Keale ka inoa. 0 keka.hi niaau pohithihi lea ana i ninau ai: "O wa-i ka ia- 1 hui kanaka e o'a nei he maikani ka 'akou ai?" Ua pane kok-e mai o Hyde, aole he makanii inaoli, aka, o ka hewa. 0 ka poe e noho hewa s.aa, ua ike ia me ka ai i ka makani. u-a i>au ae la ka •haluku ana. Ma keia ano i o'.elo iien mai ai oia. 1 elua huke paakiki loa jlo>?o o ka BaibaVa, ka buk?T o Ke a Soiom»na ma ke Kauoha Kahiko, a o Heikeana ma ke Kauoha Heu. Aoi'e e ]<a Baibala wale kona buke o ka buke akeakamai kekahi. ua ao oia i kana haumana i k.i buke ake<akami. Wa-hi ana, pono ke ao mim i ka akeakamai i hemo pono k'?. buke o "Hoike o ko ke Akua. Ma ka la hoike i i:3u aj ninaii nuii a Rev. A. O. Polepe- m-a-i, (Kakauleia o ka Papa Hawaii ia keia huke Akeakamai. Oiai e ana uo na mea lala a hi.kl i ka nao o ka hipi. Oiai o ka bipi he me:s hd.\ia m;i kona • mau -hao. Kjmo n::;i la ka n ,no " ° Polepe, Peluni na bipi muno? Onioieine»le) l'a piha ae ki ka h:;lepu!e o Kawaiahao i ka hauwa*>v-a, i pane Jie kek'hi haumana. : keia ninau. na Hycle no i pane ae. i mua o ke anaina nui oka Paeaina. Eia ke kumuhan.i i na m?a lal.i .uole i na nna lala ole. ua emi aku o a.i meha pu ka haie ua mau aku ka .iiana h'/;V.e. He naau-

ao -ma Ua Piīiolelo. a .he kim-ailio o Hyde ma ka pilioleīo. Ua olelo ne .) Rev. E. Boad o nole e akamai ana o Hyde ma ka o'ielo Hawaii. h° L T a u'iana oia he PiV:o]e]o Haw);i ,i ke waiho nei i mea alakaii aku i na kanaka Hawaii ma ka Pilīol-elo. Ua olelo mai la oia i k©ia ol*rlo wiwoelo, "uole elima haole i komo o keia lahui kanaka, i hiki ke kamailio polelei \ ka olelo Beritania, oia ka makahiki 1882. olelo oia ma ka Piliole!t. Nō kona naauao a āoe-peno, ua k;)i• j u ia oia kekahi iala o ka Papa Kaliu Waiwai -o Pauahi Bishop. No kona make ana ke uwe nei na kaaaka o na Keauhou me Kahaluu, i kia lilo aku o kahi a lakou i kukulu ai i na hale, a me k;' lukou mau mala knpe i ka hui mahi kope e ku nei ke pau n:i makahiki hoolimalima elima i koe :> ka Hui maliina 0 Hvde ko lakon iiilinai. Oiai o kona leo kra i ioheia e kue ana i ka Hui Mahi Kope. Ua hoolimaiima lakou i kahi a ka Hui mua i noolinialima ai. ka'hi o na kanaka e n-ofco n-ei. īloko o na Aha Euanelio e dkeia aku ai kona mau manao hohonu, e lioomalu ana i n<a hauwalaan, a ine na manao like ole ma na a<vao eiua o ke kunmhana. 3.—Kona piha i ke ak>bp. Ua ike makou ia hiaa-win'a i-aia, oiai na haumana <e noho ana -ma ke kula. aole he mau kokua n-o Jiakou m:iwaho ae, ua hele maoli oia e h~a\\ e liana. i mea e pono ai ka noho aa:a, a loaa ka hr.na a kela hanma-na V». haumna mahope o ka auin i ā r:a 'ia kula ā pau ao!e nc!e kan;: r.i"C w>:i ka mea hana e.'e?" I kr, v. :i o hui hou ai 1 kula maū'iope in.-, o a:-,- liooma.iia nna. aia hoi, ua hele keia e huli i na 'ole like ole i na makamaka, me na hoa'loha. Ika hoi ana mai ona haumana, aia hoi ua piha kekahi niniii i ka lole. 1 kekahi la kula, ua haa"wida keia lole i na haumana. ua īa okaleaaneiaoia i na haumana. ua lako ae na haumana me na lole maikai a kupemo. Me ke' aloha na huaolelo piaka mai ai. Ua lawa keia no»i.

0 kekahi raau haumana eleu, ua komo ae la i ka paa'lole a paa, oiai) kela e kulou ana no ka wae i lole no ke's.oHi keiki, a olelo aku la: kupono keia iau. nana mai oia a pane inai la, pela ka hiki, ua lawa kona aioha i na haumana a pau, aole kapakahi e like me ko keia v;a. Ke loaa nei ka lole' i kekahi poe ma ke keeno o ka Papa Hawaii. Me ka leo ehaeha e loheia aku ai, a me ke kaliiia aku o kekahi lole oia.i oe e ake aku ana nouia. Aole pela ko Hyde nao. O kau i manao -di nouia nou iho Ja noia. Auwe! Luaoae ke aloha' o keia m-akua i hala aku la. Pomaikai ka poe make ke make iloko o ka Haku ma keia hope aku, e hai auanei ka iakou •mau hana manope o lakou. 1 na makaiiiki a pau e :hui ai ka Aha Paeaina ma Honolulu. E komo mau ana oia i kona mau haumana, me kahi

poe kahunapule e aku e pii ma kona hale e ai ai i ka aina ahiahi, o kahi poe i kahi aiiiahi a pela aku ana a pau pono. Aole hemo kona aleha a hala wa!e aku !a. 4.—Kona kulana 'aaipule. Aohe mea k.inalua ke olelo ae, ua kupaa oia. e Kke me na pohaku uluia e ka limu, a I:oi aku la i >kahi maha. ua koe kan.i v.*ahins,' me na keiki kaae, am? kana mau h.iumnna e uhi pu nei k;i aina n;> k.i po:v: o ka oihana hoolaha Euanelio. Pono e oluoiu mai e hoike akii i ka nui o na haumana i imka mai ke kula aku malalo o Rev. C M. Hyde noho kumu ana. ni l | poniia a i poni oleia. XA POE E NOHO KIHAPAi NEI. Rev. E. S. Timoteo, K:iuai;.':a:;':'i, | Oahu. Rev. J. K. Hihio, no Kaanapai:. M.iui Rev, S. Kaiii, no Hanaiei, Kauai. Rev. S. L. Desha, no Haili Hawaaii. Rev. W. M. Kalaiw.ui, no Kailua, Hawaii. Rev. R. M. Hanuna, no Hana, Maui. Rev. G. W. Kolohaho'a, na Wailau. Molekai. Rev. C. M. Kanuikawiwoole. Hamakna Hikina. Rev. J. Kalino, no Paia Maui. Rev. J. Kaalouahi. no Halawa, MoloRev. S. W. Kaikuahine. no Waipio, Hawaii. Rev. G. L. Kopa, no Waimea, Kauai. Rev. I li. Kahaleole, no Hanapepe. Kauai. Rev. J Kaauwai. no Kapaa, Kauai. Rev. S. Oili, no Waialua. Ooahu. Rev. J. M. Ezera. no Ewa, Ooahu. Rev. J. Davis, no Waikane, Oaiiu. Rev. S. Nuuhiwa. no Hauula, Oahu. Rev. M. Kuikahi, no Haiku, Maui. Rev. S. K. Kaailua, no Keanae,\Maui. Rev, Lui Mikela, na Kaohe ame Hawaii. NA POE I PONIIA AOLE KiHAPAI. Rev. L. K. Kalawe. Puna Hawaii. Rev. 1). Kahooio, Laupahoehoo, Hilo. Rev. S. Kapu. Rev. S. Kaiapa, hoopauia. Rev. M. Lutera, .hooliauia. Rev. Z. S. K. Paal.uhi, Waikiki, Ouhn Rev. D. Kaumiumi, Pelekunu. Molokai. Rev. J. Kanoho, Lihue. Kauai. Rev. 1). Kaai. Molokai. Rev. J. Nua, Oa.hu. Rev. S. Kaulili, Oahu. Rev. D. P. Mahihila, Gilii»ati. NA POE I MAKE. Rev. S. U. Kapalii. Koloa, Kauai. Rev. J. P. Kuia, S. Kona, Haw-aii. Rev. S. Kamakahiki. Knlawao. Molokai. Rev. Kahea Maunaloa. Maui. Rev r . Ahi Lazaro, N. Kona. NA POE I PONĪ OLEIA. Malauea. Kapa. Kalaiaina, Kaena. Kukapu. Kanakaiiui,. D. Keliipio, Nahia ('make). Honuakau, Maiaupuni, Napeahi, C. K. Pa. T. Pa. En Kekipi. Hamauku (niake), ame Kaua, Me keia mau haivmana o Kauka Hai i uhi buia ai na kihapai ekalesia o keia Paeaina. O Ka lono no kona make ana aia 'hoi, r.a puni ka lahuikanaka i n waimaka o kona mau keiki e hiolo ana no ka minnnina, no ke aloha, a no ka ihauoli.

"He mea minamina i nuia o lehova ]»a make ana o kona p:>e haipule." W. M. KALAIWAA. Kailua. Holani, Ort. 30, 1899.0 Ma ka Paa o ka Hanaia ana o ka Momokuahi Aorangi no Honolulu nei, a hala loa aku la no Samoa a hoea 1 Auseteralia. Ma keia Poakahi ae e noho ai k,> kau "kim-e" Novemaba nei. ah - keu ana keia o ke kau nui o na hihia. Aole paha e pau pono loa ana na liihia i ka hoolohe ia ina keia neho ana a ke "Kiure." Ua loheia niai e holo aku ana o Lunamakaainana Loebenstein o Hilo, Hawaii, i Wasinetona, ma ke ano he wahaolelo kuikawa no ko laila poe makaainana, ma kekahi mau mea e pili ana i ko lakou pono. (Ta hiki no, he oni ka hoi na ka mokupuni nui. Maluna mai o ka mokuahi "Malulani" o ka la Sabati nei i huli hoi mai ai na Senatoa H. P. Baldwin ame \V. H. Rice, me W. O. Kamika, Wm Alexander, C. H. Bishop me C. M. Cooke ame Mrs. Cooke, no Honolulu nei, mai Kauai mai. Ma ka po Poalima o kela pule aku nei i malaimaia ai he hakaka kuikui puupuu mawaena o Martin Denny ame Billy Armstrong ma Paka Kuokoa, ma Kulaokahua ae nie, a ua lilo ka eo ia Martin Denny. No Kikane mai ka mua a no Kaleponi mai hoi o Billy Armstrong. E makaukau ana hoi ka mokukaua Maine no ka au aku i ke kai ma lune 1901; ka mokukaua Misouri ma Feberuari o 1902; a o ka mokukaua Ohio hoi ma Maraki 5. 1902. O na mokukaua monita e lianaia nei i keia wa, e loaa aku ana lakou i ke Aupuni nia ka makahiki 1901. ma ia makahiki nohoi e makaukau ai 'na moku apau—e kapiliia nei i keia wa, a haawiia aku i ke Aupuni.