Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 48, 1 December 1899 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA AHAAINA KA= NAENAE ALOHA!

 

HON. W. O. KAMIKA NO WASINETON.

 

NA HAIOLELO LEHULEHU

 

"Ma Haalele j na Kanaka Hawaii"

 

            MA ke ahihi Poaha o kela pule aku nei, No. 13, i malamaia ai he ahaaina kanaenae aloha ia Hon W. O. Kamika, ma ka Hotele Hawaii, a he "mohai" hoi na ko Honolulu nei poe kuonoono i ka Elele Kuikawa a ka Hui Kaiepa o Honolulu nei ame na poe mikiala holomua no apau o keia kulauakauhale, oiai oia ma ke "ahiahi liula" o ke kokoke aku, i ka manawa ana e hooko aku ai i kana Misiona i Wasinetona. O ka "haku" o ka ahaaina, oia no ke Kuhina Kalaiaina Alexander Young, a o kona mau hoa-ai mawaho ae o ka mea nona ka papa ahaaina. i haawiia ai, oia no o M. Louisson, Hon. P. C. Jones, Hon. W. R. Kakela, C. M. cooke, Hon. L. A. Kakina, J. P. Cooke, Clive Davies, Esuhr, C. Volte, Col W. F. Allena, Kuhina Mott-Smith, T. R. Walker, Hon. Theo. Lansing, W. G. Irwin, Hon. W. N. Armstrong, Hon Cecil Brown, E. D. Tenney, E. Norrie, Hon. W. F. Frear, E Gear, F. A. Schaefer, John Ena, J. L. Kaulukou, Peresidena Dole, Hon. H. E. Cooper, Col. J. H. Fisher, Hon. F. M. Hatch, B. F. Dilinhama, A. T. Atkinson, Walter G. Smithe ame kekahi poe e ae he nui.

            Ua luluu pono ka pakaukau i na mea e hauoli ai ka puu. Aia na "boke" pua nani, na pua ame na papahi lei ke muu makaki la me ka nani nui ma na wahi he lehulehu loa o ka pakaukau.

            Oka "haku" o ka papa ahaaina, e noho ana ia mawaenkonu ponoi, ma ka huli mauka, oke pakaukau loihi. O Peresidena Dole hoi, ma kona akau, a o Hon. W. O. Kamika ma kona hema, am kona aoao hemo iho hoi o Hon. J. L. Kaulukou ka lunahoomalu o ka Hale o na Lunamakaainana. Ma ke poo o ke pakaukau ma Waikiki o C. M. Cooke, ka Peresidena o ka Hui ana poe kanu ko, a ma kona akau ame ka hema o Hon. L. A. Kakina ame Hon. W. R. Kakela. O Mr Schaefer hoi ma ke poo ma Ewa, a ma kona akau ame ka hema o Frear ame Haki.

            Aole i hoea mai o W. C. Wilder, ka Peresidena o ke Senate, a peia nohoi o Mr. Alex. Robikana, kekahi hoa koikoi loa o ka Ahaolelo.

            Mahope iho o na Kaana ana a kela ame keia mea i na ono i hoomakaukau ia no ia ahiahi, ua hoea aku la ke anaina ahaaina holookoa i ka wa e kaanaia ai na hookaau olelo ana ame na kanaenae aloha no ke au o ka manawa.

KA NAENAE MANAO.

            O ka " haku" o ka papa ahaaina, e ka "haku" o ka papa ahaaina, oia no ka mea e pili ana i ka Peresidena o na Aupuni huiia o Amerika, oia hoi, "ka Peresidena o Amerika Huipuia," a ua pane ia aku keia haiolelo e Hon. P. C. Jones, kekahi keonimana kulaiwi o ka aina nei, i hoopiha i ka Oihana Waiwai i kahi wa i hala ae nei. Wahi a Mr. Jones i olelo ae ai, aole loa i loaa iaia ka ulia pomaikai o ka lulu lima pu ana me Peresidena McKinley, aka, ua lohe nae ia iaia e haiolelo ana maluna o ke kumuhana e pili ana i ka Bila Kanawai Dute, a ua komohia ka manaoio iloko ona, he kanaka karistiano oiaio loa ia. A ua manaoio loa ia e hana an oia-Makinile-i ka ana e hana auanei e hana ai, o ka kakou ia e apono aku ai me ka hoohalahala ole."

PERESIDENA DOLE.

            Ua ku mai ia ka Peresidena a kamailio mai la me ke kokoi o na manao, ame he mea la o kela ame keia huaolelo e puka ana mai iaia mai, ua kaupaona pono loa ia, a o kana kumumanao i puka ae ai ma ia kamailio na Hawaii." Iaia i wehe mai ai i na aoao apau o keia manao, ua hoike mai oia i kekahhi manao koikoi loa imua oia anaina, a oia hoi keia, ua lilo na kanaka Angio-Saxon i hookuene pono ia ko lakou noho ana ma Hawaii nei, i poe i mahalo nui ia ma na moolelo o keia au holomua, no na hanamaikai i hanaia elakou, a o ka oi loa aku nae paha, oia ko lakou kukulu ana i ka naauao holomua ma keia Pae Aina, me ko lakou opa pu ole ana aku i na kanaka Hawaii a piliu i ka paia. Na ka naauao o keia poe i kukulu ai ma keia mau mokupuni i kalai i ko ke kanaka Hawaii kulana naauao ana e ku nei i keia la; nolaila, he mea pono i na Anglo-Saxon ma Hawaii nei ke haalele ole i na paulele ame na hilinai ana mai a na Hawaii maoli o ka aina. He mea oiaio loa, mawaena o na lahui ili ulaula apau o ke ao nei, oka lahui HAwaii ke pokela o ka naauao ame ka holomua. Nolaila, he hana na kakou ka hoomau ana aku i ka pulama ana i ka noho aloha kahiko loa ana mawaena o kakou ilikeokeo ame na awaii, a e hui like a hana like hoi kakou na Anglo-Saxon apau e komo hou mai nei iloko o ka aina e pulama like mai lakou me kakou ma ka malama ame ka hiipoi ana i keia nohona aloha kahiko me na Hawaii o ka aina. Ke oni a ke hana mai nei lakou me ka ikaika, he mea maopopo hoi, aohe o lakou nana mai ia kakou nei kamaaina ame ko kakou noho kahiko a launa ana me na Hawaii, na mea i loaa mai ia kakou mai ko kakaou wa kamalii mai nohoi. Malia paha e hiki ana i nei poe malihini ke ulaa pu ae ia kakou ma ko kakou mau wawae a olepe ia ae la kakou; aka, ma ia wa hookahi no nae, aohe hewa ia kakou ke kau leo aku ia lakou mai noho lakou a kau iho i ka aina o ka mahele a hookaawale ana ae i ka ulaula mai ke keokeo aku, ma ke ano hoi o ka ili aka, e apo lakou i na Hawaii i poe e laulima pu ana me lakou ma na poai o ka nohona lahui, a noho anaina hoolaulea ana hoi, oiai, o keia kulana ke ola lahui oiaio o keia aina."

            Ua haawai pu ae la ia he mau olelo hoomaikai piha no Hon. W. O. Kamika, ma kona ona, oia kekahi hoa o ka Aha Kuhina i hakoko me ka ikaika no ka pono ame ka palekana o ke Aupuni ma kona mau la omaka mua o ke ku ana mai, a ua ikeia keia haawina makee lahui a pono laulaha hoi iloko ona ma ka wa mai Kolera.

            Ua nui ka piapaiia o keia mau manao hoakaka a ka Peresidena, a o ka oi loa aku o na manao i mahalo nui loa ia, oia no ka mea e pili ana i ko na kanaka Hawaii maoli pulama ana makeeia ana ena ili-keokeo

THOMAS RAIN WALKER.

            Ua kamailio mai keia keonimana maluna o ke kumuhana "Na Pono Kalepa o Hawaii nei." Oia no ka Peresidena o ka Hui Kalepa o Honolulu nei. Hoakaka mai oia ia kekahi mau mea ano nui e pili ana i ka oihana Kalepa o Hawaii nei i ka wa he kanalima makahiki i kaa hope ae nei. Hoomanao oia i ka wa a Hawaii nei i haaheo ai no ka loaa ana iaia he 12,500 tona ko-paa i ka makahiki hookahi, a he nui iho la ia ma ka helu o ia mau la. Aole oia i na olelo a kekahi poe e kalahea ana, aole loa e hiki ia Hawaii ke hoohua mai noloko mai o kona oihana mahiko i 25,000 tona ko-paa i ka makahiki hookahi. I kela mau la i hala aku la, o ka huina waiwai i ʻ o o na waiwai i hoopukaia aku mailoko aku nei o Hawaii no namakeke o na aina e, he $1,000,000, aka, i ke iia la, ua pa-umi ia keia huina miliona no na waiwai a Hawaii e hoolako aku nei i na makeke kuwaho. Ma ia la, he hookahi wale no wahi mokuahi no ka ohikihiki ihua ana, ame ka lawe ana i na wahi ukana mai kahi awa a kahi awa i kipa aku ai ia; aka, i keia la, aole i emi iho malalo o 20 na mokuahi e maau nei mawaena o ko kakou nei mau mokupuni, me he mau "na-ia" la e alo ana i ka ehuehu a ka ino me he mau "mahimahi" ia hoi e nee ana me ka haaheo ma ko Hawaii ne imoanakai, no ka pono o ka oihana kalepa."

            Ua haawi mai oia i na olelo mahalo no ka mahalo nui loa ia o ka oihaa kalepa ma Hawaii nei, no ka hoopono ame ka malama maiau ia ana oia oihana me ka maemae. He nu nohoi kana mau olelo mahalo no ka mea nona ka papa ahaaina i haawiia ai ma ia ahiahi.

MR. C. M. COOKE.

            O kana kumumanao o ke kamailio ana mai, oia "No Pomaikai o ka Oihana Mahiai ma Hawaii nei." Ua hoike mai la ia i kona hoomanao ana i kekahi wa i hala lilo, i kona hao uala pu ana me Hon W. O. Kamika, oiai laua ma ke Kula Ao MAhiai ma Makakuseta, a mahope iho o ia, hoakaka mai la ia i na mea e pili ana i ka oihana Kalepa, mai ka makahiki 1867 a hoea mai i ka 1897, oia hoi, e hoomaka ana ia huina waiwai mai ka $1,000,000 mai a hoea i ka $15,000,000. Hoike mai  la ia, i  kona manaolana e hoea mai ana ka la, aole no i manao loa aku, e hiki no ia Hawaii ke hoouna aku i huina waiwai io o $60,000,000 i ko na aina e. Hoakaka mai laia, he mea pono ia Hawaii ke hooikaika nui ma ka hooulu ana i na hua-ai i lawa loa ai no ka hoopiha ana i na makeke o na aina e. He mea pono ke laupai ka aina me na mau pelehu ponoi iho nei o ka aina. Eia kakou ke ai nei i ka io o ka manu pelehu mai Kapalakiko mai, a ke uku nei kakou no ka manu hookahi he hookahi hapaha kini, ao le hoi no ka manu oiwi iho o ka aina nei. Ua ninau mau nei hoi ke Aupuni o Amerika Huipuia ia kakou, ina paha e ae ana kakou e kukuluia ona hale huli a nii o na mea kino. Aohe a kakou hoole ana aku no ia mea, e kokua aku ana kakou ia hana. Ma keia wahi hana a Amerika e makemake nei e hana mai no kakou, me he mea la he wahi weuweu mauu ia e hoike mai ana i kahi a ke au e ko nei ia kakou, ma kokakou pili ana aku me Amerika, oia hoi, aohe o Amerika e haawi mai ana ia kakou i makana e like me ia ke ano ina ia e mano ana e hoolilo mai ia kakou i "panalaau" (colony) wale no nona.

HON. W. O. SMITH

            Ua ku mai oia a kamailio mai la, no ka poe i hoounaia aku i Wasinetona mamua, a na lakou hoi i waele i ke alahele ana e hele aku ana ma ka misiona koikoi i haawiia aku iaia. Kamailio mai la oia no Lunakanawai Kiekie Alani, a pela nohoi me Lunakanawai Kiekie Harris. Pela nohoi me Kauka Mott-Smith, H. A. P. Carter, F. M. Harch, W. R> Castle ame Kenerala Hartwell. He poe kanaka naauao keia apau, a he poe hoi i kamaaina i na nohona pili lahui a nohona aupuni nohoi o na anaka o keia aina. Ua ikeia, he hana nui kaua i haawiia mai ai e auamo ae, a e lawelawe aku. Alaila, kamailio mai la oia no na kanaka Hawaii i lawelawe ma na hana o ka aina, ko lakou kilakila ame ka noeau ma ka haiolelo, a ua lilo hoi lakou i poe lima kokua ikaika no na ili keokeo ma ka hooholomua na i ka naauao ma keia PAe Aina. O ko lakou kaulana e ku nei ma ka moana Pakipika nei, wahi ana i kamailio mai ai, oia kokahi mea ano nui e noonooia ai. Eia kakou ke ku nei mawaena o ka Poaiwaena ame ka Poai Anu Akau, a mawaena hoi hoi o Asia ame Amerika. Ke ike nei kakou ma ko kakou aoao hema ia Auseteralia, me kona mau "makaha" piha waiwai, a o Asia puni ole mw kona mau lua huna waiwai nui ma ko kakou komohana, a eia keia mau waihona waiwai nui o ka honua nei ke hoohae-a-wai nei i ko laua mau waiwai iwaho, a o Hawaii nei aunei ka ilina kuwaena o na auwaa o keia mau "maka ha." Ua haawi mai ia i na Mahalo ana no ka holomua o ka oihana kalepa ma Hawaii nei, a no ka pono auanei o keia lahui e hooikaika ai oia e hooko aku i kana misiona.

HON. W. N. ARMSTRONG.

            Ua kamailio mai oia no ka mea e pili ana no "Ka Paipai." O keia no ka lunahooponopono mua iho nei o ka Advertiser. Olelo mai oia, aole ia he hoa no ka "paipai" i keia wa, aka, he hoa oia no ka poe i pau ko lakou pili ana me ia mea he paipai. Ua hoike mai oia me ka manao kuokoa loa, oia hoi, mamuli o ka lilo ana aku o Hawaii nei Kuokoa, ua kauia iho la ia ma ka papa like o na pukui nohona lahui liilii o loko o kekahi aupuni nui, a ma ia no oia e nanaia mai ai.

KEKAHI POE KALAI OLELO E AE

            Mahope iho o ka pau ana o na kanaenae manao ano nui ia po, ua kaheaia kekahi mau keonimana e ae e hoike i ko lakou mau manao.

            Ku mai hoi o Mr. Schaefer a hoike mai i kona manao aloha i ka nohona kahiko o ka aina nei, oia hoi ka nohona o na la i hala aku; a ma ia wa nohoi i hai mai ai la, me he mea la he olelo wanana, aole e liuliu a hoea mai ka wa e lilo ai o Hawaii nei Aupuni Tertori malalo o ka noho mana ana mai a Amerika Huipuia.

            Ua kaheaia aku o Mr. Norrie, Lunahooponopono nui o ka Nupepa haole "Independent," ma ke ano, oia ka "Naita" o ka aoao kue, a hoike mai la he hoa haahaa io no oia no ia aoao, aka, ua hiki nae iaia ke olelo ae, ua hoao no kona aoao me ka ikaika apau e hooholomua i na pono ame na pomaikai o Hawaii nei. No keia wa hoi oia hana a kona aoao i hooikaika ai, oua ke hanaia nei i keia wa, a no ia manao i kohoia ai o Mr. Smith kekahi hoaloha oiaio o Hawaii i mea nana e kakoo a e hoomau aku i ka holomua o ka oihana kalepa o Hawaii nei, mamuli o ka loaa ana mai o na kaoo maikai ana Wasinetona.

            Mamuli hoi o ke noi a Persidena Dole, ua haiolelo mai la ke Kuhinina Kalaiaina, oia o Mr. Young. O kana mea nui o ka hookaau ana mai, he makemake oia, e loaa nui dala no ka hoohana ana i na hana kuloko o loko nei o ka aina. Haawi mai oia i na mahalo kiekie ana ia Hon. W. O. Smith a olelo mai oia, ina e hoea mai ana ka wa e kiolaia aku ai na kanaka o ka waa Aupuni o Hawaii i mea e loaa ai ka hoomana ana ae iaia, alaila, o KAmika ke kanaka hope loa e kiolaia mai luna aku o ka moku, oiai ina aole e pakele ana iaia ua moku la, alaila, oia ame ua makou la e piholo pu no laua.

            Alaila, ku mai la o Mr. Atkinson, Lunahooponopono o ka nupepa "Star," a olelo mai, aole i kuikahi likeloa kona noonoo me ko Mr. Armstrong, ma ka olelo ana, ua lilo mai a Hawaii aku kona kulana Aupuni, mamuli o ka hana hoohui Aupuni, aka, ua manao ia, o ke kuokoa i loaa ia Amerika Huipuia i keia la, oia ke kuokoa i loaa ia Hawaii nei, a he kuoka oi aku hoi ia i ko ke kuokoa i loaa iaia mamua.

            Ku mkai o Hon. F. M. Hatch a hoike mai i kona hauoli ma ke ano huipu oia ma ia ahaaina hauoli no ke kanaenae ana ae no ka pomaikai ame ka holomua o ka misiona aka mea i mahaloia Mr. Smith. Hoike mai oia i kona manaoio loa, e loaa mai ana he Aupuni Teritori ia Hawaii nei, alaila, oia auanei ka wa mua loa e loaa ai ia kakou he kulana Aupuni e hooponoponoia  ana e kakou iho. Mamua aku nei, he wahi mea uuku loa o keia poo ka mea i loaa mai ia kakou ke hoohalikelike ae me ko na aupuni e ae, koe wale no paha o Rusia. Ua loaa ia kakou ke kulana Aupuni Moi ame ke  Aupuni Repubalika; aka, o ke Aupuni e loaa mai ana ia kakou, he aupuni ia e haawi mai ana ia kakou he mau hana e ili ponoi iho ai ko lakou koikoi maluna o ki kakou mau hokua, a na kakou ponoi hoi e auamo ae ia mau koikoi. Na kela ame keia mahele poai, a puulu kanaka mawaena e hooponopono i ko lakou mau hana ponoi iho. O keia mau koikoi auanei na mea nana e hookikina ia kaku e nee aku kakou imu. I keia wa, ke ku nei kakou me ka maopopo ole o kahi e ku nei kakou. He mea pono ke kukulu ia ona mau kilanakauhale hooponopono kuloko ia lakou iho, pela me na mahele aina, na kauhale ame na taona. Ke ku keia mau mahelehele hooponopono kuloko e ike auanei kakou i ke ala ana mai o na aoao kali aupuni like ole a hakoko hoi na mea apau no ka pono. O ke kulana i loaa ia Mr. Smth he kulana ia i kau nui ia e na poe e nui. E halawai aku ana ia me kekahi o na kanaka nona ka moolelo e paa ana i ko ke ao nei, ma ke ano oia kekahi o na kanaka pookela loa iwaena o na Peresidena o Amerika Huipuia.

            Ua ku mai o Mr. Irwin a hoakaka mai i kona manao e like loa no me ko Mr. Young.

            Ku mai hoi o Mr. Dilinahama a kamailio ma o ka mea e pili ana i ke alahao o Oahu nei, a hoomaikai ae la hoi ia i na hoa o ka Ahaolelo Hawaii nana i haawi mai iaia i ka pono alahao ana e lawelawe nei. Hoakaka mai oia he mea maopopo loa, aohe hiki ana i ke kanaka ke lawe aku i kahi mea mai keia ao aku no kela ao ma o, koe wale no kona maikai. Hai pu mai oia i ke kkua nui ia na o na ilikeokeo e na kanaka Hawaii maoli.

            Ua kaheaia aku hoi o Hon. L. A. Thurston, a ua kamailio ni mai oai no ka mea e pili ana i na kanaka Hawaii maoli. He mea pono ke hoomauia ka nohona aloha mawaena o na kamaaina ilikeokeo ma na Hawaii maoli, aole wale nohoi me lakou, aka, me na poe malihini kekahi mai waho mai. Eia o Honolulu nei ke hele nei me ka holomua loa. Aole e liuliu loa e hoea aku ana ko kakou nui mai ke 75,000 a ka 100,000. He mea kaumaha launa ole, ke hoea mai ka wa e mahae ai a kue aku, kue mai ka poe ilikeokeo kamaaina me ka pe ilikeokeo akahi no a kipa mai. Ku ae na kamaaina i kahua hoomoana okoa ko lakou, a pela hoi na malihini komo mai i kahua hoomoana okoa ko lakou. Eia ke komo mai nei na kanaka hou me ka eleu nui a makahiaa hoi ma na hana holomua, a ina e apo ole ia aku ana keia poe me na umauma lahalaha a maikai e kakou, ma ke ano he pukui Amerika hookahi me kakou, he mea mopopo e hoea mai ana no he mea na kakou e mihi ai. Eia kakou ke ku nei ma ka paepae o ka ipuka e hookuene pono ia aku ai kakou ma ke kelana hooponopono Aupuni kuloko ana. He hana waiwai nui keia na na nupepa makee i ko Hawaii nei mau pono. Eia o Amerika Huipuia ke hoonee nei iaia iho ma keia kulana hooponopono Aupuni me ka hikiwawe loa, aka, he mea pono nae ia kakou ke noii pono aku i ke pookela loa o ka ike ma keia kulana hoonee aupuni, ma Enelani ame Geremania. Ua haawi mai oia i na mahalo ana no na hana i lawelaweia e Mr. Smith ma kona kulana kauwa na ka lehulehu, a ua hoopuka ae oia i ko Mr. Smith "stick-to-it-iveness" ma kekahi hana, a ke unuhiia ae paha ma ka manao Hawaii he "makia-kui-nao-a-ke-akamai."

KAULUKOU NO JONA MAU HOA HAWAII.

            Alaila, ua kaheaia mai la o Hon. J. L. Kaulukou e ka "haku" o ka papa aina e ku au e hoike i kona manao, a ua ku ae oia me ka hiehie mau o kna kulana, a haiolelo mai la ia ma ka olelo makuahine o ka aina, a na Mr. W. O. Smith i unuhi ae i kana mau olelo ma ka Olelo Enelani.

            Olelo mai la ia, o ka hapanui o oukou he poe ili-keokeo wale no apau, i hanauia ma Hawaii nei, a i hoea mai hoi ia nei e kaana pu ai i na nohona o keia aina me makou na kamaaina a oiwi hoi o keia wahi. He mea oiaio, ke ikea io ia nei ka laupai holomua ana o na hana kalepa o loko ne o ka aina, a ke hele nei ia oihana me ka hihimanu o kona mau aoao apau me ka maikai. Aka, i mea e mau ai ka paihiihi o keia nee holmua ana o keia oihana, he mea pono ia oukou ke hookaulike i kekahi mau mahele ana nui o ko kakou nohona lahui e noho nei i keia wa, o lilo auanei ka mokuahana ana oia mau mahele i mau mea e oupe ai keia kulana holumua o ko kakou oihana hooulu waiwai a hoolaupai kuonoono. He mea nui no ke kakoo mau hana kuloko e kapaeia ae na hoomjuahana pili lahui, mawaena o kahi ili ame kahi ili-ka ilikeokeo i ka iliualaula, a ili e ae paha i kahi ili e ae. Ehana pu na ilikeokeo me na Hawaii maoli. Na oukou kekahi a na makou hoi kekahi. He mea oiaio, aole na Hawaii maoli o ka aina nei, ma ka olelo ano nui ana ae, he poe waiwai a kuonoono no ka aina nei, aka, aia nae, he mana a he iakaika maluna o na  kipoohiwi huna o keia poe, a e ikeia ana no ia mea i kahi wa ma keia mu aku, a oi wa aole no ia i mamao loa mai keia wa wa aku. Ke manaoio loa ne au, e hana ana no oukou no ka pono like o kakou apau-ko oukou ame ko makou pono iho nohoi ko na Hawaii. He mea pono hookuihahua keia mau pono a kaulike kahi me kekahi. O ka oi aku o ke koikoi no keia hana, aia no ia maluna o na hokua o na kamaaina. Nolaila, ke manao nei au, aole o Mr. Smith e lilo wale ana no i wahaolelo no oukou, a koe makou na kanaka Hawaii, aka, e lilo no ia i mea kokua mai i ko makou pono. I keia wa no a kakou e hele nei, noho nei, a e kuka nei, aia  he noonoo maikai ole iloko o kekahi poe kanaka Hawaii, aka, o oukou e na keonimana ka poe na lakou e kaikai ae i keia noonoo awahua iloko o keia poe Hawaii a lilo i mea noonoo hou ole ia. E ikeia ana ka laau ma kona hua, aole ma kona lau wale no. Ua ike no au, ina aole o ku o Mr. Dole ame ka hapanui o na keiki haole kamaaina nei o ka aina i kahi mau ninau koikoi loa pili i ka pona kivila o na kanaka Hawaii, ina no ua ulu nui mai he mau mea hoopioo i ko kakou noho ana aloha. Ua ku oukou ma ka aoao makee i ka pono oiaio o na kanaka Hawaii. Ke kaulona aku nei na Hawaii makee Aupuni maikai maluna o oukou no ko lakou pono.

KA OIHANA HOOKOLOKOLO AME KA PAPA LOIO.

            Ua kamailio mai la o Lunakanawai Frear o ka Aha Kiekie. Ua minamina loa ia no ke kaawale ana aku o Lunakanawai Judd. Hoike mai oia i ke kulana o ka Oihana Hookolokolo o Hawaii, ma ke ano, he oihana ia i malamaia kona maemae ame ka neneihikapu elike me ka hiki ke pulamaia e ka noiau o ke kanaka. He kanaha kukumamalima makahiki i kaa hope ae nei, ua kukuluia iho la e ka Moi ame na alii hanau o ka aina ka gookolokolo ia ana o na haole e ka poe kiure. Ma ka makahiki 1840, ua kukuluia ka Oihana Hookolokolo malalo o ka noho lunakanawai ana a na kanaka Hawaii maoli, a mamuli o ka holopono o ka lakou mau lawelawe ana i na hana, ua aeia mai la ke Kuokoa o ko Hawaii nei Pae Aina. Ua hoike mai hoi ia, e hoonohonohia aku ana na Aha Hookolokolo o Hawaii nei mamuli o ke kulana o ua Aha Hookolokolo o na Mokuaina o Amerika Huipuia, aole hoi mamuli o na Aha o na aupuni Teritori.

            O na mea i haiolelo hope, oia o Mr. Clive Davies ame Hon. W. R. Kakela a hookuuia na hana oia po,

Ho, mapuo etaoin taoi taoin aoinoi

 

E OLA ANA KEKAHI POE E AE I KA LAAU HOOLA EHA A KAMLENA, NOKEAHA HOI KOU MEA E OLA OLE AI?

 

            UA hamo iho nei kuu wahine i ka Laau Hoola Eha a Kamalena, me ka ikeia o na hopena maikai ma kekahi eha la i loaa iaia ma ke kipoohiwi, a i hoehaeha mau hoi iaia no eiwa makahiki. Ua hoaoia o maua na ano laau lapaau apau o na ano apau, a pela nohoi me na kauka he leuhlehu, aole nae loaa mai he wahi oluolu. I kekahi la, ike iho la maua he olelo hoolaha no keia laau, a manao iho la maua e noao, a ua hoao io iho la hoi maua me ka holo lea loa. Hookahi wale no ana omole o ka hama ana, a ua aneane loa kona poohiwi e ola.-ADOLPH L. MILLET, Manchester, N. H. E kuaila ana e na poe laau lapaau apau. O BENNSON SMITH & CO., Kaupalenaia, na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.

 

Liuliu o Senatoa Cullom no ka Bila Kanawai o Hawaii.

 

            Ma na lono i loaa mai nei ia makou, ua maopopo loa aia o Senatoa Cullom, ka Lunahoomalu o kela Komisina Hoonohonoho Kanawai no Hawaii nei ke hoomakaukau la iaia ijo no ka waiho ana aku i ua Bila Kanawai la ma na la mua loa o ka noho ana o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia, ma keia mahina ae o Dekemaba.

            Ma ke kakahiaka o ka la 11 o ka mahina aku la o Novemaba i hoolahaia ae ai e ka nupepa Times Herald o Hikago, ka lono mahope ae nei i loaa mai ai ia pepa mai kona mea kakau mai e noho ana ma Wasinetona, no ka mea e pili ana no keia hoohanaia ana aku o ka Bila Kanawai Hawaii, a eia iho ua lono la:

            Wasinetona, D. C., Nov. 12.-Ma na la mua loa o ka noho ana mai keia Kau Ahaolelo Nui ae, e waiho aku ai au i ka Bila Kanawai Hooponopono Aupuni o Hawaii, a e hoonee aku ana au ia Bila Kanawai a hiki i kona hooholoia ana, wahi a Senatoa Cullom i olelo mai ai i keia auina la iho ia. Hoomau mai la nohoi ua Senatoa la i ka olelo ana:

            E hoomanoia, ua holo aku he Komisina Ahaolelo i Hawaii, a owau kekahi hoa o ka Koisina la, a ua waiho kekahi aku lakou o ka lakou hoike piha no ia hana. Mamuli hoi o ka niu loa ana mai o na hana pili ponoi i ka lahui nei, i lulu mai noloko mai o ke kaua me Sepania, mawaho ae o na nana  he nui wale i paa ma ka Papa Hoike Hana o loko o ka Hale, a he mea hoike mau hoi ia i ka pokole o ke kau e noho ai ka Ahaolelo elike aku nei me ke kau i hala, ua hiki ole ke noonooia ka ninau Hawaii.

            Ua hoike mai na kanaka o ka Pae Aina i ko lakou makaukau e hooponopono ia lakou iho ma ke kulana hooponopono Aupuni kuloko, a ua loaa hoi ia lakou i keia wa ke kulana hana a noho ana Amerika, a ua maopopo nohoi ia lakou na kumu i hookaukauia ai ka lawelaweia ana okeia hana. Eia lakou ke kali hoomanawanui nei i ka oluolu o ka Ahaolelo Nui, a ma koʻu manao ua loaa ia lakou ke kuleana mua loa o ka noonooia ana o ka lakou hana. Manaoia loa au he mea pono ia kakou ke hoopaa mua ina hana e pili ana ia Hawaii, mamua o ko kakou lawe ana mai a noonoo i kekahi mau mea e pili ana i ko kakou mau kuleana aina ma na maokupuni ae.

            Ua paa loa koʻu manao e hana koke ia na ka Bila Kanawai Hawaii ma na la mua loa o ke kau. Ma koʻu manao, o ke kulana aupuni e haawiia aku ana ia Hawaii, ua hiki no ia ke haawiia aku, elike me ka hiki ma kekahi mau mea, ia Puerto Rico, me ka holopono loa. E loaa aa ia Hawaii he Kiaaina ame ka Hale Ahaolelo, oia hoi ke Senate ame ka Hale o na Lunamakaainana, a o na hoa o loko oia mau Hale, e kohoia ana ina nae he mau waiwai paa ko lakou, a he mea paha i like me ia. O na mea hookupono hoi i ka poe koho balota, oia ka hiki ana ia lakou heluhelu a kakau i ka olelo Hawaii a Beritania paha me ka mopopo, a ua hiki no keia kulana hookupono koho balota ke pajolaia aku i Puerto Rico me kekahi mau kumu hookupono koho balota e ae.

            Ma Hawaii, mano makou e pahola loa aku i ka Man Hookolokolo o ka Mahele Kaapuni Eiwa, e noho mana ia nei o Lunakanawai Morrow o Kaleponi. He mea hiki nohoi ke hoonohoia o Puerto Rico maloko o kekahi o na Apana Hookolokolo Kaapuni o na MoKuaina Hema a Hikina paha.

            Oiai au e manao ana no ka hooholoia o ka Bila Kanawai Hawaii i na la mua o keia Kau ae, a manaoio pu nohoi i ko ka Ahaolelo Nui noonoo ana no ka mea e pili ana ia Puerto Rico ma keia Kau Ahaolelo hou aku, aole au e hoao ana e wanana no ka mea e hanaia ana no ka mokupuni hope.

 

Ke Anaina Haiolelo a na Elele Hawaii ma Kaumk pili.

 

            Ma ke ahiahi o ka la Sabati o keia pule aku nei i malamaia ai ka halawai a na Elele o na Ekalesia Hawaii i holo aku nei no ka Ahahui Nui ma Bosetona, Amerika Huipuia, maloko o ka luakini o Kaumakapili, elike me na mea i hoolaha mua ia ae e na nupepa o loko nei o ke kulanakauhale. He anaina nui hihimanu o na kanaka kai hoea ae ma keia halawai ana. Ua piha ka luakini a koe kekahi poe iwaho. Ua nui ka mahaloia o na haiolelo a kela ame keia Elele. Ua piha momona no na hoakaka a Rev. E. S. Timoteo, elike no me ka momona o ka pa-a ko kea o Kohala, aina haaheo i ka makani Apaapaa; aia nohoi na lihilihi kuku o na lehua o Hilo ma ka umauma lokomaikai a waipahe o ka Rev. Kivini Desha; o ka iʻa hamau leo o ka aina o Ewa, me ke kaikoi o ua aina kaulana nei, e hooheno ae ana no ia mau mea i na oleo ono a Rev. Enera; o ke "kai kauhaa" hoi o Kau, e hoohihi ana no ia ia ka Rev. Makua Kauhane. Aohe hoi he oleo ana no na keiki Hawaii ili-keokeo, Emekona ame Hanale, he ui a he mae mae na hoakaka ana.

 

            Aole e liuliu a halawai kaua e ke aloha, ma ke telepona uwea ole. Kike mai oe i ka luna o Waialeale, he ume wale no ka luna o KAima Hila. Ike  au ia oe, ike mai oe iaʻu, maluna o ka ale o ka poai lewa. Akaka wale na mea hana, he hoonee na Wila i ka Poai Lewa. Luau hooheno a na Limahana o ke Kuokoa. Satude @@@@nuna.

Nov. 25.

 

WILIKOKI "ITALIN" NO @@@@@ TONA

 

            Ma ka holo ana aku o  @@ @@@@ "Coptie" mai Honolulu aha@@ @@@ palakiko, ma ka Poakahi ma @ @@ ai o Mr. Robert W. Wi@@@@ka i Hawaii, no ka hoea aka@ Ka@@@ a mai kaika aku ho@@@ Wa@@@ Mamuli o keia haalele ana iho @@ Honolulu nei. ua hookoia ae @@ a makou i hoomahui wale ia hookahi wa i hala ae nei

            Ua kaukaha ae na hauwawao waena o keahi poe, i hola aku no kona hakoko ana ma keia Ka@@ oleo o Amerika e noho ma@@@ @@ keia mahina, ono ka Oihana K@@@@@@  O ka kekahi poe hoi, no ka @@@@@@@ ana i ke kuleana o ka wa@@@@@@@ Mrs. Pratt Kekaaniau maloa@@@@@ Aina Laialii. A o ka kekahi @@@@@ no ke kokua ana ia Lalanoka@@@ kaua koi no ia ia mau aina.

            Hookahi nae mea mopopo @@@@@ kou, aia o Celso Kaikar Mo@@@@@ Caesar Moreno) ke kali mai@@@@ hoea aku, alaila, hana ka hana @@@@@@

 

KA HUAKAI IMI WELAU @@@@ ANDEREE

 

            Mai a Wvelyn B. Baldwin @@@@@ sinetona i loaa ae ai ka lo@@@@@@ bile, Ala.. i ka la 27 aku nei o @@@@@@ e hoike ana, ua loaa mai @@@@@ mai a E. Anadaree o Suedena @@@@@ hanau ponoi hi o ka eueu @@@@@ Anadaree i hala @nua @@@@@@ hoa maluna o ka baluna no @@@@@@ pono ana i ka piko o ka W@@@@@

a penei ka hoike a ua leta la @@@@

            "O koʻu manoa maoli ma @@@@@@@ kuu hoahanau ma kekahi w@@@@@@ waena o 86 ame 88 degree la@@@@@ ridiana o Greenwich), ala@@@@@@ mai ana kakou nona. Aka, @@@@@ lohe ia kahi mea mai iaia @@@@ manao nei au, e haule mai ana @@@@ malalo mai o 180 degree i ke kom@@@@@ a mawaena o na degree 83 ame 87 @@@@ Mai ke 85 degree akau ame 180 @@@@@@ komohana, ua like no ia me @60 @@@@ hwoea aku i ka aina kokoke @@@@ oia o Nu Siberia, Taymur a @@@@@@ Ua ake loa kuu hoahanau @ k@@@@ maluna ae o ka ilikai o ka moana @@@@ ka aku o na paemoku @@@@.

            "O ka @oe hope loa a kuu @@ana@@@@ loaa ma ka kapakai akau o @a@@@@ Mahope loa mai, ua loaa @@@ iho @@@@@ kahi @oe ma na kapakai aku @@@@@ aina Moi Kale, ma ka hikina o @@@@@ bergen. He 12 @oe ana i @@@@ @@@ @@ ia, he 11 @oe lahui a hookahi mea @@ Mamuli paha o ka holo @@@@ ana @@@@ @poe.

            "Ina ua hoea aku ma @@@@@@ gere akau ame 100 degree @@@@@@ loaa i kekahi makan@@@@@@@ ana i ka akau, alaila, e@@@@@@@ kou me i kiola ai ka @@@@ huli hou ka makani i ka h@@@@@@@ hora wale no, a i ole, i ke @@@@@ hema, a ua laweia ka @aluna a @@@@@ degree akau ai ke 90 degree  komohana @@@@ o 180 degree. E h@o@n@naoia a n@@@@@ leleia e ka @@luna i 15@@@ ole @@@@@@ mile i ka hora iloko o ka maa @@@@@ mua ekolu.

            "Aole mea e ae @lohela ma@@@@ wale no kela manu nunu leawelawe @@@@@ kela mau @oe ae la. Me keia kau @@@ kalii ae e lohea hoa ia aku @@@@@@@ nona."

 

Inuia e na Koa Pelekane ame Ageriea

            Ua kamaaina loa na o Kapena @@@ Dennison ma Aferika apau, ma @@@@ he alihikaua oiano na koa i paa @@@@ keia kipi kaulana, oia o Galishe. @@@@ ko o ka palapala o ka la 4 o Novemaba 1897, mai Vryburg mai, Baehuana AA ua kakau mai la oia: "Mamua @@@ hele ana aku ma ka huakai kaua @@ ku nei, ua kuai iho la au i loko @@ o ka LAAU OLA A KAMALA@@@@ ke Nahu, kolera ame ka H@a@@@@ laau ia e  inu ai ma ka wa e loaaa @@ kekahi pilikia ma ka opu, a ua @@ aku nohoi au i ua inau la i k@@@@ kanaka, a ua ikeia ke ola ma na @@@@ apau i inuia ai ua laau la@. # @@@ ana e na poe kuai apau. O @@@ SON SMITH & CO., Kaupalen@@a AA Agena no Ko Hawaii Pae Aina.

 

            He eha wale no aoao o k@@@@@ maka nupepa "Ka Makaainana @@@@ puka ana mai nei. Aole no e @@@@ a loaa hou kona kulana mau.

 

            O keia ka la hoomanao kuo@@@ ke Aupuni o Porugala, aka, aole @@@ lahalaha loa na ka han hoo@@@ hiwa a kona mau kupa e noho nei @@@ nei, i keia la.

 

o "Anglo-Saxon-Hawaiiano. Ke i @@@@ o "Anglo-Saxon-Hawaiiano. Ke i @@@@ nei nae ka olelo hoopuukahua ole @@@ ka Baibala. Ma ka hua e @@@@ @@@ laau.

 

            E noho ana ka Papa Auhau no @@@ halawai mua ma ka la o keia @@@@ hina, oia hui, ka Poakahi ae nei @@@@ ila, ho@alu hou a halawai hoi @@@ ma ka malama o Feberuari o keia makahiki ae.

 

            Ma ka @uina la Poakahi nei i @@@ ka laweia ana o na olelo ike ma @@@@ hihia "pepehi kanaka o ke @@@@ Italia o Moanalua no noi, imua @@@ Kiure, a ma ka Poakahi @@@ @ @@@@ @@ ai na loio i ka laua mau olelo hoohonoho.