Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 46, 17 November 1899 — Page 4

Page PDF (1.44 MB)

This text was transcribed by:  Debbie Tom
This work is dedicated to:  Alan Tom

NUPEPA KUIKOA, NOVEMBA 17,1899.

--------------------

HE MOOLELO WALOHIA

 

NO NA

 

MEA HUNA POHIHIHI EKOLU

 

Ke Kanaka uhai holoholona opio, owai ia?

Ka Wahine opulepule, i aha ina?

O Hurama ko'u inoa, Owai ia?

 

He Nanea keia i Kakauia e Sylvanus Coob, Jr. kekahi o na Kanaka Kakau Moolelo Kaulana loa o ke ao nei: a i unuhiia mai hoi e HOOULUMAHIEHIE, mai ka olelo Beritania mai a i ka Olelo Hawaii, no ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

 

      Mahope iho o ka haalele ana iho oka haalele ana iho o Hurama ia loko o ka halepaahao a homea aku la hoi ia i waho i ke alanui, ua ku iho la ia me ka noono nui no kana mea e hana aku ai ia wa.

      Ua hoomaopopo loa iho la ia ma ia wa, ua makemake ioa o Mr. Berkley e laweia ke ola o kona hoaloha opio, mamuli o kona ai ana i ka laau make, aka, ua hoohoio iho la nae ia he mea pono iaia ke ike i ka oiaio maoli; nolaila, hooholo koke iho la ia i kana mea e hana ai, oia hoi kona heie kino ana aku i ka hale o Mr. Berkely, ka enemi o kona hoaloha opio.

      O kona wa no ia i huli ae ai a hele aku la no kahi o ua kanaka la. I kona hoea ana aku ilaila, ua loaa aku la aia iaia iloko o kona keena aina, e holoholo ana oia iloko o ua rumi la.

      I kona ike ana mai hoi i ka ia nei komo ana aku ua ninau mai la ia me ke ano inoino o na maka.

      "Ha! Owai hoi oe e nei kanaka i komo mai nei iloko nei o keia wahi me ka hai mua ole ia ana mai ia'u?"

      Manao au ua ike no oe ia'u i kahi wa i hala ae nei," wahi a Hurama i pane aku ai me ka malie ame ke akahele loa, oiai hoi ia i kukulu ae ai i kana pu raifela ma ka paia o loko o ua rumi la.

      "Pehea? Ua ike au ia oe?" i hooho ma ai o Mr. Berkely me ke kau pono ana mai hoi o kona mau maka maluna o ka oiwi kino nui puipui a lawakua nohoi o ke kanaka uhai holoholona.  "He oiaio, ua ike lihi au ia oe ma ke alanui; aka, heaha mai nei la kau o loko nei o keia wahi me ko'u ae ole ana aku ia oe?  Manao anei oe, he hale hokele ko'u hale nei, e hiki ai i kela ame keia kanaka ke komo mai  elike me kona manao iho me ka ae ole hoi o ka haku hale?"

      "Ua maopopo ia'u kau mea e kamailio mai nei.  He hana ano nui loa ka'u i makemake loa ai e hui pu me oe, a i ka hai ana ae nei o kau kauwa eia oe iloko nei o keia rumi, ua hele loa mai la o au ia nei a loaa iho la nohoi oe ia'u, me ko'u kali ole ana na ke kauwa e alakai mai ia'u ia nei.  Ua halawai iho la au me oe, a e hoike aku au ia oe i ka'u hana i hiki mai la."

      "Ina pela, e awiwi mai oe i ka hai ana mai ia'u i kou makemake, oiai ua pilikia ia au i ka hana," wahi a Mr. Berkley i pane mai ai.

      Ia wa i kau pono aku ai na maka o Hurama maluna o na kanaka nei ana i olelo iho ai ilokoo kona naau, oia no ka enemi o ke kanaka opio, a ninau aku oa oia iaia:

      "Ea, aole anei oe i lohe ua make kela kanaka opio i hoopaaia ai maloko o ka halepaahao ma ka la inehinei, malalo o kau kauoha?"

      "O ke kanaka opio hea keia au e olelo mai nei?  O kela kanaka opio anei i laweia mai ai mailoko mai o ka ululaau e ka makai nui ma ka la aku la inehinei?"

      "Oia nohoi," wahi a Hurama i pane aku ai.

      "Aole au i lohe ia mea. I ka wa hea nei kona make ana?"

      "Aole au i olelo aku nei ia oe, ua  make ua kanaka opio la, aka, ua ninau aku nei au ia oe, ina paha ua lohe oe, ua make oia, a, aole paha.  O ka mea oiaio a'u e hai aku ai ia oe, aole oia i make i keia wa."

      "A pehea la, ua ma'i ia nae paha?" i ninau mai ai ua Mr. Berkley nei me ke ano haikea ana ae o kona helehelena.

      "Aole oia i make-aole nohoi oia i ma'i-a he ola kino maikai loa kona i keia wa."

      Me ka li-o ana o na maka o Mr. Berkley, me ka puai ana ae o ka ula ma kona mau kumu pepeiao, kiola pukalaki mai la oia i na olelo a ka hoonaukiuki nui wale:

      "E ke kanaka lapuwale; nawai ka haakei o oe i hele mai nei imua o'u nei me kena ano hookano, a paki mai imua o kuu alo?"

      "Ke ike nei au, ua like keia mau olelo a'u i hoike aku la imua ou me he oiai la e hoonaueue nui ana i ka honua malalo o kou mau kapuai, a pioo ae la kou lunaikehala, a pukoko ae la hoi kou leo elike me ke pukaka ana a ka moawahine i piha i ka makau."

      I kela wa i akakuu mai ai ke ano piena o ua Mr. Berkley nei, a me he mea la ua ike iho la ia i ka hewa o kona pioo ana i ka wa mamua iho, ame ka leo oluolo, oleio mai la ia:

      "Ua kuhi loa io no au ua make ke kanaka opio, a oia ko'u mea o ke ano pihoihoi iki ana ae nei.   Ua hauoli loa nae au i ka lohe ana aole oia i make.

      "He mea oiaio no nae ua hoea aku no ia mea he make ilaila i ka po nei, oia hoi iloko o ka halepaahao.  Ua lohe paha oe, aole paha?  A oia keia, ua make he elua mau wahi holoholona liilii, a i mea e maopopo ai ia oe ke ano o nei mau wahi holoholona liiliii make ai, a e hai aku au ia oe, he elua mau wahi iole.  Lohe oe?"

      "Ea," wahi a Mr. Berkley i puoho hou oe ai me ka oi loa ana aku o kona inaina i keia wa. Ua oki kau mau kamailio lapuwale apau.  Heaha au i kou manao ana i kamailio mai ai oe ia'ui na olelo kena no?  E hai koke mai oe i kau mea i makemake ai e hoike mai ia'u, a hele aku oe mai keia wahi aku?"

      "Alia hoi paha, " wahi a Hurama i pane aku ai me ka hoomau ana aku nohoi, "Aole i pau ka'u hoike ana aku ia oe i  na mea e pili ana i na wahi holoholona liilii."

      "Kulikuli oe," i hooho ae ai o Mr. Berkley me ka leo nui launa ole, "a ina e hoomau mai ana oe i kena ano olelo, alaila, e kiolaia aku no oe mailoko aku o keia hale, elike me kekahi ilio hehena."

      " Alia oe e pupuahulu loa mai, e hoolohe mai.   Na kela mau wahi holoholona hala ole i ai a aneane e pau loa kahi popo palaoa i haawiia aku ai i ke kanaka opio i ke ahiahi nei, a me he mea la, o ke kumu keia o ka poino ana o ke ola o ua mau wahi holoholona nei.   A o ko'u makemake i hoea mai ia imua ou, he mea pono ke huliia ke kumu o ka make ana o nu wahi iole.  Lohe aku la oe?"

      Ma kahi o ka helehelena piena a huhu e hoike mai ana ma na maka o Mr. Berkley, ua puai mai la he helehelena ano wiwo a hopohopo. Ia wa oia i ninau mai ai:  

      "Ua pau loa nae paha ka palaoa i ka aiia; a i ole, he wahi mea paha kekahi i koe?"

      "He wahi koena no kekahi i koe iho, a ua kiolaia nae."

      Ia wa i mohala mai ai na helehelena o ua kanaka nei, a mama maikai mai la hoi kana hanu ana, a me ia ano maluna ona ninau hou mai la ia i kona hoa kamailio:

      "Nawai i hoike mai ia oe i keia mea?" Na ko'u mau maka nei no.  Ua ike pono hoi au e olelo aku la ia oe."

      "Ua ike pono oe?  Alaila, e olelo mai ana anei oe, ua aeia oe e komo iloko o ka halepaahao e ike ai i kela kanaka opio?"

      "No ko'u ae ia ana hoi i hoea ai au ilaila, a ike pono kuu mau maka nei elua elike nohoi me laua e ike aku nei i kou mau ano apau i keia wa.  He hana ka'u i makemake ai me ua kanaka opio la, a no ia kumu ua aeia mai la au e ike iaia.  He hewa anei ia ia oe o ko'u hele ana e ike i kela kanaka opio ma ka mea e pili ana i kekahi hana mawaena ona ame a'u?"

      "Aohe ia he mea hewa," ahi a Mr. Berkley i pane mai ai me ke ano e hou ana ae o kona helehelena.  "Alaila, ua kamaaina loa ka paha oe me kela kanaka opio?"

      "Ua ike au iaia i kahi wa i hala ae nei, a ua komohia au me na manao maikai no ka palekana o ua kanaka opio la."

      "Ae, ua lohe au he makuahine kona e ola nei i keia wa."

      "Ae" wahi a Hurama i pane aku ai me ka nana pono loa ana aku o kona mau maka iaia.

      "Ua kamaaina anei oe i keia makuahine o ua kanaka opio la?"

      "Aole au i kamaaina me ia, aka, ua ike nae au iaia maloko o kona wahi pu pupuhale me kana keiki maloko o ka ululaau, kahi hoi i kailiia maiai o kana keiki mai iaia mai."

      "Ua lohe au, ua pupule ia keia wahine."

      "Oka mea a o ka poe paha na lakou i hai aku ia oe ia mea, ua hoikeia aku ia oe kekahi mea i ku i ka oiaiio, a ku ole nohoi i ka pololei. O ka mea oiaio maoli, ua maikai ole ka noonoo o kela wahine.  O kona pupule maoli ana nae, aole he oiaio oia."

      "Oiai, owau ka mea nana i hoohiki i ka palapala hopu i laweia mai ai kana keiki mai iaia mai, ka mea hookahi hoi nana oia e malama, a oiai, aole paha e loaa ana he wa hou aku no kela keiki ana e haawi aku ai iaia i na kokua ana, nolaila, ua ili iho ke koikoi ame ke kaumaha o ka imi ana i mea e pono ai oia maluna o'u nei.  He mea maopopo loa, aole pono oia e auamo i na ehaeha o ka hewa i hanaia e kana keiki."

      Ua ike koke iho la o Hurama i ka manao maoli o keia mau olelo maalea a ua Berkley nei, oia hoi, ua makemake loa oia e komo mai iloko o kona mau lima ke kino ame ke ola o Morigiana, ka luaui makuahine o kona hoaloha opio, ia wa i oaka ae ai ke ahi o ka inaina ma kona mau onohi maka, a pane aku la ia me ka leo nui"

      "E Roswell Berkley, e hoolohe mai.  Ua kikoo aku kou lima malalo o ka uhi o ke kanawai o ka aina, a hoopaa mai la i ke keiki a kela wahine maloko o ka halepaahao, a ua hookauhihi aku la hoi oe maluna ona i kekahi mea au i olelo ai, he karaima ia ona; aka, e hai aku au ia oe, he mea makebewa nou ka hoopua manawa hou ana aku i kou noonoo maluna o ua kanaka opio la, oiai, aole loa e loihi aku ka wa e paa ai ua kanaka opio ia iloko o kou lima.  Ua ike maopopo no oe, aole oia i hewa no ke karaima au i hookauhihi aku ai maluna ona.  O kela kanaka ili-ulaula i make ai i ka poka o ka pu raifela a keia kanaka opio, ua make oia mamuli o kona ae ana e lilo oia i mea nana e hooko i ka hana puuwai eleele a ka mea nana oia i hoolimalima aku.  Manao anei oe, e nalowale ana ka eleele o kela hana imua o na kukuna olinolino o ka la e poha ana i ke awakea laelae; a e anao ana anei oe e pakele ana ka mea nana i hookumu, a i hoala ae i kela hana mai ka inaina mai o ke Akua?  Aole iho la hoi i mananalo ka awahia o ka puuwai omokoko ma ka hana i hana ia iho la e oe, eia oe ke hoao nei e lalau limakoko aku ia Morigiana, ka makuahine hala oleo kela kanaka opio hewa ole.  E Rosewell Berkley, ina e kau aku kou lima maluna o kela wahine, a i ole, e hoopuka aku paha oe i kauoha e hoopilikia ia kona ola, he la maewaewa loa auanei ia no kou ola ana.  Aole i like aku ka waiwai io o na ola he hookahi tausani o na kanaka elike me oe ke ano me ke ola o kela wahine au i olelo mai nei he pupule.  Nolaila, e malamaloa oe i kau mea e manao nei e hana aku.  Ua maopopo lao nohoi ia'u, ua makemake loa oe e poino ke ola o kela kanaka opio, aka. ke hakoko aku nei oe me kekahi mea i oi aku ka ikaika mamua o kou, no ke ola o ua kanaka opio la.  A o ua mea la i oi ka ikaika mamua o kou, owau no ia.  Ua hiki loa ia'u ke kiola aku i kou hale nei i mea puhi pukalaki ia e ka makani, a o oe ponoi hoi, e haawi aku no au ia oe iloko no lima o ke kanawai."

      Ua like loa o Mr. Berkley me kekahi ilio i loaa i na maawe huipa oolea loa ka hele a pepe kona kino holookoa i ka ua mea o ka nui o ka makau ame kona weliweli loa i na olelo a Hurama i pane aku ai imua ona.  Ua hoao mai la hoi ia e kamailio mai imua o ke kanaka uhai holoholona, eia nae aole hiki iaia ke hoopuka mai i hookahi huaolelo, me he mea la ua laoaia kona puu a hiki ole ke puka mai kona leo; nolaila, o kana hana wale no i hana mai ai, oia ka nana wale ana mai no a kona mau maka i ke kanaka uhai holoholona. I kela wa hoi, pane hou aku la no o Hurama.

      "E ke kanaka puuwai eleele, ua maopopo loa ia'u kou ano, a ua ike nohoi au i ko kaua wahi e halawai hou aku ai  Ua ninau mai nei hoi oe ia'u ina paha ua pau loa ke koena palaoa i aiia ai e na wahi holoholona liilii i ka po nei e hai aku au ia oe, aole.  Ua loaa ia'u he wahi apana i koe iho o ua palaoa nei, a ua nanaia iho la e a'u ka mea i hookomoia iho maloko o ua palaoa la, a ua ike au ua hookomoia iho he laau make ikaika loa iloko o kela popo palaoa, a ua ike pu iho la no hoi au nau i hana i keia hana, a nau nohoi i hoouna aku i ua popo palaoa la iloko o karumi i hoopaaia ai ke kanaka opio."

      I keia wa i hoalaia mai ai o Berkley mailoko mai o ka nohona mumule, a okalakala mai la kona mau ano apau.  Ua ku ino ae la ia iluna mai kona noho ae, a ua hele hoi kona mau helehelena a nananakea pu, me he mea la he lole keokeo i uhuiia aku maluna ona. Me ka hikiwawe loa, ua komo ae la kona lima maloko o kekahi wahi o ke alo o kona kuka, a unuhi koki mai la ia i kekahi pu panapana.

      "Ana, e ka ilio," wahi ana i pane mai ai me ke kaulona ana mai i ua pu la imua o ke kanaka hahai holoholona, "e hele aku oe e hai aku i kena mau olelo au i luai mai la imua o'u me ka hookana nui, imua o na anela ma kela ao.  Aole loa oe, e hoike hou ana i kena mau olelo ma keia ao."

      Aka,  elike me ka olapa hikiwawe loa ana a kekahi uwila, pela i ikeia aku ai ka oni ana ae a ke kanaka uhai holoholona, a me ka hikiwawe loa aia hoi, lele aku la ia imua ma kahi a Berkley e ku mai ana, a hopu aku la i ka pu panapana a ua kanaka la i kau mai ai imua ona, a me kona lima hema hoi ua kulai aku la ia ia.  Berley ilalo, a hina aku la ia iluna o ka papahele me ka olelo pu ana aku:

      "Aole loa e loaa ia oe ka inoa hanohano o ka lilo ana he mea kipu pololei no ke ano hana powa elike me keia.  Mai manao oe, ua hele mai nei au ia nei no ka halawai ana me oe elike iho la me keia, me ko'u manao mua ole ana i ka'u mea e hana ai imua ou, ame ke ano o ko'u makaala loa ana hoi ia'u iho no na hana powa apau au i makemake ai e lele kimopo mai maluna o'u."

      Alaila, nana aku la o Hurama maluna o ke kino Berkley e waiho ana maluna o ka papahele, a liuliu, ia wa oia i kiola aku ai i ka pu-panapana maloko aku o ka puka aniani e hamama ana, alaila, huli ae la ia a haalele iho la ia loko o ka rumi.

 

MOKUNA XI.

KE KANI KAMAHAO A KA PU RAI-

FELA.

 

      Oiai na eheu o ke ahiahi e kokolo palanehe mai ana maluna o ka ilihonua, e owili ana hoi i na mea kino apua iloko o ka pouli, ia wa i haalele iho ai o Adelia Mineta i ka malu lau laau ana i noho iho ai no kekahi mau hora loihi mamua iho, a hoi aku la ia iloko o ka hale.  I kona hoea ana aku iloko o ka hale, a ma ka wa hoi ana i noho iho ai maluna o kekahi noho e kokoke aku ana i kahi a kona iuaui makuahine e noho ana, ia wa i komo mai ai kona makuakane iloko o ka rumi, a pane mai la imua ona:

      "E kuu keiki, e hoopau loa oe i kou manao ana no kela kanaka opio au i hoike mai ai i na mahalo ana i kela la aku nei, oia hoi ke kanaka opio nana oe i hoopakele mai na lima mai o na Ilikini, oiai, aole ia he kanaka no ke kulana elike me kau i manao wale ai nona."

      "Heaha hoi keia, e Papa?" wahi a Adelia i ninau aka ai i kona luaui makuakane me ke pihoihoi ana ae o kona noonoo.

      "O ua kanaka opio la," wahi a Sir Oliva i pane mai ai imua o kana keiki, "ua hopuia oia no ka hewa pepehikanaka."

      "Pehea?" i hooho ae ai o Adelia me ka haikea ana ae o kona helehelena.  "Ua hopuia oia no ka pepehikanaka? Ea, e Papa, aole o'u manao iki he oiaio kena lono hoopuiwa i laweia mai la imua ou.  Manao nohoi au, aole oe e manaoio ana. he oiaio kena mea i hoikeia mai ia oe?"

      "Ua paa ua kanaka opio la iloko o ka halepaahao no kona lawe ana i ke ola o Lolowa, ka Ilikini i noho lawelawe ai i kanaka no ke Aupun," wahi a Oliva i pane mai ai i kana kaikamahine.

      Ina no paha ua paa oia iloko o ka halepaahao, elike me ka mea i hoikeia ma la ia oe, aole no nae o u manao e manaoio ana oe ua hewa io maoli kela kanaka opio i ka hew pepehikanaka.  Aole, aole, o'u manao iki, e manaoio ana oe, e Papa, ua lawe oia i ke ola o kela kanaka ili-ulaula me kekahi kumu kupono ole," wahi a Adelia i pane aku ai imua o kona luaui makuakane.

      "O ka mea pilikia wale no, ua ikaika loa na olelo hoike e kue ana iaia, a he mea maopopo loa hoi e kau ana ke ahewa ana a ke kanawai maluna ona, a e paa ana kela karaima eleele loa maluna ona; nolaila, aole hiki ia oe e kuu kaikamahine, ke hoahewa mai ia'u, i kou makuakane nei, no ko'u kapae ana aku i na noonoo ana apau no ua kanaka opio la."

      "Aole anei i hoole kela kanaka opio, aole nana i lawe i ke ola o ke kanaka ili-ulaula?"

      "Aole; na hooia mai oia me ka huna ole ana hoi, nana ponoi no i ki aku i ka Ilikini, me kana pu raifela; aka, ua olelo mai nae ia, ua hana oia i kela hana, ma ke ano he pale i kona ola iho."

      I kela wa i hoike hou mai ai ka maikai ma na helehelena o ua lede opio nei, a pane mai la ia imua o kona makuakane:

      "Alaila, o ka mea oiaio aku la kena.  E Papa, e ae mai oe e pane mai ia'u no kekahi ninau a'u e ninau aku ai ia oe, oia hoi keia: He hana pepehikanaka anei ka kela kanaka opio i hana ai ma kona wa i kipu ai i na Ilikini ekolu i mea e pakele ai ke ola o kau kaikamahine nei?"

      "E kuu keiki, ma ka mea e pili ana ia oe, aole kela he hana pepehikanaka; aka, ma keia nae, he okoa loa keia mai ka mea e pili ana ia oe."

      "O kahi like ole wale no a'u e ike nei, oia kona hoopakele ana i kona ola iho ma kahi o ko'u ola nei.  E Papa, aole o'u manao iki, ua hewa oia.  Ina no e kukala mai ana na kanaka apau o Jamestown nei ua hewa oia no ka pepehikanaka, aole loa no au e manaoio iki ana ia mea, aia wale no a nana ponoi e hoike mai ia'u i kona hewa io ana.  Ina hoike mai oia ia mea ia'u alaila, o ko'u wa ia e manaoio ai, ua hewa io oia no ia karaima."

      Ua hooki koke ia iho la nae ka laua mau kamailio ana ma ka poha ana mai o ka leo o kekahi pu raifela mai kahi kokoke loa i ka hale.  Ia wa i lalao  koke aku ai o Sir Oliva i kona papale, a puka awiwi loa aku la ia iwaho no ka nana ana i ke kumu o ke kani ana o keia p i ka malu o ka po.  Ia wa e malamalama ana ka mahina, a ma ka wa a ua Sir Oliva nei i puka aku ai iwaho o ka hale, a hele aku la hoi ma ke alanui mai ka hale aku, aia hoi, ike aku la ia i ka ku ana mai o kekahi kanaka nui a kiekie o kona kino, a e kalele iho ana i a maluna o kana pu raifela.

      "E ka malihini, heaha keia?" wahi a Sir Oliva i ninau aku ai, ma kona wa i kokoke aku ai i kahi a ua kanaka la e ku ana.  Ma ka wa hoi a Sir Oliva i pane aku ai, oia ka wa i huli mai ai ua kanaka nei, a pane mai la ia:

      "E kala mai oe ia'u, e Sir Oliva, no keia komo hewa ana mai la iloko nei o kou pa," me ka hapai ana ae o ua kanaka nei i kana pu raifela a paa ae la malalo o kona poaeae, a ku mai la oia imua o Sir Oliva.

      Ia wa i hooho ae ai o Sir Oliva: "Auwe, o oe no ka keia e Hurama!"

      "Ae, owau no keia.  Aole no paha oe i poina i kela ahiahi a'u i kipa mai ai i nei, oia hoi ka la i hoi mai ai kau kaikamahine mai uka ma o ka muliwai?"

"    Aole i hiki ia'u ke poina ia oe," wahi a Sir Oliva i pane aku ai me kona nana pu ana aku hoi i ke kino nui loihi o Hurama, a ninau aku la: "Heaha la ke ano o keia hana kamahao loa a hoolele hauli nohoi o keia po? Heaha keia kipu ana maluna a maloko nei o kuu pa?"

      "E kala mai oe ia'u.  Ina au i ike mua, owau  ka mea kino i upuia i wahi e lumaiia mai ai ke poka o kekahi pu raifela, elike me ia i hanaia mai nei ia'u i keia ahiahi, ina aole loa au e hoao e maalo mai ma keia wahi, ina la ua koho au i wahi okoa ka'u e maau hele aku ai; aka, ua ike no oe, he hana keia i hiki ole ke hoike e ia mai ia kakou i ola-honua, a nolaila, ua hiki ole ia'u ke alo ae i keia ulia kokoke loa i kahi o ka poino"

      "Alaila, o oe anei kai ki ia mai nei i ka pu?"  wahi a Sir Oliva i ninau aku ai ia Hurama me ka puiwa loa o kona noonoo.

      "Ae. E nana aku oe i kela waapa e holo la i keia wa mailoko aku nei o ka pili kahawai o kou wahi nei."

      Ia wa i huli ae ai o Sir Oliva a nana aku la ma kahi a Hurama i kuhikuhi mai ai. a he mea oiaio ike aku la ia i kekahi waapa e holo ana, a pane ae la ia:

 

      "Ae ke ike nei au i kekahi waapa."

      "Aia iluna o kela waapa he elua mau kanaka, a o kela mau kanaka kai uhai loloa mai nei ia'u mai kai loa mai nei o ke kulanakauhale.  Aole hoi au i moeuhane mua he manao powa ko laua ia'u, nolaila, aole au i haawi iki i kahi noonoo a hoomaopopo ana ae no ke ano o ka laua huakai mahope mai o'u.  Aka, ia'u nae i pae mai nei ma keia aoao o ka muliwai, a hoomaka mai nei hoi au e hele mai ia nei, ia wa i ki mai nei kekahi o kela mau kanaka ia'u i ka pu.  Aohe nohoi he wa a ku au i ka poka, oiai ua ike au i ka hihio ana ae o ka poka ma kahi kokoke loa i kuu poo nei.  I ko'u huli ana aku i hope ike aku la au e hoe ana laua i ko laua waapa me ka awiwi loa.  O keia ka pu nana i hoopuoho aku nei paha ia oe ame kou ohana."

      "A ua ike no nae paha oe i kela mau kanaka?"

      "Ae, ua ike au ia laua.  O Gilimana kekahi o laua, a o Koletona hoi kekahi."

      "Auwe, o kela no na kanaka a Mr. Berkley i hai mai nei ia'u, o laua la na kanaka i ike pono i ke kanu ana  o ke kanak aopio i loko o ka uluaau i ke kino make o kahi Ilikini makai-kiu a ke Aupuni."

      "O kela io na kanaka.  A ma ka laua hana i hana mai nei maluna o'u i keia ahiahi, ua makemake loa laua la e kanu laua i ko'u kino."

      "He mea kupaianaha loa maoli ka hoi keia. Heaha keia?"

      "E Sir Oliva," wahi a Hurama i pane mai ai, "o kena mea au i nanau mai la ia'u, ke kumu nui o ko'u hiki ana mai la imua ou i keia ahiahi, oia hoi, i hele mai la au e hoike aku ia oe i kekahi hana ohumu ino  eleele loa e manaoia nei e hookoia aku e kekahi kanaka au ame a'u i kamaaina loa ai.  Nolaila, i nonoi aku au ia oe. e haawi mai oe ia'u i hookahi hora okoa ou i keia ahiahi no'u e hoike aku ai ia oe apau pono keia hana eleele loa, a manao nohoi au, o ka moolelo a'u e hai aku ai ia oe, he mea ia e hoopiha loa ia ai kou naau i ke pahaohao, a e hoopauia ai hoi kekaahi mau manao hoohoui ano e i komo iloko ou no na mea au i lohe mua ai no ka mea e pili ana i ka hana i lilo ai kela mau kanaka i mau hoalawe hana ma keia hana."

      He mau minute mahope iho, ua komo aku la o Sir Oliva ame Hurama iloko o ka hale, a hele lao aku la o Sir Oliva a hoike aku la i kana wahine ame kana kaikamahine e kala ia mai oia no kekahi wa pokole. I ka noho ana iho o ua haku Baroneta nei, oia hoi o Sir Oliva me Hurama, ke kanaka uhai holoholona kamahao iloko o kekahi rumi, nona ke pani i lakaia mai a paa, ia wa i hoike aku ai o Hurama i na mea apau i ka make ana o ka liikini i ke kanaka opio, kona kanu ana iaia, kona ikeia ana e Gilimana ma, kona hopuia ana a hoopaahaoia hoi iloko o ka halepaahao a pela aku.

      (Aolel i pau.)

 

He hoalohaloha na ka Ahahui Kula Sabati o Maui ame Molokai ia Rev. C. M. Hyde D. D. i Make

 

      "He mea minamina nui ia imua o lehova, ka make ana o Kona poe Haipule."

      Ke hoike aku nei keia Ahahui Kula Sabati i kona kaumaha ame kona uwe aloha ana, no ka make ana'ku o ka Makua o ka pono, oia o Rev. C. M. Hyde,  D.D., hiamoe aku nei me ka manaolana hanoli, ma ka la 13 o Okatoba, A. D. 1899.

            A ua noho o Rev. C. M. Hyde, D.D., ma keia Pae Aina ma ka lawelawe ana i ka Oihana Misionari, me ka makaukau ame ka eleu, no ke ake nui iloko ona, e hooholomua i ka Oihana o ka pono iloko o keia Pae Aina.

      Ua hoike ia kona akamai, ame kona aloha, ma ke alakai ana i na Ahahui ame ka hoomalu ana, a hookuikahi pu hoi i na manao kuee e ulu mai ana.

      Nana no i ao, a i kanu i ka anoano o ka pono, i waena o  na haumana o ke Kula Kahunapule, ma Honolulu, Oahu, a i hoomaopopoia, oia ka hapunui o na Kahu Ekalesia e noho nei iloko o keia aina, a oia no ka mea nana i hookumu a a'o i ua Kula Kahunapule la, a i hoopuka hoi i Ka Hoahana me ka paupauaho, ole, ka Buke hoi nana i kokua nui i waena o na Kula Sabati o keia Aina. a hiki aku la i ka hopena o kana haua ma keia ao; nolaila.

      E Hooholoia; ke komo pu aku nei keia Aha e uwe u me oe e ka wahinekanemake, a me ka ohana pu, no ka auamo pu ana ina kaumaha, a me na ehaeha o ka manao.

      A ke pule nei makou imua o ke Akua Mana Loa, e hoomama ae i kou mau manao kaumaha, a me ka ohana pu.

      O makou ioho no me ka haahaa.

      O. H. GULICK,

      JOHN M. LEWIS,

      M. P. WAIWAIOLE.

      Komite.

      Wailuku, Okatoba 28, 1899

 

      Ua hanau mai na ka wahine a Kapena Makai Charles Opunui o ka Pauli Makai o Honolulu nei, maloko o ka hale hoohanau keiki o Kapiolani, ma ka Poalua nei, he keikikane.  He makana maikai ia.

 

He hooalohaloha na ka Ahahui

Kula Sabati o Maui ame

Molokai no Agnes  Nuuehi

walani Kalua, i Make.

 

      Ua oluolu ioa i ke Akua Mana Loa me Kona aloha ame Kona mana @ anaha. i ka lawe aua'ku mai keia @aku, i ka uhane o Agnes N. Kalua i kaikamahine aloha nui. a hookahi @ iho no. a ko kakou mau hoa paahau pu iloko o Kristo, ka mea Hanahai John W. Kalua ame Mrs. J. W. Kalua ma ka po o ka wanaao Poalua Okatoba12, 1899, ma ko laua home p@ Wailuku, Maui.

      A o ka nui o kona mau la ma ke ola ana. a hala wale aku la ma ke ua aneane aku no ia i ka 24 o koua ai makahiki-minamina wale.

      Pela no ka ka mea Haku Haleolelo ma ia perei:

      "He mea minmina ia imua o lehe ka make ana o kona poe haipule.

      He oiaio, o ke kama i hala, he ku @ Kristiano oiaio kona.  oia hoi, he @ he akahai, he oluolu ame ke kuno. A ua noho oia me keia mau hale maikai iloko o ke Kula Sabati o W luku, no na manawa lehulehu. no.

      O makou o ua lala o ka Ahahui Sabati o Maui ame Molokai i akoa mai ma keia Kau o Okatoba. A.D. 1899 ma Wailuku, Maui.

      Ke komo pu aku nei maakou me @ e na makua i hoonele ia i ke kama oe e auamo pu i na ehaeha, na u  @ ana no ka mea aloha i hala.

      A ke uwalo nei ka makou ma@ pule i ke Akua, e hoolana mai i ku ole mau manao kaumaha. a ia kakou hoi apau, a i lilo kona ola ana i man ao mai ai iko kakou ola ana.

      A e hoomanao iho, na ke Akua awi mai a Nana io i lawe akua maikai ia Kona Inoa.

      O makou iho no me kaa haahaa

      O. H. GULICK,

      J. M. LEWIS,

      M. P. WAIWAIOLE

      Komite.

Wailuku, Maui, Okatoba 28, 1899

 

Ka Lolo

 

            E ikaika loa anu keia maia. mamui o kka hana nui loa ina ma ka noonoo a ma ka hana kino maoli paha.  He nui loa nohoi na kumu e ae e hoeuea mai ana i keia ma'i, oia ka waiho wale ana i ki ana, ka hookina loa ana i ka hana ka maikai ole nohoi o ka noonoo ame i kekahi wa, a pela wale aku. O eia ka hoea ana mai o keia ma'i e @ ana no ia ma ke ano nee liilii. O @ mea mau nae. eia ka hoea mua Akala o ka nalulu, ka nawaliwali a maloa ke kino.  O na Huaale Akala a Dr. Williams no ka poe Nanauakea, na @ loaa hou ai ka ikaika i na lapaau @. O ke kaulana laulana o keia laau kumu ia e nana pono ia ai kona oiaio maoli.

      Me he mea la, aohe paha he kanaka e ae i kauiaaina loa ia maloko o ke ku lanakauhale o Lawrence, Kansas, elike la me Mr. G. H.  Snyder. Hoike mai ia o Mr. Snyder imua o kekahi mea kakau nupepa i kekahi moolelo kupaianaha Penei kana olelo.

      " I keia wa he kanahiku ka nui o kou mau makahiki. He ekola hoi maka hiki i hala ae nei , ua ikoiho la au i @ anu ame ka maeele ma na kapuai @ wae, alaila, pii mai la keia anu aame kei maeele a hoea iluna i kino Wiwi mai la ko'u kino, ono ole noho ka ai, a kanea pu mai la nei mea @.  A mahope mai, nui loa mai la ka ue maluna o'u, a hiki ole ia'u ke helawe o a maanei.  Hele aku la au imua kekahi mau kauka kaulana loa olelo mai la kekahi, he ma'i ata@ia hou olelo mai la hoi kekahi he ma'i lolo panee ko'u.  Ai iho la nohoi au i ka @ kou mau laau.  aole nae he wah mei loaa ia'u kahi pono.  Nui loa ma@ ikaika o ka ma'i maluna o'u.

      "I kekahi la. olelo mai la @ hoaloha o'u e hoao au i na Huaale A@ la a Dr. Williams no na Kanaka Nau nakea.   Hoomaka koke aku la au ai ana i ua mau Huaale la.  Mam@ ka pau loa ana o la Huaale o ke p@ mua i ka ai la e a'u, ike iho la au @  oluolu. He umikuelamalua ka @ poho i pau na huaale i ka ai ia @ a o ko'u ola loa no ia."

      Mai ka nupepa the Journal @ Lawrence, Kan.

      Ua hanaia na Huaale Akala @ Kanaka Nananake i ma ke ano pau iki a aia hoi maloko o laila na @ huna waiwai nui e loaa ai ke ola @ ame ke koko hou.  Maikai hou @ @ ko. a hooikaika hou ia na aa lolo @ le a nawaliwali.  He mau laau puhi ole keia no na ma." elike me ka loa motor ata@ia.  Lolo hapa.  St. Vit@ dance, seiatiea, nuralagia, rumalia, nalulu, ka hopena mai o ka ma'i @ ke kapalili o ka houpo, helehelena na nanakea,ame na ano ma'i apau i @ i na wahine ame ua kane nohoi.

      E kuaiia ana ua iluaale Akaha a i Williams no na Kanaka Nanakea na poe kuai laau lapaau, a e hooea aku nohoi maloko o ke eke leia. Na loaa mai ke kumukuai.  50 kenets ke poho, a he eono poho no $2.50. @ lakou e kualia ana ma ke ano e aei. @ kauoha mai ia Dr. Williams Medica Company, Scheneetady, N.Y.

Momona kka Waihona waiwai

Aupuni

 

Iune 1  Koena dala              36,151 @

             Na loaa Aupuni     201,911 20

Iulai 1   Koena dala            876,015 01

             Na loaa Aupuni        207,125 51

Aug. 1  Koena dala             907,537 @

             Na loaa Aupuni      219,712 @

Sept. 1  Koena dala             936,791 @

             Na loaa Aupuni      181,886 @

Oct.   1  Koena dala            951,792 @

              Na loaa Aupuni     256,742 @

Nov.  1  Koena dala          1,012,451 @

              Dala hoaie             201,869 @

 

Huina dala ma Nov. 1     $1,214,321 @