Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 45, 10 November 1899 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA MAE HUNA POHIHIHI EKOLU [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA MAE HUNA POHIHIHI EKOLU

Ke Kanakauhai holoholona opio, owai ia? Ka Wahine opulepule, i aha ina? 0 Hun»ma ko'u inoa, Owai ia?

He Xane i k»ia i Kukania e Sijlvanux Cobb, J>\ ke kahi ona Kanaka Kakau Moolelo Kanlana loa o ke an nei: a i unuhiia mai hoi e HOOULUMAIIIEIIIE, mai ka olelo Beritania mai a i ka Olelo Haieaii, no ke KUohana Pookela no ka Lahui Hmeaii. • MOKUNA IX. "HE MAKE KO KA PO?" WAHI A KE KIAI—HURAMA KA HOALOHA. He ano mokalakala ka hiamoe ana a ke kanaka opio i keia po, a pela wale no ke ano o ke ka-lilolilo ana o kana moe ana a hiki wale i ke ao ana. Ma ka wa i maamaama mai ai. ia wa i ala ae ai keia iluna a haalele aku la hoi i kona wahi moe. Ua'hele' holohoio ae la ia maloko o ka rumi i hoopaaia ai oia, me kona hoomanao ol§. hoi no, na wahi holoholona liilii ana i lohe ai i ko lakou mau nakekeke ma ia po iho a ao ae la. Aka, aole paha i hala he eono ana hele holoholo ana mai kahi aoao o ka ruml a hoea i kahi aoao, aia hoi, ua ala koke ae la Ka hoomanao ana iloko ona, no ua mau wahi holoholona nei ame kahi popo palaoa.

Ia wa i huli ae ai ia, a nana aku la ma kahl e waiho ana ke pa palaoa. Ike aku la ia, ua aneane e pau loa ua ' popo palaoa la i ka ai ia, a ia wa huli j hou ae la ia a anehe mai la e heie, aka, j ike e aku la ia i kekahi walii mea e waiho raai ana ma kahi kokoke i ka wawae o kahi hikiee ana i nioe ai. Hele aku la ia a nana iho la i ua wahi mea nei ana i ike ai, aia hoi, me ka hoohewahewa ole, hoomaopopo iho la ia. he wahi iole ua make. Maau hou.ae la hoi kana nana ana ina kekahi paia o ka moe e piii aku ana. aia hoi, ike aku la ia e waiho mai ana he wahi iole, a ua make. Ma la wahi, ike aku la keia i ka hamaiua mai o kekaai lua ma ia wahi. a hoomaopopo iho.la keia. o kahi ia i hoea mai ai-keia.mau wahiholoholona. e ahaaina ma ka popo paiaua i haawiia mai ai nana e ai. Oiai uo keia uaua ana 1 na j make o keia nmu wahi holoholoua, 10-1 1 he aku ia keia i ! ia uakeke ana ke pani i>uka <-> kona i paahao. Aoi(# i liuliu īho. aku U\ ua l*4Ui PUkA la» kou*tt ;u*< o «ia. s>ih». o kt» īa. n*ā holu k«*».a u4i*i aKu U* i<* iuin lii»a pu īho U\ kum me na aawL ;auA. t k*» Uu<fc. n*au .vioh<\ •H&i» 1*» \va ;.•*«** :*sist '■;>#», :vOkt^ .. i /•«r . 'N* •s»** jjh ;--riKfcWßfc -Sw ' ! >, V* . «=• "■: %i -*.■ 5k >»- rttoSr» <**> «j#fe.r -* x«|nlFJ ; «1 ttnu6 ti maio «..' wali; .a HoKtinja. >f -?rti 1 miman ftei ī ?ttknc #> "bwnittE)a -ai 'i 'ka lnbrt»i liKMi nrn)tma ne. tn& te ua. «u 7ue mtr nn Ima-wī sftm arku ī : taTc man fcokoa ama i mea e $s&ēl£ ai -wp ma ka wa pemo. Aim. e hai umi oe ia'n la oe i pake)e aā mai ka i>6ka mai a fca Hikini? O na "wahi kanaka ili-nlaola la i » ia oe. oia o Jo-wa. a. na kanlana loa oia. i te -aka-ma-i ma Jrrpn. T"a. «ele iala kaua poka e kī ai i lea maka o lia jma nimo." "Ma.lia lre wahi īo no ia i ke i p&ae ako «i ie ~kaixaka opio, a» ka hooman aaa. afco hoi i lta olek> ana, "o kona wahi piilikia. *-a>e no oia ka IoM o kona onolu maka i ka nana ana. T ' Alaila, hoomaka mai la ke kanalea opio i ka hoike ana mai i na soea apaxi e pili ana i-ka make ana o kahi Hikini iaia. I ka lohe ana o Hurama i keia moolelo i hoikeia mai ai e ke kanaka opio imua ona, mai ka mua a kae hope, ua pane ae la ia: "E kuu hoaloha opio, he. mea maopopo loa ua hikiwawe la ka ike ana a kou maka. O kela Ilikini. oia ke pookela loa o na kanaka ili-ulaula kaulana loa ma ke kipu pololei elike no me ka'u i hai aku nei ia oe. Manao no au, ina paha owau kela i hoohaluaia ai e kela Ilikini, elike Iho la me kou hoohaluaia ana, aole o'u manao e pakele ana ati. He mea oiaio, ua hoike mai kou pakele ana iloko o kela ko-wa pokole loa o ka manawa i loaa ia oe, i ka hikiwawe loa o kou mau maka ma ka ike ana. He mea oiaio nohoi, he ola kou ma ka apua. Aka, e hai mai oe ia'u, aole anei 1 he mau olelo a ua Ilikini la i hai mai ai ! la oe mamua o kona make ana?" "Ae, ua hai mai no oia i kekahi mea ia'u, a oia hoi keia: Ua haawi dala ia mai oia 'e kekahi ili-keokeo, me kona haawi pu ana mai nohoi i ka rama, me kona kauohaia ana mai e hele mai iloko 'o ka ulKlaau e hoohalua ai ia'u, a e lawe hoi i kuu ola ma ka wa pono mua loa e loaa ana iaia. Ua hai mai nohoi oia ia'u, aohe ana mea e kau mai ai i

kona inaina maluna o'u, olai, aohe a'u hana hewa i hana aku ai iaia. Ma ko'u hoomaopopo aku nohoi i kona ano, me he mea la ua hoike mai oia i kona kaumaha loa no kona hoao ana e lawe 'i ko'u ola mamuli o kekahi kumu kupono ole ma kona aoao." "Aohe mea kanalua no ka loaa ana iaia o ke kaumaha no kona hana ana i ka hana limakoko i apono ole ai kona uhane. 0 ka mea maopopo loa hoi. mamuli o kana mea i hoike mai ai ia oe, aia he kanak'a ī upu e make oe. Pe- j hea la, ua hai al;u anei oe i keia mea au i hoike mai nei ia'u i kekalii mea e ae mawaho aku o'u nei?" "Aole. O oe iho la no ka mea mua loa a'u i hoike aku la. Ua hoao ikaika no nae o Gilimana ame Kolotona e loaa aku kekahi mea ano nui e like iho la me keia ke ano mai a'u aku, eia nae, aole loa au i hoike iki aku ia laua. Ua hoao ikaika nohoi o Mr. Berkley e loaa aku iaia ka mea au i lohe aku la mai a'u aku, aole loa nae au i hai iki aku iaia. Hookahi a'u mea i hoomaopopo loa i keia wa, o keia poe kanaka ekolu ua ike lakou i keia hana puuwai eleele i hanaia mai ai maluna o'u." "Pehea; ua halawai anei oe he alo a he alo me Mr. Berkley? Ua hoea mai anei oia iloko nei o keia rumi e hoopaaia nei oe?" "Ae, ua hoea mai oia iloko nei o keia wahi, a ua koi mai noi oia ia'u e hoike aku au iaia i na olelo a ka Uikini i hai mai ai ia'u mamua o kona make ana, ina hoi-.he mau olelo kana i hoike mai al ia'u. A no ko'u hoike ole ana aku iaia i ka mea ana !i koi mai ai ia'u, ua kau mai la oia i ka olelo hooweliweli maluna o'u. Pehea la, ua kamaaina anei oe i keia kanaka?"

"He lehulehu ]oa na manawa a'u i ike ai i keia kauaka, a ua kamaaina iki nohoi au i kekahi mau mea e pili ana i kona moolelo," wahi a Hurama i paue mai ai. "Owai keia kanaka?" "He kanaka waiwai loa keia maloko nei o ka aina. O ke kumu nae o kona waiwai ana. mmuli no ia o ka make ana o kekahi hoa.hanau waiwai loa ona, a o ka waiwai ame ke kuonoono o ua hoahanau la ona, ke kumu o koua waiwai ana, a no keia waiwai i loaa iaia, ua hapaiia ae la ia e ka haaheo anie ka hookiekie. He mau hoahanau keia elua, oia o Sir Wallaee Berkley ame Roswell Berkley. l'a hoea like mai laua el.ua i Viriginia nti iloko.o kekahi mau niakahiki lehulehu loa i hala.ae | nei. Ma ko iana wa i noho ai maaaei | ua !oaa nui. ka waiwai ia Sir Wallaee [ Herkley, a ht waiwai nui maoli nu kai loaa mai iaia. aka, mamuli o kona loaa ana i ka nawaliwaii uui kona kino, ua luuvl*>le iho ia i«v ia Viri&inia nei. a l»oi aku la ia i O .kukahi kumu nohoi o komv hoi i Enelani. uo ka no ia e |>iii i kana iiana. Aka. nwvuw<V o Uon«> noi »iKu i Kiu lani, u,V ihu īa i kukaiii iiaiaimia kuuha v avwv i.kuna uiau vwu nai i I kui,a noi ■iVWV.j k«v..H^.hiUiiWh lUi- 'no la ia. | »Vfaiki4b*'U.'« iiua o .Sji ! i.vsL« 11 l Uv> l ; v u.w i ' v W,t «■' k»vna|MlkUiV .V Kvtvu -L.iuhu. • >v\vv*«.*. | I -Vi; V>. t4v>» 'i\, ; S 4i ; I -»■ V -Vi " j !»•'.; " i : t\VinV- \IV. o | b(VteilfteiE tn&: | ' m». yi n n • fet.-n ntma h+»wf: i hfena ui iera 'i Bi nih j l»oofttl3teja. mai ik'af A i ma ano b«B. boi an : oī iUHkn o k«na mao p63BSiSiKi i h; nin * IwMipoino i 1 teeia. i fcn iiw» -&i -o 35tmfli)n mo ta $&ne }eo ©ie & Jsa]A isekfflri nraua«a, ailmia, ~psz& m&i la ia iwna o kanaka opio; * AxLbea f k ioa-loha opio." wahi a Hmaoia. 1 pan* n»3a ai i k« kauaka opra "he i&ea m s ;>po]x> k>a, ua lilo <x> i ea&mi ao keia O kekahi mfa maopopo noioi. oia r.o m-ea e inakemake neī e komo oe iloko o ka pilikia, aka* aolf nae hiki la'u ke hai akii ia oe i ke kamu o ltona hana ana i keia hana maluna on. Aka, e hiki mai ana no nae ka wa. e ike ai oe i ke kumu o kona upu ana i kon ola. 0 ka'u mea ia e huli aku ana no kou pono. O ka'u e hai aku nei ia oe, oia keia, oiai eia oe maloko nei o keia wahi, aohe au mea e hopohopo ai nona; a ma kou wa hoi e hemo ai mailoko aku o 'keia hale paahao? ma ia wa kaua e hana ai i na mea apau e ioohia ole ai oe i kekahi poino mai iaia mai.*' r I "0 kou manaoio maoli anei ia, aole, au e loaa ana i kekahi poino, oiai au e paa ana maloko nei o keia wahi?" "He mea oiaio loa ka'u i hoike aku; la ia oe. Eia hoi kekahi, aole loa oe e ! hoahewaia ana no ka hewa i hookau-; hihiia aku ai maluna ou." • Me ka hoholo ana ae o kekahi nanai- j na ano e maluna o ke kanaka opio, pa- j ne mai la oia imua o Hurama: i "Aole e'u manao iki e loaa ana ka' mea hoike lawa pono e hiki ai lakou ke ' hoahewa ia'u imua o ka aha hookolo- i kolo, aka, ma ko'u manao nae, aole' keia he wahi palekana no'u e noho ai J no kekahi mau hora lehulehu mai keia j wa aku a kaua e kamailio nei. E hai; aku au ia oe i kekahi mea nana i hapai mai i keia hopohopo iloko o'u, eli-'

ke hoi me ka'u i hai aku nei ia oe. I ke ahiahi nei. lawe mai la ka mea kiai 0 loko nei o ka halepaahao he kiaha i wai me ona wahi i>aiaoa na'u. No ko'u ; ono ole i ka ai ia wa. oiai hoi aole o'u | pololi mai, u<: īeu wale ae la no au'i ke J kiaha wai, a waiho aku la i ka palaoa. | Ua liaule iho Ia au hiamoe. a oiai au j e hiamoe ana, lohe ae la au i.ka nakeke 1 ana mai a kekahi mea ma kahi e waiho ana ka palaoa. I ko'u wa i huli mai ai a nana mai la ma kahi a ke pa e waj iho ana. ike mai la au i kekahi mau wahi iole e mumulu ana ma ua wahi pa nei, a hoomaopopo koke iho la au e ai ana laua i ka ai i laweia mai ai na'u. a i ai ole ia al hoi e a'u. I kinoly. ua manao iho la au e hoeniu mai i ua mau wahi holoholona la. aka. i ko'u hoomanao ana iho. malie e lawe hou ia mai ana ona popo palaoa na'u i keia kakahiaka. ua haule iho la au hiamoe. I ko'u ala ana ae hoi i keia kakahiaka, aia hoi. il e iho lo au ua pau'loa ka hapanui o ka palaoa i ka ai ia e ua mau hoa paahao nei o'u." "A heaha iho'h ku pilikia oia? Malia paha e loaa hou mai ana nohoi ona palaoa nau i keia kakahiaka?" "Pela paha, aka, o kahi mea kupanalia loa nae, oi&keia. Ua make na walii holoholona na laua i ai i ka palaoa i ka po nei, a e nana 'aku oe i ko laua mau kino make e waiho mai la." "Pehea," wahi a Hurama i hooho mai ai me ka hoike ana ae o kona helehelena i ka ouli ino e, me ka hoomau ana mai nohoi i ke kamailio ana. "Aole paha he mea niake wale ka holoholona o kela ano i ka ai ana i lia palaoa 1 haawiia na kekahi paahao, ke ole he kunni make i ho-oia iloko o ka palaoa i aiia e ka holoholona. Aole paha i pau loa ua popo palaoa nei i ka aiia?" "Aole," wahi a ke kanaka opio i pa-ne-aku ai imua o Hurama, me kona lalau ana iho hoi i ka>hi koena paiaoa i koe a hoikeike mai la. "He walii wai no anei koe o loko o ke kiaha?" i ninau mai ai o Hui'ama me kona nana pono loa ana iho i ka palaoa me ka hoohulihuli ana ae i kona niau aoao apau inuia o na liakilo ana iho'a kona mau maka. "He wahi wai uuku loji koe." walii a ke kanaka opio i pane mai ai, iaia i hapai-ae ai i ke kialui a hoikeike niai la imua o Huiama. la \va hoi lalau aku la o Hurani«i i ua kiaha wai la, alaila, wawahi liilii īuo la ia.i ke koeiui palaoa ana e paa ana ma kona lima. 1 ka'pau ana o kana wawahi auu, ia wa i kuai ae ai oia-.i ka palaoa i lu ia ilio ai e ia ilouo o ke kialia. a. haia kekahi nianawa, ia \va wuiho laalie a'ku la ia uo kekahi inanaua. Mu keia wa aua e'haua uei i keia luiua aole oia i kamailio iki mai i kekahi wa lii huaok'lo iunia u ke kauuka opio. l'a lilo ioa kona inaiiao'lioloukoa ia wa.ma ka haua. aua 1 h.ina iho ai. 1 ka hala ana o ki Uaiii \'..i loiiii'o ke ku ana o k< klaha uu; k.i ii.uaoa uiuloko, iia :ai:wi Uou īiui ia o liiiiauia i kaua iialn a koai UoU iilil ia 1 ka (ialaoa lioivo o Kt kl>lha. i ka uau aua o k»aa"iiauu ;tua a u«v ka iud\H U tu, >4 1 UlUlUi iual ai ia,"i .i\a invtUvUA uuiluiia o ka mmiUwU'.. i aua'o k.uu iuua i vvaUo ioUo al\U o i\r aiaUa, al\U la 'ia ■ ! V C i\luha 1 \a liUka .uiai*!. a. ua !t .> | k\ 'U .ikuiu -1U,U,l > M,V i'U-iiAtH i 'W-i iis 'v«irttVA • V'■&. 'WlhH ■ **■ V v - 'hWHk si«t ">• y>HS. Kh •»«; Uli i : : rn «i?! : fchih&. s f!*n<hr ;MH> (i 4?-pīr •Jti»r»4ī»»r. ,n " '•#!* i«tftj *»?• t»r«- . Sfrukti. I4i l!;Wjj lr,N kM'iiu! e »:"ifc !mm: i hoobfrmoia ihiko m*i nr> Uh hor>i rpoe knnhkn hf umi- . ktrmafiriß}tit! ko lan/m r.nl L'a hauaia j keia laan make Tj.*m; aka. ua Jati uae ; oe. i km ai ok» a*na i kf*ia fi&}aoa. Ha. ha. ha. ki» ik*» maopopo Tiei «u ua ele )oa ka naau o leeia kauaka no leon , xaa3Hi. Hf mea ■oiaio. aole io x»o ie paI lekana xron ma]oko wi o keia wahi. E hoomauao oe, aole liulin loa ka mana- ! wa mai keia wa <;ku, a hoohioloia no ua paia o k-eia halepaahao e a'n. Mai | kela ahiahi okoa mai kou koino wahi ai ole ana a hoea wale mai la i keia | kakahiaka, nolaila, eaa mal kan wahi j palaoa a'u. Ua lawa keia nou a hiki i [ kou wa e puka aku ai mailoko aku o | keia wahi. Ua lilo kela mau wahi hoI loholona i mau wahi hoola nou. Mai oi i loa. aku ka pono ina i kela kanaka puuwai eleele i haawiia aku ai keia laau make." Ma ia wa i wehe ae ai o Hurama mailoko ae o kahi paiki ili e paa ana ma kona aoao 'he mau popo palaoa ame kekahi mau papaa io dia momona, a haawi mai la i ke kanaka opio. Ua anehe mai la hoi ke kanaka opio e kamailio mai imua o Hurama, aia hoi, i kiei mai ai ke poo iloko o ka rumi paahao, a hoike mai la ia Hurama, ua pau kona wa i aeia ai no ka ike.ana i ka paahao. I keia wa i huli ae ai o Hurama, ame ka leo kuoo, me he mea la he kanaka mana nui oia maloko o ua halepaahao la, kahea aku la oia i ka luna paahao, i ka i ana aku iaia: "E, e komo mai oe iloko nei a nana pu ae kaua i keia mea kupaianaha loa." Ia wa i komo mai ai ka luna paahao iloko o ka rumi, kahi a Hurama e ku ana, alaila, ninau mai la o Hurama iaia: "0 oe anei ka mea nana i lawe mai

i ai na keia paahao ma ke ahiahi nei?" "Ae," wahi a ka luna paahao i pane mai ai. "Iloko nei no anei i hanaia ai ka«>popo palaoa au i lawe mai ai i ke ahiahi nei na keia kanaka?" "Aole, aole iloko nei o ke kahua halepaahao i hanaia ai kela palaoa." wahi a ka lunapaahao i pane mai ai. me I ka hoike ana ae o kona mau onohi maka i ke ano pahaohao, me ke ano e pu ana ae hoi o kona helehelena. a pane mai la nohoi imua o ke kanaka nana oia e ninaninau aku nei: "Aole paha oe e hoike aku ana i keia mea imua <> ko'u mau poo ma ka oihaua. E hai aku au ia oe. i ke kuniu nui o ko'u hana ana i keia hana, a kapae ae la hoi i ka rula paa o loko nei o ka halepaahao, ua hele a paakiki. kupono ole no ka ai ana iho ka makou palaoa; aka, mamuli hoi o ka haawi ana mai o kanaka, a'u i manao ai he keonimana oia ma kona mau ano apau, i ka popo palaoa hou a'u i lawe mai ai i «e ahiahi nei na ka paahao nei, ua manao iho la au >ie hoaloha oia no ia nei, oiai ua komo mua mai nohoi oia iloko iiei e ike ai iaia nei, nolaila au i lawe mai ai. i'a ike iho la nohoi au e mau ana no ka mahanahana o ia popo palaoa, a he palaoa kupono loa hoi ia na ka paaha» nei, nolaila, ua lawe mai la au i ua popo palaoa nei." "Owai ke keonimana nana i Laawi mai ia oe i ua popo palaoa la?" Me ke ano kaualua, a ano kuhau nohoi, pane mai la ua wahi lunapaahao nei: "0 Mr. Berklev." "Oia no paha o Mr. Roswell Uerkley?" i ninau aku ai o Hurama i ua \vuhi lunapaahao nei. "Oia īio," wahi a ua wahi kanaka la. "Ano, e kuu hoaloha opio," wahi a Hurama i huli ae ai a pane mai la i ke kanaka opio. "ko hoomaopopo pono uei oe, i kou hoaloha oiaio." Alaila, me kahi leo uuku' loa. pane hoij inai iu oia i ke kanaka opio. ma ka wa i huli ae ai ka lunapaahao a puka aku la iwuho: "Ke ike io nei au, aoiie keia he w'ahi kupono nou c nolio loihi iho ai; aka, no keia wahi wa poko!»* na»-. ea. < hoo manawanui oe." Me keia inau huaoh-'lo .hope, lululiina pu ae la o Huran»a nu' ke kanaka opio, ulaila. huli ae la ua kiinaka kupaiana ha nei a puka aku la i waho. (A puka lioii aku l Ala ka i'oakahi īn i i wi'heia ai k>' Kau Kiui'e o ka \h.. K. apuai o Uahu nei, no ke kau o So\ftu:ti/'u uei. l'a lioala a- i, ; 11. K Āl. :u.u. ■ | anie kekalii po'- ilau.iii » ■.(. in ain j kuklilll aka |.a li liali' ii. U., ~.. | pili pepa liah- .. UoohiW i!li V,.; ilal. iiui Aia ko ial\i>ii iiui.- u. i, . i.i., \la:.:., I'a i'" • I kuili I ... . . i., a: . Wlu. IM-Ihli» ; . .! |